ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 1

Σκοπός μιας φοιτητικής/μεταπτυχιακής εργασίας I. Σκοπός, ωφέλεια και μεταωφέλεια ‘βαθμός’ μέθοδος/οργάνωση/ορθή διαχείριση χρόνου υλικού δυνάμεων ΙΙ. Η κεντρική σημασία της οργάνωσης χρόνου και υλικού III. Βασικά ερωτήματα που αντιμετωπίζει ο φοιτητής σε μια εργασία: - πότε (διαχείριση χρόνου,time budget) - πού και πώς βρίσκω το υλικό μου - πώς το επεξεργάζομαι: → πώς ‘οριοθετώ’ → πώς ‘κτίζω’ → ποια είναι τα ‘τούβλα μου’ Ζητήματα μεθόδου Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 2

VI. To ‘ιερό’τρίπτυχο της νομικής επιστήμης - νόμος – ‘νομικά χωρίς νόμο’ - νομολογία - θεωρία Κριτήρια αξιολογήσεως εργασίας Επιστημονική έρευνα I. Γενικά χαρακτηριστικά της επιστημονικής έρευνας 1. Αντικειμενικότητα 2. Δυνατότητα ελέγχου (ex post) 3. Γνώση και τήρηση επιστημονική μεθόδου ΙΙ. Επιστημονική έρευνα και επικοινωνία 1. Επιστημονική γνώση και επικοινωνία 2. Επικοινωνία στη νομική επιστήμη Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 3

III. H νομική εργασία και η νομική ως ‘επιστήμη΄ δεν υπάρχουν ορθές λύσεις, αλλά περισσότερο ή λιγότερο ‘πειστικές’ δεν είναι επαληθεύσιμες/διαψεύσιμες θεμελίωση αξιολογικών κρίσεων (‘δεοντολογικών΄) συναίνεση αυθεντία πίστη IV. Επίπεδα νομικής έρευνας φοιτητική εργασία μεταπτυχιακή εργασία διδακτορική εργασία άλλη μονογραφία εγχειρίδιο Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 4

V. Προσεγγίσεις φοιτητικών εργασιών: → παραθετική → περιγραφική → συστηματική → ‘δογματική’ VI. Σύνηθες αντικείμενο φοιτητικής/μεταπτυχιακής εργασίας Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 5

1.Η ανάλυση ή επισκόπηση της υφιστάμενης νομικής γνώσης σε ένα συγκεκριμένο θέμα ή του νομικού status quo με δεδομένη την ύπαρξη ή την απουσία ειδικής νομικής ρύθμισης. Παράδειγμα: ‘Οι γενικές αρχές του εμπορικού δικαίου’, ‘ Ο έλεγχος των γενικών όρων των συναλλαγών’, ‘επισκόπηση νομολογίας με αντικείμενο τον φαινόμενο τρόπο’ ή την ‘απόσπαση εμπορικού δυναμικού’, ‘οι αποδεικτικές απαγορεύσεις στην ποινική δίκη’, ‘η συνταγματική έννοια της ιδιοκτησίας κατά τη νομολογία του ΣτΕ και του ΑΠ, ‘η αρχή της αναλογικότητας στη νομολογία του ΔΕΚ ne bis in Idem στο ποινικό δίκαιο κατά των περιορισμών του ανταγωνισμού’. 2. Εδώ ανήκει η ερμηνεία μιας νομικής διάταξης ή συνδυασμού διατάξεων, των προϋποθέσεων του πραγματικού της κάθε διάταξης των εννόμων συνεπειών της. Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 6

Παράδειγμα: Η σχέση ανταγωνισμού στο πλαίσιο του άρθρου 1 ν.146/1914 για τον αθέμιτο ανταγωνισμό, η σύγκρουση συμφερόντων στην ΑΚ 69, το αν η προσβολή ενοχικής υποχρέωσης αποτελεί και συγχρόνως αδικοπραξία κατά την ΑΚ 914 ή αν μια πράξη ανταγωνισμού υπάγεται στο δίκαιο του ανταγωνισμού ή/και στο δίκαιο που ρυθμίζει τις τηλεπικοινωνίες. 3. Περιγραφή, ανάλυση, επισκόπηση και κριτική διερεύνηση ενός νομικού θεσμού (πχ η μονοπρόσωπη επε) ή ενός συγκεκριμένου προβλήματος. Μπορεί να είναι έννοια (πχ η έννοια de facto οργάνου στο δίκαιο των εταιριών ή στο δημόσιο δίκαιο, η έννοια του θεσμού της οικογένειας), μια νομική κατάσταση (πχ. Η διακοπή της συμβίωσης των συζύγων, η παύση των πληρωμών, η αρχή της διαφάνειας στο δίκαιο των γενικών όρων των συναλλαγών), ένας συμβατικός τύπος (πχ η σύμβαση management, εκδοτική σύμβαση), πλέγμα υποχρεώσεων και δικαιωμάτων στο πλαίσιο μια συμβατικής σχέσης (πχ σύμβαση franchising), η παθολογία μιας ενοχής (πχ στη σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας), η εφαρμογή παλιών νομικών δεδομένων σε αλλαγές της κοινωνικής πραγματικότητας (πχ. το εφαρμοστέο δίκαιο σε αδικοπραξίες που διαπράττονται μέσω του internet). Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 7

4. Οριοθετήσεις μεταξύ ορισμένων θεσμών, εννοιών ή ρυθμίσεων (πχ ελευθερία του τύπου και προστασία της προσωπικότητας στο ελληνικό σύνταγμα, δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και δίκαιο κατά των περιορισμών του ανταγωνισμού, έννοια της απιστίας κατά τον Ποινικό Κώδικα). VII. Νομική επιχειρηματολογία VII. Η νομική σκέψη - χαρακτηριστικά Συγκεκριμένη επίλυση (συγκεκριμενοποίηση, ‘zoom in’) Αφηρημένη αποστολή (αφαίρεση, ‘zoom out’) Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 8

Τρόπος Έρευνας Ι. Ποιο είναι το υλικό που χρειάζομαι και που το βρίσκω 1. Πρώτο βασικό πρόβλημα 2. Δεύτερο βασικό πρόβλημα 3. Υλικό 4. Που βρίσκω και συγκεντρώνω το υλικό 5. Πώς επεξεργάζομαι το υλικό 6. Τρόπος ανάγνωσης 7. Η επεξεργασία της θεωρίας 8. Η ανάγνωση δικαστικών αποφάσεων δυσνόητες και ελλειπτικές συχνά συνίσταται προγενέστερη μελέτη της θεωρίας ΙΙ. Νομικές Βάσεις δεδομένων-Internet ΝΟΜΟΣ κλπ ΔΣΑ Διαδίκτυο Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 9

Φάσεις της εργασίας-συγγραφή Φάσεις της εργασίας-συγγραφή I. Το διάγραμμα, ‘περιεχόμενα’ της εργασίας (‘road map’) καθρέφτης αναλυτικής σκέψης καθρέφτης συνθετικής σκέψης ΙΙ. Δομή μιας εργασίας Η γραμμική μορφή (απλούστερη μορφή) Ø----> Ø----> Ø----> Ø----> Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 10

Η μορφή (ανάστροφου) δέντρου (tree structure) απεικονίζεται ως εξής: I ΙΙII ΙΙΙΙIII ΙΙIIIIIIII (από το γενικό στο ειδικό) (ιεραρχική δομή) Παράδειγμα διαγράμματος Η δομή κάθε νομικής εργασίας (προ ή μεταπτυχιακή, διδακτορική, νομικό άρθρο, διδακτορική διατριβή), αδιάφορα αν προσανατολίζεται σε ένα ειδικό πρόβλημα ή διάταξη ή έχει γενικότερη προσέγγιση, απαρτίζεται από τα ακόλουθα τρία βασικά τμήματα: Α. Εισαγωγή Περιληπτική έκθεση θέματος (προβλήματος) - Βασικές παράμετροι για το που θα κινηθεί ο φοιτητής και τι έχει να περιμένει ο αναγνώστης Γράφεται τελευταία (πάντοτε) Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 11

Β. Κύριο τμήμα Ι. Έκθεση και ανάλυση του προς επίλυση ή διερεύνηση ζητήματος ΙΙ. Θεμελίωση με νομικά επιχειρήματα που στηρίζονται στο νόμο νομολογία θεωρία Θυμηθείτε: Σε μια φοιτητική εργασία εντοπίζετε, εξετάζετε, οριοθετείτε και αναλύετε πτυχές ενός νομικού προβλήματος, όπου πολλές φορές δεν είναι δυνατή μια ξεκάθαρη απάντηση. Τούτο δείχνει ότι σημασία έχει η προσέγγιση και όχι το αποτέλεσμα. ΙΙΙ. Αντίκρουση της αντίθετης άποψης ή αντίθετων επιχειρημάτων Γ. Συμπεράσματα – Περίληψη πορισμάτων εργασίας Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 12

Παράδειγμα Α. (Βασική ενότητα, λχ πρώτο ή γενικό μέρος της εργασίας ή εισαγωγή) Ι. (Βασική υποενότητα) (Κεφάλαιο ή ισοδύναμο λχ §) 1. (υποενότητα) 2. α. (μικρή ενότητα) β. αα. (υποδιακρίσεις) ββ. ΙΙ ΙΙΙ. Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 13

Παράδειγμα Β. (βασική ενότητα) Ι. (Βασική υποενότητα) ΙΙ α. β. Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 14

ΙΙΙ. Τι σημαίνει επιτυχημένο πλάνο Ένα επιτυχημένο διάγραμμα εργασίας: (i) εμπεριέχει μόνον σημαντικά στοιχεία της εργασίας (ii) προσφέρει εποπτεία στον αναγνώστη με ‘μια ματιά’ (iii) παρουσιάζει εσωτερική, λογική συνοχή IV. H αξία των γραφικών παραστάσεων (“οπτική” παράσταση νομικών ρυθμίσεων) [δομή δέντρου, (tree)] Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 15

V. Η διαδικασία της γραφής συνθετική και όχι καταγραφική γράφουμε και συνθέτουμε γράφουμε με ‘προσωρινό διάγραμμα’ VI.Ο τρόμος της λευκής σελίδας ή της κενής οθόνης υπολογιστή VII. Τελική μορφή της εργασίας - Κείμενο fonts 12aρια Word - Υποσημειώσεις fonts 11αρια VIII. Η έκταση της εργασίας Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 16

Χ. Κριτήρια αυτοαξιολόγησης: (i) πείθει το κείμενο; (ii) τα επιχειρήματα της εργασίας σας εκφέρονται με σαφήνεια; (iii) υπάρχει μια σαφής συνοχή και λογική συνέπεια μεταξύ όλων των υποενοτήτων της εργασίας ΧΙ. Συνεπώς πρώτα εκπονείτε το (προσωρινό) πλάνο και μετά αρχίζετε το γράψιμο σύμφωνα με αυτό. -Αρχίζετε να γράφετε εκείνο το κομμάτι το οποίο ξέρετε καλύτερα ή το θεωρείτε απλούστερο και έχετε την καλύτερη (μέχρι τη στιγμή αυτή) τεκμηρίωση. -Μην επιμένετε να αρχίσετε οπωσδήποτε από το πρώτο κεφάλαιο ή ενότητα και σε καμία περίπτωση από την εισαγωγή. -Το πρώτο κείμενο (σχέδιο) που γράφετε προορίζεται μόνο για σας. -Δεν χρειάζεται κατά συνέπεια να είναι πλήρες ή τέλειο, ιδιαίτερα από την άποψη της διατύπωσης. Σημασία έχει να «πάρει μπρός η μηχανή». Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 14

ΧΙΙ. Χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή 1. Η ηλεκτρονική επεξεργασία κειμένου 2. Πλεονεκτήματα 3. Μειονεκτήματα XIΙΙ. Σημεία προσοχής 1. Λογική αλληλουχία και συνέπεια 2. Η σημασία της νομικής μεθοδολογίας 3. Η ανάγκη θεμελιώσεως με νομικά επιχειρήματα νομολογία νόμος θεωρία - όχι ‘δημοσιογραφικά’ - στήριξη σε νόμο, νομολογία, θεωρία Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 18

4. Τελολογική ερμηνεία και στάθμιση συμφερόντων 5. Το κριτήριο της διαψευσιμότητας 6. Η ανάγκη διακρίσεως μεταξύ θετικού και θετέου δικαίου (de lege lata/de lege ferenda) Οι παραπομπές (υποσημειώσεις) – βιβλιογραφικός πίνακας – συντομογραφίες I. Γιατί παραπέμπουμε τεκμηρίωση (i) θέτει στη διάθεση του αναγνώστη στοιχεία (άρθρα νόμων, αποφάσεις, απόψεις στη θεωρία) βάσει των οποίων μπορεί αυτός να ελέγξει την εργασία και ενδεχομένως να τα χρησιμοποιήσει για περαιτέρω εμβάθυνση του θέματος. (ii) παρέχει ένα στήριγμα στον φοιτητή/επιστήμονα να επικαλεσθεί σύμφωνη ή αντίθετη γνώμη άλλων (πχ δικαστηρίων, θεωρητικών). Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 19

(iii) δίδει τη δυνατότητα να ελεγχθεί η πηγή από την οποία προέρχεται μια σκέψη που δεν αναπτύχθηκε και διατυπώθηκε πρώτη φορά από τον γράφοντα. (iv) λειτουργεί ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ της επιστημονικής κοινότητας με ότι αυτό συνεπάγεται. Υποσημειώσεις/παραπομπές είναι τα « μικρά γράμματα» της επιστημονικής επικοινωνίας. τεκμηρίωση επιπλέον πληροφόρηση παραπομπή σε πηγή επεξήγηση Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 20

ΙΙ. Πώς παραπέμπουμε 1. Βασικοί κανόνες Πρώτος Κανόνας: Mια παραπομπή πρέπει σε κάθε περίπτωση να επιτρέπει στον μη ειδικό στο θέμα αναγνώστη χωρίς μεγάλη απώλεια χρόνου να εντοπίσει: (i) την πηγή της νομικής πληροφορίας (μονογραφία, δικαστική απόφαση, άρθρο, κλπ.) (ii) το τμήμα εκείνο κειμένου (μελέτης, δικαστικής απόφασης κλπ) στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή (εντοπισμός του βάσει σελίδας/περιθωριακού αριθμού) Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 21

Δεύτερος Κανόνας: Παραπέμπετε μόνον σε πηγές (βιβλία, αποφάσεις ή μελέτες) που έχετε αναγνώσει και ελέγξει. Μπορεί να γίνει παραπομπή και στις λεγόμενες «γκρίζες» πηγές, ήτοι αποφάσεις ή διαλέξεις που δεν έχουν (ακόμα) δημοσιευθεί. Τρίτος κανόνας: Παραπέμπετε σε πηγές που έχετε κατανοήσει, πράγμα όχι πάντα εύκολο με δεδομένη την ασάφεια πολλών δικαστικών αποφάσεων ή μελετών στη θεωρία. Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 22

Τέταρτος κανόνας: Παραπέμπετε μόνο σε δικαστικές αποφάσεις και απόψεις στη θεωρία που έχουν πράγματι σχέση με το θέμα τους. Οι εκτεταμένες παρεκβάσεις σε υποσημειώσεις, συνηθισμένες στην παλαιότερη ελληνική βιβλιογραφία, βλάπτουν το κείμενο και το υποβαθμίζουν σε σχέση με την υποσημείωση. Πέμπτος κανόνας: Διαμορφώστε έτσι το κείμενο σας, ώστε να μπορεί να διαβασθεί και χωρίς τις υποσημειώσεις. Έκτος κανόνας: Σε μια υποσημείωση ο γενικός κανόνας είναι ότι πρώτα παραπέμπουμε στη νομολογία και μετά στη θεωρία. Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 23

2. Τρόποι παραπομπών 3. Παραπομπές Παραδείγματα: Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο-Γενικό Μέρος σελ.393 Μαρίνος, ΔΕΕ 2015, 40; IΙΙ. Πού τίθενται οι παραπομπές – πότε γράφονται IV. Εσωτερικές παραπομπές (βλ. προηγουμένως…βλ. στην συνέχεια…) Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 24

VI. Παραπομπές, απόδοση ξένης γνώμης και προσβολή πνευματικής ιδιοκτησίας (΄λογοκλοπή’). VII. Συνηθισμένα λάθη παραπομπών VIII. Επεξηγήσεις μέσα σε παραπομπή ΙΧ. Βιβλιογραφικός πίνακας (βιβλιογραφία) Χ. Οι συντομογραφίες Άλλα ζητήματα I. Η εισαγωγή της εργασίας (γράφεται στο τέλος) II. Το συμπέρασμα (και όχι επίλογος) III. Ειδικά η αναφορά στη θεωρία, σε συγκριτικά δεδομένα, στις αντίθετες απόψεις και στην κρατούσα άποψη IV. Η αναφορά σε γενικές έννοιες και κατευθυντήριες αρχές - όχι ‘δημοσιογραφικά’ - στήριξη σε νόμο θεωρία νομολογία Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 25

V. H προσωπική άποψη του φοιτητή εγώ/εμείς 1. Η προσωπική άποψη - πώς εκφράζεται ή ‘ουδέτερα’ 2. Παράθεση των άλλων απόψεων και αιτιολόγηση της προσωπικής άποψης VI. Η σημασία της διαγραφής (διαγραφή περιττού, less is more) VII. Άλλες παρατηρήσεις Γλώσσα και ύφος της γραφής I. Λόγος και δίκαιο 1. Γενικές σκέψεις – η γλώσσα ‘το μοναδικό μέσο του νομικού’ 2. Καλή χρήση της ελληνικής γλώσσας Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 26

ΙΙ. Θέσεις του καλού νομικού ύφους: - Γράφε όσο το δυνατό πιο περιεκτικά - Διατύπωνε με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια και απλότητα - Εκφράσου με τη μεγαλύτερη δυνατή (νομική) ακρίβεια - Μη διστάσεις να διαγράψεις μέρη του κειμένου σου Yιοθετείστε τον κανόνα: «Εν αμφιβολία μια ιδέα ανά πρόταση». Αν σκέψη σας είναι περίπλοκη θα χρειασθείτε περισσότερες προτάσεις. ΙΙΙ. Μέσα επίτευξης λιτού και σαφούς νομικού ύφους 1. Επανειλημμένη επεξεργασία και διόρθωση κειμένου (‘rewriting’, ‘reediting,’) – (Κeep Ιt Sort and Simple) - ΚISS Καθ. Μ.Δ. Μαρίνου 1ο εξάμηνο 27

ΙV. Η περιπλοκή και δυσνόητη γραφή Κανόνας ‘μία κύρια πρόταση και μια δευτερεύουσα ανά περίοδο’ V. Χρήση πολλών επιθέτων και ‘δυνατών’ εκφράσεων ; VI. Αποφυγή υποκειμενικού ύφους VII. Αποφυγή ουσιαστικών και παθητικής φωνής VIII. Η άσκηση κριτικής από εσάς ΙΧ. Η άσκηση κριτικής σε εσάς Καλή Επιτυχία Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο 28