Σπάνια και απειλούμενα πτηνά της Ελλάδας Δημοτικό Σχολείο Κοκκωνίου – Πουλίτσας www.dim-kokkon.kor.sch.gr Σχολικό έτος 2012 - 2013

Αιγαιόγλαρος Mήκος: 50 εκ.  Άνοιγμα φτερών: 1,3 μέτρα Κατανομή: φωλιάζει αποκλειστικά σε νησιά της Μεσογείου Ελληνικός πληθυσμός: 750 - 900 ζευγάρια

Αιγαιόγλαρος Δύσκολα ξεχωρίζει ο σπάνιος Αιγαιόγλαρος από τον κοινό Ασημόγλαρο για τον περιστασιακό παρατηρητή. Όπως ο Ασημόγλαρος είναι λευκός, με γκρίζες φτερούγες και πλάτη. Αντίθετα από τον Ασημόγλαρο όμως σπάνια θα δούμε τον Αιγαιόγλαρο στις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Επίσης αντίθετα από το κίτρινο ράμφος και τα κίτρινα πόδια του Ασημόγλαρου ο Αιγαιόγλαρος έχει κόκκινο – κοραλί ράμφος και γκριζοπράσινα πόδια. Τα νεαρά του Αιγαιόγλαρου είναι πιο σκούρα από του Ασημόγλαρου με μαύρα πόδια και ράμφος. Ομοίως αλλάζουν σταδιακά πτέρωμα μέχρι την ηλικία των τεσσάρων ετών. 

Αιγαιόγλαρος Στην αναπαραγωγή έχει παρόμοιες συνήθειες με τον Ασημόγλαρο καθώς φτιάχνει ακάλυπτες φωλιές στο έδαφος. Εκεί γεννά δύο με τρία καμουφλαρισμένα αυγά (καφετιά με μαύρα στίγματα) στα τέλη Απριλίου. Τα μικρά εκκολάπτονται μετά τα μέσα Μαΐου και τα μικρά αρχίζουν να πετούν τέλη Ιουνίου. Γενικά φωλιάζει περίπου ένα μήνα αργότερα από τον Ασημόγλαρο – κάτι που τον κάνει ιδιαίτερα τρωτό στον ανταγωνισμό μεταξύ τους.

Αιγαιόγλαρος Τρέφεται κοντά στις ακτές, κυρίως με μικρά αφρόψαρα τα οποία πιάνει από την επιφάνεια της θάλασσας με μία πολύ επιδέξια τεχνική, πετώντας αργά και χαμηλά πάνω από το νερό. Στην Δυτική Μεσόγειο το είδος τρέφεται βασικά με το παρεμπίπτον αλίευμα των αλιευτικών σκαφών.

Αιγαιόγλαρος Στο παρελθόν ο Αιγαιόγλαρος ήταν πολύ πιό σπάνιος, οι αριθμοί του όμως αυξήθηκαν πρόσφατα και υπολογίζονται τώρα στα 18.700 ζευγάρια. Αυτή η απότομη αύξηση οφείλεται πιθανότατα στην μεγάλη διαθεσιμότητα τροφής στη δυτική Μεσόγειο. Παρ’ όλα αυτά όμως, το είδος θεωρείται πολύ ευάλωτο καθώς το 90% του πληθυσμού του βρίσκεται συγκεντρωμένο σε δύο αποικίες της Ισπανίας (στο δέλτα του ποταμού Ebro και στα νησιά Chafarinas). Έτσι, ο Αιγαιόγλαρος χαρακτηρίζεται από την Birdlife International ως είδος που "εξαρτάται από προστασία" και καταγράφεται ώς "κινδυνεύον" στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλόζωων.

Η κύρια απειλή που αντιμετωπίζει το είδος σχετίζεται με την ενόχληση των αναπαραγόμενων πουλιών από την παρουσία του ανθρώπου πάνω στις νησίδες, κάτι που συνδέεται με δραστηριότητες όπως η κτηνοτροφία, ο τουρισμός, η αλιεία, το κυνήγι και η συντήρηση και κατασκευή υποδομών. Απειλή επίσης αποτελεί η μείωση του ιχθυαποθέματος που είναι διαθέσιμο στα πουλιά και ο πνιγμός σε αλιευτικά εργαλεία, αλλά και η ρύπανση των θαλασσών και η θήρευση. Αρνητική επίδραση τέλος, πιθανώς να έχει και ο ανταγωνισμός του με τον Ασημόγλαρο για χώρο φωλεοποίησης και τροφής, καθώς και η αλλαγή της φυσικής μορφολογίας των νησίδων από την υπερβολική βόσκηση. Αιγαιόγλαρος

Από το 1997 η Ορνιθολογική διεξάγει τριετές πρόγραμμα LIFE για την προστασία του Αιγαιόγλαρου που περιλαμβάνει τόσο άμεσες δράσεις όσο και την προετοιμασία διαχειριστικών προτάσεων για έξι περιοχές του δικτύου Natura 2000 στις οποίες απαντάται το είδος. Άμεσος στόχος είναι η μείωση της ενόχλησης στις αποικίες ωοτοκίας μέσω της φύλαξης, της έρευνας της αναπαραγωγικής δραστηριότητας των πουλιών και της παρακολούθησης της ανθρώπινης παρουσίας. Έχουν επίσης γίνει ενέργειες για να εμποδιστεί η προσέγγιση των κοπαδιών στις αποικίες (χτίσιμο ξερολιθιών και μετακίνηση αιγοπροβάτων). Παράλληλα, διεξάγεται πρόγραμμα ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των τοπικών αρχών, κατοίκων και τουριστών μέσω συναντήσεων, έντυπου υλικού και εγκατάστασης δύο κέντρων πληροφόρησης. Αιγαιόγλαρος

Αργυροπελεκάνος Στα νησάκια της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό και Λογαρού του Αμβρακικού Κόλπου βρίσκονται εγκατεστημένες, οι αποικίες ενός από τα σπανιότερα είδη πουλιών του κόσμου: του αργυροπελεκάνου (Pelecanus crispus).

Αργυροπελεκάνος Ο αργυροπελεκάνος είναι το σπανιότερο από τα επτά είδη πελεκάνων που υπάρχουν στον κόσμο και το δεύτερο σε μέγεθος είδος πουλιού στον πλανήτη (ύψος 1,20μ, άνοιγμα φτερών εώς 3,2μ, βάρος 6-10 κιλά). Το υδρόβιο αυτό πουλί έχει χρώμα φτερώματος ανοιχτό σταχτί και κύριο χαρακτηριστικό του το μακρύ του ράμφος, που φέρει διαστελλόμενο σάκο στο κάτω μέρος του. Τα πόδια του είναι κοντά και δυνατά, με δάχτυλα συνδεόμενα μεταξύ τους με μεμβράνη.

Αργυροπελεκάνος Ο αργυροπελεκάνος ήταν κάποτε ευρέως εξαπλωμένος στην Ευρώπη (μέχρι στην Ουγγαρία) και στην Ασία, αλλά τα τελευταία εκατό χρόνια ο πλυθησμός του μειώθηκε δραματικά και η εξάπλωση του στην Ευρώπη περιορίστηκε σε ορισμένους υγροτόπους των Βαλκανίων. Κύριες αιτίες αυτής της μείωσης ήταν οι αποξηράνσεις υγροτόπων γγια την απόκτηση γεωργικής γης και το κυνήγι. Σήμερα, το 13% των ζευγαριών αργυροπελεκάνου που απομένουν σ'ολόκληρο τον κόσμο φιλοξενείται σε δύο περιοχές της Ελλάδας: στη λίμνη μικρή Πρέσπα του νομού Φλώρινας και στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού κόλπου.

Ο σημαντικότερος κίνδυνος για τους αργυροπελεκάνους είναι η ενόχληση που προκαλείται από τον άνθρωπο είτε σκόπιμα, από επισκέπτες που ανεβαίνουν στα νησάκια αναπαραγωγής των πουλιών για να τα δουν ή να τα φωτογραφήσουν, είτε από αμέλεια κατά τη διέλευση πλωτών μέσων. Στην προσέγγγιση επισκεπτών, τα πουλιά σηκώνονται πανικόβλητα και επειδή επωάζουν τα αυγά με το πέλμα τους, είτε συνθλίβουν είτε τα σπρώχνουν έξω από τη φωλιά. Ο αργυροπελεκάνος δεν μπορεί να ξαναβάλει μέσα στη φωλιά ένα αυγό που έχει πεταχτεί έξω, αλλά ακόμη και αν τα αυγά παραμείνουν ανέπαφα πολλά ζευγάρια δεν επιστρέφουν ποτέ μετά την ενόχληση. Αργυροπελεκάνος

Αργυροπελεκάνος

Αργυροπελεκάνος Οι αργυροπελεκάνοι για να συνεχίσουν να φωλιάζουν στον Αμβρακικό κόλπο χρειάζονται μια πηγή άφθονης τροφής. Τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιαστεί επανειλημμένα φαινόμενα μαζικών θανάτων ψαριών στις λιμνοθάλασσες, τα οποία οφείλονται στη μεταβολή της ποιότητας του νερού και κυρίως στην έλλειψη οξυγόνου. Οι αλλοιώσεις αυτές που σχετίζονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις γύρω περιοχές, δεν απειλούν μόνο τους αργυροπελεκάνους, αλλά και την ιχθυοπανίδα καθώς και τις ανθρώπινες δραστηριότητες που ζουν από αυτήν.

Ο Αρτέμης (Calonectris diomedea) είναι ένα από τα τρία "γνήσια" θαλασσοπούλια της Ελλάδας. Τα άλλα δύο είναι ο Μύχος (Puffinus yelkouan) και ο μικροσκοπικός Πετρίλος (Hydrobates pelagicus). Τα πουλιά αυτά είναι αποκλειστικά θαλασσόβια. Τα πόδια τους βρίσκονται πίσω στο σώμα τους για να κολυμπούν καλύτερα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να περπατήσουν στη στεριά. Ο Αρτέμης γεννά ένα αυγό στις αρχές του καλοκαιριού και το μικρό πετά τον Οκτώβριο. Αρτέμης Από εκείνη τη στιγμή θα περάσουν χρόνια ολόκληρα προτού ξαναπατήσει στη στεριά, αφού ενηλικιώνεται μετά την ηλικία των πέντε ετών. Η Ελλάδα φιλοξενεί ίσως περισσότερα από 5000 ζευγάρια του είδους σε διάφορες αποικίες. Δυστυχώς πολλοί πνίγονται κάθε χρόνο πιασμένοι στα παραγάδια, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασία τους είναι η διατήρηση των ακατοίκητων μικρών νησίδων.

Ασπροπάρης Ένα από τα πλέον αινιγματικά και παράξενα πουλιά του πλανήτη μας βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης, μη εξαιρουμένης βέβαια και της χώρας μας. Είναι το πρώτο πουλί στον κόσμο που προστατεύτηκε με νόμο από τους Φαραώ, με ποινή θανάτου, αναγνωρίζοντας έτσι την σημαντική του συμβολή στην καθαριότητα των οικισμών από τα σκουπίδια και τα υπολείμματα της τροφής των ανθρώπων. Αποτελώντας το πρώτο γράμμα της αιγυπτιακής αλφάβητου, το ιερογλυφικό που προφέρεται "ah", το πουλί ονομάστηκε και «κοτόπουλο του Φαραώ». Κανένα άλλο είδος δεν έχει τόσο πολύ συνδεθεί με μύθους, θρύλους, παραδόσεις και μαντικές πράξεις στις ορεινές κοινότητες της χώρας μας. Είναι ο μόνος γύπας στο κόσμο που μεταναστεύει και οι χωρικοί πιστεύουν ότι κουβαλάει στην πλάτη του τον κούκο φέρνοντας την άνοιξη και την καλοτυχία καθορίζοντας με τη μαγική του παρουσία την υγεία και την προκοπή των κτηνοτρόφων, το πήξιμο του γιαουρτιού, την παραγωγή του τυριού, ενώ συμμετέχει σε γάμους, ακόμη και «τσουράπια» φέρνει στα παιδιά

Ασπροπάρης Θεωρείται ένα από τα εξυπνότερα πουλιά του πλανήτη, όχι μόνο επειδή είναι από τα πρώτα είδη στο κόσμο που ανακαλύφθηκε ότι χρησιμοποιεί εργαλεία, αλλά και διότι είναι το μόνο που «διδάσκει» το κόλπο αυτό σε άλλα άτομα του ίδιου είδους, δηλαδή πως να επιλέγουν τις κατάλληλες πέτρες και πως θα τις χρησιμοποιούν για να σπάσουν αυγά στρουθοκαμήλου! Κυρίαρχος απέναντι στα άλλα σκουπιδοφάγα πουλιά (κορακοειδή, γλάροι, κτλ), στα ψοφίμια θα πρέπει να περιμένει τους μεγαλόσωμους γύπες να τελειώσουν για να ξεκοκαλίσει το υπολείμματα. Τρέφεται σχεδόν με οτιδήποτε νεκρό, από ψάρια και φάλαινες μέχρι και ψοφίμια του ίδιου του είδους του (!). Τρώει και σάπια φρούτα, αλλά και ζωντανά έντομα που πιάνει στον αέρα εντοπίζοντας τα με την οξύτατη όρασή του, αφού αναγνωρίζει αντικείμενα 4-8 εκατοστών από ύψος 1000 μέτρων! Ξυπνάει τα χαράματα, νωρίτερα από τα περισσότερα αρπακτικά που περιμένουν τεμπέλικα τα ανοδικά ρεύματα για να πετάξουν, και παράξενο για γύπα, χρησιμοποιεί πολύ συχνά το φτεροκόπημα, αν και μπορεί να γυροπετάει για ώρες σε ακτίνα 20 περίπου χιλιομέτρων (μέγιστο ως και 70!) από την φωλιά του για να τραφεί. Έχει δε καταρρίψει και το παγκόσμιο ρεκόρ για την μακρύτερη πτήση διανύοντας 1017 χιλιόμετρα μέσα σε δύο μόνο μέρες διασχίζοντας την Σαχάρα.

Ασπροπάρης Η αύξηση της απευθείας θνησιμότητας οφείλεται κυρίως στη απευθείας δηλητηρίαση από χημικές ουσίες όπως οι «φόλες» που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση σαρκοφάγων, τα αντιβιοτικά που χορηγούνται σωρηδόν στα σταβλισμένα ζώα και οδηγούν στην κατάρρευση του ανοσοποιητικού συστήματος των πουλιών, τα αρουραιοκτόνα με τα οποία ψεκάζονται οι σκουπιδότοποι στο εξωτερικό, τα αγροχημικά και η μολυβδίαση. Ακόμη αναφέρονται περιπτώσεις σύγκρουσης με ανεμογεννήτριες, καλώδια υψηλής τάσης και πυλώνες μεταφοράς ρεύματος. Το εκρηκτικό μίγμα συμπληρώνεται και με την ενόχληση από την κατασκευή μεγάλων τεχνικών έργων κοντά στις θέσεις φωλιάσματος.

Βαλτόπαπια Με μήκος γύρω στα 40 εκατοστά, η Βαλτόπαπια (Aythia nyroca) είναι μία σχετικά μικρή πάπια που ανήκει στις λεγόμενες βουτόπαπιες, καθώς συνηθίζει να βουτά για να βρει την τροφή της (προνύμφες εντόμων, καρκινοειδή, μαλάκια αλλά και υδρόβια φυτά). Είναι από τις λιγότερο φανταχτερές πάπιες, με ομοιόχρωμη σκούρη κοκκινο-κάστανη εμφάνιση και έχει σαν μοναδική εξαίρεση το λευκό πίσω μέρος του σώματος και την ουρά.

Βασιλαετός Ο Βασιλαετός (Aquila heliaca) είναι ένα από τα σπανιότερα αρπακτικά πουλιά της Ευρώπης με κατανομή από τη νοτιοανατολική Ευρώπη έως τη λίμνη Βαϊκάλη και το βόρειο Πακιστάν. Στην Ευρώπη το είδος εμφανίζεται κυρίως στα Καρπάθια, στα νότια και ανατολικά Βαλκάνια, στους λόφους και στις στέπες της νοτιοανατολικής Ουκρανίας και της Ρωσίας. O Βασιλαετός είναι κυρίως αποδημητικό είδος και σημαντικό μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού του, ξεχειμωνιάζει στη Μέση Ανατολή. Στην Ελλάδα, άτομα από βορειότερες χώρες, στην πλειοψηφία τους ανώριμα, επισκέπτονται και μερικά ξεχειμωνιάζουν, σ’ αρκετούς μεγάλους υγροτόπους όπως το Δέλτα του Καλαμά, τη Λίμνη Κερκίνη, τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου και τα Δέλτα του Έβρου και του Αξιού αλλά και την Κρήτη. Κατά τη μετανάστευση παρατηρείται, πάντα σε μικρούς αριθμούς, ακόμη και στην Πελοπόννησο αλλά και σε μερικά νησιά.

Γυπαετός Ένα από τα πλέον σπάνια αρπακτικά που φιλοξενεί η χώρα μας είναι και ο Γυπαετός, ένα πουλί των ορεινών οικοσυστημάτων. Το επιστημονικό του όνομα είναι Gypaetus barbatus, όπου barbatus σημαίνει μουστακαλής και το πήρε από το μουστάκι που εύκολα διακρίνεται στις δύο πλευρές του ράμφους του. Είναι ένα είδος γύπα με μία μεγάλη ρομβοειδή ουρά, δυναμικό πέταγμα, σχετικά γρήγορο, γεμάτο από ελιγμούς που πιο πολύ θυμίζουν ένα μεγάλο γεράκι, παρά ένα πουλί με άνοιγμα φτερών που φτάνει τα 2,80 μέτρα και βάρος 5-7 κιλά. Σήμερα η χώρα μας φιλοξενεί στην Κρήτη και παρά τη μείωση, τον μεγαλύτερο νησιώτικό πληθυσμό του κόσμου με 12 επικράτειες, 10 εκ των οποίων διατηρούν ζευγάρια. Όμως, στην ηπειρωτική Ελλάδα τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Το είδος έχει γνωρίσει μια πρωτοφανή μείωση του πληθυσμού του, με αποτέλεσμα από κοινό είδος των βουνών μας, τη δεκαετία του '80 να υπάρχουν μόνο 5-11 ζευγάρια, για να φτάσουμε σήμερα να απαριθμούμε μία επικράτεια στο Όρος Τζένα και ενδεχομένως άλλη μία στη νότια Πίνδο. Με λίγα λόγια έχουμε φτάσει στο σημείο να ομολογούμε ότι το είδος δεν έχει ελπίδες να συνεχίσει να πετάει στο μέλλον στα βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Κεφαλούδι Το Κεφαλούδι είναι μια πάπια με ασυνήθιστη εμφάνιση, απαραγνώριστη για όσους τυχερούς το συναντήσουν σε κάποιο υγρότοπο. Το αρσενικό έχει χοντρό άσπρο κεφάλι με μαύρο σώμα και γαλαζωπό "πρησμένο ράμφος", ενώ το σώμα του είναι ανοιχτόχρωμο καφέ και η μυτερή σκληρή ουρά του είναι συχνά ανασηκωμένη, δίνοντάς του μια χαρακτηριστική σιλουέτα. Από τη δεκαετία του ‘80 το Κεφαλούδι εμφανίζεται σχεδόν κάθε χρόνο στους υγροτόπους της Μακεδονίας και της Θράκης σε μικρούς αριθμούς. Όμως από το 1990 έχει παρατηρηθεί μια κατακόρυφη αύξηση των ατόμων που επισκέπτονται τη χώρα μας, φτάνοντας το 1997 τον αριθμό ρεκόρ των 2.300 πουλιών στη Λίμνη Βιστονίδα. Η προτίμησή τους για αυτή τη λίμνη είναι φανερή καθώς το σύνολο των πουλιών που έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια είναι στη Βιστονίδα, με εξαίρεση ελάχιστα και μεμονωμένα άτομα στις λίμνες Ισμαρίδα και Κερκίνη.

Κιρκινέζι Το κιρκινέζι (Falco naumanni), ένα γεράκι που μοιάζει πολύ με το βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus), το κοινότερο γεράκι στην Ελλάδα και την Ευρώπη, συμπεριλαμβάνεται στα παγκόσμια απειλούμενα είδη. Οι αλλαγές στη γεωργία με την εντατικοποίηση των καλλιεργειών, τις αρδεύσεις, τη χρήση εντομοκτόνων, την καταστροφή των φυτοφρακτών και των χέρσων εκτάσεων, έχουν περιορίσει τη διαθέσιμη τροφή για το κιρκινέζι. Τα λιβάδια και οι αγραναπαύσεις που είναι οι καλύτεροι χώροι διατροφής στον κάμπο, περιορίζονται, δίνοντας τη θέση τους σε εντατικές αρδευόμενες καλλιέργειες. Σε άλλες περιοχές η υπερβόσκηση και η καταστροφή της βλάστησης έχει δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα λόγω διάβρωσης, ενώ σε λοφώδεις και ορεινές, η εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας οδηγεί σε πύκνωση της βλάστησης, καθιστώντας ακατάλληλο το ενδιαίτημα για το είδος.

Μαυροπετρίτης Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) είναι το επίσημο ελληνικό όνομα ενός γερακιού που είναι γνωστό με το κοινό όνομα Βαρβάκι. Είναι ένα από τα πιο ασυνήθιστα ευρωπαϊκά πουλιά και το πιο σημαντικό είδος που φιλοξενεί η Ελλάδα. Ο Μαυροπετρίτης είναι ένα μεσαίου μεγέθους γεράκι με χαρακτηριστικά μακριές φτερούγες και ουρά και επιδέξιο πέταγμα. Τα ενήλικα απαντούν σε δύο χρωματικές φάσεις: μία σκούρα, σχεδόν ολόμαυρη (περίπου το 25% του πληθυσμού) και μία, πιο συνηθισμένη, ανοιχτή φάση στην οποία το σώμα είναι ανοιχτό καστανοκόκκινο με επιμήκεις ραβδώσεις. Πάντως, σε συνθήκες πεδίου ακόμη και η ανοιχτόχρωμη φάση δείχνει ένα πολύ σκούρο, σχεδόν μαύρο, πουλί. Τα νεαρά είναι πιο καστανά με πολλές ραβδώσεις.

Νανόχηνα Η Νανόχηνα (Anser erythropus) είναι μια μικρόσωμη χήνα από 53 έως 65 εκ., έχει φτέρωμα σκοτεινόχρωμο καφέ - γκρι, με μαύρες ραβδώσεις στην κοιλιά. Το ράμφος της είναι ροδόχρωμο, μικρό και κοντό, τα πόδια της είναι πορτοκαλόχρωμα, ενώ οι φτερούγες όταν είναι κλειστές, ξεπερνούν την άκρη της ουράς. Τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι το λευκό στο μέτωπό της που ανεβαίνει ψηλά στο στέμμα καθώς και ο κίτρινος δακτύλιος γύρω από το μάτι. Έτσι ξεχωρίζει από τη μεγαλύτερή της Ασπρομέτωπη Χήνα (Anser albifrons). Τα νεαρά άτομα έχουν και αυτά τον κίτρινο δακτύλιο αλλά τους λείπει το λευκό στη βάση του ράμφους και οι μαύρες ραβδώσεις στην κοιλιά.

Η παρουσίαση δημιουργήθηκε με υλικό από το site της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας http://www.ornithologiki.gr

Δημιουργία Ζάρκος Δημήτριος Μίσσιου Γεωργία http:mathitiskaidaskalos.blogspot.com