 Πράξη «ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΙΙΙ – Ενίσχυση Ερευνητικών Ομάδων στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας» του Ε.Π. «Εκπαίδευση και δια Βίου Μάθηση» MIS Υποέργο 2: Διερεύνηση της δυνατότητας ανάπτυξης καινοτομιών στην παραγωγή και το μάρκετινγκ των παραδοσιακών προϊόντων στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας.  “Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.”

Κατερίνα Μέλφου, Αν. Καθηγήτρια, Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων, Κατεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας

 ΜΕΛΗ ΚΥΡΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΕΛΦΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΝ.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΠΘ ΛΟΙΖΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΜΑΜΑΛΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΑΝ.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΕΡΡΕΑ ΤΟΥΛΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ –ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ, AARHUS UNIVERSITY, DENMARK ΜΙΤΣΚΙΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΠ.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ - ΜΑΡΚΕΤΙNΓΚ ΟΞΟΥΖΗ ΕΛΕΝΗ ΓΕΩΠΟΝΟΣ-ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΡΑΦΥΛΛΗΣ ΒΑΛΑΝΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΜΙΤΣΚΙΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ-ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΔΟΛΙΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ

 Ο στόχος του ερευνητικού προγράμματος ήταν να εξετάσει το σύστημα παραγωγής και μάρκετινγκ των παραδοσιακών γεωργικών προϊόντων στη Δυτική Μακεδονία και να διερευνήσει τη δυνατότητα υιοθέτησης καινοτομιών κατά τα διάφορα στάδια από την παραγωγή έως την κατανάλωση.

 τα υπό διερεύνηση προϊόντα:  ο κρόκος Κοζάνης, Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης, ΠΟΠ.  τα φασόλια Πρεσπών Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης, ΠΓΕ και  τα μήλα Καστοριάς, ΠΓΕ.

 Διαμορφώθηκαν δομημένα ερωτηματολόγια με σκοπό τη συγκέντρωση λεπτομερών τεχνικοοικονομικών στοιχείων από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και πραγματοποιήθηκε η συλλογή των πρωτογενών στοιχείων από δείγμα 361 παραγωγών.  Συγκεκριμένα: 124 γεωργικές εκμεταλλεύσεις παραγωγής κρόκου, 117 μήλων Καστοριάς και 120 φασολιών Πρέσπας.

 Πραγματοποιήθηκε μέτρηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας και της αποτελεσματικότητας κλίμακας αυτών των εκμεταλλεύσεων.  Διερευνήθηκαν οι κυριότεροι παράγοντες που ωθούν τους γεωργούς στην παραγωγή τοπικών παραδοσιακών προϊόντων και στην υιοθέτηση καινοτόμων τεχνολογιών παραγωγής όπως οι διάφορες μορφές αειφόρου γεωργίας.

 H εκτίμηση του βαθμού της τεχνικής αποτελεσματικότητας και της αποτελεσματικότητας κλίμακας έγινε με τη μη παραμετρική μέθοδο της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων, DEA (Data Envelopment Analysis).  Η περίπτωση των φασολιών Πρεσπών

Output ('000 €) Land (ha) Labor ('000 hours/p.a.) Fertiliz ers ('000 €) Pesticid es ('000 €) Irrigati on ('000 €) Capital ('000 €) Average64,56,42,52,62,31,753,1 Minimum5,60,60,50,30,2 1,0 Maximum361,429,57,09,99,48,0153,0 Median37,44,02,11,81,61,152,0 Stand. dev.60,85,31,62,01,81,437,8

 Η τεχνική αναποτελεσματικότητα και όχι η αναποτελεσματικότητα μεγέθους είναι η κύρια πηγή της παραγωγικής αναποτελεσματικότητας.  Επομένως, περισσότερα οφέλη μπορεί να επιτευχθούν από τη μετακίνηση προς την εν δυνάμει συνάρτηση παραγωγής παρά προς την κατεύθυνση της άριστης κλίμακας παραγωγής.

 Οι περισσότερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις (87%) λειτουργούν σε κλίμακα μικρότερη της βέλτιστης και με μικρότερη τεχνική αποτελεσματικότητα και αποτελεσματικότητα μεγέθους, σε σχέση με τις εκμεταλλεύσεις που λειτουργούν σε κλίμακα μεγαλύτερη της βέλτιστης (6%).  Οι αύξουσες αποδόσεις κλίμακας σημαίνουν ότι το παραγόμενο προϊόν είναι σχετικά χαμηλό σε σύγκριση με το βέλτιστο επίπεδο παραγωγής.

 Στο δείγμα εμφανίζονται 14 τεχνικά αποτελεσματικές εκμεταλλεύσεις (13%), εκ των οποίων σχεδόν οι μισές είναι αποτελεσματικές και ως προς το μέγεθος.  Η συστηματική σύγκριση των επιδόσεων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ΠΓΕ φασολιών έδειξε τέσσερις κύριες εκμεταλλεύσεις οι οποίες προκύπτουν συχνότερα ως πρότυπες-μονάδες, πληροφορίες που είναι πολύτιμες για την επίτευξη του στόχου της βελτίωσης της απόδοσης.

 Ενδεχόμενη ανακατανομή των πόρων μεταξύ των γεωργικών εκμεταλλεύσεων του δείγματος αναμένεται να φέρει οριακή αύξηση του παραγόμενου προϊόντος.  Υπάρχει μια θετική σχέση μεταξύ του μεγέθους των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και της τεχνικής αποτελεσματικότητας.

 Στάσεις των καταναλωτών έναντι των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων της Δυτικής Μακεδονίας.  Διερεύνηση της εικόνας των προϊόντων προέλευσης Δυτικής Μακεδονίας.  Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της επικοινωνιακής στρατηγικής.  Διαχείριση της αλυσίδας προσφοράς των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων.

 Πραγματοποιήθηκε με τη τεχνική των προσωπικών εις βάθος συνεντεύξεων και διερευνήθηκαν οι μεταβλητές που χρησιμοποιούν οι καταναλωτές στην επιλογή τοπικών παραδοσιακών προϊόντων.  Πρώτη αποτύπωση των κινήτρων, των πιστεύω, των συναισθημάτων, καθώς και των γνώσεων των ερωτώμενων σχετικά με τα συγκεκριμένα προϊόντα.

 Διεξήχθησαν 15 συνεντεύξεις βάθους  Έγινε ανάλυση όλων των συνεντεύξεων  Τα αποτελέσματα της ποιοτικής έρευνας αποτέλεσαν τη βάση του ερωτηματολόγιου για την ποσοτική έρευνα.  Το ερωτηματολόγιο δοκιμάστηκε σε μικρό δείγμα καταναλωτών για τη reliability και τη validity.

 Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2014 στη Βόρεια Ελλάδα και κυρίως στην Θεσσαλονίκη. Εξειδικευμένη εταιρεία στις έρευνες αγοράς, διοργάνωσε και διεξήγαγε την έρευνα (δειγματοληψία και συμπλήρωση ερωτηματολογίων) μέσω διαδικτύου (on- line, self-administrative survey).  Συνολικά, ρωτήθηκαν 433 καταναλωτές.

 Χρειάζεται προσαρμογή της στρατηγικής για τα προϊόντα της Δυτικής Μακεδονίας και διαμόρφωση του μίγματος μάρκετινγκ όσον αφορά: i. στο προϊόν ii. στην τιμολόγηση iii. στην επικοινωνία και iv. στη διανομή του προϊόντος

 Εκτός από τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά και την εμπειρία κατανάλωσης την οποία θα πρέπει να προβάλλουν στις ενέργειες τους, να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στις υπόλοιπες θετικές παραμέτρους οι οποίες δημιουργούν και βελτιώνουν την εικόνα των προϊόντων, όπως είναι οι συναισθηματικές αξίες της κατανάλωσης.

 Ιδιαίτερη έμφαση να δοθεί στην ανάπτυξη νέων προϊόντων με βάση τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα είτε μέσω της συσκευασίας είτε μακροπρόθεσμα μέσω της μεταποίησης.  Με αυτό τον τρόπο θα αυξηθεί και η κοινωνική αποδοχή των προϊόντων και η κοινωνική αναγνώριση κατανάλωσης των προϊόντων αυτών.

 Να επικοινωνήσουν σε μεγαλύτερο βαθμό τα σήματα ποιότητας τα οποία μειώνουν το ρίσκο του καταναλωτή και προσθέτουν ευχαρίστηση κατανάλωσης και κοινωνική αποδοχή.  Να αυξήσουν την επικοινωνία της ηθικής διάστασης της αγοράς των προϊόντων αυτών τόσο όσον αφορά την εθνοκεντρικότητα όσο και τον ηθικό χαρακτήρα υποστήριξης της τοπικής παραγωγής.

 Να τονιστεί επικοινωνιακά το στάτους της κατανάλωσης των προϊόντων αυτών και να αξιοποιηθεί στην τιμολόγηση.  Από τη διερεύνηση των στάσεων των καταναλωτών του δείγματος φαίνεται ότι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν ένα πρίμιουμ για την απόκτηση των προϊόντων αυτών.

 Ένα μεγαλύτερο ποσό το οποίο προσθέτει κόστος, κάτι που μειώνει την αξιολόγηση της εικόνας μέσω της σύγκρισης της τιμολόγησης με τα υπόλοιπα ανταγωνιστικά προϊόντα και της σύγκρισης της σχέσης τιμής-ποιότητας. Μια σχέση η οποία μπορεί να επικοινωνηθεί υπέρ των προϊόντων αυτών και να μειώσει έτσι την αξιολόγηση του κόστους.

 Οι παραγωγοί να εστιάσουν κυρίως στον τόπο παραγωγής καθώς οι καταναλωτές δίνουν μεγάλη σημασία στην προέλευση του προϊόντος και στην παραγωγική διαδικασία.  Να τονιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προϊόντων τα οποία οφείλονται στον τόπο προέλευσης και στην διαδικασία παραγωγής.

 Επίσης από την ανάλυση του περιεχομένου διαφαίνεται ότι υπάρχει έλλειμμα στο να δομηθούν επιχειρήματα για τη δημιουργία εικόνας του προϊόντος καθώς η εστίαση αφορά την πληροφόρηση. Οι παραγωγοί όλων των προϊόντων να εστιάσουν περισσότερο στη δημιουργία εικόνας τονίζοντας συγκεκριμένα στοιχεία και οφέλη από τα προϊόντα αναφοράς, χρησιμοποιώντας σε μεγαλύτερο βαθμό τη διαφήμιση.

 Να χρησιμοποιηθούν οι νέες μορφές επικοινωνίας μέσω facebook και twitter καθώς διαπιστώθηκε έλλειμμα χρησιμοποίησης αυτών των μορφών επικοινωνίας.  Οι ιστοσελίδες θα πρέπει να είναι διαδραστικές και να μπορεί ο επισκέπτης να παίρνει απαντήσεις στα ερωτήματά του.

 Γενικά στις ιστοσελίδες υπάρχει μικρός όγκος πληροφοριών όσον αφορά στην παραγωγική διαδικασία, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου και στις ιδιότητες οι οποίες απορρέουν από αυτόν.  Χρειάζεται να τονιστούν περαιτέρω τα πλεονεκτήματα της πιστοποίησης καθώς δεν φαίνονται στο βαθμό τον οποίο θα ήθελε ο καταναλωτής ώστε να πληρώσει το πρίμιουμ στην τιμή του προϊόντος. 

 Οι παραγωγοί μήλων θα χρειαστεί να εστιάσουν στον τόπο παραγωγής και στις ιδιότητες που αυτός προσδίδει στα μήλα της περιοχής καθώς απουσιάζει πλήρως η αναφορά σε αυτά τα χαρακτηριστικά.

 Τα συστήματα εφοδιαστικής αλυσίδας ρυθμίζουν την αξία για εκείνους που οργανώνουν τα δίκτυα. Αξία είναι τα πρόσθετα εκείνα έσοδα πάνω από το κόστος της υλοποίησης του δικτύου. Η συν- δημιουργία αξίας και ο επιμερισμός των οφελών ενθαρρύνουν κατάλληλα την αποτελεσματική συμμετοχή και αποτελούν βασική πρόκληση για οποιοδήποτε σύστημα τροφοδοσίας.

 Τα παραδοσιακά πιστοποιημένα προϊόντα της Δυτικής Μακεδονίας έχουν πολλές διαφορές τόσο στην οργάνωση όσο και στη δημιουργία αξίας. Κοινά σημεία στη διαδικασία δημιουργίας αξίας είναι οι λειτουργίες της διαλογής, της τυποποίησης και συσκευασίας των προϊόντων καθώς και τα τρία προϊόντα φθάνουν στην κατανάλωση ως φυσικά προϊόντα.

 Υπό αυτή την έννοια η πρόσθεση αξίας κατά τη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι περιορισμένη και οφείλεται κυρίως στη πιστοποίηση των προϊόντων ως προϊόντα ονομασίας προέλευσης και προϊόντα γεωγραφικής ένδειξης.  Οι παραγωγοί έχουν προχωρήσει σε εκσυγχρονισμό των μονάδων και δημιουργία υποδομών αποθήκευσης των προϊόντων ώστε να ανταποκρίνονται στη ζήτηση καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου.

 Υπάρχουν και ενέργειες μεταποίησης κυρίως στον κρόκο Κοζάνης οι οποίες προσθέτουν αξία αλλά και διαφορετικές χρήσεις στο προϊόν.  Επίσης κάποιες προσπάθειες γίνονται για μεταποίηση των φασολιών σε εμβρυακό ακόμη στάδιο.

 Όσον αφορά την εμπορία των προϊόντων υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις σχετικά με την επιλογή των καναλιών διανομής και τους τρόπους προσέγγισης του καταναλωτή.  Υπάρχει αξιοποίηση του διαδικτύου κυρίως στα φασόλια Πρεσπών ενώ και στα μήλα Καστοριάς έχουν γίνει προσπάθειες.  Ο πιο συχνός τρόπος διάθεσης των προϊόντων που χρησιμοποιεί το σύνολο των παραγωγών σε όλα τα προϊόντα είναι η απευθείας πώληση στους λιανέμπορους.

 Τα προϊόντα είναι εξαγώγιμα στο σύνολο τους και η ανάπτυξη των δικτύων διανομής είναι ικανοποιητική.  Για την αύξηση της αξίας προσφοράς κατά την εφοδιαστική αλυσίδα θα πρέπει:  να υπάρξει μεταποίηση των προϊόντων ώστε να μπορούν να καταναλωθούν σε διαφορετικές μορφές και με διαφορετικούς τρόπους.

 να αναπτυχθούν περεταίρω τα δίκτυα διανομής δημιουργώντας ειδικές γωνιές μέσα σε πολυκαταστήματα και να μπουν σε εξειδικευμένα καταστήματα πώλησης τροφίμων και φαρμακευτικών ειδών (κρόκος Κοζάνης).

 να αναπτυχθεί το απευθείας Μάρκετινγκ ώστε να μεγαλώνει η αξία του προϊόντος μέσα από την ικανοποίηση του καταναλωτή.  Όσον αφορά στις εξαγωγές τα προϊόντα θα πρέπει να τοποθετηθούν ως προϊόντα μπουτίκ τα οποία αντιπροσωπεύουν τα Ελληνικά πιστοποιημένα προϊόντα στο εξωτερικό.

 Τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα της Δυτικής Μακεδονίας είναι προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας τα οποία έχουν σημαντικές λειτουργικές ιδιότητες.  Οι καταναλωτές των προϊόντων αυτών έχουν θετική εικόνα για τα προϊόντα που αντανακλάται στην ικανοποίηση και στην πρόθεση να τα χρησιμοποιούν στο μέλλον.  Οι παραγωγοί χρειάζονται να έχουν καλύτερη οργάνωση, να δώσουν προστιθέμενη αξία στα προϊόντα τους και να έχουν την ευελιξία να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και επιθυμίες των καταναλωτών.