ΜΑΘΗΜΑ 6ο

ΑΝΟΙΕΣ  Η άνοια είναι μια γενική κατηγορία γνωστικής δυσλειτουργίας με πολλές αιτίες.  Είναι μια ομάδα δυσλειτουργιών με πολλαπλά γνωστικά ελλείμματα

Διάγνωση και αξιολόγηση  Η διάγνωση της άνοιας βασίζεται σε στοχευμένο ιστορικό και ιατρικές εξετάσεις, πληροφοριακές αναφορές και αξιολόγηση της νοητικής κατάστασης.  τα γενικά κριτήρια για τη διάγνωση εν συντομία έχουν ως ακολούθως

 Το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο τεστ ανίχνευσης της γνωστικής επιδείνωσης είναι η σύντομη εξέταση νοητικής κατάστασης MMSE.  To τεστ είναι μια 10λεπτη αξιολόγηση στο προσκέφαλο του ασθενούς, σε 6 πεδία, τον προσανατολισμό σε σχέση με ημερομηνία και τόπο, την καταγραφή (επανάληψη τριών λέξεων), τη συγκέντρωση (αντίστροφη μέτρηση ανά επτάδες), τη βραχυπρόθεσμη ή πρόσφατη μνήμη (επανάληψη των τριών λέξεων) τη γλώσσα (κατονομασία ακολουθώντας οδηγίες ) και το οπτικό χωρικό πεδίο (αντιγραφή σχημάτων).  Η υψηλότερη βαθμολογία είναι το 30.

Υπάρχουν πολλά άλλα σύντομα τεστ και κλίμακες αξιολόγησης.

Η ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ALZHEIMER  Είναι σταδιακά επιδεινούμενη μνήμη.  Σε νεκροψία βρίσκονται ασυνήθιστα νευροϊνίδια και μια περίεργη ουσία απλωμένη σε ολόκληρο το φλοιό.  Προκαλεί άνοια σε οποιαδήποτε ηλικία και  επομένως, η άνοια σε μεγάλη ηλικία μπορεί συχνά να είναι αποτέλεσμα μιας νόσου, παρά εκδήλωση του γήρατος.

 Δύο τύποι χρώσης νευρικών κυττάρων αποκαλύπτουν τη χαρακτηριστική συνύπαρξη δεματίων και πλακών.  Το ερυθρό του Κονγκό αποκαλύπτει τα νευροϊνιδιακά τολίπια που είναι τριγωνικά και θηλοειδή ινίδια μέσα στα νευρικά κύτταρα.  Τα νευροϊνίδια εμφανίζονται νωρίς στην ασθένεια και περιέχουν μια πρωτεΐνη που ονομάζεται tau.  H ασημί χρώση ανιχνεύει τις κοκκώδης αποθέσεις και τα υπολείμματα εκφυλισμένων νευρικών ινών που καλούνται νευριτικές πλάκες και βρίσκονται έξω από τους νευρώνες.  Οι πλάκες περιέχουν μια βήτα-αμυλοειδή πρωτεΐνη και συχνά ονομάζονται πλάκες αμυλοειδούς.  Αυτές οι δύο παθολογίες μαζί προκαλούν το θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων.

 Η νόσος του Alzheimer προκαλεί άνοια αλλά τι προκαλεί τη νόσο του Alzheimer; 1. Η υπόθεση καταρράκτη αμυλοειδούς η οποία υποστηρίζει ότι οι πλάκες βρίσκονται πιο κοντά από τα νευροϊνίδια στη νόσο του Alzheimer. 2.Τα νευροϊνίδια ή η πρωτεΐνη tau, ευθύνονται κυρίως για τη νόσο.

 Η παρουσία ενός γονιδίου που ονομάζεται απολιποπρωτεΐνη Ε στο χρωμόσωμα 19 αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.  Η κάποτε θεωρούμενη σπάνια, νόσος του Alzheimer σήμερα θεωρείται ως η πιο συχνή αιτία άνοιας στους ενήλικες, πιθανόν υπεύθυνη για πάνω από 50% των περιπτώσεων.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΝΟΣΟΥ  Πρώιμης έναρξης Νόσος Alzheimer, πριν την ηλικία των 65  Οικογενής Νόσος Alzheimer, όταν εκδηλώνεται σε πολλά μέλη της ίδιας οικογένειας  Σποραδική Νόσος Alzheimer, σε μόνο ένα μέλος μιας οικογένειας

Άλλες αιτίες της άνοιας  Ο τύπος της άνοιας ενός ατόμου εξαρτάται από την αιτιολογία.  Οι παθολογίες μπορεί να ταξινομηθούν ως προοδευτικές ή μη προοδευτικές ή ως μη αναστρέψιμες ή αναστρέψιμες.  Η νόσος του Alzheimer είναι μια από τις σοβαρές και μη αναστρέψιμες παθολογίες με βαθμιαία εκδήλωση και συνεχή επιδείνωση.

 Το κύριο σημείο της παθολογίας αποτελεί μια ακόμη βάση για την ταξινόμηση της άνοιας.  Υπάρχουν οι φλοιώδης και οι υποφλοιώδεις άνοιες.  Η ΑD (χρησιμοποιείται για τη νόσο του Alzheimer) επικεντρώνεται στον εγκεφαλικό φλοιό, ενώ η παθολογία στη νόσο του Parkinson επικεντρώνεται κάτω από τον φλοιό

Άνοια τύπου Alzheimer  Αυτός ο τύπος της άνοιας πιθανολογείται σοβαρά όταν υπάρχουν δύο ή περισσότερες φθαρμένες λειτουργίες από την παρακάτω λίστα (ή βλάβη στη μνήμη και σε κάποιο άλλο γνωστικό πεδίο)

 Επίσης η άνοια του Alzheimer είναι πιθανή όταν δεν υπάρχει κατάθλιψη, πολλαπλά έμφρακτα, αλκοολισμός υποσιτισμός ή άλλες καταστάσεις που προκαλούν παρόμοια συμπτώματα.  Μια MRI μπορεί να φανεί φυσιολογική στο πρώιμο στάδιο, καθώς η ατροφία γίνεται αισθητή στα μεταγενέστερα στάδια.

Στάδια  Ένας ασθενής μπορεί να βρίσκεται ήδη στο πρώιμο στάδιο του AD μέχρι ένα μέλος της οικογένειάς του να αντιληφθεί ότι τα κενά μνήμης αποτελούν πραγματικό πρόβλημα.  Η εκδήλωση της άνοιας του Alzheimer ταυτίζεται με την ημερομηνία της διάγνωσης, γιατί η πραγματική έναρξη της νόσου δεν μπορεί να προσδιοριστεί.  Κάποια προειδοποιητικά πρώτα σημάδια είναι όταν το άτομο ξεχνά πράγματα πιο συχνά, παθαίνει σύγχυση σε σχέση με το χώρο και το χρόνο, έχει περίεργες αλλαγές διάθεσης, αλλαγή στην προσωπικότητα και δυσκολεύεται να βρει κάποιες λέξεις.

 Οι ερευνητές επιχειρούν να αποσαφηνίσουν τα όρια μεταξύ αυτών που θεωρούμε σημάδια της φυσιολογικής γήρανσης και της εκδήλωσης της νόσου του Alzheimer.  Ένα μεταβατικό πεδίο μεταξύ της φυσιολογικής γήρανσης και του ΑD ορίζεται ως ήπια γνωστική έκπτωση.  Η ήπια γνωστική έκπτωση χαρακτηρίζεται κυρίως από βλάβη στην πρόσφατη μνήμη που είναι μεγαλύτερη από την αναμενόμενη για την ηλικία του ατόμου.

Τρία στάδια λειτουργικών ελλειμμάτων Στάδιο 1ο  Τα άτομα κάνουν τις δουλειές του σπιτιού απρόσεχτα, αλλά μπορούν να παρακολουθήσουν καθιερωμένες συνήθειες. Αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα εύρεσης λέξης στη συζήτηση. Στάδιο 2ο  Χαρακτηρίζεται από την επιβάρυνση των μελών της οικογένειας, καθώς ο/η σύζυγος γίνεται φροντιστής. Οι βλάβες μνήμης γίνονται πιο εμφανείς. Το άτομο μπορεί να φορέσει τα παπούτσια πριν τις κάλτσες. Στάδιο 3ο  Εμφανίζεται νευροκινητική ανικανότητα. Το άτομο κάθεται ακίνητο σε μια γωνιά και εξαρτάται απολύτως από τους άλλους για τις λειτουργίες της καθημερινότητας.

ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ  Η βραχυπρόθεσμη μνήμη δε δείχνει να φθείρεται στο πρώιμο και μέσο στάδιο του DAT(χρησιμοποιείται για την άνοια τύπου Alzheimer).  Για το ζήτημα της μνήμης εργασίας υπάρχει μια δοκιμασία ταξινόμησης ψηφίων στην οποία οι συμμετέχοντες επαναλαμβάνουν τυχαία εμφανιζόμενα ψηφία π. χ σε ανοδική αριθμητική σειρά.  Η δοκιμασία απαιτεί μια νοητική διαδικασία μετατροπής εκτός από την απλή συγκράτηση.  τα άτομα με αμφίβολη άνοια είχαν παρόμοια επίδοση με τα υποκείμενα ελέγχου, αλλά τα άτομα με ήπιο ή μέτριο DATείχαν πολύ χειρότερη επίδοση στη σειρά ψηφίων από τα υποκείμενα ελέγχου

ΕΠΕΙΣΟΔΙΑΚΗ ΜΝΗΜΗ  Άτομα στο πρώτο στάδιο του AD διατηρούν τη διαδικαστική μνήμη.  Επίσης διατηρούν τη χρήση της στρατηγικής και της ορολογίας ενός παιχνιδιού π.χ. του γκολφ στοιχεία ενδεικτικά των άθικτων σημασιολογικών και λεξιλογικών του αποθηκών.  Τα άτομα αυτά μπορεί να έχουν πρόβλημα με την επεισοδιακή μνήμη.

 Η νόσος του Alzheimer ξεκινά συνήθως στον ιππόκαμπο.  Η δομή αυτή θεωρείται υπεύθυνη για την ταξινόμηση των νέων αναμνήσεων και την ανασύνταξή τους προκειμένου να ανακληθούν.  Υπάρχει σημαντική απώλεια νευρώνων με ατροφία στον ιππόκαμπο.  Επίσης υπάρχει μια ανεπάρκεια Ach ενός νευροδιαβιβαστή στην περιοχή του ιππόκαμπου που είναι επίσης σημαντικός για τη μνήμη.

Σημασιολογική μνήμη  Οι ασθενείς με μέτριο ή ήπιο DAT χρησιμοποιούν τη σημασιολογική τους γνώση για να μεγιστοποιήσουν την ικανότητα επανάληψης τους.  Τεστ-επανάληψη σύντομων φράσεων που έχουν νόημα, είναι απίθανες ή είναι χωρίς νόημα.  Τα άτομα με DAT παράγουν ορισμούς που δεν είναι το ίδιο καλοί με αυτούς που παράγονται από μεγάλα σε ηλικία υποκείμενα ελέγχου.  Οι ερευνητές κατέληξαν ότι ενδέχεται να υπάρχει μια ανεπαίσθητη υποβάθμιση της σημασιολογικής μνήμης

Κατάθλιψη  Η κατάθλιψη εμφανίζεται συχνότερα στα άτομα με άνοια Alzheimer παρά στους μεγαλύτερους ενήλικες χωρίς DAT.  H κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία μπορεί εύκολα να θεωρηθεί άνοια Alzheimer.  Τα άτομα που φαίνεται ότι έχουν DAT αλλά έχουν μόνο κατάθλιψη θεωρούνται ότι έχουν καταθλιπτική ψευδό-άνοια.  Στην ουσία τα άτομα με καταθλιπτική ψευδό-άνοια θεωρούνται διαφορετικά από αυτά που απλώς έχουν κατάθλιψη γιατί τα πρώτα εμφανίζουν κοινά στοιχεία με τους DAT στις γνωστικές εξετάσεις.

Η γλώσσα στη νόσο του Alzheimer  Κάποιοι ασθενείς δείχνουν να έχουν αφασία σε συνδυασμό με άλλα γνωστικά ελλείμματα.  Οι περισσότερες μελέτες έχουν γίνει σε άτομα με ήπια ως μέτρια άνοια.

Εύρεση λέξης και ανάκληση  Τα άτομα με DAT λένε ότι δυσκολεύονται να θυμηθούν λέξεις ή ονόματα.  Αυτή η δυσκολία είναι σαν την αφασία, όπου η βλάβη αφορά στην πρόσβαση στο νοητικό λεξικό και όχι σε μια υποβάθμιση της λεξιλογικής ή εννοιολογικής γνώσης;  Για να κατανοήσουμε την εύρεση λέξης με κλινικούς όρους ας δούμε κάποια αποτελέσματα της Δοκιμασίας Κατονομασίας της Βοστόνης.  Τα άτομα με ήπιο DAT είχαν μικρές διαφορές με τα υποκείμενα ελέγχου αντίστοιχης ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου, αλλά το έλλειμμα κατονομασίας ήταν έντονο στα άτομα με μέτριο DAT.

 H κατονομασία στις μη βιολογικές κατηγορίες π.χ. ρούχα, έπιπλα, εργαλεία, φαίνεται να επηρεάζεται περισσότερο στο DAT απ’ ότι η κατονομασία στις βιολογικές κατηγορίες π.χ. ζώα, καρποί, φυτά κτλ.  Το πρόβλημα με την κατονομασία μη έμβιων συνδέθηκε με το DAT, γιατί οι ασθενείς με άλλες άνοιες δεν εκδήλωσαν παρόμοιο διαχωρισμό και η δυσκολία με τη μη βιολογική κατηγορία εντεινόταν όσο αύξαινε η σοβαρότητα του DAT.  Oι λέξεις που έχουν αποκτηθεί στα πρώτα χρόνια της ζωής είναι πιο ανθεκτικές στην επιδείνωση.

 Η ηλικία απόκτησης μιας λέξης είναι μια σημαντική μεταβλητή στις διάφορες δοκιμασίες που αφορούν στην πρόσβαση στη λεξιλογική μνήμη.  Ερευνητές στον Καναδά έχουν ερευνήσει δύο αλληλεπιδρώντες παράγοντες.  Η αθροιστική συχνότητα έχει να κάνει με το πόσο συχνά χρησιμοποιείται μια λέξη και μια ερευνητική προσέγγιση είναι να συγκρίνονται οι δημοφιλείς με τις σπάνιες λέξεις. Η τροχιά συχνότητας αναφέρεται στο πότε μια λέξη μαθαίνεται ή τη μεταβολή της συχνότητας μιας λέξης στη ζωή του ανθρώπου και μια προσέγγιση είναι η σύγκριση παλιών λέξεων και σύγχρονων λέξεων.

 Σε διάφορες δοκιμασίες όλοι οι ασθενείς με ήπιο ως μέτριο DAT έδειξαν χρονικά διαφορετικές ικανότητες.  Τα ονόματα και οι λέξεις από το απώτερο παρελθόν ήταν καλύτερα διατηρημένα από τα πρόσφατα ονόματα και λέξεις.  Ένα χρόνο αργότερα η περίοδος του ελλείμματος εκτεινόταν πίσω στο χρόνο.

Ιατρικές θεραπείες  Στη νόσο του Alzheimer οι επιστήμονες ανακάλυψαν την ανεπάρκεια της ACH.  Η τακρίνη ευνοεί την παραγωγή της ACH.  Προκαλεί όμως παρενέργειες όπως ηπατοτοξικότητα, γαστρεντερικά προβλήματα ναυτίας,έμετου και διάρροιας.  Η αύξηση της Ach επιτυγχάνεται με την παρεμπόδιση της δράσης της χολινεστεράσης.  Aricept (δονεπεζίλη) δεν κάνει ηπατοτοξικότητα, ενώ λαμβάνεται μόνο μια φορά την ημέρα.  Το πιο πρόσφατα εγκεκριμένο φάρμακο είναι το Exelon (Rivastigmine)

 Οι επιστήμονες συνεχίζουν να ερευνούν την αξία των βιταμινών C, B, E.  Oι εναλλακτικές θεραπείες προτείνουν τη χρήση των βοτάνων γκίγκο μπιλόμπα και μελισσόχορτου, ενώ ένα διατροφικό συμπλήρωμα που θεωρείται ότι ενισχύει τη μνήμη ονομάζεται χουπερζίνη.

Επικοινωνιακή αξιολόγηση  Σε μια μελέτη και οι 25 ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ βρισκόταν κάτω από τον οριακό δείκτη αφασίας του 93,8(WAB).  Το τεστ έχει δυσκολία στη διάκριση των ατόμων με άνοια Alzheimer από τα άτομα με προκαλούμενη από εγκεφαλικό αφασία.  Από τους λογοθεραπευτές δημιουργήθηκαν προσανατολισμένα στην άνοια τεστ και κλίμακες για τη γλώσσα και την επικοινωνία.

 Δημιουργήθηκε και δεύτερη δοκιμασία για το DAT.  H Aπογραφή Λειτουργικής Γλωσσολογικής Επικοινωνίας (FLCI).  Αποτελείται από 10 στοιχεία που καλύπτουν τις καθημερινές γλωσσικές και επικοινωνιακές συμπεριφορές και διαρκεί μόλις 30 λεπτά.  Μεταξύ των δοκιμασιών είναι ο χαιρετισμός, η κατονομασία, η κατανόηση νοημάτων και η αναπόληση.

Γνωστικές παρεμβάσεις  Η αποκατάσταση της λειτουργίας είναι ένας ανέφικτος στόχος για τις προοδευτικές άνοιες.  Ωστόσο επιχειρείται κάποια προσωρινή αποκατάσταση μέσω της διέγερσης.  Τα άτομα με DAT λαμβάνουν κλινική υποστήριξη σε διάφορους χώρους.

 Αφορά στην επαναλαμβανόμενη παρουσίαση ημερομηνίας, χρόνου και χώρου, τα οποία αναρτώνται στο δωμάτιο του ασθενούς, οι ασθενείς εξασκούνται με το προσωπικό του νοσοκομείου, αλλά και στις ομαδικές συναντήσεις. Προσανατολισμός πραγματικότητας

 Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα μνήμης βελτιώνει την αναγνώριση και την ανάκληση.  Διαδικαστική διέγερση μνήμης-εκπαιδεύει τους ασθενείς σε 13 δραστηριότητες της καθημερινότητας (π.χ. προσωπική υγιεινή, τηλέφωνο, ντύσιμο) για μια ώρα την ημέρα, πέντε μέρες την εβδομάδα για 3 εβδομάδες.  Η ομάδα αυτή των ασθενών σημείωσε σημαντική βελτίωση σε σχέση με τη μη εκπαιδευμένη ομάδα στο χρόνο ολοκλήρωσης των δραστηριοτήτων. Δραστικότητα της παρέμβασης

 Τελικά, η ενεργή γνωστική διέγερση μπορεί να επιβραδύνει το ρυθμό της προφορικής και λειτουργικής φθοράς και να μειώσει τα αρνητικά συναισθηματικά συμπτώματα όταν συνδυάζεται με φαρμακευτική αγωγή.  Οι υπηρεσίες αποκατάστασης μπορεί να αποδειχθούν βοηθητικές, ειδικά στο ήπιο ως μέτριο DAT.  Άρα η έγκαιρη διάγνωση σημαίνει ότι περισσότερα άτομα έχουν την ευκαιρία να επωφεληθούν από τις θεραπείες που είναι αποτελεσματικές κατά το πρώιμο στάδιο.

Στρατηγικές μνήμης  Η εκπαίδευση τμηματικής ανάκλησης (SRT) απαιτεί την ανάκληση υλικού σε αυξανόμενα διαστήματα μεταξύ της παρουσίασης και της ανάκλησης και αντίστοιχα προβλέπει μείωση του διαστήματος όταν υπάρχει αδυναμία ανάκλησης.  Το τεστ αυτό έχει δώσει θετικά αποτελέσματα για τη θεραπεία κατονομασίας στην αφασία.

1. Μείωση των απαιτήσεων από την επεισοδιακή μνήμη. Αυτό σημαίνει αποφυγή ανάκτησης εμπειριών από τη μνήμη και αντ’ αυτής, την επιδίωξη αύξησης των πιθανοτήτων για ευκολότερη αναγνώριση. Επίσης τα εξωτερικά βοηθήματα μνήμης στηρίζουν γενικά τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Ένα τέτοιο βοήθημα είναι το χαρτοφυλάκιο μνήμης. Είναι ένα 25σέλιδο βιβλίο.Κάθε σελίδα περιέχει μια πρόταση και μια σχετική εικόνα ή φωτογραφία. Το βιβλίο έχει ως στόχο να βοηθήσει τη διατήρηση της συζήτησης με τους παρέχοντες φροντίδα. Συστάσεις της Bayles

2. Υποστήριξη της μνήμης εργασίας. Οι περιορισμοί της μνήμης εργασίας κάνουν το άτομο να ξεχνά προηγούμενες φράσεις σε μια συναλλαγή, να ξεχνά το θέμα μιας συζήτησης και να είναι επιρρεπές στους περισπασμούς. Κατ’αρχάς η υποστήριξη ξεκινά με τη μείωση των περισπασμών, την καταγραφή του θέματος ή των σημαντικών πληροφοριών και τη χρησιμοποίηση απλών και σύντομων φράσεων

Γλώσσα και επικοινωνία  Οι θεραπείες γλωσσικού προσανατολισμού ξεκινούν με εύρεση λέξης.  Η λεξιλογική θεραπεία αφορά στην κατονομασία από ορισμούς και αφηγήσεις.  Τα άτομα με ήπιο DAT μπορούν να επωφεληθούν ως ένα σημείο από μια πλούσια σε περιεχόμενο θεραπεία κατονομασίας.

Εκπαίδευση φροντιστών