Αρχές και Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας Ευστάθιος Π. Ευσταθόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Β’ Εργαστήριο Ακτινολογίας Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ 13 Φεβρουαρίου 2016

Τι είναι η Ακτινοπροστασία? Η ακτινοπροστασία είναι ένας συνδυασμός κανόνων, απαιτήσεων, κατευθυντήριων γραμμών, τεχνολογιών και συμπεριφορών για την προστασία των ανθρώπων (επαγγελματίες, ασθενείς, κοινό) και του περιβάλλοντος από τις επιβλαβείς επιπτώσεις της ιοντίζουσας ακτινοβολίας.

Ιοντίζουσες Ακτινοβολίες Ακτίνες –x Ακτίνες –γ Ακτινοβολία –β Πρωτόνια Σωμάτια –α Νετρόνια }}}} Φωτόνια Ηλεκτρόνια Πυρηνικά σωματίδια

Ηλεκτρομαγνητικό Φάσμα

Πηγές ιοντίζουσας ακτινοβολίας

EFSTATHOPOULOS UNSCEAR 2000

Βιολογικά αποτελέσματα

Στοχαστικά αποτελέσματα o Η πιθανότητα εμφάνισής τους αυξάνεται ανάλογα με το μέγεθος της δόσης o Γα την εμφάνισή τους δεν υπάρχει κάποιο κατώφλι-όριο δόσης o Η σοβαρότητα του αποτελέσματος είναι ανεξάρτητη με τη δόση o Καρκίνος, γενετικά αποτελέσματα

Καθορισμένα αποτελέσματα o Εμφανίζονται μετά από έκθεση μεγαλύτερη από 0.5 Sv o Η σφοδρότητα του αποτελέσματος αυξάνει με τη δόση o Αλλοιώσεις στο δέρμα, ερύθημα, καταρράκτης

Chronic radiodermatitis in 17 year old female patient after x2 radiofrequency ablation procedures Hyper & hypo pigmentation, with telangiectasia Atrophic indurated plaque

Καθορισμένα αποτελέσματα NCI skin toxicity grade 4. (a) Central area of deep necrosis surrounded by indurated and depigmented skin within an area of prolonged erythema at 30 weeks after coronary angioplasty (b) Same patient 38 weeks after the procedure. (a)(b) Balter et al. Fluoroscopically Guided Interventional Procedures: A Review of Radiation Effects on Patients’ Skin and Hair. Radiology Feb;254(2)326-41

Καθορισμένα αποτελέσματα rpop.iaea.org

Καθορισμένα αποτελέσματα Balter et al. Fluoroscopically Guided Interventional Procedures: A Review of Radiation Effects on Patients’ Skin and Hair. Radiology Feb;254(2) Radiation injury in a 60- year-old woman from neurointerventional procedure for the treatment of acute stroke. Fluoroscopy time > 70 min.

Καθορισμένα αποτελέσματα Radio-induced crystalline lens opacity in an interventional radiologist submitted to high levels of radiation using an X-ray tube above the table. Region 1, indicates posterior subcapsular opacity; Region 2, perinuclear punctate opacities. Vano et al. Lens Injuries induced by occupational exposure in non-optimized interventional radiology laboratories. BJR 1998 Jul 71(847):728-33

Κατώφλι εμφάνισης καθορισμένων αποτελεσμάτων Effect Threshold dose (Gy) Minutes fluoro at 0.2 Gy/min Transient erythema 210 Permanent epilation 735 Dry desquamation1470 Dermal necrosis1890 Telangiectasia1050 Cataract>0.5>2.5 to eye Skin cancerNot known

Ανάγκη λήψης μέτρων ακτινοπροστασίας

Νομοθεσία ΦΕΚ 216 Β′ ICRP 60: Recommendations of the International Commission on Radiological Protection, 1990.

Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας

Στόχοι της ακτινοπροστασίας o Ελαχιστοποίηση της έκθεση του ασθενούς σε ιοντίζουσα ακτινοβολία χωρίς να υποβαθμίζεται η διαγνωστική πληροφορία ή το θεραπευτικό αποτέλεσμα. o Διασφάλιση της ακτινοπροστασίας των επαγγελματικά εκτιθέμενων και του κοινού.

Βασικές Αρχές Ακτινοπροστασίας

Αρχή της Αιτιολόγησης Αρχή της Βελτιστοποίησης Αρχή των Ορίων Δόσεων

Αρχή της Αιτιολόγησης Τα διάφορα είδη δραστηριοτήτων με ιοντίζουσες ακτινοβολίες πρέπει να αιτιολογούνται εκ των προτέρων βάσει των πλεονεκτημάτων που παρέχουν. Η αιτιολόγηση μπορεί να έχει γενικό και όχι ειδικό κατά περίπτωση χαρακτήρα.

Αρχή της Βελτιστοποίησης Κάθε έκθεση, περιλαμβανομένων και των ιατρικών, πρέπει να διατηρείται τόσο χαμηλή όσο είναι λογικά εφικτό, λαμβάνοντας υπόψιν τις δυνατότητες της υπάρχουσας τεχνολογίας, τα πορίσματα της ανάλυσης ωφέλειας - κόστους, και γενικά κάθε σχετικό κοινωνικό και κοινωνικοοικονομικό παράγοντα.

Αρχή των Ορίων Δόσεων Δεν επιτρέπεται η υπέρβαση των ορίων δόσεων που καθορίζονται από τους κανονισμούς παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και αφού ληφθεί υπόψιν η Αρχή της Αιτιολόγησης. Η αρχή αυτή δεν ισχύει στις ιατρικές εφαρμογές για τους ασθενείς

Όρια Δόσης Α. Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι Ολόσωμη έκθεση: 20 mSv/y

Όρια Δόσης Α. Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι Nέα όρια δόσης για τον φακό τον οφθαλμών!!! ΈκθεσηmSv/yr Φακός οφθαλμών !!! Δέρμα500 Άκρα500

Όρια Δόσης Α. Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι o 1 mSv κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης o Μητέρες που γαλουχούν δεν πρέπει να απασχολούνται σε εργασίες που συνεπάγονται σημαντικό κίνδυνο ραδιενεργού ρύπανσης.

Όρια Δόσης Β. Γενικό Κοινό ΈκθεσηmSv/yr Φακός οφθαλμών15 Δέρμα50 Άκρα50 Ολόσωμη1

Δόσεις ακτινοβολίας στους ασθενείς

Γνώση και τήρηση των κανονισμών ακτινοπροστασίας

Εκπαίδευση Υποχρεώσεις προσωπικού

Εφαρμογή Μεθόδων και Μέσων Προστασίας τόσο για τους ασθενείς όσο και για το υπόλοιπο προσωπικό Άδειες λειτουργίας Υποχρεώσεις προσωπικού

Δικαιώματα ασθενών

Δόσεις Ακτινοβολίας

Δόσεις ακτινοβολίας σε ασθενείς Mettler et al. Effective doses in radiology and diagnostic nuclear medicine: a catalog. Radiology 2008 Jul;248(1):254-63

Δόσεις ακτινοβολίας σε ασθενείς Mean effective dose (mSv) Exam Interventional Procedures Mettler et al. Effective doses in radiology and diagnostic nuclear medicine: a catalog. Radiology 2008 Jul;248(1):254-63

Δόσεις ακτινοβολίας σε ασθενείς

Κατανομή των δόσεων στους επαγγελματικά εκτιθέμενους Δεδομένα από το Εθνικό Αρχείο Δόσεων, ΕΕΑΕ, 2011.

Δόσεις ακτινοβολίας στους επαγγελματικά εκτιθέμενους Δεδομένα από το Εθνικό Αρχείο Δόσεων, ΕΕΑΕ, 2011.

Δόσεις ακτινοβολίας στους επαγγελματικά εκτιθέμενους

Kim et al. Occupational radiation doses to operators performing cardiac catheterization procedures. Health Phys 2008 Mar;94(3): Kim et al. Occupational radiation doses to operators performing fluoroscopically-guided procedures Health Phys 2012 Jul;103(1):80-99

Risk for fatal cancer (stochastic effect) 5 % / Sv i.e. from patients receiving 10 mSv each (typical effective dose value during IP) five (5) will develop fatal cancer due to radiation While, approximately of them will develop cancer due to other reasons

Διαγνωστική εξέταση Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου Ακτινογραφία Θώρακος ημέρες1 ανά 1,000,000 Πυελογραφία2.514 μήνες1 ανά 8000 Βαριούχο γεύμα 316 μήνες1 ανά 6700 Βαριούχος υποκλυσμός 73.2 έτη1 ανά 3000

Διαγνωστική εξέταση Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου Α/Τ κρανίου21 έτος1 ανά 10,000 Α/Τ θώρακα83.6 έτη1 ανά 2500 Α/Τ κοιλιάς / λεκάνης έτη1 ανά 2000

Διαγνωστική εξέτασηΤυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου Σπινθηρογράφημα Νεφρών ( 99m Tc) 16 μήνες1 ανά 20,000 Σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς ( 99m Tc) 16 μήνες1 ανά 20,000 Σπινθηρογράφημα οστών ( 99m Tc) 42.3 έτη1 ανά 5000 Σπινθηρογράφημα δυναμικό καρδιάς ( 99m Tc) 62.7 έτη1 ανά 3300 Σπινθηρογράφημα μυοκαρδίου ( 201 Tl) 188 έτη1 ανά 1100

RESULTS TechniqueEffective dose (mSv) Time of background radiation No. of chest radiographs Chest rad. 0,023 days1 TIPS 8535 years4.250 Interventional Cardiology 5 – 302 – 12 years250 – Interventional Radiology 2,5 – 301 – 12 years125 – Abdomen CT 104 years500

Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου* Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου ** Δόσεις που δέχεται επιβάτης αεροπλάνου σε αεροπορικό ταξίδι Αθήνα – Νέα Υόρκη εβδομάδες1 ανά 200,000 Λονδίνο – Νέα Υόρκη εβδομάδα1 ανά 500,000 Λονδίνο - Σικάγο εβδομάδα1 ανά 400,000

Κουλτούρα Ακτινοπροστασίας

Ορισμός «Ο συνδυασμός γνώσεων, αξιών, συμπεριφορών και εμπειρίας σε θέματα ακτινοπροστασίας σε όλες της τις πτυχές, για τους ασθενείς, τους εργαζόμενους, τον πληθυσμό και το περιβάλλον, καθώς και σε όλες τις καταστάσεις έκθεσης, συνδυάζοντας την επιστημονική και κοινωνική διάσταση». from IRPA, Guiding Principles for Establishing a Radiation Protection Culture, Edition 2014

Στόχοι o Παροχή ενός ασφαλούς περιβάλλοντος εργασίας o Προώθηση της γνώσης σχετικά με τους κινδύνους από την ακτινοβολία o Ελαχιστοποίηση των επικίνδυνων πρακτικών o Έλεγχος του κινδύνου από την ακτινοβολία o Καταμερισμός των ευθυνών μεταξύ των εργαζομένων o Βελτίωση της ποιότητας ενός ήδη υπάρχοντος προγράμματος ακτινοπροστασίας

Τρόποι δημιουργίας Κουλτούρας Ακτινοπροστασίας Συνεχής εκπαίδευση και κατάρτιση: Το προσωπικό πρέπει να έχει επαρκείς γνώσεις σε θέματα ακτινοπροστασίας και βασικές γνώσεις της τεχνολογίας κάθε μηχανήματος. Ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων: Ακτινολόγοι, Ακτινοφυσικοί και Τεχνολόγοι πρέπει να συνεργάζονται στενά προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια των ασθενών και το καλύτερο κλινικό αποτέλεσμα. Προγράμματα διασφάλισης ποιότητας: Διασφαλίζουν υψηλή ποιότητα εικόνας με τη λιγότερη δυνατή έκθεση του ασθενούς σε ακτινοβολία.

Η επίδραση της καθιέρωσης Κουλτούρας Ακτινοπροστασίας o Επιτρέπει τη μείωση της δόσης ακτινοβολίας σε ασθενείς και προσωπικό o Παρέχει πιο αποτελεσματική διάγνωση και θεραπεία o Βελτιώνει την απόδοση και την ποιότητα των παροχών του τμήματος o Μειώνει το κόστος και τις λανθασμένες τεχνικές

Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας: European Commission: europa.eu.int/comm/environment radprot International Atomic Energy Agency: International Commission on Radiological Protection: United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation: World Health Organization:

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας