Η Υγεία των Εφήβων σήμερα : η ανάγκη ανάπτυξης προγραμμάτων πρόληψης και φροντίδας κατά την εφηβική ηλικία Άρτεμις Κ.Τσίτσικα Παιδίατρος-Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών Επιστημονική Υπεύθυνος του Κέντρου Πρόληψης και Υγείας των Εφήβων Παν/μίου Αθηνών

ΕΦΗΒΕΙΑ Ηλικιακή περίοδος : έτη (WHO) έτη (Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία) Στις κοινωνίες των περισσοτέρων χωρών το ανώτερο ηλικιακό όριο μετά το οποίο το άτομο αντιμετωπίζεται νομικά ως ενήλικας είναι τα 18 έτη. πρώϊμη εφηβεία : ετών μέση εφηβεία : 15 – 17 ετών όψιμη εφηβεία : > 17 ετών

ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Ένας στους πέντε κατοίκους της γης ανήκει στην ηλικιακή ομάδα των εφήβων 1.2 δισεκατομμύρια έφηβοι ανά τον κόσμο 85% ζούν στις αναπτυσσόμενες χώρες Μόνο 15% ανήκουν στον πληθυσμό των ανεπτυγμένων χωρών *Πηγή : WHO

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Έφηβοι : 12 % του γενικού πληθυσμού έφηβοι στην Ελλάδα Το ποσοστό των εφήβων μειώνεται (14% το 1982)

«Γεννιέσαι δύο φορές : η μία οδηγεί στην απλή ύπαρξη, η άλλη στην ίδια τη ΖΩΗ» Jean Jaques Rousseau

ΕΦΗΒΕΙΑ Έφηβος : «υποψήφιος ενήλικας» Η εφηβεία είναι μια συναρπαστική περίοδος σωματικών και ψυχικών μεταβολών με τελικό στόχο τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση

ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Το παιδικό σώμα παρουσιάζει ραγδαία αύξηση και αναπτύσσονται τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου Το άτομο αποκτά την ικανότητα αναπαραγωγής

ΣΤΑΘΜΟΙ ΨΥΧΟΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ψυχικά το άτομο κατακτά την ανεξαρτησία, εγκαταλείποντας το προστατευμένο περιβάλλον της οικογένειας Ξυπνά το ερωτικό ενδιαφέρον, ξεκινά η σεξουαλική ζωή Το άτομο αποκτά την ικανότητα δημιουργίας ώριμων σχέσεων με ερωτικούς συντρόφους,συνομήλικους και συνανθρώπους γενικότερα

ΕΦΗΒΟΙ : ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Οι έφηβοι μοιάζουν άτρωτοι και απόλυτα υγιείς Οι παιδικές ασθένειες αποτελούν παρελθόν και τα νοσήματα φθοράς των ενηλίκων είναι μια μελλοντική πιθανότητα που δεν τους απειλεί άμεσα

Δεν δίδεται απαραίτητη έμφαση στα προβλήματα της εφηβικής ηλικίας Ο κρίσιμος παραδοσιακός δείκτης (θνησιμότητα) δεν τα αντανακλά Οι δείκτες που αποτιμούν την ποιότητα ζωής είναι δύσκολο να προσδιοριστούν

Δεν δίδεται απαραίτητη έμφαση στα προβλήματα της εφηβικής ηλικίας Οι ίδιοι οι έφηβοι είναι προσκολλημένοι στο παρόν και γνωστικά δεν έχουν την ικανότητα να προβλέψουν τις δυσκολίες του μέλλοντος Η οικογένεια συνήθως βρίσκεται σε αμηχανία και εστιάζει συνήθως στη σχολική επιτυχία, τον επαγγελματικό προσανατολισμό και τις δραστηριότητες

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Σχετιζόμενα με τις φυσιολογικές μεταβολές της ήβης (π.χ. ακμή, σιδηροπενία, άγχος) Σχετιζόμενα με διαταραχή των μεταβολών αυτών (π.χ. διαταραχή εμμηνορρυσίας, ψυχολογική διαταραχή) Προβλήματα με χρονιότητα (διαρκείας >3 μηνών): 35 % Σοβαρό χρόνιο νόσημα : 10 %

Κατά την εφηβεία μπορεί να αναδυθούν λανθάνουσες, προϋπάρχουσες καταστάσεις (σωματικές, ψυχικές, κοινωνικοπεριβαλλοντικές) λόγω της οργανικής και συναισθηματικής αστάθειας της περιόδου αυτής

Το περιβάλλον έχει ιδιαίτερη σημασία για την υγεία και την ευημερία των εφήβων Οι έφηβοι είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στις περιβαλλοντικές επιδράσεις Η αγωγή υγείας των εφήβων καθρεφτίζει το επίπεδο και τις παροχές της κοινωνίας στην οποία αναπτύσσονται

Σύγχρονη πραγματικότητα Κινητικότητα πληθυσμού Φάσμα ανεργίας Μεγάλη τεχνολογική ανάπτυξη Επίδραση ΜΜΕ – επιθετικό marketing Φαινόμενο διαζυγίου Μείωση κοινωνικής συνεκτικότητας (μικρές οικογένειες σε μεγάλες κοινωνίες)

Τάση εξερεύνησης ορίων Αγώνας για ανεξαρτητοποίηση Διαδικασία άγχους για τις μεταβολές που συμβαίνουν Εξαναγκασμός εγκατάλειψης της εξιδανίκευσης που συνόδευε την παιδική ηλικία και αποδοχής της πραγματικότητας

ΕΦΗΒΟΙ : ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ «new morbidity» Συμπεριφορά υψηλού κινδύνου

ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Θέματα προσωπικής ασφάλειας, τροχαία και άλλα ατυχήματα Κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας Βίαιη συμπεριφορά (ανθρωποκτονία, άλλες μορφές κακοποίησης) Κατάχρηση ουσιών, καπνού, αναβολικών Αρνητικές συνέπειες της έκφρασης της σεξουαλικότητας (AIDS, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη) Σωματικό βάρος και εικόνα σώματος (επικίνδυνες δίαιτες, διατροφικές διαταραχές, παχυσαρκία)

Σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα Χλαμύδια : 15-37% των σεξουαλικά δραστήριων εφήβων στις ΗΠΑ Ασυμπτωματικές σε % των περιπτώσεων Συσχέτιση με φλεγμονώδη νόσο της πυέλου και μελλοντική υπογονιμότητα

Σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα Αύξηση του αριθμού των λοιμώξεων του γεννητικού συστήματος από τον ανθρώπινο ιό των κονδυλωμάτων (HPV) και τον ιό του έρπητα τύπου 2 (HSV-2) Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (AIDS) : έφηβοι 1% ετών 20%

Εφηβική εγκυμοσύνη-έκτρωση 30-40% των κοριτσιών ετών έχουν ξεκινήσει σεξουαλική δραστηριότητα 30% δεν χρησιμοποιούν μέθοδο αντισύλληψης 30% χρησιμοποιούν αναποτελεσματικές μεθόδους : π.χ. απόσυρση

Εφηβική εγκυμοσύνη-έκτρωση Η συχνότητα των εφηβικών γεννήσεων έχει μειωθεί την τελευταία εικοσαετία (1985 : 9%, 2003 : 5.2%) Αύξηση των αμβλώσεων (1980 : 28.8%, 2003 : 50%)

Παχυσαρκία «Επιδημία» της εποχής Στοιχεία ιδιαίτερα ανησυχητικά για την Ελλάδα : -Επαύξηση της 97 ης θέσης κατά 15kg για τα αγόρια και 7kg για τα κορίτσια τα τελευταία 20 χρόνια Αγόρια Κορίτσια Υπέρβαροι 20.63% 14.4% - Παχύσαρκοι 11.8% 3.65%

Διατροφικές διαταραχές Αύξηση της επίπτωσης της νευρογενούς ανορεξίας και βουλιμίας Επιφυλακτική πρόγνωση Σημαντική νοσηρότητα – θνητότητα Επίδραση ΜΜΕ

Ανθυγιεινή διατροφή Έως και 50% των προσλαμβανομένων θερμίδων μπορεί να είναι σε λίπος !!! Η διατροφή των εφήβων υπολείπεται σε ασβέστιο, σίδηρο και φυτικές ίνες

Τροχαία ατυχήματα-τραυματισμοί Πρώτη αιτία θανάτου των εφήβων 14 θάνατοι από τροχαία/ έφηβους (2001) * Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ)

Χρήση αλκοόλ 67% των 15χρονων εφήβων αναφέρουν πως έχουν μεθύσει στη ζωή τους τουλάχιστον δύο φορές Συσχέτιση με βίαιη συμπεριφορά και ριψοκίνδυνη σεξουαλική δραστηριότητα 41% των θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων μπορεί να σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών

ΑΛΚΟΟΛ ΗΠΑ * 30% των εφήβων κατά την όψιμη εφηβεία ανέφεραν εφάπαξ κατανάλωση >5 αλκοολούχων ποτών τις δύο τελευταίες εβδομάδες Μόνο 2% των γονέων παραδέχονται πως το παιδί τους ενδέχεται να πίνει κάθε δύο εβδομάδες 17% αναφέρουν ότι οδήγησαν μετά την κατανάλωση αλκοόλ *C. Holland Hall, Robert T.Brown In : Adolescent Medicine Secrets (2002)

ΚΑΠΝΟΣ (1) έφηβοι καπνίζουν παγκοσμίως* υπολογίζεται πως θα πεθάνουν από αιτίες σχετιζόμενες με το κάπνισμα κατά την ενήλικο ζωή ___________________________________________________________ Μελέτη του μαθητικού καπνίσματος στην Ελληνική επαρχία **(n : 382) 25.2 % κάπνιζαν 14,6% καθημερινό κάπνισμα 36.8 % αγόρια έναντι 16.5 % κορίτσια (p<0.0001) ________________________________________________________ *ΠΗΓΗ : WHO ** A.Tσίτσικα και συν. 35 ο Πανελλήνιο Παιδιατρικό Συνέδριο (1997)

ΚΑΠΝΟΣ (2) Κατά την ηλικία των 25 ετών, περίπου το 60% των Ελλήνων και το 45% των Ελληνίδων είναι καπνιστές ή καπνίστριες* Από τους ενήλικες που καπνίζουν, >90% ξεκίνησαν σε ηλικία < 19 ετών * Γ. Χρούσος, Παιδική παχυσαρκία στην Ελλάδα-Δελτίο Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, 36 η Παιδιατρική Ενημέρωση, Μάιος 2003.

Κατάθλιψη 13% των αγοριών και 29% των κοριτσιών με καταθλιπτικό συναίσθημα Ανάδυση ψυχικών διαταραχών κατά την εφηβεία λόγω της αστάθειας και των μεταβολών της ηλικίας αυτής

Αυτοκτονία 8.3% των αγοριών και 17.6% των κοριτσιών ανέφεραν ότι «είχαν κάποτε στη ζωή τους σκεφτεί σοβαρά να πεθάνουν» Ποσοστά απόπειρας : 0.86% και 3.02% για τα αγόρια και τα κορίτσια αντίστοιχα

Τουλάχιστον τα 2/3 των προβλημάτων των εφήβων είναι προλήψιμα Αντιμετωπίσιμα και ιάσιμα προβλήματα

Ηλικία- «κλειδί» για την υγεία των ενηλίκων και την κοινωνία του μέλλοντος Οι γνώσεις για την υγεία και οι συνήθειες υγιεινής που θα αποκτηθούν κατά τη διάρκεια της εφηβείας, θα ισχύσουν κατά την ενήλικο ζωή και θα καθορίσουν την ποιότητά της

Έμφαση στην ανάπτυξη προγραμμάτων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης

Ηλικία με ιδιαιτερότητες : 1. Οι έφηβοι δεν απευθύνονται εύκολα στα παιδιατρικά ή παθολογικά εξωτερικά ιατρεία 2. Οι λειτουργοί υγείας ασχολούνται επιφανειακά και με αμηχανία με τους εφήβους

Προϋποθέσεις για ποιοτική παροχή υπηρεσιών στους εφήβους Εύκολη πρόσβαση του εφηβικού πληθυσμού στις υπηρεσίες (κατάλληλες ώρες λειτουργίας ιατρείων, οικονομικά προσιτές υπηρεσίες) Έμπειρο και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό Περιβάλλον φιλικό για τον έφηβο(adolescent friendly) Συντονισμός των υπηρεσιών (παροχή όλων των υπηρεσιών στον ίδιο χώρο, περιορισμός παραπομπών, multidisciplinary setting)

«Φίλοι Εφήβων» Κέντρο πρόληψης και υγείας των εφήβων (ΚΕ.Π.Υ.Ε.)

Αντιμετώπιση οργανικών ή ψυχολογικών προβλημάτων Δίκτυο παραπομπών Συμβουλευτική εφήβων Τμήμα γονέων

Ερευνητικά προγράμματα Επιμόρφωση επιστημονικής κοινότητας