ΠΟΙΝΙΚΗ-ΑΣΤΙΚΗ- ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Σταυρούλα Παπαδόδημα Επίκουρος Καθηγήτρια Ιατροδικαστικής Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ποινική ευθύνη  Όταν με τις πράξεις ή τις παραλείψεις παραβιάζεται το έννομο αγαθό της ζωής, της υγείας και της σωματικής ακεραιότητας του ασθενούς  Σπάνια από δόλο, συνήθως τίθεται ζήτημα ιατρικής αμέλειας

Ιατρική αμέλεια  Από αμέλεια πράττει όποιος από έλλειψη προσοχής την οποία όφειλε κατά τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλει, είτε δεν προέβλεψε το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσε η πράξη του, είτε το προέβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δεν θα επερχόταν.

Ιατρική αμέλεια 1. Υποχρέωση και δυνατότητα του ιατρού να περιθάλψει τον άρρωστο. 2. Πλημμελής ιατρική συμπεριφορά 3. Επέλευση κάποιου απαράδεκτου αποτελέσματος στα έννομα αγαθά του αρρώστου. 4. Αιτιώδης συνάφεια

1. Καθήκον περίθαλψης  Κάθε ιατρός οφείλει να παρέχει με ζήλο, ευσυνειδησία και αφοσίωση την ιατρική του συνδρομή και επίσης να παρέχει κατά πάσα ώρα της ημέρας ή της νύχτας την πρώτη ιατρική βοήθεια σε περιπτώσεις αιφνίδιων, επικίνδυνων ή σοβαρών ασθενειών χωρίς μάλιστα να εξαρτά την παροχή της συνδρομής αυτής από την άμεση πληρωμή.

Καθήκον περίθαλψης  Αν η πάθηση δεν εμπίπτει στην ειδικότητα του ιατρού τότε οφείλει:  Να προβεί στην πρώτη διάγνωση και παράσχει τις πρώτες βοήθειες  Να φροντίσει την παραπομπή του ασθενούς στον ιατρό της κατάλληλης ειδικότητας.

Εξαιρέσεις  Αντικειμενική αδυναμία για λόγους υγείας, γήρατος, εγκυμοσύνης, ή και υποκειμενικής αδυναμίας, ημέρα πένθους, γάμου, κ.λ.π.  Περιστατικά που είναι ανθρωπίνως αδύνατο να αντιμετωπισθούν (π.χ. ομαδικά ατυχήματα)

2. Πλημμελής ιατρική συμπεριφορά Α) Εσωτερικό στοιχείο: Λανθασμένη νοητική και ψυχική λειτουργία του ιατρού Πλάνη Έλλειψη προσοχής και σύνεσης Β) Εξωτερικό στοιχείο: Εξωτερική κακότεχνη και ελαττωματική διεξαγωγή της ιατρικής πράξης Κρίση εκ του αποτελέσματος

Α) Εσωτερικό στοιχείο: Ιατρική πλάνη  Δεν προβλέφθηκε η επέλευση κάποιου συγκεκριμένου αποτελέσματος εξαιτίας της πράξης ή του παράλειψης του ιατρού, είτε προβλέφθηκε με αυτό σαν πιθανό, αλλά υπήρξε βεβαιότητα ότι δεν θα επερχόταν.  Δικαιολογημένη ή αδικαιολόγητη

Α) Εσωτερικό στοιχείο: Έλλειψη προσοχής  Η οφειλόμενη εκ των περιστάσεων και η δυνάμενη να καταβληθεί προσοχή του ιατρού προς τη νόσο, πάθηση ή τραύμα και γενικά κάθε αίτημα του αρρώστου ή του αρμοδίου τρίτου που τον αφορά  Οφειλόμενη: Η προσοχή που καταβάλλει ο μέσος ιατρός  Δυνάμενη: Αντικειμενικές ικανότητες του ιατρού και συνθήκες περιβάλλοντος

Β) Εξωτερικό στοιχείο  Εσφαλμένη διάγνωση ή μη διάγνωση της νόσου με βάση τους κοινώς αναγνωρισμένους κανόνες της ιατρικής  Εσφαλμένη πλημμελής θεραπευτική αγωγή με βάση τους κοινώς αναγνωρισμένους κανόνες της ιατρικής  Μη παραπομπή σε ειδικό και εθελούσια ανάληψη διεξαγωγής ενός διαγνωστικού ή θεραπευτικού εγχειρήματος, χωρίς τις ειδικές γνώσεις, ικανότητες και διαγνωστικά μέσα  Μη εκπλήρωση του καθήκοντος ιατρικής μέριμνας και επιμέλειας

Αν το αποτέλεσμα είναι θετικό ή έστω το αναμενόμενο, κανένα ζήτημα δεν τίθεται. Διαφορές δημιουργούνται όταν υπάρξει αρνητική κατάληξη, οπότε και γεννώνται ζητήματα αξιοπιστίας της μεθόδου, ικανότητας, ακόμη και ευθύνης του ιατρού.

Ανεπιθύμητο αποτέλεσμα  Ανθρωποκτονία εξ αμελείας (302 ΠΚ)  Σωματική βλάβη εξ αμελείας ( ΠΚ)

Αιτιώδης συνάφεια  Αν δεν υπάρξει αιτιώδης συνάφεια μεταξύ πράξης και αποτελέσματος, ζήτημα ιατρικής αμέλειας δεν μπορεί να σταθεί.  Ο κίνδυνος των τυχαίων και ανυπαίτιων σφαλμάτων του ιατρού βαρύνει τον ασθενή.

Ευθύνη των ειδικευόμενων  Παράλειψη έγκαιρης ειδοποίησης του εφημερεύοντος ιατρού  Ανάληψη διεξαγωγής διαγνωστικού και θεραπευτικού εγχειρήματος και μη παραπομπή σε ειδικευμένο ιατρό  Παράβαση οδηγιών ή υποδείξεων ειδικού ιατρού  Παράλειψη παροχής πρώτων βοηθειών με βάση τις γνώσεις γενικής ιατρικής που αποκτώνται στο Πανεπιστήμιο ή δεν προϋποθέτουν ειδικές γνώσεις.

Ευθύνη ειδικευομένων  Δεν καταλογίζεται ευθύνη στον ειδικευόμενο ιατρό όταν ειδικός ιατρός του Νοσοκομείου χειρίζεται το περιστατικό, εκτός αν οι χειρισμοί αυτοί παραβαίνουν ολοφάνερα τους κανόνες της ιατρικής, οπότε οφείλουν να παρέμβουν.

Συμβατική ευθύνη Η σχέση που συνδέει τον ιατρό και τον άρρωστο έχει χαρακτήρα συμβάσεως, η μη εκπλήρωση ή η κακή ή η ατελής εκτέλεση της οποίας δημιουργεί υποχρέωση για αποζημίωση.

Σύμβαση ως μίσθωση εργασίας Οι ιατρικές υπηρεσίες προσφέρονται για ορισμένο ή αόριστο χρονικό διάστημα, αντί συμφωνηθέντος μισθού. Νοσοκομεία, κλινικές, ασφαλιστικοί οργανισμοί, κ.λ.π. Ο ιατρός ως υπάλληλος Υπαγωγή στη σχετική εργατική νομοθεσία

Μίσθωση έργου Συμφωνία μεταξύ ιατρού και ασθενούς για την επιτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου: διάγνωση και θεραπεία μιας συγκεκριμένης παθολογικής κατάστασης. Ιδιώτης ιατρός

Υποχρέωση ιατρού Ο ιατρός δεν είναι συμβατικά υποχρεωμένος να φέρει αποτέλεσμα ίασης. Είναι υποχρεωμένος να παράσχει συνεπή ιατρική συνδρομή, δηλ. ευσυνείδητη, προσεκτική φροντίδα και σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα της επιστήμης.

Δυνατότητα ελεύθερης καταγγελίας της σύμβασης Και από τα δύο μέρη Δυνατότητα απαίτησης αποζημίωσης αν η σύμβαση δεν εκτελέστηκε με τον προσήκοντα τρόπο.

Απαίτηση αποζημίωσης από τον ασθενή Για πράξεις ή παραλείψεις του ιατρού που οδήγησαν σε βλάβη της υγείας του.

Απαίτηση αποζημίωσης από τον ιατρό Σε μη καταβολή της αμοιβής Σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει δυνατότητα αντικατάστασης και εγκυμονούνται κίνδυνοι για τον ασθενή, δεν υπάρχει δυνατότητα διακοπής της σύμβασης. Ο ιατρός δεν δικαιούται να αρνηθεί τις ιατρικές του υπηρεσίες, αλλά διεκδικεί μετά την αμοιβή του.

Αδικοπραξίες, άρθρο 914 ΑΚ Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει.

Βλάβη του σώματος ή της υγείας, άρθρο 929 ΑΚ Σε περίπτωση βλάβης του σώματος ή της υγείας προσώπου η αποζημίωση περιλαμβάνει, εκτός από τα νοσήλια και τη ζημία που έχει ήδη επέλθει, ο,τιδήποτε ο παθών θα στερείται στο μέλλον ή θα ξοδεύει επιπλέον εξαιτίας της αύξησης των δαπανών του. Υποχρέωση αποζημίωσης υπάρχει και προς τον τρίτο, ο οποίος είχε κατά το νόμο δικαίωμα να απαιτήσει την παροχή υπηρεσιών από τον παθόντα και τις στερείται.

Αναπηρία ή παραμόρφωση, άρθρο 931 ΑΚ Η αναπηρία ή η παραμόρφωση που προξενήθηκε στον παθόντα λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη κατά την επιδίκαση της αποζημίωσης, αν επιδρά στο μέλλον του.

Ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, άρθρο 932 Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Αυτό ισχύει ιδίως για εκείνον που έπαθε προσβολή της υγείας, της τιμής ή της αγνείας τοι ή στερήθηκε την ελευθερία του. Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου η χρηματική αυτή ικανοποίηση μπορεί να επιδικαστεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης.

Άρθρο 930 ΑΚ Η αποζημίωση των δύο προηγούμενων άρθρων που αναφέρεται στο μέλλον καταβάλλεται σε χρηματικές δόσεις κατά μήνα. 'Οταν υπάρχει σπουδαίος λόγος, η αποζημίωση μπορεί να επιδικαστεί σε κεφάλαιο εφάπαξ. Ο οφειλέτης της αποζημίωσης μπορεί κατά τις περιστάσεις να υποχρεωθεί να παράσχει ασφάλεια. Η αξίωση αποζημίωσης δεν αποκλείεται από το λόγο ότι κάποιος άλλος έχει την υποχρέωση να αποζημιώσει ή να διατρέφει αυτόν που αδικήθηκε.

Ευθύνη από αδικοπραξία Βλάβη του ασθενούς Πράξη ή παράλειψη του ιατρού οφειλόμενη σε δόλο ή σε αμέλεια Υπαιτιότητα του ιατρού Αιτιώδης συνάφεια

Ο ιατρός δεν φέρει ευθύνη αν: ενήργησε lege artis και ειδικότερα όπως θα ενεργούσε, κάτω από τις ίδιες συνθήκες και περιστάσεις (ιστορικό ασθενούς, κλινική συμπτωματολογία, υλικοτεχνική υποδομή σε επίπεδο μέσων εργαστηριακής διάγνωσης, φαρμακευτικής και εν γένει θεραπευτικής επέμβασης και αγωγής κλπ.) και τα μέσα που θα είχε στη διάθεση του κάθε συνετός και επιμελής ιατρός

Τυχαία και ανυπαίτια σφάλματα Δεν υπάρχει ιατρική ευθύνη για διαγνωστικά ή θεραπευτικά σφάλματα, όταν αυτά δεν οφείλονται σε άγνοια ή σε παράλειψη των απαραίτητων ιατρικών γνώσεων. Ο κίνδυνος των τυχαίων και ανυπαίτιων σφαλμάτων βαραίνει τον ασθενή.

Αστική ευθύνη του δημοσίου υπαλλήλου, άρθρο 38, ν.2683/1999 Ο δημόσιος υπάλληλος, δεν ευθύνεται έναντι τρίτων για πράξεις ή παραλείψεις του από δόλο ή βαρεία αμέλεια, κατά την άσκηση των καθηκόντων του.

Αστική ευθύνη του δημοσίου υπαλλήλου, άρθρο 38, ν. 2683/1999 Ο δημόσιος υπάλληλος ευθύνεται έναντι του Δημοσίου για κάθε θετική ζημιά την οποία προξένησε στο ίδιο εκ δόλου ή βαρείας αμέλειας κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Ευθύνεται και για τις αποζημιώσεις στις οποίες υποβλήθηκε το δημόσιο έναντι τρίτων, ένεκα των ως άνω πράξεων ή παραλείψεων.

Απαίτηση προς αποζημίωση Ο ζημιωθείς από παράνομη πράξη ή παράλειψη δημοσίου υπαλλήλου, όπως είναι και ο ιατρός που ανήκει στο ΕΣΥ, δεν δύναται να στραφεί κατά του ιατρού και να απαιτήσει χρηματική αποζημίωση, αλλά την αξίωση αυτή μπορεί να την ασκήσει κατά του νοσηλευτικού ιδρύματος, στο οποίο εργαζόταν ο ιατρός, κατά το χρόνο της προκλήσεως της ζημίας.

Πειθαρχική ευθύνη Ο ιατρός μπορεί να διωχθεί πειθαρχικά: Όταν η διαγωγή του είναι αναξιοπρεπής και ασυμβίβαστη με το ιατρικό επάγγελμα Όταν υπάρχει παράβαση των ιατρικών του καθηκόντων

Πειθαρχική ευθύνη Άσκηση δίωξης αυταπάγγελτα ή κατόπιν αναφοράς ή ανακοινώσεως Δημόσιας Αρχής ή μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου. Επίπληξη, χρηματικά πρόστιμα, προσωρινή παύση εξασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος από ένα μήνα έως τρία χρόνια.