Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Κοζάνης μαθήτρια: Άννα Μαμάτσιου επιβλέπων καθηγητής: Γεώργιος Γιαννόπουλος, θεολόγος 1ο Γ.Ε.Λ. Κοζάνης

Η Κοζάνη υπήρξε από την ίδρυσή της μια βαθιά θρησκευόμενη πόλη και με καθαρά Ελληνικό πληθυσμό. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας σημαντικό ρόλο στην Κοζάνη έπαιξε ο θεσμός του Δεσπότη τον οποίο οι κάτοικοι έβλεπαν όχι μόνο ως κεφαλή της Εκκλησίας αλλά και ως κεφαλή της πολιτείας. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι:  Πάντοτε οι Κοζανίτες ήταν Έλληνες και Ορθόδοξοι Χριστιανοί.  Άλλα δόγματα δεν υπήρξαν ποτέ.  Αλλόθρησκοι δεν εγκαταστάθηκαν, ούτε Τούρκοι άποικοι, ούτε Εβραίοι έμποροι.  Δεν μιλήθηκε άλλη γλώσσα, εκτός από το Ελληνικό Κοζανίτικο γλωσσικό ιδίωμα.  Στην Κοζάνη λειτουργούσε μια ιδιότυπη μικρή δημοκρατία, με ανώτατο άρχοντα τον εκάστοτε Επίσκοπο και βουλή τη Δημογεροντία.  Κατά τη διάρκεια της ιστορικής πορείας της πόλης ο Ναός του Αγίου Νικολάου υπήρξε τα κέντρο της ζωής των Κοζανιτών και δέθηκε με όλα τα γεγονότα που συνθέτουν τη νεότερη ιστορία τους.

Σήμερα, προσπαθώντας να συνδέσουμε τη γνώση με την εμπειρία της καθημερινότητάς μας, στα πλαίσια της θεματικής ενότητας «Εκκλησίες και παρεκκλήσια του τόπου μου», θα σας παρουσιάσουμε τον Καθεδρικό Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου Κοζάνης για να κάνουμε και ευρύτερα γνωστή τη μεγάλη θρησκευτική, ιστορική και εθνική του αξία, που για μας τους Κοζανίτες είναι αδιαπραγμάτευτη.

1660 Ο Χαρίσιος Τράντας, γιος του ιδρυτή της Κοζάνης Ιωάννη Τράντα όταν επέστρεφε πλούσιος στην πατρίδα του για να γίνει προεστώς, κατόρθωσε και πήρε από τον Σουλτάνο δύο φιρμάνια:  με το ένα καθίστατο η Κοζάνη υπό την προστασία της εκάστοτε σουλτανομήτορος  με το άλλο δινόταν άδεια για την ανέγερση Ναού, στο όνομα του Αγίου Νικολάου. Σε έναν όρο μάλιστα του πρώτου φιρμανιού προβλέπονταν ότι οι χριστιανοί κάτοικοι της Κοζάνης είχαν το δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα και πανηγυρικά τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.

1664 Ο Χαρίσιος Τράντας έθεσε το θεμέλιο λίθο του Ναού σε ένα μεγάλο και ανοιχτό μέρος στο κέντρο της Κοζάνης. Ο Ναός κατασκευάστηκε με διαφορά ύψους από την επιφάνεια του εδάφους 3 μέτρα για να μην προκαλεί τους μουσουλμάνους με το ύψος του. Οι εργασίες τελείωσαν γρήγορα, γιατί άντρες και γυναίκες βοήθησαν ποικιλοτρόπως. Η χωρητικότητά του ανταποκρινόταν στον τότε πληθυσμό της εποχής.

Στις αρχές του 18ου αιώνα Με την αύξηση του πληθυσμού εξαιτίας μαζικών μετακινήσεων προς την Κοζάνη ο ναός ήταν στενόχωρος και ανεπαρκής για τις αυξημένες θρησκευτικές ανάγκες των Κοζανιτών. Η ανέγερση καινούργιου ναού απαγορεύτηκε ρητά από τους Οθωμανούς. Οι Κοζανίτες ζήτησαν με τέχνασμα Σουλτανικό διάταγμα για επιδιόρθωση της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου που έπαθε από σεισμό! Το 1721 με Σουλτανικό έγγραφο: Ανήγειραν εκ βάθρων νέο Ναό Διατήρησαν μόνο το τμήμα του Ιερού (θεμέλιος λίθος) Συγκάλυψαν το γεγονός από το Σουλτάνο που ήταν πολύ μακριά κάνοντας συμφωνίες με τις ντόπιες Τουρκικές αρχές 12 Δεκεμβρίου 1721 περατώθηκαν οι εργασίες

Ο νέος Ναός ήταν: Μεγαλύτερος από τον προηγούμενο Θολωτός με τρούλους και αψίδες Είχε χωρητικότητα περίπου ανθρώπων.

1730 Ολόκληρος ο Ναός ιστορήθη από τους αδερφούς Θεόδωρο και Νικόλαο, όπως μας πληροφορεί η κτητορική επιγραφή,με τοιχογραφίες πλούσιας θεματολογίας κατά την εκκλησιαστική τάξη και παράδοση με σειρές Αγίων Μαρτύρων Ομολογητών Προφητών Και πολυπρόσωπες παραστάσεις

Σε κάθε τρούλο κυριαρχεί μια κεντρική μορφή Αγίου που περιβάλλεται από το βίο, το έργο και τα μαρτύρια του εικονιζόμενου προσώπου, που η κεντρική μορφή εικονίζει.

Στις 20 τοξοειδείς αψίδες (καμάρες) εικονίζονται ζεύγη Αγίων. Στα σφαιρικά τρίγωνα (τριγωνικές επιφάνειες ανάμεσα στις καμάρες) τοιχογραφήθηκαν σκηνές από τη ζωή του Αγίου που εικονίζεται στον αντίστοιχο θόλο.

Όλα τα φωτοστέφανα των κεντρικών μορφών των τοιχογραφιών στους τρούλους και στους θόλους καλύπτονται από μονοκόμματες χρυσές ή επάργυρες πλάκες. Φύλλα χρυσού καλύπτουν και άλλες επιφάνειες. Πέρα από τη διακοσμητική τους αξία φανερώνουν: την ευημερία της πόλης, αλλά και την ευσέβεια των κατοίκων της.

Κατασκευάστηκαν από τον επτανήσιο ξυλογλύπτη και σκαλιστή Μπαντοβέρη τα ξυλόγλυπτα του Ναού: oΤέμπλο – μοναδικό και αξιόλογης ξυλογλυπτικής καλλιτεχνίας έργο oΑγία Τράπεζα και Κιβώριο oΕπισκοπικός Θρόνος oΘρόνος για τον κοσμικό άρχοντα oΤέμπλο παρεκκλησίου Κοιμ. Θεοτόκου oΆμβωνας oΠροσκυνητάρια

Ο Ναός του Αγίου Νικολάου για τους κατοίκους της Κοζάνης δε νοείται χωρίς το καμπαναριό. Με ενέργειες του Επισκόπου και των προκρίτων συγκεντρώθηκαν χρήματα και χτίστηκε το καμπαναριό. Μεγαλοπρεπές και επιβλητικό Ψηλό περίπου 26 μέτρα, με 6 ορόφους και τρούλο στον πάνω όροφο Μοιάζει με πύργο. Ανορθώθηκε όχι ως πύργος προμαχώνας - πολεμικός, αλλά ως πύργος προμαχώνας – συμβολικός Είχε το ρόλο του φάρου για να φωτίζει και να στηρίζει συνειδήσεις και για να δονεί τις καρδιές των Ελλήνων που ζούσαν κάτω από το ζυγό του κατακτητή.

1939 Με δωρεά του μεγάλου ευεργέτη της Κοζάνης Κων/νου Μαμάτσιου, απόδημου στην Αμερική: προστέθηκε νέος (7ος) όροφος στις πλευρές του τοποθετήθηκε μεγάλο ρολόι 4 όψεων Το ρολόι λειτουργεί μέχρι σήμερα, χτυπάει κάθε μισή ώρα, ακούγεται σε όλη την πόλη και σηματοδοτεί με τους χτύπους του το πέρασμα του χρόνου. Είναι το σήμα κατατεθέν της πόλης και ο σταθερός τόπος συνάντησης μικρών και μεγάλων.

Τα κειμήλια Στον Ιερό Ναό φυλάγονται πολλά κινητά ιερά κειμήλια: αργυρά σκεύη Ευαγγέλια και Σταυροί θυμιατήρια, κηροπήγια, καντήλες και πολυέλαιοι άμφια Επισκόπων και ιερέων Επιτάφιοι κλπ. Όλα προέρχονται από δωρεές των ευλαβών χριστιανών της πόλης. Άλλα από αυτά χρησιμοποιούνται στις ιερές ακολουθίες και άλλα συντηρούνται σε ειδικές γυάλινες προθήκες ή σε ειδικά κιβώτια. Εντύπωση προκαλούν τα δύο μεγάλα μπρούντζινα κηροπήγια στο μεσαίο κλίτος μπροστά από το τέμπλο. Είναι περίτεχνα διακοσμημένα και σκαλισμένα με ποικιλία παραστάσεων από τη βάση ως την κορυφή.

Η εικόνα του Αγίου Νικολάου στο κεντρικό προσκυνητάρι της εκκλησίας.

Η σημασία του Ναού στη ζωή των Κοζανιτών Σήμερα η ενορία του Αγίου Νικολάου στο κέντρο της Κοζάνης είναι η μεγαλύτερη ενορία της πόλης. Ο Άγιος Νικόλαος είναι ο Καθεδρικός Ναός στον οποίο τελούνται Δοξολογίες, ιερά μνημόσυνα των Εθνικών εορτών, επετειακές εκδηλώσεις προς τιμήν προσώπων και ανάμνηση γεγονότων. Είναι το κέντρο της θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής όλων των Κοζανιτών (θρησκευόμενων και μη θρησκευόμενων). Οι εφημέριοι του Ναού αναπτύσσουν όλες τις εκκλησιαστικές δραστηριότητες. Έχει σημασία να τονίσουμε ότι, εδώ και αιώνες από τότε που χτίστηκε, καθημερινά τελείται στο Ναό η Θεία Λειτουργία, γεγονός που δεν έπαψε ούτε σε μέρες σκληρής δοκιμασίας για την πόλη και το έθνος. Κάτω από τους θόλους του Ναού ακούστηκαν και ακούγονται κηρύγματα από φωτισμένους κληρικούς και χαρισματούχους δασκάλους του Γένους. Λαμπρή χορεία πνευματικών πατέρων λάμπρυνε τον επισκοπικό θρόνο και τον άμβωνα του Ναού, ηθικά και πνευματικά αναστήματα μεγάλου μεγέθους όπως: Μελέτιος Κατακάλου, Φώτιος Κωνσταντινουπόλεως, Ευγένιος Βούλγαρης, Ιωάννης Παπασιώπης, Διονύσιος Ψαριανός και πολλοί άλλοι.

Ευρισκόμενος ο Ναός στο πιο κεντρικό σημείο απολαμβάνει το σεβασμό όλων των περαστικών. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι όλοι όσοι περνούν μπροστά από το Ναό αισθάνονται αβίαστα την ιερότητα της ατμόσφαιρας γύρω τους και οι περισσότεροι κάνουν το σταυρό τους καθώς ρίχνουν μια γρήγορη ματιά στο εσωτερικό του και – ίσως – από μέσα τους να λένε και μια μικρή προσευχή προς τον Άγιό μας, τον προστάτη και έφορο της πόλης μας και όλης της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης. Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου ανήκει στην κατηγορία εκείνων των κτισμάτων που είτε ως ιστορικά μνημεία είτε ως αρχιτεκτονήματα αποτελούν για τους σύγχρονους Κοζανίτες ζωντανές υπομνήσεις των ιδανικών και των αγώνων των περασμένων γενεών. Ανήκει στην κατηγορία εκείνων των στοιχείων της Ορθόδοξης και εθνικής μας κληρονομιάς που μαρτυρούν και βεβαιώνουν τη συνέχεια της ιστορίας της πόλης μας. Ευχαριστώ για την προσοχή σας

βιβλιογραφία Παπαϊωάννου Λ. Ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Νικολάου Κοζάνης, Κοζάνη 1989 Καραμάρκος Α. Ιερός Καθεδρικός Ναός Αγίου Νικολάου, Ιστορία – Εικόνες – Κειμήλια, Κοζάνη 2011 Δημόπουλος Ι. Τα παρά τον Αλιάκμονα Εκκλησιαστικά, Κοζάνη 1994