ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΑ ΟΜΑΔΑ 1

Η Ετεροτοπία αναφέρθηκε πρώτη φορά από το Μισέλ Φουκώ στο βιβλίο του Περί αλλοτινών χώρων (Des espaces autres) το 1967. Ο όρος προέκυψε από την ανάγκη να περιγραφούν οι χώροι που είναι δύσκολο να προσδιοριστούν. «Υπάρχουν είδη τόπων που βρίσκονται έξω από όλους τους τόπους, ακόμη και αν είναι εύκολο να προσδιοριστεί η τοποθεσία τους. Επειδή οι τόποι αυτοί είναι τελείως διαφορετικοί από όλες τις άλλες θέσεις τις οποίες αντανακλούν και στις οποίες αναφέρονται, θα τους αποκαλώ, σε αντίθεση με τις ουτοπίες, ετεροτοπίες.» Μισέλ Φουκώ

Οι Ετεροτοπίες, είναι ένα είδος ουτοπιών που έχουν γίνει πράξη Η Ουτοπία, είναι όρος δανεισμένος από το ομότιτλο βιβλίο του Thomas More που εκδόθηκε το 1518. Με τον όρο/έννοια ουτοπία εννοούμε, τον ιδανικό τόπο ή τις ιδανικές καταστάσεις που δεν υπάρχουν πουθενά και είναι αδύνατον ή πολύ δύσκολο να υλοποιηθούν. Αντίστοιχα υπάρχουν οι όροι της Ευτοπίας και της Δυστοπίας Η Ευτοπία αποτελεί μία ακόμα πιο εξιδανικευμένη ουτοπία ενώ η Δυστοπία είναι ένας τόπος απόλυτης δυστυχίας. Τόσο η Ουτοπία, όσο και η Ευτοπία και η Δυστοπία αποτελούν προϊόντα φαντασίας. Αντίθετα, οι Ετεροτοπίες σύμφωνα με το Φουκώ, είναι πραγματικοί τόποι, τόποι λειτουργικοί, τόποι που έχουν σχεδιαστεί εντός του θεσμού ακόμη και της ίδιας της κοινωνίας, και οι οποίοι αποτελούν κάποιο είδος αντι-θέσεων.

Παράδειγμα Ετεροτοπίας αποτελεί ο καθρέπτης. «Ο καθρέφτης αποτελεί μία ουτοπία, αφού είναι ένας τόπος χωρίς τόπο. Στον καθρέφτη βλέπω τον εαυτό μου εκεί όπου δεν βρίσκομαι, σε έναν χώρο μη πραγματικό που ανοίγεται με εικονικό τρόπο κάτω από την επιφάνεια. Αλλά είναι εξίσου μια Ετεροτοπία, στο βαθμό όπου ο καθρέφτης υπάρχει στην πραγματικότητα και παρουσιάζει μια αντανάκλαση της θέσης στην οποία βρίσκομαι.» Μ.Φ. Η φωτογραφία από το Museum Boijmans Van Beuningen στο Rotterdam της Ολλανδίας δείχνει ακριβώς αυτό.

Υπάρχουν 6 αρχές που περιγράφουν την Ετεροτοπία:

Πρώτη Αρχή Οι χώροι στους οποίους οι νόρμες συμπεριφοράς αναστέλλονται είναι ετεροτοπικοί. Ο Φουκώ διέκρινε αυτή την αρχή σε δύο: στις ετεροτοπίες της κρίσης και στις ετεροτοπίες της απόκλισης. Οι ετεροτοπίες της κρίσης είναι προνομιούχοι, ιεροί ή απαγορευμένοι τόποι για άτομα που βρίσκονται, αναφορικά με την κοινωνία και το ανθρώπινο περιβάλλον στο οποίο ζουν, σε κατάσταση κρίσης: με αυτό εννοεί την εφηβεία, τις έγκυες γυναίκες ή τους ηλικιωμένους. Παραδείγματα: 1. Η στρατιωτική θητεία για τους άντρες. 2. Οι πρώτες εκδηλώσεις της σεξουαλικότητας μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.  

1. Οι ψυχιατρικές κλινικές 2. Οι φυλακές 3. Τα αναρρωτήρια Οι ετεροτοπίες της απόκλισης είναι τόποι όπου μπορεί να ασκηθεί η αποκλίνουσα συμπεριφορά. Παραδείγματα: 1. Οι ψυχιατρικές κλινικές 2. Οι φυλακές 3. Τα αναρρωτήρια Στη διαχωριστική γραμμή μεταξύ ετεροτοπίας κρίσης και ετεροτοπίας αποκλισμού βρίσκονται κατά κάποιον τρόπο οι οίκοι ευγηρίας.

Δεύτερη Αρχή «Η δεύτερη αρχή αυτής της περιγραφής των ετεροτοπιών, είναι ότι μια κοινωνία, κατά την ιστορική εξέλιξή της, μπορεί να κάνει μια ήδη υπάρχουσα ετεροτοπία, η οποία δεν εξαφανίστηκε ποτέ, να λειτουργήσει κατά τρόπο τελείως διαφορετικό.» M.Φ. Oι ετεροτοπικοί χώροι έχουν μία ακριβή και καθορισμένη λειτουργία, αντανακλώντας την κοινωνία στην οποία βρίσκονται. Ο Φουκώ έδωσε ως πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα το νεκροταφείο στη Δυτική κουλτούρα.

Τρίτη Αρχή «Η ετεροτοπία έχει τη δυνατότητα να αντιπαραθέσει σε έναν πραγματικό τόπο πολλούς χώρους, πολλές θέσεις οι οποίες από μόνες τους είναι «ασύμβατες». Μ.Φ. Παραδείγματα: Ως γνωστό ο κήπος αποτελεί σημαντικό κομμάτι στην αρχιτεκτονική, έτσι ο άνθρωπος εντάσσει μέσα στο σπίτι μέσω ενός πίνακα, ακόμη και ενός χαλιού τον κήπο με σχέδια και στοιχεία του.  

Το θέατρο καταφέρνει να διαδέχονται ο ένας χώρος τον άλλο στο ορθογώνιο της σκηνής δημιουργώντας έτσι μια σειρά από τόπους ξένους μεταξύ τους.

Τέταρτη Αρχή «Οι ετεροτοπίες συνδέονται πολύ συχνά με τμήματα του χρόνου, δηλαδή ανοίγονται σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κατά πλήρη αντιστοιχία, ετεροχρονισμούς. Η ετεροτοπία ξεκινάει να λειτουργεί πλήρως όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε ένα είδος απόλυτης ρήξης με τον παραδοσιακό τους χρόνο.» M.Φ. Συνδέσεις της ετεροτοπίας με τον ετεροχρονισμό αποτελούν το νεκροταφείο και το facebook. Οι βιβλιοθήκες και τα μουσεία είναι Ετεροτοπίες που συσσωρεύονται στο άπειρο. Οι γιορτές είναι Ετεροτοπίες που συνδέονται αντίθετα με τον χρόνο .

Πέμπτη Αρχή «Οι ετεροτοπίες προϋποθέτουν πάντοτε την ύπαρξη ενός συστήματος ανοίγματος και κλεισίματος το οποίο τις απομονώνει και συγχρόνως τις καθιστά προσπελάσιμες. Γενικώς, ένας ετεροτοπικός τόπος δεν είναι τόσο ελεύθερα προσβάσιμος. Δεν μπορούμε να εισέλθουμε εάν δεν διαθέτουμε μια ειδική άδεια και αφού επιτελέσουμε συγκεκριμένες κινήσεις.» Μ.Φ.

Ο Michel Foucault στην Πέμπτη αρχή που ορίζει για την Ετεροτοπία, αναφέρεται στη διαδικασία με την οποία μεταβαίνουμε σε έναν ετεροτοπικό τόπο. Για να εισέλθουμε σ αυτόν, υπάρχει ένα σύστημα ανοίγματος και κλεισίματος, με αποτέλεσμα να γίνονται προσπελάσιμοι αυτοί οι τόποι. Οι τρόποι προσπέλασης σε έναν ετεροτοπικό τόπο είναι οι εξής. Πολλές φορές σε εξαναγκάζουν να μπεις, όπως είναι για παράδειγμα η φυλακή και οι στρατώνες. Άλλες φορές χρειάζεται ειδική άδεια ή αφού έχουμε επιτελέσει κάποιες συγκεκριμένες κινήσεις. Υπάρχουν ετεροτοπίες που νομίζουμε ότι μπορούμε εύκολα να μπούμε και να αποκλειστούμε. Για παράδειγμα τα φημισμένα δωμάτια που υπήρχαν στα μεγάλα αγροκτήματα της Βραζιλίας και γενικότερα της Νότιας Αμερικής. Η πόρτα εισόδου δεν οδηγούσε στον κεντρικό χώρο όπου ζούσε η οικογένεια και κάθε άτομο που περνούσε, κάθε ταξιδιώτης είχε το δικαίωμα να σπρώξει αυτήν την πόρτα, να μπει στο δωμάτιο και έπειτα να κοιμηθεί εκεί για μία νύχτα. Και όμως αυτά τα δωμάτια ήταν τέτοια που το άτομο που περνούσε εκεί τη νύχτα δεν είχε ποτέ πρόσβαση ούτε καν στην αυλή της οικογένειας. Ήταν ένας περαστικός φιλοξενούμενος, δεν ήταν πραγματικά προσκεκλημένος.

Έκτη Αρχή Το τελευταίο χαρακτηριστικό των ετεροτοπιών, σύμφωνα με τον Michel Foucault, είναι ότι διαθέτουν μια λειτουργία σε σχέση με τον υπόλοιπο χώρο. Οι ετεροτοπίες είτε είναι ένας χώρος ψευδαισθήσεων είτε είναι ένας πραγματικός χώρος, ο οποίος διαφέρει από τον υπόλοιπο. Ο χώρος των ψευδαισθήσεων διαφέρει από τον υπόλοιπο, λόγω των ορίων που θέτει ο τελευταίος ως προς την ανθρώπινη ζωή.

Ο πραγματικός ετεροτοπικός χώρος διαφέρει από τον υπόλοιπο, γιατί είναι τέλεια φτιαγμένος και συγκροτημένος σε σχέση με την αποδιοργάνωση και την προχειρότητα του τελευταίου. Παράδειγματα αποτελούν το θέατρο και η πόλη Saline Royale του Ledoux, αντίστοιχα.

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας!