1 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ KΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (9ος-11ος αι.)

2 Γενικά χαρακτηριστικά 1.Σταθεροποίηση της δημογραφικής εξέλιξης 2.Βελτίωση των οικονομικών δεικτών 3.Μεγαλύτερη ανάπτυξη της αστικής οικονομίας σε σχέση με την οικονομία της υπαίθρου Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

3 Α. Οικονομία και κοινωνία της υπαίθρου (1) H γένεση και η διαμόρφωση της βυζαντινής αριστοκρατίας Συνδέεται: 1)με την εμφάνιση + επέκταση των οικογενειακών επωνύμων 2)με τη διαδικασία συγκέντρωσης της γης στα χέρια των γαιοκτημόνων

4 Α. Οικονομία και κοινωνία της υπαίθρου (2) Εξαφάνιση της παλιάς αριστοκρατίας Νέα Αριστοκρατία της γης ( ή επαρχιακή) + Αριστοκρατία των αξιωμάτων ( ή αστική) Συγχώνευση σε ενιαία τάξη Συγχώνευση σε ενιαία τάξη (επιγαμίες) ΔΥΝΑΤΟΙ: πολιτικοί στρατιωτικοί θρησκευτικοί άρχοντες διαχειριστές περιουσίας κρατικής, αυτοκρατορικής, εκκλησιαστικής, μοναστικής ΠΕΝΗΤΕΣ: ελεύθεροι γαιοκτήμονες ακτήμονες γεωργοί πάροικοι 7 ος αι. 8 ος -9 ος 10 ος αι.: Mικρογραφία με σκηνές από την αγροτική ζωή.11ος αι.,Άγιον Όρος, Μονή Εσφιγμένου Για να συνεχίσετε, πατήστε το βελάκι

5 Μελετήστε προσεκτικά τον πίνακα. Ποια συμπεράσματα συνάγονται σχετικά με τους ρυθμούς διαμόρφωσης της βυζαντινής άρχουσας τάξης;

6 Α. Οικονομία και κοινωνίας της υπαίθρου(3) ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ  Περιουσία στα χέρια των μεγαλοκτηματιών - Νόμιμα ( αγορά ή κληροδοσία) -Παράνομα  Φορολογική πίεση ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΕΥΓΕΝΩΝ ΠΟΛΥΤΕΛΗΣ ΠΟΛΥΤΕΛΗΣ Εισοδήματα μισθοί ως αξιωματούχοι από τα ΧΩΡΙΑ ή ΠΡΟΑΣΤΕΙΑ  διάσπαρτες εκτάσεις, ελεύθεροι ενοικιαστές ή πάροικοι Απροθυμία επενδύσεων ( εγκαταστάσεις, μέσα, τεχνικές παραγωγής) Αγροτική παραγωγή στάσιμη + ευάλωτη Από τον 9 ο αι.: Για να συνεχίσετε, πατήστε το βελάκι

7 Με βάση τα στοιχεία των δύο παραθεμάτων, πότε θεωρείτο πλούσιος ένας αριστοκράτης; Τι έπρεπε να έχει στην κατοχή του; Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τον όρο «προάστεια». Ποια στοιχεία του 2 ου κειμένου δείχνουν τη χλιδή με την οποία ζούσαν οι ευγενείς; 1ο 2ο

8 Β. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων (1) Χαρακτηριστικά Οικονομική ( εκχρηματισμένη οικονομία) + δημογραφική ανάπτυξη Άνθηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (ναυτιλίας, εμπορίου, βιοτεχνίας) Οι Στο κέντρο ο Έπαρχος της Κωνσταντινούπολης και γύρω του οι κάτοικοι της Πόλης. 12ος αι., Άγιο Όρος, Μονή Παντελεήμονος

9 Β. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων (2) Δημογραφική ανάπτυξη  Ανοικοδόμηση παλιών πόλεων ( Πάτρα, Σπάρτη)  Ίδρυση νέων  Κάστρα αστυκώμαι ή αγροτοπόλεις ( =αστικά κέντρα με ημιαγροτικό χαρακτήρα) πχ. ΄Αρτζε (Γεωργία), Άνιον ( Αρμενία) **** Οικονομική ανάπτυξη  Μεγάλη εμπορική δραστηριότητα: Έφεσος, Ευχάιτα, Τραπεζούντα…  Συντεχνίες ή επαγγελματικά σωματεία (συστήματα) : Επαρχικόν βιβλίον (10 ος αι.)  Προκαθορισμός παραγωγής + τιμών  Βιοτεχνίες κυρίως τροφίμων 9 ος αι.:

10 Β. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων (3) Οικονομική ανάπτυξη  Επιχειρήσεις επεξεργασίας + εμπορίας ειδών πολυτελείας (μετάξι, μπαχαρικά, πολύτιμοι λίθοι)  Αναβίωση εξωτερικού εμπορίου : Βουλγαρία Ρωσία Ιταλικές πόλεις ( Βενετία) Χαλιφάτο Μπαχαρικά, αρώματα, βαφικές ύλες  Εκτελωνισμός: ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ 10 ος αι. Μεταξωτό ύφασμα με τον αετό. Τα μεταξωτά ήταν φημισμένα και είχαν μεγάλη ζήτηση.

11

12 Τραπεζούντα

13 1.Σε ποιες κατηγορίες προϊόντων μπορούμε να χωρίσουμε τα εισαγόμενα στην Κωνσταντινούπολη αγαθά (1 ο παράθεμα) ; 2.Σε ποιο γεγονός αναφέρεται το δεύτερο παράθεμα; Σας θυμίζει ανάλογα γεγονότα σήμερα; 3.Το τρίτο παράθεμα είναι από αραβική πηγή. Σε ποιες εμπορικές δραστηριότητες αναφέρεται; Αφού συγκεντρώσετε τα στοιχεία που σας ζητούν οι τρεις ερωτήσεις, συντάξτε ένα κείμενο για την εμπορική σημασία της Τραπεζούντας

14 Β. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων (4) Πλανόδιος έμπορος. 11ος αι. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Παρίσι. Κοινωνία  Δημιουργία μεσαίας τάξης (= εμποροβιοτέχνες, ναύκληροι, τραπεζίτες) - Συντεχνίες ή αδελφότητες -Εξεγέρσεις # ευγενών -11 ος αι.: απόγειο κοινωνικής + πολιτικής επιρροής της  Δήμος (= λαϊκές μάζες): φτωχοί, περιστασιακή εργασία ή ανεργία 10 ος αι.

15 H νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους Δυνατούς

16 Αναθεώρηση νομοθεσίας Ισαύρων  Βελτίωση της λειτουργί ας της διοίκησης  Αντιμετώπιση κοινωνικ ών προβλήματ ων ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΄Η ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟΙ ΝΟΜΟΙ  ΠΡΟΧΕΙΡΟΣ ΝΟΜΟΣ: αντικατέστησε Εκλογή Ισαύρων (Βασίλειος Α΄)  ΕΠΑΝΑΓΩΓΗ: αρμοδιότητες αυτοκράτορα /πατριάρχη (Βασίλειος Α΄)αυτοκράτοραπατριάρχη εισαγωγή στον ΠΡΟΧΕΙΡΟ ΝΟΜΟ  ΒΑΣΙΛΙΚΑ: αντλεί από νομικές συλλογές Ιουστινιανού (60 βιβλία) ( Λέων Στ΄)  ΕΠΑΡΧΙΚΟΝ ΒΙΒΛΙΟΝ: λειτουργία συντεχνιών ( Λέων Στ΄)  ΝΕΑΡΑΙ: περιορισμός της μεγάλης γαιοκτησίας ( Λέων Στ΄) ΝΕΑΡΑΙ: 16 Για να συνεχίσετε, πατήστε το βελάκι Ψηφιδωτό από την Αγ. Σοφία. Κωνσταντινούπολη. Ένας βυζαντινός αυτοκράτορας, μάλλον ο Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός( ) γονατίζει μπροστά στο Χριστό. 9ος αι. Α. H νομοθετική δραστηριότητα

17 «Περί βασιλέως», απόσπασμα από την Επαναγωγή (κωδικοποίηση νομοθετικών κειμένων επί Βασιλείου Α΄ που αποδίδεται στον πατριάρχη Φώτιο) α΄ Ο βασιλιάς είναι η έννομη εξουσία. Είναι κοινό αγαθό για όλους τους υπηκόους του. Ούτε από αντιπάθεια τιμωρεί, ούτε από προσωποληψία ευεργετεί (δεν παρέχει τα ευεργετήματά του από εξαιρετική συμπάθεια), αλλά σαν ένας αγωνοθέτης απονέμει τα βραβεία (στους ικανούς). β΄ Σκοπός για το βασιλιά είναι αυτά που ανήκουν και αυτά που (πραγματικά) υπάγονται στην εξουσία του κράτους να περιφρουρεί και να ασφαλίζει. Αυτά που χάνει (από το κράτος) με άγρυπνη φροντίδα να κερδίζει και ό,τι του λείπει με σοφία και δίκαιες επιτυχίες (νίκες πολεμικές) και χειρισμούς να επανακτά. γ΄ Εκπλήρωση (της αποστολής του) για το βασιλιά θεωρείται το να ευεργετεί, γι’ αυτό και ευεργέτης καλείται. Αφότου αρχίζει να εξασθενίζει η ιδιότητα (του βασιλιά) να ευεργετεί, φαίνεται – όπως πιστεύουν οι παλιοί- ότι νοθεύεται ο βασιλικός χαρακτήρας. δ΄ Ο βασιλιάς διατηρεί και απαιτεί να εφαρμόζονται (θεωρεί δίκαιο του κράτους) όλα όσο είναι γραμμένα στη θεία γραφή, έπειτα όσα δογμάτισαν οι επτά άγιες σύνοδοι, ακόμα δε (να τηρούνται) και οι έγκυροι ρωμαϊκοί νόμοι. Επαναγωγή, , Λάμπρος Τσάκτσιρα – Ζαχαρίας Ορφανουδάκη – Μαρία Θεοχάρη, «Ιστορία Ρωμαϊκή και Βυζαντινή», Β΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2002, σελ. 248

18 Αρμοδιότητες του Πατριάρχη, από την Επαναγωγή Ο Πατριάρχης είναι ζωντανή και έμψυχη εικόνα του Χριστού, που με λόγια και πράξεις δείχνει την αλήθεια. Σκοπός για τον Πατριάρχη (είναι), πρώτο μεν αυτούς που παρέλαβε απ’ το Θεό να τους διαφυλάξει με ευσέβεια και σεμνότητα βίου. Ακόμα, όσο μπορεί, όλους τους αιρετικούς να επαναφέρει στην ορθοδοξία και την ένωση με το σώμα της εκκλησίας (κατά το νόμο αιρετικοί είναι όσοι αποσχίζονται από την Χριστιανική Εκκλησία). Κι ακόμα να κάνει μιμητές της πίστης τους άπιστους παραδειγματίζοντάς τους με τη λαμπρή ανώτερη και αξιοθαύμαστη συμπεριφορά του......ξεχωριστός ρόλος του Πατριάρχη είναι να διδάσκει, να εξισώνεται χωρίς να δυσφορεί και με τους ανώτερους και με τους κατώτερους και να είναι πράος και δίκαιος. Να ελέγχει όμως αυτούς που απειθούν, να μη διστάζει δε να υπερασπίζεται την αλήθεια και να διεκδικεί τα δικαιώματα των δογμάτων ακόμα και προστά στο βασιλιά... Επαναγωγή, ΙΙΙ 1-8, Λάμπρος Τσάκτσιρα – Ζαχαρίας Ορφανουδάκη – Μαρία Θεοχάρη, «Ιστορία Ρωμαϊκή και Βυζαντινή», Β΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ Αθήνα 2002, σελ. 248

19 Να εντοπίσεις τα βασικά σημεία της Νεαράς του 996, αφού λάβεις υπόψη ότι αυτή καταργούσε το νόμο, ο οποίος, μετά παρέλευση 40ετίας απήλλα σ σε τους Δυνατούς από την υποχρέωση να αποδώσουν στους πένητες τα κτήματα που είχαν σφετεριστεί. Τι επεδίωκε να πετύχει ο Βασίλειος ο Β΄ με την εφαρμογή όσων όριζε η Νεαρά αυτή;

20 Δυνατοί: μεγάλοι γαιοκτήμονες ιδιοποίηση της γης των φτωχών απόκτηση προνομίων κοινωνική δύναμη άμεση ή έμμεση συμμετοχή στην εξουσία Δυνατός καθισμένος σε θρόνο μπροστά στο σπίτι του. 11 ος αι.. Βατικανό. Αποστολική Βιβλιοθήκη του Βατικανού Β. Νόμοι και αγώνας κατά των Δυνατών (1)

21 H χήρα Δανιηλίδα ταξιδεύει από την Πάτρα στην Κωνσταντινούπολη. Η Δανιηλίδα, που είχε πολλά κτήματα στην περιοχή της Πάτρας, στήριξε οικονομικά τον Βασίλειο Α΄πριν γίνει αυτοκράτορας.Μικρογραφία.12 ος αι. Μαδρίτη. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας Απαραίτητη η μικρή + μεσαία αγροτική ιδιοκτησία για Βυζάντιο (άμυνα + οικονομία) (άμυνα + οικονομία) ΝΕΑΡΑΙ 1.Πώληση κοινοτικής γης σε γείτονες + συγγενείς κατά προτεραιότητα 2.Απόδοση σφετερισμένων χωραφιών στους προηγούμενους ιδιοκτήτες χωρίς αποζημίωση 3.Υποχρέωση στράτευσης για τους κατόχους στρατιωτικών κτημάτων. Απαγόρευση αγοραπωλησίας τους 4.Περιορισμός αύξησης εκκλησιαστικής περιουσίας 5.Πληρωμή φόρων φτωχών του χωριού από δυνατούς (Νικ.Φωκάς=αλληλέγγυον) Β.Νόμοι και αγώνας κατά των Δυνατών (2)

22 Σχολίασε τη συμπεριφορά των δυνατών, έναντι των πενήτων, όπως αυτή περιγράφεται στη Νεαρά του έτους 934. Ποιες επιπτώσεις είχε αυτή στη ζωή των ελεύθερων αγροτών; Για ποιο λόγο επιδιώκεται η εξάλειψη τέτοιων φαινομένων;

23 Πηγές