Εθισμός παιδιών και εφήβων στο διαδίκτυο Αβαγιανού Πηνελόπη-Αλεξία (MSc, PhD), Ψυχολόγος Αβαγιανού Πηνελόπη-Αλεξία (MSc, PhD), Ψυχολόγος

 To διαδίκτυο είναι ένα επικοινωνιακό εργαλείο, το οποίο έχει συνεισφέρει πολύ στην ποιότητα ζωής και αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.  Κατανοώντας τη σχέση του ατόμου με το διαδίκτυο μπορούμε να εξηγήσουμε και την προβληματική χρήση του διαδικτύου που συνήθως οδηγεί σε εθισμό.  Έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες σχετικά με τους λόγους που οι άνθρωποι εθίζονται στο διαδίκτυο.

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ  Κορέα, 4% των παιδιών υποφέρουν από τη διαταραχή.  Ευρώπη 1 και 16,3%.  Μέση Ανατολή 1 και 12%.  Ασία μεταξύ 2 και 18%. Έρευνες της ΕΕΜΔΕΔ σε ΕΛΛΑΔΑ- ΚΥΠΡΟ  Θεσσαλία 8,2% (Siomos et al. 2008), Κως 11%(Fisoun et al.2011), Χίος 15% (Κυππαρίση 2011), Κως 16,3% (Siomos et al. 2012), Κύπρος 16% (Σιώμος 2011)

 Κύρια αιτία προσέλευσης στο ειδικό ιατρείο εκτός της υπερβολικής χρήσης του μέσου Α) Απομόνωση εφήβου 30,2% (13) Β) Βίαιη-αντιδραστική συμπεριφορά προς τους γονείς στην προσπάθεια οριοθέτησης της χρήσης 14% (6) Γ) Πτώση σχολικής επίδοσης 37,2% (16) Δ) Αποδιοργάνωση σε επίπεδο καθημερινότητας 18,6% (8)

Χαρακτηριστικά του φαινομένου του εθισμού στο διαδίκτυο  Ψυχολογικά συμπτώματα: συναίσθημα ευφορίας μπροστά στον Η/Υ και ανικανότητα του χρήστη να περιορίσει ή να διακόψει τη δραστηριότητα.  Σωματικά συμπτώματα: διατροφικές διαταραχές, προβλήματα ύπνου, μυοσκελετικές παθήσεις, ξηρά μάτια, μυωπία, ημικρανίες, παραμέληση της προσωπικής υγιεινής.  Οι χρήστες του διαδικτύου συχνά κόβουν τις γέφυρες επικοινωνίας με γονείς και φίλους.  Ανοίγουν ένα παράθυρο στον ψηφιακό κόσμο, αλλά κλείνουν την πόρτα στη ζωή.

 Η Εξάρτηση από το Διαδίκτυο είναι μια πραγματική ψυχιατρική διαταραχή, υπότυπος της καταναγκαστικής διαταραχής (Shapira και συν. 2000). (Shapira και συν. 2000).  Ο Treuer(2001) την εντάσσει στις διαταραχές του ελέγχου των παρορμήσεων.  Ο Griffiths (2006) τη χαρακτηρίζει ως μη χημικό (συμπεριφορικό) εθισμό.  Ο όρος «εθισμός» προσδιορίζει την προβληματική χρήση του Διαδικτύου, που συνδέεται με: (Young, 1997). έκπτωση κοινωνικήψυχολογικήεπαγγελματική

Επιρρεπείς πληθυσμοί για εθισμό στο Διαδίκτυο  Οι φοιτητές (Kandell 1998)  Οι έφηβοι (Bayractar 2007, Ko et al 2007, Johansson και Götestam 2004, Pallanti et al 2006, Kim et al 2006, Gao et al 2007, Deng et al 2007).

Παράγοντες που σχετίζονται με τον εθισμό στο διαδίκτυο  Προσβασιμότητα  Κοινωνικοί- δημογραφικοί παράγοντες  Ιδιοσυγκρασία & προσωπικότητα  Βιολογικοί παράγοντες  Ψυχοπαθολογία (π.χ κατάθλιψη, κοινωνική φοβία)  Οικογενειακοί παράγοντες

Παράγοντες πρόβλεψης της εμφάνισης του εθισμού στο διαδίκτυο στους εφήβους  Μελέτες αναφέρουν ότι το ποσοστό των εφήβων που είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο φτάνει ακόμη και το 20% σε χώρες όπως η Κίνα και η Ιαπωνία.  Οι έφηβοι αυτοί συνήθως υποφέρουν από προβλήματα που σχετίζονται με την καθημερινή τους ρουτίνα, τη σχολική τους επίδοση, την ικανότητα συγκέντρωσης, τον ύπνο, τις οικογενειακές σχέσεις και τη διάθεσή τους.  Μερικοί προβλεπτικοί παράγοντες είναι οι ακόλουθοι: χαμηλή αυτοεκτίμηση, προβληματικές διαπροσωπικές & οικογενειακές σχέσεις και η χρήση παιχνιδιών στο διαδίκτυο.

Εθισμός στο διαδίκτυο και οικογενειακοί παράγοντες  Γονεϊκή στάση  Επικοινωνία στην οικογένεια  Η συνοχή της οικογένειας  Η έκθεση στην οικογενειακή βία

Οικογενειακοί προστατευτικοί παράγοντες και εθισμός στο διαδίκτυο 1. Θετική Γονεϊκή στάση (δημοκρατικότητα, περιθώρια επιλογών, έλλειψη υπερπροστασίας) 2. Επικοινωνία στην οικογένεια: o χρόνος συνομιλίας ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας δεν φαίνεται να συσχετίζεται με τον εθισμό στο διαδίκτυο. Η ποιότητα της επικοινωνίας και της σχέσης είναι ιδιαίτερα σημαντική στην εφηβική ηλικία. 3. Η συνοχή της οικογένειας (σε απόψεις, επιλογές κ.α) 4. Η έλλειψη οικογενειακής βίας (φυσικής ή λεκτικής ανάμεσα στο ζευγάρι ή μεταξύ γονέων και παιδιών).

Εθισμός στο διαδίκτυο –Γονεϊκή σχέση- Διαπροσωπικές σχέσεις   Οι άνθρωποι με μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και κοινωνική φοβία ωθούνται περισσότερο στις διαδικτυακές σχέσεις. Μελέτες έχουν δείξει ότι η καλή σχέση γονέα- παιδιού σχετίζεται με καλές διαπροσωπικές σχέσεις.   Οι Liu & Kuo(2007) έδειξαν ότι τόσο η γονεϊκή σχέση, όσο και οι διαπροσωπικές σχέσεις και η κοινωνική φοβία επηρεάζουν άμεσα τον εθισμό στο διαδίκτυο.   Βάση των ερευνητικών τους αποτελεσμάτων πρότειναν το ακόλουθο μοντέλο πρόβλεψης για τον εθισμό στο διαδίκτυο.

Μοντέλο πρόβλεψης εθισμού στο διαδίκτυο (Liu & Kuo, 2007) Σχέση γονέα- παιδιού Διαπροσωπική σχέση Κοινωνική φοβία Εθισμός στο διαδίκτυο

Γνωσιακό- Συμπεριφοριστικό μοντέλο για την παθολογική χρήση του Διαδικτύου (Davis, 2001) Καταστασιακά Ερεθίσματα Διαδίκτυο Παραποιημένα γνωστικά σχήματα Συγκεκριμένη παθολογική χρήση του διαδικτύου Ψυχοπαθολογία (κατάθλιψη, κοινωνική Φοβία) Κοινωνική απομόνωση και/ή έλλειψη κοινωνική υποστήριξη Γενικευμένη παθολογική Χρήση του διαδικτύου Συμπεριφορικά συμπτώματα της παθολογικής χρήσης του διαδικτύου

H περίπτωση του Γιάννη  14 ετών  Αιτία παραπομπής :Διαταραχές συμπεριφοράς  Διαζύγιο γονέων: σε ηλικία 6 ετών  Φυσιολογικό αναπτυξιολογικό ιστορικό  Ονυχοφαγία

Οικογενειακές σχέσεις  Κακή σχέση και επικοινωνία μεταξύ των γονέων  Συγκρουσιακή σχέση του Γιάννη με τη μητέρα και την αδερφή  Ασταθής επικοινωνία με τον πατέρα

 Περιγραφή μητέρας: Ευαίσθητος, φιλότιμος, εσωστρεφής, παρασύρεται εύκολα….  Περιγραφή ειδικού: Δύσθυμος, επιθετικός (κυρίως προς τη μητέρα), αφηρημένος (το μυαλό του συνέχεια στο διαδίκτυο).

 Πτώση της σχολικής επίδοσης (18 16)  Έλλειψη ορίων/ προγράμματος  Αλόγιστη χρήση Η/Υ  Καθημερινές επισκέψεις σε internet cafe

 O Γιάννης λέει: Έκλεψα δυο φορές, με ευχαριστεί να βλέπω τη μητέρα μου να κλαίει και να πονάει, θέλω να καπνίζω και να κόψω το ποδόσφαιρο…. Έκλεψα δυο φορές, με ευχαριστεί να βλέπω τη μητέρα μου να κλαίει και να πονάει, θέλω να καπνίζω και να κόψω το ποδόσφαιρο…. Ο Γιάννης είναι σε ατομική θεραπεία και η μητέρα κάνει συμβουλευτική Ο Γιάννης είναι σε ατομική θεραπεία και η μητέρα κάνει συμβουλευτική

Εκπαίδευση γονέων στην αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο  Να μην υποτιμούν την επίδραση του διαδικτύου στα παιδιά τους.  Κοινή στάση των δύο γονέων απέναντι στο πρόβλημα.  Να δείξουν ότι ενδιαφέρονται χωρίς επικριτική διάθεση.  Συνεργασία με το παιδί για την κατάρτιση ενός προγράμματος χρήσης του Διαδικτύου. Η ανάθεση ενός ενεργού ρόλου στο παιδί μπορεί να το κινητοποιήσει για την αντιμετώπιση του προβλήματος.  Τοποθέτηση του υπολογιστή σε ένα ορατό σημείο.  Προσφορά υποστήριξης και όχι κάλυψης.  Καλλιέργεια εναλλακτικών ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων από την πρώτη παιδική ηλικία.

Οι στόχοι των θεραπευτικών παρεμβάσεων είναι:  Βαθμιαία απεμπλοκή από τις συμπεριφορές εθισμού  Βελτίωση των δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων  Καλλιέργεια εναλλακτικών συμπεριφορών που επάγουν την ψυχική ευεξία  Η ανάκτηση του ελέγχου της χρήσης του διαδικτύου και όχι η πλήρης αποχή  Η πρόληψη της υποτροπής

Συμπέρασμα  Η εθιστική χρήση του Διαδικτύου είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί ολοένα και περισσότερο τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.  Είναι αναγκαία η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και των ιατρών ώστε να εντοπίζεται έγκαιρα το πρόβλημα και να παραπέμπεται ο χρήστης στις κατάλληλες δομές ώστε να μπορέσει να βρει τη κατάλληλη βοήθεια για να αντιμετωπίσει τη παθολογική του συμπεριφορά.

Προτάσεις για προγράμματα πρόληψης & θεραπείας  Πρέπει να κατανοήσουμε όλους τους παράγοντες που αλληλεπιδρούν και οδηγούν στον εθισμό στο διαδίκτυο.  Πρέπει να εντοπιστούν οι ποιοτικές διαφορές ανάμεσα στη συγκεκριμένη και τη γενικευμένη παθολογική χρήση του διαδικτύου, καθώς και οι ατομικές διαφορές μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου.  Γενικά, τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς πρέπει να εστιάζουν στην πρόληψη με το να προωθούν υγιείς διαπροσωπικές και γονεϊκές σχέσεις κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και με τη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων κατά τη διάρκεια της εφηβείας.

Πιο συγκεκριμένα, τα προγράμματα για εφήβους πρέπει να περιλαμβάνουν: Πιο συγκεκριμένα, τα προγράμματα για εφήβους πρέπει να περιλαμβάνουν:  Συμπεριφορικές παρεμβάσεις που να ενθαρρύνουν δημιουργικές και υγιεινές δραστηριότητες.  Γνωσιακές συμπεριφορικές παρεμβάσεις για την τροποποίηση των δυσλειτουργικών γνωστικών σχημάτων.  Ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης του παιδιού/ εφήβου.  Παρεμβάσεις για τη λειτουργικότητα της οικογένειας  Θέματα προσβασιμότητας στον Η/Υ  Περιορισμένη χρήση παιχνιδιών στο διαδίκτυο.