Επιδημιολογία και Πρόληψη Ατυχημάτων Ζωή Τσίμτσιου, MSc, PhD Επιμελήτρια Α΄ Γενικής Ιατρικής, Κ.Υ. Αστικού Τύπου Ευόσμου Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Υγιεινής, Ιατρικού Τμήματος, ΑΠΘ

Θνησιμότητα στην Ελλάδα (% στο σύνολο των θανάτων σε όλες τις ηλικίες) WHO, 2008

Θνησιμότητα κακώσεων (ανά άτομα) κατά είδος στην Ελλάδα (WHO, 2005)

Θνησιμότητα ατυχημάτων στην Ε.Ε. των 25 (ανά κατοίκους) κατά ηλικιακή ομάδα Η επίπτωση των ατυχημάτων αυξάνεται δραματικά με την αύξηση της ηλικίας. Η εφηβεία αποτελεί ένα κομβικό σημείο, όπου και αρχίζει αυτή η αύξηση. Οι ηλικιωμένοι, έχοντας και άλλα επιβαρυντικά παθολογικά χαρακτηριστικά, όπως π.χ. η οστεοπόρωση και άλλους περιορισμούς που προδιαθέτουν σε ατύχημα, αποτελούν την πιο ευπαθή ομάδα πληθυσμού.

Κατηγορίες ατυχημάτων Τροχαία ατυχήματα Ατυχήματα οικιακού περιβάλλοντος & ελευθέρου χρόνου Επαγγελματικά ατυχήματα

Τροχαία ατυχήματα

Τροχαία ατυχήματα-Σημαντικά δεδομένα 1,24 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο παγκοσμίως. Είναι η 1 η αιτία θανάτου στις ηλικίες 15–29 ετών. 91% των θανάτων από τροχαία σε χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες. Οι μισοί από αυτούς που πεθαίνουν στους δρόμους ανήκουν στους «ευάλωτους χρήστες δρόμων»: πεζοί, ποδηλάτες, μοτοσικλετιστές. Εάν δε ληφθούν μέτρα, αναμένονται 1,9 εκατομμύρια θάνατοι το Μόνο 28 χώρες που αντιπροσωπεύουν το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν νομοθεσία που αναφέρεται και στους 5 παράγοντες κινδύνου (ταχύτητα, αλκοόλ, κράνος, ζώνη ασφαλείας, και περιορισμούς για τα παιδιά). WHO, 2013

Στην Ελλάδα… 65 τροχαία ατυχήματα καθημερινά 4 θάνατοι 80 τραυματισμοί Σε σχέση με τα κυκλοφορούντα οχήματα Αριθμός θυμάτων x2 σε σχέση με Γαλλία, Βέλγιο, Ιρλανδία x4 σε σχέση με Βρετανία και Ιταλία

Κυριότερες αίτιες τροχαίων ατυχημάτων Υπερβολική ταχύτητα Μη τήρηση του ΚΟΚ Κακή κατασκευή, συντήρηση, και φωτισμός των δρόμων Ελλιπής ή κακή σηματοδότηση των δρόμων Κακή συντήρηση του αυτοκινήτου Μη χρήση ζωνών ασφαλείας Κόπωση, αμέλεια, μέθη του οδηγού

Οικονομικές συνέπειες-Τροχαία ατυχήματα Κόστος θεραπείας-αποκατάστασης Μείωση παραγωγικότητας (απώλεια μισθών) Μείωση εισοδημάτων μελών οικογένειας-χρόνος για την φροντίδα του τραυματία Λίγα διεθνή δεδομένα για το κόστος των τροχαίων. 2000, κόστος US$ 518 δισεκατομμύρια. Σε εθνικό επίπεδο 1–3% του ακαθαρίστου εθνικού προϊόντος. WHO 2013

Ποιοι είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο για τροχαία ατυχήματα; Κοινωνικο-οικονομική κατάσταση Χαμηλότερη – αυξημένες πιθανότητες, ακόμη και σε χώρες υψηλότερων εισοδημάτων Ηλικία ετών, 59% των τροχαίων παγκοσμίως Φύλο Άνδρες 77% των θανάτων από τροχαία άνδρες ≤25 ετών άνδρες 3πλασια πιθανότητα να εμπλακούν σε θανατηφόρο τροχαίο

Παράγοντες κινδύνου για τροχαία: 1. Ταχύτητα Η αύξηση της μέσης ταχύτητας σχετίζεται άμεσα με τη πιθανότητα ενός τροχαίου, αλλά και τη σοβαρότητα των συνεπειών μιας σύγκρουσης. Οι πεζοί έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης εάν χτυπηθούν από όχημα με ταχύτητα ≤ 30 km/h. 30 km/h συνιστούνται σε κατοικημένες περιοχές ή κοντά σε σχολεία. WHO, 2013

Παράγοντες κινδύνου για τροχαία: 2. Αλκοόλ Αυξάνει την πιθανότητα ατυχήματος, αλλά την σοβαρότητα του. Κρίσιμο όριο συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα 0,04 g/dl. Αναγκαία νομοθετική απαγόρευση οδήγησης όταν C>0,05gr/dl. Η εφαρμογή των αλκοολ-τεστ μειώνει τα ατυχήματα εξαιτίας του αλκοόλ κατά 20% & θεωρείται ότι το κόστος τους υπερκαλύπτεται από το αναμενόμενο όφελος. WHO, 2013

Παράγοντες κινδύνου για τροχαία: 3. Κράνος Μείωση του κινδύνου θανάτου κατά 40% & σοβαρού τραυματισμού κατά 70%. Η εφαρμογή νόμων για τη χρήση του κράνους μπορεί να πετύχει χρήση του σε ποσοστό >90%. Αναγκαία η κάλυψη συνθηκών ασφαλείας από τα χρησιμοποιούμενα κράνη. WHO, 2013

Παράγοντες κινδύνου για τροχαία: 4. Ζώνες ασφαλείας Μειώνουν τον κίνδυνο θανάτου κατά: 40–50% για τους επιβάτες μπροστινών καθισμάτων 25–75% των πίσω καθισμάτων. Οι νομοθεσία που καθιστά υποχρεωτική τη χρήση τους έχουν αποδειχτεί πολύ αποτελεσματικοί στην αύξηση της χρήσης τους. WHO, 2013

Παράγοντες κινδύνου για τροχαία: 5. Περιορισμοί για παιδιά Μπορούν να μειώσουν τους βρεφικούς θανάτους κατά 70% Και στα μικρά παιδιά από 54% έως 80% WHO, 2013

Παράγοντες κινδύνου για τροχαία: 6. Απόσπαση προσοχής Χρήση κινητών 4πλασιάζει τις πιθανότητες τροχαίου. Hands-free δεν θεωρούνται πολύ ασφαλέστερα. Υπάρχουν λίγα δεδομένα για το πώς να μειωθεί η χρήση τους. Πιθανές δράσεις: νομοθετική απαγόρευση, καμπάνιες ενημέρωσης του κοινού, συστηματική συλλογή δεδομένων για την καλύτερη κατανόηση της φύσης του προβλήματος. WHO, 2013

Μοντέλο Ελέγχου Ατυχημάτων Επιτήρηση της επίπτωσης των ατυχημάτων Αναζήτηση παραγόντων κινδύνου Παρέμβαση Αξιολόγηση

Παράγοντες κινδύνου για αυτοκινητιστικά δυστυχήματα Όχημα Περιβάλλον Άνθρωπος

Η μεθοδολογία του Haddon Χρησιμοποιείται για τον σχεδιασμό, κατανομή κονδυλίων, στρατηγική αναζήτηση ΆνθρωποςΑυτοκίνητοΠεριβάλλον Πριν το γεγονός Γεγονός Μετά το γεγονός

Η μεθοδολογία του Haddon ΆνθρωποςΑυτοκίνητοΠεριβάλλον Πριν το γεγονός Αλκοόλ Βράδυ, βροχή Γεγονός Χωρίς ζώνη ασφαλείας Χωρίς αερόσακο Δέντρο πολύ κοντά στο δρόμο Μετά το γεγονός Βραδεία αντίδραση ΕΚΑΒ

Στρατηγική Πρόληψης Ατυχημάτων Στους Διεθνείς Ταξιδιώτες ΆνθρωποςΑυτοκίνητοΠεριβάλλον Πριν το γεγονός Αποφυγή αλκοόλ Επιλογή ασφαλών αυτοκίνητων Αποφυγή οδήγησης το βράδυ Γεγονός Χρήση ζώνης ασφαλείας Μετά το γεγονός Γνώση τοπικών συστημάτων Υγείας

Πρόληψη των τροχαίων Η πρόληψη των τροχαίων ατυχημάτων είναι εφικτή. Απαιτείται η εμπλοκή πολλών φορέων για την ασφάλεια στους δρόμους: Υπουργεία μεταφορών, δημόσιας τάξης & προστασίας του πολίτη (αστυνομία), υγείας, παιδείας Για την ασφάλεια των οχημάτων, των δρόμων και των ανθρώπων που τους χρησιμοποιούν.

Πρόληψη των ατυχημάτων Αποδοτικές παρεμβάσεις: – Σχεδιασμό & διατήρηση ασφαλέστερων οδικών δικτύων – Βελτίωση των χαρακτηριστικών ασφάλειας των αυτοκίνητων – Βελτίωση των συνθηκών διακομιδής και ιατρικής φροντίδας μετά από ένα τροχαίο ατύχημα Παρεμβάσεις που στοχεύουν στη συμπεριφορά των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τους δρόμους ως προς τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου. Η ύπαρξη και εφαρμογή νόμων που στοχεύουν στους κυριότερους παράγοντες κινδύνου WHO, 2013

Ατυχήματα οικιακού περιβάλλοντος & ελευθέρου χρόνου

Με βάση των αιτιολογικό μηχανισμό Πτώσεις Δηλητηριάσεις Εγκαύματα Πνιγμοί-Πνιγμονές Κακώσεις από μηχανήματα & αιχμηρά αντικείμενα Κακώσεις από όπλα Δηλητηριάσεις από φάρμακα

Παιδικά Ατυχήματα στην Ελλάδα ( ) ακούσιοι θάνατοι παιδιών ηλικίας 0-14: – 874 οφείλονται σε τροχαία – 135 σε πνιγμούς – 82 σε πτώσεις – 47 σε εγκαύματα – 23 σε δηλητηριάσεις – 432 (αιτίες αδιευκρίνιστες) (στοιχεία WHO, ανάλυση Κέντρου Έρευνας & Πρόληψης Ατυχημάτων, Ιατρική Σχολή - Ε.Κ.Π.Α.)

Τύποι ατυχημάτων στην παιδική ηλικία

Παιδικά ατυχήματα στην Ελλάδα Από τους 123 θανάτους παιδιών ετησίως (κατά μ.ο.), η μεγαλύτερη αναλογία για όλα σχεδόν τα είδη ατυχημάτων και όλες τις ηλικιακές ομάδες αφορά αγόρια (60%).

Παιδική ηλικία- Τροχαία Πρώτη αιτία θανατηφόρων ατυχημάτων στα παιδιά (0-14 ετών) είναι τα τροχαία, 55% του συνολικού αριθμού θανάτων από γνωστές αιτίες κακώσεων Ελλάδα ( ) ετησίως, μ.ο. 67 θάνατοι από τροχαία, στις ηλικίες 0-14 ετών (52% επιβαίνοντες, 37% πεζοί, 11% σε οδηγούς) Και στις τρεις ηλικιακές κατηγορίες (0-4, 5-9 και έτη) τα αγόρια εμφανίζουν συστηματικά υψηλότερους δείκτες θνησιμότητας. Οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας εντοπίζονται στις ηλικίες 10-14, ενώ οι χαμηλότεροι στις ηλικίες 0-4. Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της θνησιμότητας στα αγόρια κατά την ηλικία των ετών.

Παιδική ηλικία-Πνιγμοί Οι πνιγμοί 2 η σημαντικότερη αιτίες θανάτου από ατυχήματα στα ελληνόπουλα ηλικίας 0-14 ετών. Στην Ελλάδα ( ) παρατηρούνται ετησίως, μ.ο. 10 θάνατοι Και στις τρεις ηλικιακές κατηγορίες (0-4, 5-9 και έτη) τα αγόρια εμφανίζουν συστηματικά υψηλότερους δείκτες θνησιμότητας. Οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας για τα αγόρια εντοπίζονται στις ηλικίες 5-9, ενώ οι χαμηλότεροι στις ηλικίες 0-4, ενώ το αντίστροφο ισχύει για τα κορίτσια τα οποία έχουν υψηλότερη θνησιμότητα από πνιγμό στις ηλικίες 0-4 και χαμηλότερη στις ηλικίες 5-9.

Παιδική ηλικία- Πτώσεις 3 η αιτία θανάτου στα ελληνόπουλα ηλικίας 0-14 ετών. Στην Ελλάδα ( ) ετησίως μ.ο. 6 θάνατοι από πνιγμούς ( 0-14 ετών). Και στις τρεις ηλικιακές κατηγορίες (0-4, 5-9 και έτη) τα αγόρια εμφανίζουν συστηματικά υψηλότερους δείκτες θνησιμότητας. Οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας και για τα δύο φύλα εντοπίζονται στις ηλικίες 0-4, ενώ οι χαμηλότεροι στις ηλικίες 5-9 για τα αγόρια και για τα κορίτσια.

Παιδική ηλικία- Εγκαύματα 4 η αιτία θανάτου από ατυχήματα στα παιδιά είναι τα εγκαύματα. Στην Ελλάδα ( ) μ.ο. 4 θάνατοι από εγκαύματα (ηλικίες 0-14 ετών). Και στις τρεις ηλικιακές κατηγορίες (0-4, 5-9 και έτη) αγόρια και κορίτσια εμφανίζουν σχεδόν ίδιους δείκτες θνησιμότητας. Οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας και για τα δύο φύλα εντοπίζονται στις ηλικίες 0-4, ενώ οι χαμηλότεροι στις ηλικίες

Εργατικά ατυχήματα

Ορισμός Το ατύχημα που οφείλεται σε εξωτερική αιτία συσχετιζόμενη με την εργασία, αποτελέσματα ενός τραυματικού γεγονότος κατά τη διάρκεια επαγγελματικού καθήκοντος (στο χώρο εργασίας ή κατά τη μετάβαση ή αποχώρηση από αυτόν)

Επιδημιολογικά στοιχεία για εργατικά ατυχήματα σε παγκόσμιο & πανευρωπαϊκό επίπεδο WHO, Comparative Risk Assessment Project: κάθε χρόνο χάνουν τη ζωή τους εργαζόμενοι. 3,5 έτη υγιούς ζωής χάνονται κάθε εργαζόμενους (Concha-Barrientow, et al. 2005) Στην Ε.Ε.: 4,7 εκατομμύρια εργατικά ατυχήματα, με θύματα 4% εργαζομένων, μεταφράζεται σε 1 ατύχημα/ 5 sec & 1 θανατηφόρο ατύχημα/ 2 h.

Επιδημιολογικά στοιχεία για εργατικά ατυχήματα στην Ελλάδα-Ι Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, 2005: – εργατικά ατυχήματα με συνέπεια απουσία από εργασία >3 ημέρες & – Θανατηφόρα 28 (δεν συμπεριλαμβάνονται τα ατυχήματα κατά τη μετάβαση ή αναχώρηση) Τυποποιημένα ποσοστά επίπτωσης: – ατυχήματα ανά εργαζόμενους έναντι στην Ε.Ε. – 1,6 θανατηφόρα ανά εργαζόμενους, έναντι 2,3 στην Ε.Ε.

Επιδημιολογικά στοιχεία για εργατικά ατυχήματα στην Ελλάδα-ΙΙ Μεγαλύτερη συχνότητα: – Τομέας Κατασκευών (24,1%) & >50% θανατηφόρων – Κλάδος Γεωργίας-Κτηνοτροφίας – Ορυχείων-Λατομείων – Μεταποιητικών Βιομηχανιών Σταθερή μείωση: – ΙΚΑ 1977 σε 3,81% ασφαλισμένων – 2001 σε 0,85% Αύξηση (εργασίες Ολυμπιακών Αγώνων, εντατικοποίηση εργασιακών ρυθμών)

Διαχρονική εξέλιξη εργατικών ατυχημάτων, Ι.Κ.Α

Επιδημιολογικά στοιχεία για εργατικά ατυχήματα στην Ελλάδα-ΙΙΙ Κυριότερες αιτίες τραυματισμού: – Πτώση από ύψος – Επαφή με ρεύμα υψηλής τάσης Εντόπιση ατυχημάτων: – 48% άνω άκρα (δάκτυλα χεριού 24,6%) – 32% κάτω άκρα (κνήμη-γόνατο 10,4%) Είδη τραυμάτων: – 33,6% Θλαστικά τραύματα – 24,5% Κατάγματα

Επιδημιολογικά στοιχεία για εργατικά ατυχήματα στην Ελλάδα-ΙV Μεγαλύτερο κίνδυνο: – Άνδρες (86,5%) – Εργαζόμενοι μικρότερης ηλικίας/εμπειρίας (από 25 έως 34 ετών 32,3%) Που συνέβη; – 89,2% στο χώρο εργασίας – 13,5% κατά τη διαδρομή από ή προς τη δουλειά

Συχνότητα εργατικών ατυχημάτων ανά ηλικία και φύλο (Ι.Κ.Α., 2001)

Καταγραφή εργατικών ατυχημάτων Ι.Κ.Α. (Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων) Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε)- επίσημο ελεγκτικό μηχανισμό για την τήρηση της ισχύουσας εργατικής νομοθεσίας (διενέργεια επιθεωρήσεων, υπόδειξη μέτρων και επιβολή κυρώσεων, αν κριθει αναγκαιο).

Καταγραφή εργατικών ατυχημάτων Ο αληθινός αριθμός παραμένει άγνωστος Μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των στοιχείων διαφορετικών φορέων αναδεικνύουν προβληματικό τρόπο καταμέτρησης και καταγραφής. (Π.χ. έτος 2005 στο Δελτίο Εργατικών Ατυχημάτων του Ι.Κ.Α. καταγράφηκαν ατυχήματα, ενώ στην Έκθεση Πεπραγμένων του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.), Η χρήση κοινού ορισμού του εργατικού ατυχήματος, καθώς και η συνεργασία των αρμόδιων φορέων είναι αναγκαία, καθώς χωρίς αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία το έργο της πρόληψης των ατυχημάτων γίνεται εξαιρετικά δύσκολο. Είναι επίσης γεγονός ότι πολλά από τα ατυχήματα δεν καταγράφονται καθόλου, ειδικά όταν αφορούν εργάτες, αλλοδαπούς ή Έλληνες, οι οποίοι δεν ασφαλίζονται σε κανένα φορέα. Άρα, η χωρίς διακρίσεις ασφαλιστική κάλυψη των εργαζομένων στην Ελλάδα και η πρακτική εφαρμογή των προτεινόμενων μέτρων προστασίας τους, είναι επίσης προτεραιότητα. Τα εργατικά ατυχήματα, στη συντριπτική τους πλειονότητα μπορούν να προληφθούν.

Συστάσεις-Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πρόληψη Ατυχημάτων

Συστάσεις-Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πρόληψη Ατυχημάτων-Ι Ανάπτυξη συστήματος επίβλεψης & καταγραφής που: – να παρέχει συγκρίσιμα στοιχεία – να παρακολουθεί παράγοντες κινδύνου – να αξιολογεί τα αποτελέσματα των μέτρων πρόληψης – να αποτιμά την ανάγκη για την εισαγωγή νέων πρωτοβουλιών για την ασφάλεια προϊόντων & υπηρεσιών

Συστάσεις-Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πρόληψη Ατυχημάτων-ΙΙ Εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο σχεδίων για πρόληψη τραυματισμών με διατομεακή συνεργασία & Αύξηση της χρηματοδότησης για εκστρατείες ενημέρωσης για την προαγωγή της ασφάλειας – Ιδιαίτερη έμφαση στα παιδιά, στους ηλικιωμένους, στους οδηγούς, στους πεζούς

Συστάσεις-Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πρόληψη Ατυχημάτων-ΙΙΙ Εισαγωγή πρόληψης τραυματισμών & προαγωγή της ασφάλειας στα εκπαιδευτικά σεμινάρια των επαγγελματιών υγείας

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!