ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΕ ΚΑΙ ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΚΕΠΠΑ) Σπύρος Μπλαβούκος Λέκτορας Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Δομή Παρουσίασης 1.Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και προσπάθειες διαμόρφωσης κοινής εξωτερικής πολιτικής ( ) 2.Συνθήκη Μααστρίχτ – Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) (1992) 3.Από το Μααστρίχτ στη Λισαβόνα: εξελίξεις και προοπτικές (Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας-2003) 4.Συνθήκη Λισαβόνας (2007): Θεσμικές μεταρρυθμίσεις και Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας

Εγχειρήματα Πολιτικής Ολοκλήρωσης ( ) Σχέδιο Pleven για Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα (ΕΑΚ)(1950): δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού με ενιαία πολιτική αρχή (καταψηφίζεται από Γαλλική Εθνοσυνέλευση) Σχέδιο Fouchet (1961-2): διακυβερνητικό πλαίσιο συνεργασίας παράλληλα με πορεία οικονομικής ολοκλήρωσης Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (ΕΠΣ): –Επιτροπή Davignon: Εκθέσεις Λουξεμβούργου (1970) και Κοπεγχάγης (1973) –πραγματιστική προσέγγιση πολιτικής συνεργασίας –και πάλι εκτός πλαισίου Κοινοτικών Συνθηκών –ρόλος ΕΚ όχι στρατιωτικός (αντιπολεμικό κίνημα ↑↑↑), δε στοχεύει στον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Σοβ.Ένωσης –ΕΚ ως «πολιτισμική δύναμη» (civilian power): έμφαση σε οικονομικές, εμπορικές, διπλωματικές, πολιτισμικές σχέσεις

Σχέδιο Genscher-Colombo (1981-3): αναβάθμιση ΕΠΣ –Διαβουλεύσεις να καταλήγουν σε δεσμευτικές αποφάσεις –Εμπλοκή κοινοτικών οργάνων –Έγγραφη επίκληση δικαιώματος βέτο με τεκμηρίωσή του Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986): ενσωμάτωση ΕΠΣ στη Συνθήκη [ήδη από 1984, επανενεργοποίηση ΔΕΕ]

Συνθήκη Μααστρίχτ (1992) Ιστορικό πλαίσιο ( ): –πτώση Τείχους, κατάρρευση Σοβ. Ένωσης –ενοποίηση Γερμανίας: ανατροπή βασικού άξονα ευρωπαϊκής πολιτικής Γαλλίας –προκύπτει ανάγκη ενσωμάτωσης και πλήρους δεσίματος Γερμανίας στις ευρωπαϊκές δομές Διακυβερνητική για Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) (Δεκ.1989): –Αποκλίνουσες θέσεις Γαλλίας-Γερμανίας Γαλλία: πάγια θέση, έλεγχος γερμανικής νομισματικής πολιτικής χωρίς εκχώρηση αρμοδιοτήτων σε θέματα οικονομικής πολιτικής και αυξημένος ρόλος Συμβουλίου Υπουργών σε θέματα νομισματικής πολιτικής Γερμανία: νομισματική πολιτική παράλληλα με οικονομική πολιτική, πλήρης ανεξαρτησία Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) από πολιτικό έλεγχο (κατά τα πρότυπα της Bundesbank) Πολιτικές εξελίξεις καταλύτης διαπραγματεύσεων –Σύγκλιση και δεύτερης ΔΚΒ για Πολιτική Ένωση Απρίλιος 1990: κοινή επιστολή Kohl-Mitterrand υπέρ πολιτικής ένωσης Ιούνιος 1990: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Δουβλίνου, απόφαση για ΔΚΒ

Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) αρχιτεκτονική πυλώνων: ΕΕ ως σύνολο τριών πυλώνων [ΚΕΠΠΑ δεύτερος πυλώνας,1 ος ΕΟΚ, 3 ος Εσωτερικές υποθέσεις και δικαιοσύνη) τρόπος λήψης αποφάσεων: –ομοφωνία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο –ομοφωνία στο Συμβούλιο Υπουργών για ποια θέματα υπό ειδική πλειοψηφία διασφαλίζεται αυτονομία Γαλλίας/ΗΒ στο ΣΑ του ΟΗΕ κρίση Γιουγκοσλαβίας ήδη παρουσιάζει πρώτες ρωγμές εγχειρήματος –αναγνώριση από Γερμανία μονομερώς Κροατίας και Σλοβενίας μια εβδομάδα μετά την υπογραφή της Συνθήκης) προβληματική επικύρωση Συνθήκης

Μετά την ΚΕΠΠΑ, τι; Δημοψήφισμα επικύρωσης Συνθήκης στη Γαλλία: όροι συζήτησης →αντιδράσεις σε Γερμανία Όξυνση κρίσης Γιουγκοσλαβίας →παράλυση ΚΕΠΠΑ Γερμανικές εκλογές (1994): σχέδιο Lamers δημιουργεί τριγμούς και ένταση στην ΕΕ –κενό προς Ανατολάς, πειρασμός για Γερμανία αν δεν καλυφθεί από ΕΕ –πυρήνας και διευθυντήριο εντός ΕΕ: διαφοροποιημένη ολοκλήρωση

Συνθήκη Άμστερνταμ (1997) Αλλαγή κυβέρνησης στο ΗΒ: Εργατικοί Εξελίξεις σε ΚΕΠΠΑ: –‘δημιουργική αποχή’ –Ύπατος Εκπρόσωπος –ενσωμάτωση αποστολών Petersberg –επανεπιβεβαίωση ΝΑΤΟ ως κεντρικού πυλώνα άμυνας –διάκριση μεταξύ αρχών/ κατευθύνσεων/ στρατηγικών και κοινών δράσεων/ θέσεων –δυνατή η χρήση ειδικής πλειοψηφίας

‘Πρωταρχικός Στόχος’ (Ελσίνκι 1999) Γαλλοβρετανική συνεργασία (St Malo, Δεκέμβριος 1998): η Αγγλία για πρώτη φορά θερμή για αμυντική συνεργασία εντός ΕΕ ‘Πρωταρχικός Στόχος’: ως το 2003, δύναμη ταχείας αντίδρασης, με έτοιμη εντός 60 ημερών για ανάπτυξη ενός τουλάχιστον έτους [Ευρωπαϊκή Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης]‘Πρωταρχικός Στόχος’: ως το 2003, δύναμη ταχείας αντίδρασης, με έτοιμη εντός 60 ημερών για ανάπτυξη ενός τουλάχιστον έτους [Ευρωπαϊκή Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης] –Έμφαση σε ‘καθήκοντα Petersberg’, όχι παραδοσιακή άμυνα –Πρωτοβουλία εντός πλαισίου ΝΑΤΟ, η Δύναμη θα ενεργεί αυτόνομα μόνο όταν το ΝΑΤΟ δεν αναλαμβάνει δράση [έχουν προηγηθεί διαπραγματεύσεις εντός ΝΑΤΟ, Συμφωνία Βερολίνου 1996 για διαμόρφωση ευρωπαϊκού πυλώνα εντός ΝΑΤΟ και τρόπο χρήσης ΝΑΤΟικών πόρων και δομών, δεύτερη ‘Συμφωνία Berlin +’ (2003)] –Διακυβερνητική μορφή συνεργασίας (και λήψης αποφάσεων) –Όχι ‘Ευρωστρατός’ (κάθε χώρα ελέγχει τα στρατεύματά της) –Ανοικτή διαδικασία και για μέλη ΝΑΤΟ μη μέλη ΕΕ (π.χ.Τουρκία)

Διάσκεψη Δέσμευσης Δυνάμεων (2000) –Ελλάδα: δύναμη επιχειρησιακό στρατηγείο 1 ταξιαρχία πεζικού 1 MLRS (multiple launch rocket system) 1 μοίρα επιθ. Ελικοπτέρων 4-6 μεταγωγικά ελικόπτερα 46 αεροπλάνα 13 πλοία διαφόρων τύπων Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Φέιρα (Ιούνιος 2000): θέσπιση μη στρατιωτικού ‘πρωταρχικού στόχου’ [5000 αστυνομικοί εντός 30 ημερών]

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (European Security Strategy) (2003) Κύριες απειλές για ΕΕ: –Τρομοκρατία –Εξάπλωση όπλων μαζικής καταστροφής –Περιφερειακές συγκρούσεις –Αποσάθρωση κρατικών δομών –Οργανωμένο έγκλημα Διεθνής τάξη και δραστηριοποίηση της ΕΕ βασισμένη σε αποτελεσματική πολυμέρεια (effective multilateralism) –Ρόλος διεθνούς δικαίου/ εύρυθμα λειτουργούντες διεθνείς θεσμοί/ διεθνής τάξη βασισμένη σε κανόνες –Χάρτης ΟΗΕ: θεμελιώδες πλαίσιο διεθνών σχέσεων –Διεύρυνση μελών διεθνών οργανισμών

Διεθνής ρόλος ΕΕ: –πιο δραστήρια επιδίωξη στρατηγικών στόχων –χρήση πλήρους φάσματος μέσων διαχείρισης κρίσεων και πρόληψης συγκρούσεων (πολιτικές, στρατιωτικές, διπλωματικές, εμπορικές, αναπτυξιακές δραστηριότητες) –προληπτική εμπλοκή –ανάγκη για μεγαλύτερες ικανότητες: αύξηση πόρων και αποτελεσματικότερη χρήση τους συστηματική συγχρησιμοποίηση (με άλλους ΔΟ) συμμερισμός αμυντικών μέσων (μεταξύ μελών) ‘Headline Goal 2010’ (2004) –αναθεώρηση διαθέσιμων δυνάμεων (υπό διαρκή εξέλιξη) –σενάρια κρίσεων και αναγκαία μέσα αντιμετώπισής τους –Πλάνο Ανάπτυξης Δυνατοτήτων (τι λείπει και πώς θα καλυφθεί το κενό;)

Συνθήκη Λισσαβόνας(2007) Συνθήκη Λισσαβόνας(2007) Συνεργασία παραμένει διακυβερνητικού χαρακτήρα: «Η εθνική ασφάλεια είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του εκάστοτε κράτος-μέλους» Καταργείται δομή πυλώνων, αλλά ΚΕΠΠΑ/ΕΠΑΣ εμπεριέχει ειδικές ρυθμίσεις –Πάντως, η ΕΕ έχει πλέον νομική υπόσταση (άρα μπορεί να γίνει μέλος ΔΟ) Θέση Ύπατου Εκπροσώπου («Υπουργός Εξωτερικών ΕΕ»): ενοποιούνται θέσεις Επιτρόπου εξωτερικών υποθέσεων και Ύπατου Εκπροσώπου ΚΕΠΠΑ Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικών Υποθέσεων Εμπεριέχεται πλήρης και ανανεωμένη λίστα «καθηκόντων Petersberg» (περιλαμβάνει αποστολές αφοπλισμού, μάχη κατά τρομοκρατίας, παροχή στρατιωτικής εκπαίδευσης) Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας (European Defence Agency – EDA) (λειτουργεί από το 2004) Ρήτρα αλληλεγγύης: υποστήριξη σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης ή ανθρωπιστικής καταστροφής Πρωτόκολλο «Μόνιμης Αρθρωμένης Συνεργασίας» (Permanent Structured Cooperation) –Προοπτική στενότερης συνεργασίας σε στρατιωτικά ζητήματα –Έμφαση σε επιχειρησιακές δυνατότητες μέσω συνεργασίας –Δύο κριτήρια συμμετοχής: πρόθεση εμβάθυνσης και δυνατότητα παροχής δυνάμεων

Σκοπός: –ανάπτυξη των αμυντικών δυνατοτήτων στον τομέα της διαχείρισης κρίσεων: εντοπίζει μελλοντικές ανάγκες της ΕΕ όσον αφορά την άμυνα συντονίζει εφαρμογή του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης για τις δυνατότητες και την εναρμόνιση των στρατιωτικών αναγκών προτείνει συνεργατικές δραστηριότητες στο επιχειρησιακό πεδίο και παρέχει εκτιμήσεις χρηματοοικονομικών προτεραιοτήτων ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΜΥΝΑΣ (EUROPEAN DEFENCE AGENCY – EDA)

–προώθηση και ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα των εξοπλισμών προτείνει νέα πολυμερή σχέδια συνεργατικά συντονίζει υφιστάμενα προγράμματα διαχειρίζεται συγκεκριμένα προγράμματα –ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης στον τομέα της άμυνας αναπτύσσει σχετικές πολιτικές και στρατηγικές, κατόπιν διαβούλευσης με την Επιτροπή και τον βιομηχανικό κλάδο, εναρμονίζει σχετικούς κανόνες και κανονισμούς –δημιουργία ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού και προαγωγή σχετικής έρευνας

Δομή και Οργάνωση ΕΟΑ –Αρχηγός: Γενικός Γραμματέας/ Ύπατος Εκπρόσωπος ΚΕΠΠΑ –Διοικητικό Συμβούλιο: όργανο λήψης αποφάσεων του Οργανισμού Κάθε κράτος-μέλος έναν αντιπρόσωπο (Δανία εκτός) Επιτροπή: παρουσία χωρίς δικαίωμα ψήφου Το ΔΣ συνεδριάζει κατ’ αρχήν τουλάχιστον δύο φορές ετησίως σε επίπεδο υπουργών Άμυνας ή των αντιπροσώπων τους. Ο αρχηγός του Οργανισμού συγκαλεί και προεδρεύει των συνεδριάσεων –Γενικός Διευθυντής: διορίζεται από το ΔΣ βάσει πρότασης του αρχηγού του Οργανισμού για τρία έτη, με δυνατότητα διετούς παράτασης προΐσταται του προσωπικού του Οργανισμού και είναι υπεύθυνος για την εποπτεία και το συντονισμό των λειτουργικών ομάδων.

Προγράμματα Δράσης ΕΟΑ Κώδικας Συμπεριφοράς (Code of Conduct) (2005): –αγορές αμυντικού εξοπλισμού δεν μπορούν να απομονωθούν από εξωτερικό (ενδοκοινοτικό) ανταγωνισμό (πρώην Α. 296) Πρόγραμμα Επένδυσης σε Ε&Τ (2006) και Στρατηγική για τη Διαμόρφωση Ευρωπαϊκής Τεχνολογικής και Βιομηχανικής Βάσης (2007): –απαγκίστρωση από μη-κοινοτική τεχνολογία προς ενίσχυση αυτονομίας Έκθεση Μακροπρόθεσμης Στρατηγικής (Long Term Vision Report-LTV) (2006): –κατεύθυνση έρευνας προς μελλοντικές ανάγκες ( ) Στρατηγική Συνεργασίας σε Θέματα Αμυντικών Εξοπλισμών (2008): –μεγιστοποίηση συνεργασίας