ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Στα συμπεριφοριστικά μοντέλα διακρίνονται 4 μορφές μάθησης: Κλασσική εξαρτημένη μάθηση Συντελεστική μάθηση Κοινωνική μάθηση ή μάθηση μέσω παρατήρησης και μίμησης προτύπων Γνωστική μάθηση

Οι συμπεριφοριστές πραγματοποίησαν πολλά πειράματα με ζώα για τη διερεύνηση των βασικών αρχών της μάθησης

Κλασσική εξαρτημένη μάθηση Η προέλευση της θεωρίας της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης εντοπίζεται στα πειράματα των: Ivan Pavlov ( ) Ivan Pavlov ( ) Bladimir Bechterev John Watson ο ιδρυτής του συμπεριφορισμού Ο John Watson συστηματοποίησε τη θεωρία (γύρω στα 1920) και θεωρείται ο ιδρυτής του συμπεριφορισμού

Βιογραφικά στοιχεία & ιστορική αναδρομή του Ivan Petrovich Pavlov Ο Pavlov γεννήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1849 στο Ryazan και πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου Ο πατέρας του Peter Dmitrievich Pavlov ήταν ιερέας, γι’αυτό και ο Pavlov εκπαιδεύτηκε αρχικά στο εκκλησιαστικό σχολείο στο Ryazan και κατόπιν σε θεολογικά σεμινάρια. Δέχθηκε επιδράσεις από τις προοδευτικές ιδέες των: D.I. Pisarev, που κυριαρχούσε στις λόγιες κριτικές (literary critics) Ι.Μ. Sechenov, o οποίος θεωρούνταν πατέρας της φυσιολογίας στη Ρωσία.

Οι επιδράσεις αυτές τον ώθησαν να εγκαταλήψει την καριέρα του ως ιερέας και να εστιαστεί στην επιστήμη. Το 1870 άρχισε μαθήματα σχετικά με τη φυσική επιστήμη και κατόπιν ασχολήθηκε με τη φυσιολογία. Στο πρώτο μάθημα, σε μια εργασία του με ένα συμφοιτητή του, έκανε μια εργασία για τα νεύρα του παγκρέατος, η οποία του απέφερε ένα χρυσό μετάλλιο. Το 1875 ολοκλήρωσε τα μαθήματα. Έγινε Candidate of Natural Sciences. Συνέχισε τις σπουδές του στη φυσιολογία στην Academy of Medical Surgery. Το 1879 αποφοίτησε με ένα ακόμη χρυσό μετάλλιο και έγινε Διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσιολογίας (Director of the Physiological Laboratory) στην Κλινική του φημισμένου Ρώσου S.P. Botkin Παράλληλα συνέχισε την ερευνητική του δραστηριότητα. Το 1881 παντρεύτηκε τη δασκάλα Seraphima (Sara) Vasilievna Karchevskaya και απέκτησαν 4 γιους και 1 κόρη.

Το 1883 παρουσίασε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα «The centrifugal nerves of the heart» Το 1890 κλήθηκε να οργανώσει και να διευθύνει το Τμήμα Φυσιολογίας στο Ινστιτούτο Πειραματικής Ιατρικής (Department of Physiology at the Institute of Experimental Medicine). Το Τμήμα αυτό διηύθυνε για μια περίοδο 45 χρόνων μέχρι το τέλος της ζωής του. Το Ινστιτούτο έγινε ένα από τα πιο φημισμένα και πιο σημαντικά κέντρα έρευνας στη φυσιολογία. και ο Pavlov έγινε Καθηγητής Φαρμακολογίας στην Στρατιωτική Ιατρική Ακαδημία (Military Medical Academy) Κατά το χρονικό διάστημα διετέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος Φυσιολογίας. Μεταξύ 1891 και 1900 πραγματοποίησε έρευνες στη φυσιολογία του πεπτικού συστήματος στο Ινστιτούτο Πειραματικής Ιατρικής (Institute of Experimental Medicine). Το 1901 έγινε corresponding member της Ρωσικής Ακαδημίας των Επιστημών (Russian Academy of Sciences) Το 1903 παρουσίασε στο 14ο Διεθνές Ιατρικό Συνέδριο (International Medical Congress), στη Μαδρίτη, την εργασία με τίτλο «The experimental psychology and psychopathology of animals»

Το 1904 πήρε βραβείο Nobel στη Φυσιολογία (The Nobel Prize in Physiology or Medicine). Το Nobel του δόθηκε «ως αναγνώριση του έργου του στη φυσιολογία της πέψης, μέσω του οποίου η γνώση σε ζωτικά ζητήματα του υποκειμένου άλλαξε και διευρύνθηκε» Το 1907 πήρε τον τίτλο του Ακαδημαϊκού της Ρωσικής Ακαδημίας των Επιστημών Το 1912 του δόθηκε Honorary doctorate από το Cambridge University 1915: Order of the Legion of Honour

Διαπίστωσε ότι τα ζώα παρουσίαζαν έκκριση σιέλου όχι μόνο όταν έβλεπαν την τροφή, αλλά και όταν άκουγαν τα βήματα του φύλακα που τους έφερνε την τροφή. Η έκκριση σιέλου βρίσκεται όχι μόνο κάτω από τον έλεγχο του φυσικού ερεθίσματος (τροφή) αλλά και του ουδέτερου ερεθίσματος (ήχος βημάτων φύλακα). Δηλαδή, το ζώο παρουσίαζε αντίδραση στο ουδέτερο ερέθισμα λόγω χωροχρονικής σύνδεσης. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε τον Pavlov στο σχεδιασμό και την εκτέλεση σχετικών πειραμάτων για περαιτέρω μελέτη του φαινομένου Ο Pavlov πραγματοποίησε πειράματα για τον τρόπο λειτουργίας του πεπτικού συστήματος σε σκύλους.

Το κλασσικό πείραμα του Pavlov Στην αρχή παρουσίασε στο σκύλο έναν ήχο κουδουνιού, το οποίο δεν προκάλεσε στο σκύλο έκκριση σιέλου, δηλαδή για την έκκριση σιέλου ο ήχος ήταν ένα ουδέτερο ερέθισμα Κάθε φορά, αμέσως μετά τον ήχο του κουδουνιού, έδινε στο σκύλο τροφή, δηλαδή του έδινε το φυσικό ερέθισμα για την έκκριση σιέλου. Μετά από αρκετούς συνδυασμούς ήχου - τροφής, η θέα της τροφής προκάλεσε την παραγωγή ποσότητας σιέλου στο σκύλο από μόνη της. Η σύνδεση των δύο ερεθισμάτων (ουδέτερο και φυσικό) κατέληξε σε ένα καινούριο αντανακλαστικό (ήχος  έκκρισης σιέλου).

Δηλαδή, όταν γινόταν παρουσίαση μόνο του πρώην ουδέτερου ερεθίσματος, το ερέθισμα προκάλεσε την έκκριση σιέλου. Συνεπώς, το πρώην ουδέτερο ερέθισμα άρχισε να λειτουργεί όμοια με το φυσικό ερέθισμα. Όταν το ουδέτερο ερέθισμα αρχίζει να προκαλεί αντίδραση παρόμοια με αυτή του φυσικού ερεθίσματος, υπάρχει ένα καινούριο αντανακλαστικό (ήχος  έκκριση σιέλου). Επειδή η ύπαρξη αυτού του αντανακλαστικού εξαρτάται από το συνδυασμό ουδέτερου και φυσικού ερεθίσματος, το καινούριο αντανακλαστικό ονομάζεται εξαρτημένο αντανακλαστικό.

Κλασσική εξαρτημένη μάθηση (classical conditioning) Η Κλασσική εξαρτημένη μάθηση είναι ένα είδος μάθησης κατά το οποίο, η λειτουργία ενός φυσικού ερεθίσματος να προκαλεί κάποια αντίδραση, διευρύνεται σε κάποιο ουδέτερο ερέθισμα, λόγω του συνδυασμού του ουδέτερου και του φυσικού ερεθίσματος. Με την υποκατάσταση του ερεθίσματος μπορεί είτε με το φυσικό ερέθισμα (τροφή) είτε με το εξαρτημένο ερέθισμα (ήχος) να προκληθεί όμοια αντίδραση. Όταν η αντίδραση είναι αποτέλεσμα: α)του φυσικού ερεθίσματος => ονομάζεται φυσική αντίδραση β) του εξαρτημένου ερεθίσματος => ονομάζεται εξαρτημένη αντίδραση φυσικό ερέθισμα αντίδραση εξαρτημένο ερέθισμα

Ο καθορισμός της αποτελεσματικότητας του εξαρτημένου ερεθίσματος Η αποτελεσματικότητα ενός εξαρτημένου ερεθίσματος να προκαλεί μια εξαρτημένη αντίδραση, εξαρτάται από τον αριθμό των επαναλήψεων του συνδυασμού της παρουσίασης των 2 ερεθισμάτων. Απόσβεση της σύνδεσης  Η αποτελεσματικότητα ενός εξαρτημένου ερεθίσματος να προκαλεί μια εξαρτημένη αντίδραση μειώνετει όταν παρουσιάζεται μόνο το εξαρτημένο ερέθισμα, χωρίς το φυσικό ερέθισμα. Αυθόρμητη επαναφορά της αντίδρασης  Ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία, μετά την απόσβεση της σύνδεσης, παρουσιάζεται ξανά το εξαρτημένο ερέθισμα με συνέπεια την εξαρτημένη αντίδραση Γενίκευση του ερεθίσματος  Ονομάζεται η εμφάνιση όμοιας αντίδρασης και σε παρόμοια ερεθίσματα (πχ., στην περίπτωση του σκύλου του Pavlov, με άλλους παρόμοιους ήχους).

John Watson ( ) Ο John Watson θεωρείται ιδρυτής του συμπεριφορισμού Δέχτηκε επιδράσεις από τις θεωρίες των Pavlov & Thorndike Κατά το χρονικό διάστημα παρουσίασε τις ιδέες του σε ψυχολογικά συνέδρια, χρησιμοποιοώντας τον όρο «behaviorist» Το 1913 δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Psychology as the Behaviorist Views it», γνωστό και ως «the behaviorist manifesto» Το 1915 έγινε Πρόεδρος της American Psychological Association Το 1916 άρχισε να παρατηρεί τα βρέφη Κατά το χρονικό διάστημα σχεδίασε και εκτέλεσε το πιο γνωστό του πείραμα με ένα βρέφος 11 μηνών, τον Albert.

To πείραμα με το μικρό Albert O Albert ήταν ένα βρέφος 11μηνών που δεν φοβήθηκε καθόλου όταν του παρουσίασαν ένα κουνέλι, δηλ. για την αντίδραση φοβίας, το κουνέλι ήταν ένα ουδέτερο ερέθισμα. Φοβήθηκε όμως με έναν ξαφνικό ήχο, δηλ. ο ξαφνικός ήχος ήταν φυσικό ερέθισμα για τη φοβική αντίδραση. Στο πείραμα, όταν παρουσίαζαν στον Albert το κουνέλι, ο ερευνητής χτυπούσε δυνατά, πράγμα που προκάλεσε φοβία (ξάφνιασμα και τρόμο).

Κάθε φορά, αμέσως μετά την παρουσίαση του κουνελιού, έδινε στο παιδί τον κρότο, δηλαδή του έδινε το φυσικό ερέθισμα για την αντίδραση φόβου. Μετά από αρκετούς συνδυασμούς κουνελιού - κρότου, η θέα του κουνελιού προκάλεσε την αντίδραση φόβου από μόνη της. Η σύνδεση των δύο ερεθισμάτων (ουδέτερο και φυσικό) κατέληξε σε ένα καινούριο αντανακλαστικό: (κουνέλι  αντίδραση φόβου). Στη συνέχεια παρουσίαζε αντικείμενα παρόμοια με το κουνέλι (πχ. λευκό μούσι, γούνα) που επίσης προκάλεσαν κάποια αντίδραση φόβου (γενίκευση του ερεθίσματος)

Το 1924 η Jones κατόρθωσε να εξαλείψει τους πειραματικούς φόβους, χρησιμοποιώντας πάλι τη διαδικασία της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης, δηλαδή παρουσιάζοντας μόνο το εξαρτημένο ερέθισμα, χωρίς το φυσικό ερέθισμα Ο Watson τόνισε ότι κάθε οργανισμός με βάση τις φυσιολογικές κινήσεις του μαθαίνει να αντιδρά στα διάφορα ερεθίσματα, ανάλογα με τις συνδέσεις που κάνει. O Watson θεωρούσε ότι όλη η συμπεριφορά αποτελείται από τις αντιδράσεις του οργανισμού που προκαλούνται από φυσικά ή εξαρτημένα ερεθίσματα, δηλ. S R (stimulus) (response)

Θεραπευτικές εφαρμογές Οι τεχνικές της συγκεκριμένης θεραπευτικής προσέγγισης είναι: 1. Συστηματική αποευαισθητοποίηση (systematic desensitization)  Αποτελεί μια διαδικασία αποεξάρτησης ή αντιεξάρτησης για την απόσβεση διαφόρων μορφών φοβικών αντανακλαστικών Στόχος της συστηματικής αποευαισθητοποίησης  είναι η αποδυνάμωση της παθολογικής αντίδρασης, μέσω της ενδυνάμωσης μιας άλλης αντίδρασης που είναι ασυμβίβαστη ή ανταγωνιστική προς την παθολογική Στη δεκαετία του 1950 έγινε συστηματική χρήση της μεθόδου από τον Joseph Wolpe 2. Άσκηση για χαλάρωση 3. Ιεράρχηση αγχογόνων καταστάσεων

4. Ψυχοκατακλυσμική θεραπεία Ο ασθενής βιώνει απότομα και χωρίς δυνατότητα υποχώρησης την περισσότερο επώδυνη αγχογόνα κατάσταση στη μεγαλύτερη δυνατή έντασή της. 5. Ενδοεκρηκτική θεραπεία Το άτομο παρακινείται να φανταστεί το ερέθισμα που του προκαλεί φόβο στην περισσότερο απειλητική του μορφή και να προσπαθήσει να βιώσει το φόβο που προκαλείται στο μεγαλύτερο βαθμό. Κατόπιν οδηγείται σταδιακά σε κατάσταση ηρεμίας.

6. Κορεσμός του ερεθίσματος Το άτομο ασχολείται αποκλειστικά και παρατεταμένα με το ανεπιθύμητο ερέθισμα ώστε να του προκληθεί ανία και αηδία. 7. Αποστροφική θεραπεία Στηρίζεται στην αρχή ότι μια μορφή συμπεριφοράς που ακολουθείται από ένα δυσάρεστο γεγονός έχει πολύ μικρή πιθανότητα επανάληψης 8. Το στρώμα του ενουρητικού (Bell-and-Pad technique) Xρησιμοποιείται στη θεραπεία της νυχτερινής ενούρησης.