Σεπτέμβριος 2013 «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ » ΚΥΠΡΟΥ Εργαστήριο Πολιτικής Οικονομίας & Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Επιβλέπων Καθηγητή: Ευστάθιος Κλωνάρης, Επικ. Καθηγητής ΓΠΑ. Γιώργος Στυλιανού, ΑΜ: ΓΕΟΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ » ΚΥΠΡΟΥ Εργαστήριο Πολιτικής Οικονομίας & Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Επιβλέπων Καθηγητή: Ευστάθιος Κλωνάρης, Επικ. Καθηγητής ΓΠΑ. Γιώργος Στυλιανού, ΑΜ:

Κανονισμός (ΕΚ) 1698/2005 του Συμβουλίου, της 20 ης Σεπτεμβρίου 2005 για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ  Ο γεωργικός-δασικός τομέας συμβάλλει στο ΑΕΠ κατά 3,1%.  Βιομηχανία τροφίμων / ποτών η βάση μεταποιητικής βιομηχανίας, συμβάλλει κατά 3,6% στο ΑΕΠ  Περίπου γεωργ. εκμεταλλεύσεις με μέσο μέγεθος 3 εκτάρια  Xοιροτροφία, αγελαδοτροφία, πτηνοτροφία ανταγωνιστικές αλλά με προβλήματα: (i) μικρή εγχώρια παραγωγή ζωοτροφών (ii) διαχείριση αποβλήτων, σε χοιροστάσια και βουστάσια απαιτεί εξειδικευμένες επενδύσεις.  Aξία δασικής παραγωγής πολύ μικρή άρα η συμβολή του αφορά κυρίως στην περιβαλλοντική και κοινωνική συνεισφορά του.  Δείκτης παραγωγικότητας της εργασίας στον αγροτικό τομέα κατατάσσει την Κύπρο στην 16η θέση σε σχέση με τα 25 κράτη μέλη της Ε.Ε. ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ  Σύμφωνα με μελέτη κατ’ απαίτηση της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ «σημαντικός αριθμός υδατικών συστημάτων βρίσκεται σε κίνδυνο μη επίτευξης των στόχων της Οδηγίας.  Σημαντική συμβολή της γεωργίας στη διατήρηση αγροτικού παραδοσιακού τοπίου και στη συγκράτηση πληθυσμού σε μειονεκτικές περιοχές  Σημαντική βιοποικιλότητα Κύπρου → γεωργ. εκτάσεις με υψηλή βιοποικιλότητα είναι το 12% της συνολικής έκτασης  Η Κύπρος από το 1999 → καθορισμός περιοχών προστασίας «Φύση 2000», 31 περιοχές που καλύπτουν το 14% της συνολικής έκτασης  Εγκατάλειψη γης – διάβρωση εδαφών: α) σύσταση εδάφους β) έντονες εκτός εποχής βροχοπτώσεις γ) μεγάλες κλίσεις δ) πυρκαγιές ε) εγκατάλειψη καλλιεργειών στ) υπερβόσκηση ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ  Συρρίκνωση αγροτικού πληθυσμού (το 2004 ο αγροτικός πληθυσμός ανερχόταν στις , που ήταν το 30,6% του συνολικού).  76,1% των κατόχων γεωργικών εκμεταλλεύσεων πάνω από 45 ετών με το 48,5% να είναι πάνω από 55 ετών (γήρανση αγροτικού πληθυσμού).  Mικρό μέγεθος - πολυτεμαχισμός κλήρου → δυσκολία στην ορθή & αποδοτική διαχείριση γεωργ. εκμεταλλεύσεων (σημαντικό πρόβλημα για προϊόντα π.χ. φυλλοβόλα, αμπέλια, ελιές κυρίως στις ημιορεινές/ορεινές περιοχές)  Xαμηλό επίπεδο μόρφωσης / εκπαίδευσης γεωργών + γήρανση αγροτ. πληθυσμού + λίγα ερευνητικά κέντρα + περιορισμένη επιστημονική έρευνα → εμπόδιο για καινοτομία άρα αρνητική επίδραση στην ανταγωνιστικότητα του τομέα.  Κύπρος στην προτελευταία θέση μετά τη Βουλγαρία σε θέματα ευρυζωνικότητας ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

SWOT ANALYSIS

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ  Ενίσχυση ανταγωνιστικότητας γεωργ. εκμεταλλεύσεων, βελτίωση μεταποίησης & εμπορίας γεωργ. προϊόντων  Επαναπροσανατολισμός του δυναμικού αγροτικής παραγωγής, εισαγωγή νέων τεχνολογιών, ποιοτική βελτίωση προϊόντων.  Προώθηση επαγγελματικής κατάρτισης / πληροφόρησης αγροτικού πληθυσμού.  Αύξηση ελκυστικότητας γεωργ. τομέα σε άνεργους νέους, προσέλκυση ατόμων από άλλους τομείς οικονομίας  Δημιουργία εξωγεωργικών δραστηριοτήτων για αύξηση εισοδήματος στις αγροτικές περιοχές.  Προστασία / διατήρηση Φυσικού Περιβάλλοντος, αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων της Κύπρου.

Άξονας Εκπαίδευση, πληροφόρηση και διάδοση της γνώσης 1.2 Ενίσχυση πρώτης εγκατάστασης Νέων Γεωργών 1.3 Πρόωρη συνταξιοδότηση αγροτών 1.4 Χρήση συμβουλευτικών υπηρεσιών από γεωργούς και δασοκαλλιεργητές 1.5 Εκσυγχρονισμός γεωργ. και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων 1.6 Προστιθέμενη αξία στα γεωργικά και δασοκομικά προϊόντα 1.7 Χωροταξική κτηνοτροφική ανάπτυξη 1.8 Συμμετοχή σε συστήματα ποιότητας τροφίμων, ενημέρωση για προώθηση προϊόντων 1.9 Ενθάρρυνση σύστασης - λειτουργίας Ομάδων παραγωγών 1.10 Ειδικές ενισχύσεις για ικανοποίηση προτύπων της Ε.Ε. Άξονας Παροχή εξισωτικών πληρωμών σε μειονεκτικές περιοχές 2.2 Ενίσχυση βιοποικιλότητας, παροχή αποζημιώσεων σε περιοχές Φύση Αγροπεριβαλλοντικές Υποχρεώσεις 2.4 Δασώσεις 2.5 Προστασία δασών από πυρκαγιές και αναδάσωση καμένων περιοχών 2.6 Διατήρηση / βελτίωση του κοινωνικού και οικολογικού ρόλου των δασών

Άξονας Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων / προώθηση πολιτιστικής κληρονομιάς 3.2 Διατήρηση, αποκατάσταση & αναβάθμιση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού πλούτου 3.3 Απόκτηση δεξιοτήτων, στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης 3.4 Παροχή ευρυζωνικού δικτύου στις «Λευκές Περιοχές» Άξονας Εφαρμογή στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης 4.2 Διατοπική και διεθνική συνεργασία 4.3 Λειτουργία Ομάδων Τοπικής Δράσης

ΑΞΟΝΕΣ / ΜΕΤΡΑΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ (%) ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ (%) ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ (%) % ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΑΞΙΑ ΠΟΣΟ ( € ) ΑΞΟΝΑΣ , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο 1.846,66 9,68 1, Μέτρο , Μέτρο , ΑΞΟΝΑΣ , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο 2.437,5 25 0, Μέτρο , Μέτρο , ΑΞΟΝΑΣ , Μέτρο , Μέτρο , Μέτρο , ΑΞΟΝΑΣ , Μέτρο 4.137,5 25 2,642, Μέτρο , Μέτρο , ΣΥΝΟΛΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΑΞΟΝΕΣ / ΜΕΤΡΑΜΕΤΡΟ Συνολικό Κόστος Δημόσια Δαπάνη Πληρωμές (Δ.Δ.) μέχρι 30/11/2010 Απορρόφηση (%) ΑΞΟΝΑΣ 1 Βελτίωση της Ανταγωνιστικότητας του τομέα της Γεωργίας και της Δασοκομίας ,00 0, , , ,6010, , , ,5658, , , ,005, , ,000, , , ,710, , , ,9651,5 ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ ,8331,1 ΑΞΟΝΑΣ 2 Βελτίωση του Περιβάλλοντος και της Υπαίθρου , ,2738, , , ,3627, , , ,488, , ,9038, ,00 00 ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ , , ,0129,9 ΑΞΟΝΑΣ 3 Ποιότητα Ζωής στις Αγροτικές Περιοχές και Διαφοροποίηση της Αγροτικής Οικονομίας , , ,5039, , ,0000 ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ , ,500,4 ΑΞΟΝΑΣ 4 Leader , , , , ,159,9 ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ , , ,151,7 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ,4926,6

ΣΧΟΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ Η μεγαλύτερη απορρόφηση κονδυλίων παρουσιάστηκε στον Άξονα 1 που αφορά την ενίσχυση ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και δασικού τομέα (απόλυτα λογικό αφού αποτελεί αδυναμία της Κύπρου) Αντίστοιχα η μικρότερη απορρόφηση παρουσιάστηκε στον Άξονα 3 που αφορά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές και μειονεκτικές περιοχές (δεν είναι έτοιμη ακόμα η Κύπρος για ριζικές αλλαγές στην Αγροτική Οικονομία) Τα μέτρα στα οποία παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη απορρόφηση κονδυλίων είναι κατά αύξουσα σειρά: 2.5 (Προστασία δασών από πυρκαγιές και αναδάσωση καμένων περιοχών)  38,6% 2.1 (Παροχή εξισωτικών πληρωμών σε μειονεκτικές περιοχές)  38,7% 3.3 (Απόκτηση δεξιοτήτων, στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης)  39,8% 1.10 (Ειδικές ενισχύσεις για ικανοποίηση προτύπων της Ε.Ε)  51,5% 1.5 (Εκσυγχρονισμός γεωργ. και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων)  58,6%

ΣΧΟΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ  Είναι δυσάρεστο το ότι παρατηρείται μηδενική απορρόφηση κονδυλίων για τα μέτρα 4.1 (Εφαρμογή στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης) και 4.2 (Διατοπική και διεθνική συνεργασία) του άξονα 4.  Οι συνθήκες στην Κύπρο όσον αφορά τη διάθεση για συνεργασία και καλύτερη οργάνωση σε τοπικό επίπεδο είναι ακόμη ανώριμες.  Μηδενική απορρόφηση επίσης για τα μέτρα 3.1 (Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων / προώθηση πολιτιστικής κληρονομιάς) και 3.2 (Διατήρηση, αποκατάσταση & αναβάθμιση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού πλούτου)  η ανάδειξη του φυσικού κάλλους και των παραδόσεων δυστυχώς τίθεται σε δεύτερη μοίρα.  Στα μέτρα 1.1 (Εκπαίδευση, πληροφόρηση και διάδοση της γνώσης), 1.2 (Ενίσχυση πρώτης εγκατάστασης Νέων Γεωργών) και 1.4 (Χρήση συμβουλευτικών υπηρεσιών από γεωργούς και δασοκαλλιεργητές) παρατηρείται επίσης μηδενική απορρόφηση κονδυλίων.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗΚΑΝ Συντελέστηκε ο επαναπροσανατολισμός του αγροτικού δυναμικού Μέσω του αγροτουρισμού και με τη δημιουργία πολυδύναμων κέντρων ανάδειξης πολιτιστικής / κοινωνικής της υπαίθρου επιτυγχάνεται αύξηση εισοδήματος, βελτίωση βιοτικού επιπέδου.  Σε αντίθεση, ο στόχος βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας για αύξηση της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων δε θα επιτευχθεί καθώς καθυστερεί η υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών και καινοτομιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΞΟΝΑΣ 1 Αναμένεται αναζωογόνηση της ηλικιακής δομής του αγροτικού πληθυσμού της υπαίθρου. Αναμένεται μείωση της ανεργίας. Ενίσχυση εργατικού δυναμικού στον αγροτικό τομέα. Θετική επίδραση στην απόδοση – μέγεθος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Εξασφάλιση μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των εκμεταλλεύσεων. Το μέτρο (1.6) εφαρμογής νέων τεχνολογιών και καινοτομίας δεν αναμένεται να αποδώσει σημαντικά στην αύξηση προστιθέμενης αξίας των γεωργικών προϊόντων.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΞΟΝΑΣ 2  Εξωγενείς παράγοντες αντιστάθμισαν την πιθανή θετική επίδραση του μέτρου (2.1) σε μειονεκτικές περιοχές με αποτέλεσμα να μην συντελεστεί ουσιαστική διαφορά.  Αύξηση περιθωρίου ακαθάριστου κέρδους από υιοθέτηση βιολογικής γεωργίας.  Διατήρηση ισορροπίας περιβάλλοντος – οικοσυστήματος από μείωση ρύπων στην ατμόσφαιρα και ελάττωση της επιμόλυνσης του εδάφους.  Διασφάλιση ποιότητας τελικού γεωργικού προϊόντος και εναρμόνιση με Ευρωπαϊκά πρότυπα.  Ανεπαίσθητα έχει συντελέσει το μέτρο (2.4) στη διεύρυνση των δασικών εκτάσεων.  Σημαντική αποκατάσταση των πληγεισών περιοχών από πυρκαγιές και αποτροπή πιθανών μελλοντικών καταστροφών με κατασκευές έργων υποδομής.  Δημιουργία πολιτιστικών κέντρων για ανάδειξη του φυσικού κάλλους των περιοχών με οικολογική και περιβαλλοντική αξία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΞΟΝΑΣ 3  Τόνωση του αγροτουρισμού και συναφών τουριστικών δραστηριοτήτων.  Βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής.  Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.  Κοινωνική και πολιτιστική αναβάθμιση πολλών περιοχών της υπαίθρου.  Διατήρηση πολιτιστικής κληρονομιάς.  Ώθηση για δημιουργία αναπτυξιακών σχεδίων τοπικής ανάπτυξης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΞΟΝΑΣ 4 Βελτίωση σε τοπικό επίπεδο της ενημέρωσης των γεωργών, διαχείρισης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και προώθηση νέων τεχνολογιών. Διευκόλυνση του έργου της τοπικής διοίκησης. Υπήρξε συμβολή του μέτρου (4.3) στην σύσταση νέων ομάδων τοπικής δράσης (προϋπήρχε η Αναπτυξιακή Λάρνακας) και δημιουργήθηκαν ακόμη 3 ΟΤΔ.

 Εκ των προτέρων αξιολόγηση του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης , Αύγουστος 2007, Κυπριακή δημοκρατία, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων & Περιβάλλοντος, Τμήμα Γεωργίας, KPMG  Πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης 2007 – 2013, Κυπριακή δημοκρατία, Τμήμα Γεωργίας, Λευκωσία  «Έκθεση Ενδιάμεσης Αξιολόγησης του Π.Α.Α », Δεκέμβριος 2010, ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. – ΙΤΑΝΟΣ LTD  Ματσουκά Κ. (2009). «Η Ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε., Προβλήματα, Προοπτικές, Προκλήσεις»  Αυγουλάς Χρ. (Καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Γενικός Γραμματέας Αγροτικής Πολιτικής & Διεθνών Σχέσεων του ΥΠΑΑΤ) 22/5/07 «Η αγροτική ανάπτυξη στην Δ’ Προγραμματική Περίοδο »  Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (Ιούλιος Κυπριακή Δημοκρατία) «Αειφόρος Ανάπτυξη και Ανταγωνιστικότητα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ