1. Εγκυρότητα-Αξιοπιστία μετρήσεων Η εγκυρότητα (validity) αναφέρεται στο αν η ερώτηση καταγράφει αυτό το οποίο επιθυμεί ο/η ερευνητής/τρια. Η αξιοπιστία (reliability) εξετάζει το αν η επανάληψη της μέτρησης κάτω από τις ίδιες ερευνητικές συνθήκες δίνει το ίδιο αποτέλεσμα. Και τα δύο χαρακτηριστικά αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία καθορισμού μία σωστής ερευνητικής διαδικασίας. Κάθε ερευνητής/τρια θα πρέπει να φροντίζει για την τεκμηρίωση τους ώστε η ερευνητική του/της εργασία να μπορεί να είναι αποδεκτή σε ένα ευρύτερο επιστημονικό κοινό.

Σχόλια Ο/η ερευνητής/τρια θα πρέπει να φροντίζει για υψηλές τιμές εγκυρότητας και αξιοπιστίας. Οι έγκυρες ερωτήσεις είναι συνήθως και αξιόπιστες. Αντιθέτως, μία αξιόπιστη ερώτηση δεν είναι κατ’ ανάγκη έγκυρη. Μπορεί δηλαδή να δίνει συστηματικά λανθασμένα αποτελέσματα. Υπάρχουν πολλές μορφές εγκυρότητας και αξιοπιστίας μετρήσεων. Θα εξετάσουμε τις πιο συχνές και σημαντικές. Εκτός από την εγκυρότητα και αξιοπιστία μετρήσεων υπάρχει και η εγκυρότητα και η αξιοπιστία των ερευνητικών σχεδιασμών. Αναφέρονται στον τρόπο που έχει δομηθεί συνολικά η ερευνητική διαδικασία, πχ. η επιλογή μεταβλητών, δείγματος, κλπ. Δεν θα αναφερθούμε ξεχωριστά σε αυτή τη διάσταση γιατί κατά τη διάρκεια των εβδομάδων καλύπτουμε αρκετά από τα σχετικά ζητήματα εγκυρότητας και αξιοπιστίας. Ένας εύκολος και γρήγορος τρόπος εντοπισμού προβλημάτων εγκυρότητας και αξιοπιστίας είναι η διεξαγωγή μίας πιλοτικής-δοκιμαστικής έρευνας.

Είδη εγκυρότητας-1 Φαινομενική (face validity): Όταν η ερώτηση φαίνεται ότι μετράει αυτό που πρέπει να μετράει. Η καταγραφή της φαινομενικής εγκυρότητας μπορεί να γίνει από άτομα που έχουν συμμετοχή στην ερευνητική διαδικασία. Για παράδειγμα αν θέλουμε να μετρήσουμε το είδος της ηγεσίας που ασκούν οι διευθυντές σχολικών μονάδων δημιουργούμε ένα σχετικό ερωτηματολόγιο. Για να μετρήσουμε το βαθμό φαινομενικής εγκυρότητας, επιλέγουμε κάποιους διευθυντές και τους ζητάμε να βαθμολογήσουν σε κλίμακα 1-5 (1=καθόλου, 5=πάρα πολύ) το αν οι ερωτήσεις (συνολικά ή επιμέρους) είναι σχετικές με το υπό διερεύνηση θέμα. Ο συνολικός μέσος όρος των ερωτήσεων ή οι μέσοι όροι επιμέρους τμημάτων του ερωτηματολογίου μας δίνουν μία καλή ένδειξη φαινομενικής εγκυρότητας.

Είδη εγκυρότητας-2 Περιεχομένου (content validity): Όταν οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου αντιπροσωπεύουν το περιεχόμενο αυτού που ενδιαφέρει τον ερευνητή να μετρήσει. Παράδειγμα: Έστω ότι μας ενδιαφέρει να μετρήσουμε την ξενοφοβία σε έναν πληθυσμό. Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από ερωτήσεις που καταγράφουν είδη αλλά και περιπτώσεις ξενοφοβίας. Είμαστε όμως σίγουροι ότι έχουν καλυφθεί όλες οι πλευρές του φαινομένου της ξενοφοβίας στο ερωτηματολόγιο; Για το λόγο αυτό το ερωτηματολόγιο δίνεται σε ορισμένους ειδικούς (experts) οι οποίοι ατομικά ή συλλογικά εκφράζουν τη γνώμη τους για το αν υπάρχει ικανοποιητική κάλυψη όλων των πτυχών της έρευνας.

Είδη εγκυρότητας-3 Εγκυρότητα σχετική με κριτήριο (criterion validity): Εξετάζει αν οι τιμές που προκύπτουν από τις απαντήσεις στις ερωτήσεις μπορούν να προβλέψουν κάποιο αποτέλεσμα ή κριτήριο που αναμένεται να προβλέπουν. Παράδειγμα: Οι επιδόσεις στις γραπτές επιδόσεις των πρόχειρων διαγωνισμάτων που διενεργούνται μέσα στην τάξη κατά τη διάρκεια του έτους στο Γυμνάσιο προβλέπουν την επίδοση στις τελικές εξετάσεις; Λογικά, θα πρέπει να υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των δύο παραπάνω βαθμολογιών. Αυτό εξακριβώνεται με υψηλές τιμές των συντελεστών συσχέτισης οι οποίοι είναι δείκτες στους οποίους θα αναφερθούμε εκτενέστερα στις επόμενες εβδομάδες.

Είδη εγκυρότητας-4 Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής (construct validity): Αναφέρεται σε μορφές εγκυρότητας όταν ερευνούμε κυρίως ψυχολογικά-ψυχομετρικά χαρακτηριστικά ή γενικές θεωρητικές έννοιες όπως η ευφυία, η κατάθλιψη, το άγχος κλπ. Γενικά, η καταγραφή της συγκεκριμένης μορφής εγκυρότητας είναι μία πολύπλευρη διαδικασία που εμπεριέχει πολλές από τις τεχνικές που αναφέρονται στα προηγούμενα είδη εγκυρότητας αλλά και σχετικά προχωρημένες στατιστικές τεχνικές όπως παραγοντική ανάλυση. Διαβάστε την ενότητα 3.4 από το σχετικό άρθρο των Ουζούνη-Νακάκη.

Είδη αξιοπιστίας-1 Επαναχορήγηση (test-retest): Το ερωτηματολόγιο δίνεται στα ίδια άτομα 2 φορές με κάποια χρονική απόσταση. Υψηλή αξιοπιστία σημαίνει υψηλές τιμές των αντίστοιχων συντελεστών συσχέτισης. Βέβαια, υπάρχει ο κίνδυνος ότι οι ερωτήσεις τη δεύτερη φορά είναι πιο οικείες επηρεάζοντας τις απαντήσεις. Ενναλακτικών μορφών (alternate forms): Χρησιμοποιείται όταν αναπτύσσονται δύο «ισοδύναμα» ερωτηματολόγια τα οποία δίνονται στα ίδια άτομα. Επίσης αναμένουμε υψηλές συσχετίσεις. Το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι η δυσκολία στην ανάπτυξη ισοδύναμων εργαλείων μέτρησης.

Είδη αξιοπιστίας-2 Διχοτόμηση δείγματος (split-half reliability): Το δείγμα χωρίζεται σε 2 μέρη (μισά) και ελέγχεται αν οι απαντήσεις μεταξύ των δύο μερών παρουσιάζουν υψηλή συσχέτιση (που υποδηλώνει υψηλή συσχέτιση) ή όχι. Εσωτερική συνοχή (internal consistency): Γίνεται χρήση του συντελεστή Cronbach’s alpha που μετρά τη συνοχή των items σε μία κλίμακα. Για παράδειγμα στην κλίμακα αυτοεκτίμησης του Rosenberg θα πρέπει οι απαντήσεις στις ερωτήσεις (items) της κλίμακας να «κινούνται» προς την ίδια κατεύθυνση. Αποτελεί τον πιο συνηθισμένο συντελεστή αξιοπιστίας κλιμάκων στις κοινωνικές επιστήμες και οι αποδεκτές τιμές είναι >0,60-0,70. Πλέον στις περισσότερες επιστημονικές εργασίες όπου γίνεται χρήση κλιμάκων απαιτείται η αναφορά στην τιμή Cronbach’s alpha.