Σύγχρονες Τάσεις στη διατροφή των αιγοπροβάτων Γεώργιος Ζέρβας Καθηγητής Φυσιολογίας Θρέψεως και Διατροφής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Στη χώρα μας εκτρέφεται το:  10% των προβάτων της ΕΕ (Μ. Βρετανία: 39%, Ισπανία: 25%, Γαλλία: 11%)  45% των αιγών (Ισπανία: 25%, Γαλλία:10,4%, Ιταλία: 8,3%) Ετήσιο ποσό επιδοτήσεων: 240 εκατ. ευρώ (100% από ΕΕ)

Η αιγοπροβατοτροφία μας παράγει το:  Το 30% του συνολικού παραγόμενου αιγοπρόβειου γάλακτος στην ΕΕ (χωρίς να υπάρχει ποσόστωση) (Ιταλία: 26%, Γαλλία: 20%, Ισπανία: 17%)  Το 12% του συνολικά παραγόμενου αιγοπρόβειου κρέατος στην ΕΕ

 To 95% των αιγοπροβάτων είναι αμελγόμενα (9 εκατ. πρόβατα, 4,8 εκατ. αίγες)  Το 80% των εκμεταλλεύσεων βρίσκεται σε μειονεκτικές περιοχές (90% των προβάτων και το 90% των αιγών)  Παράγονται τόνοι προβείου (40%) και τόνοι αιγείου (21%) γάλακτος, το οποίο πηγαίνει κατά κύριο λόγο για παραγωγή τυριών (το 90% του προβείου και το 80% του αίγειου  21 πιστοποιημένα τυριά ΠΟΠ

Πλαίσιο λειτουργίας του κλάδου-προϋποθέσεις  Ποιοτικά και ασφαλή για τον καταναλωτή προϊόντα (γάλα - κρέας)  Ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση (αειφορία φυσικών νομευτικών πόρων – διαχείριση αποβλήτων κτην. μονάδων)  Διασφάλιση ευζωίας εκτρεφόμενου ζωικού κεφαλαίου (αιγοπροβατοστάσια – συνθήκες στέγασης)

Αποτελεσματική χρησιμοποίηση: - εδάφους - νερού - θρεπτικών συστατικών - ενέργειας  Μείωση απωλειών (πέψης –μεταβολισμού)  Μεγιστοποίηση μετατρεψιμότητας τροφής σε κτηνοτροφικά προϊόντα (αποτύπωμα C)  Max αυτονομία σε πρωτεΐνες και ενέργεια

 Εκτροφή κατάλληλων ζώων (είδος – φυλή) για κατάλληλα παραγωγικά συστήματα κατά περιοχή υποστηριζόμενα από κατάλληλη διαχείριση.  Επάρκεια τροφίμων (food sufficiency- security), οικονομική βιωσιμότητα εκτροφών.  Max φυσιολογικά όρια (ευζωία – ασθένειες)

 Τα εφαρμοζόμενα παραγωγικά συστήματα στην αιγοπροβατοτροφία της χώρας μας παρουσιάζουν μεγάλη παραλλακτικότητα: εκτατικά εντατικά  Παραλλακτικότητα παρατηρείται ως προς: τη διατροφή τη διαχείριση τις αποδόσεις το οικονομικό αποτέλεσμα

Εκτατικό σύστημα:  Αβελτίωτες φυλές, λιτοδίαιτες, ανθεκτικές  Μη ισόρροπη διατροφή (ενέργεια, Ν-χες ουσίες, κλπ.)  Χρήση βοσκοτόπων ποικίλης απόδοσης (~50% αναγκών, εποχικότητα)  Χαμηλές αποδόσεις  Χαμηλή αποτελεσματικότητα  Ποιότητα γάλακτος (?)  Εξάρτηση από επιδοτήσεις

Εντατικό σύστημα:  Βελτιωμένες φυλές, υψηλών απαιτήσεων και αποδόσεων  Ισόρροπη διατροφή ( ± )  Υψηλότερη αποτελεσματικότητα  Καλύτερη ποιότητα γάλακτος  Συνήθως μη εξαρτώμενο από επιδοτήσεις Σημερινή τάση: προς εντατικές, συστηματικές, επιχειρηματικής μορφής εκτροφές (μονάδες)

Συγκριτική αξιολόγηση αποτελεσματικότητας διατροφής Ετήσιες ανάγκεςΚόστος /kg γάλακτος Παραγωγικό σύστημα Γαλακτοπαραγωγή (kg /έτος) Ενέργεια MJ ΚΕΓ ΟΑΟ (kg) MJ ΚΕΓ g OAO Eν.OAO Εκτατικό150 (1,2) , Ημιεντατικό250 (1,4) , Εντατικό350 (1,5) ,

Προβληματισμοί:  Επενδεδυμένο κεφάλαιο  Λειτουργικό κόστος μονάδας  Κόστος διατροφής (ιδιοπαραγόμενες-αγοραζόμενες)  Χημική σύσταση γάλακτος (λ%, πρωτ. %, ΛΟ)  Τιμή γάλακτος (σε σχέση με τη χημική σύσταση)  Ποιότητα γάλακτος (μικροβιακό φορτίο)  Ποιμνιοστάσια (λειτουργικότητα, ευζωία)

Μείωση κόστους παραγωγής  Παραγωγικότερα ζώα  Ισόρροπη διατροφή  Ιδιοπαραγόμενες ζωοτροφές Τριφύλλι Συγκαλλιέργεια ψυχανθών – αγρωστωδών*  Χρησιμοποίηση υποπροϊόντων (βάμβακος – ηλιόσπορου κλπ.)

Επίδραση του επιπέδου διατροφής στην παραγωγικότητα των αιγοπροβάτων Ποσοστό κάλυψης αναγκών (%) 70 υποσιτισμός 100 Κανονικό ΕΔ 130 υπερσιτισμός Παραγόμενη ποσότητα γάλακτος (kg /ημέρα) μειωμένηΚανονικήαυξημένη Λιποπεριεκτικότητα γάλακτος (%)αυξημένη«ανεπηρέαστη Πρωτεϊνοπεριεκτικότητα γάλακτος (%)μειωμένη« Ποσότητα λίπους (g /ημέρα)μειωμένη«αυξημένη Ποσότητα πρωτεΐνης (g /ημέρα)μειωμένη«αυξημένη Σωματικό βάροςμειωμένο«αυξημένο * Tsiplakou, Chadio, Zervas (2012) *αυξημένη συγκέντρωση λεπτίνης και ινσουλίνης

 Οι αγελάδες έχουν αποκτήσει μέγιστη ανοχή στην απώλεια σωματικού βάρους κατά την α’ φάση της γαλακτικής περιόδου (αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας) και δεν επηρεάζεται η γαλακτοπαραγωγή τους.  Στα πρόβατα δεν έχει αναπτυχθεί κάτι ανάλογο.

Στα αιγοπρόβατα υψηλών αποδόσεων:  Προσθήκη προστατευμένης μεθειονίνης  Τεχνητός θηλασμός αμνοεριφίων  Θηλασμός τις (10) πρώτες ημέρες και στη συνέχεια μία φορά /ημέρα (+ 400 g/ημέρα)  Προγραμματισμός τοκετών γαλακτοπαραγωγή όλο το έτος

 Αποφυγή υπερπάχυνσης (περιγεννητική περίοδος – λεπτίνη – τοξιναιμία κύησης).  Ένα μήνα προ του τοκετού αποφεύγεται η αποκλειστική χορήγηση τριφυλλιού λόγω φυτοοιστρογόνων (πρόπτωση μήτρας).  Όταν χρησιμοποιείται σύστημα διατροφής TMR οι χονδροειδείς ζωοτροφές (τριφύλλι, ενσίρωμα) πρέπει να τεμαχίζονται περισσότερο απ’ ότι στις αγελάδες γιατί μειώνεται η καταναλισκόμενη ποσότητα τροφής μείωση γαλακτοπαραγωγής.

 Μέσω της διατροφής μπορούμε να επηρεάσουμε σημαντικά το προφίλ των λιπαρών οξέων του λίπους του γάλακτος: αύξηση πολυακόρεστων (ω-3, CLA) και μείωση κορεσμένων με χρήση: βοσκής 1 ελαιοφύλλων 2 στεμφύλων οινοποιίας 2 σογιελαίου + ιχθυελαίου 3  Το γάλα αυτό και τα γαλακτοκομικά προϊόντα που προκύπτουν από αυτό ασκούν αποδεδειγμένα θετική επίδραση επί της υγείας των καταναλωτών (προστιθέμενη αξία ;) Βλέπε Tsiplakou & Zervas (2006 1, , )

 Στα αιγοπρόβατα η αναπαραγωγική τους ικανότητα επηρεάζεται από τη φωτοπερίοδο και τη διατροφή.  Για τη βελτίωση της αναπαραγωγικής λειτουργίας εφαρμόζεται τελευταία η στοχευμένη διατροφή (focus feeding), η οποία βασίζεται στη χορήγηση ειδικά σχεδιασμένων σιτηρεσίων κατόπιν μελέτης των αναγκών κάθε σταδίου αναπαραγωγής, από τη σύλληψη έως την ενήβωση (ήβη).

 Εφαρμόζεται σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, που πρακτικά αποβλέπουν στη βελτίωση της παραγωγής σπέρματος, του ρυθμού ωοθυλακιορρηξίας και της παραγωγής πρωτογάλακτος.  Μεταξύ των διαφόρων ειδών ζώων υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς τις χρονικές περιόδους παρέμβασης για βελτίωση της παραγωγικής τους ικανότητας και της αναπαραγωγικής τους λειτουργίας.

 Στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής πιθανολογείται ότι ο στόχος μεγιστοποίησης της γαλακτοπαραγωγής επηρέασε αρνητικά τη γονιμότητα και τη μακροβιότητα, αν και οι ιδιότητες αυτές είναι πολυπαραγοντικές.  Στα αιγοπρόβατα όμως δεν συμπίπτει η περίοδος αναπαραγωγής με την α’ φάση της γαλακτικής περιόδου, οπότε τα πράγματα είναι απλούστερα.  Τόσο στις αγελάδες όμως όσο και στα αιγοπρόβατα, η σωματική (θρεπτική) κατάσταση του ζώου BCS) επηρεάζει την αναπαραγωγική λειτουργία.

Πίνακας 7.7. Επίδραση των μεταβολών της σωματικής κατάστασης και του σωματικού βάρους στο ρυθμό ωοθυλακιορρηξίας προβατινών Σωματική κατάστασηΣωματικό βάροςΡυθμός αβαβωοθυλακιορρηξίας 3,53,067642,11 3,0 62 2,11 2,53,060612,00 2,01,552471,00 1, ,11 1,01,539491,09 α: έξι εβδομάδες προ της οχείας, β: κατά την οχεία

Πίνακας 7.8. Στοιχεία διαχείρισης σωματικής κατάστασης και συγκέντρωσης ουρίας στο γάλα γαλακτοπαραγωγών προβατινών και αναμενόμενης γονιμότητας και πολυδυμίας αυτών. Σωματική κατάσταση Ουρία γάλακτος (mg /100 ml) Αναμενόμενα αποτελέσματα ΓονιμότηταςΠολυδυμίας < 2,525χαμηλή 2,5 – 3, άριστη >3,0> 45χαμηλήπολύ υψηλή

Εφαρμογή τόνωσης (flushing)  Αν η σωματική κατάσταση των ζώων είναι μη ικανοποιητική (αδύνατα ζώα) εφαρμόζεται η τόνωση για 2 – 3 εβδομάδες προ των οχειών.  Η τόνωση διακόπτεται την ημέρα της οχείας και το επίπεδο διατροφής περιορίζεται στο 90% του κανονικού για 3 – 4 εβδομάδες μετά την οχεία. Διαφορετικά μειώνεται η πολυδυμία λόγω εμβρυϊκής θνησιμότητας τις δύο πρώτες εβδομάδες της κυοφορίας.  Οι ανάγκες κυοφορίας τον πρώτο μήνα είναι ουσιαστικά μηδαμινές.

Εμβρυϊκός προγραμματισμός:  Το έμβρυο τρέφεται από τον μητρικό οργανισμό μέσω του πλακούντα.  Η καλή θρέψη του μητρικού οργανισμού εξασφαλίζει την ορθή θρέψη του εμβρύου.  Ο τρόπος εφοδιασμού του εμβρύου με θρεπτικά συστατικά μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες, ακόμα και μετά τη γέννησή του.  Ο μηχανισμός αυτός αντίδρασης του εμβρύου αναφέρεται ως “εμβρυϊκός προγραμματισμός”.

 Max ανάπτυξη του πλακούντα περί την 80 η ημέρα από τη σύλληψη.  Υποσιτισμός 30 η – 80 η ημέρα επηρεάζει την ανάπτυξη του πλακούντα, άρα και του εμβρύου.  Κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης του εμβρύου πραγματοποιείται η διαφοροποίηση των κυττάρων και η οργανογένεση που είναι εξαιρετικής σημασίας για την κανονική ανάπτυξη του νέου οργανισμού και τη μετέπειτα φυσιολογική εξέλιξη της ζωής του.

 Μακράς διάρκειας και έντονος υποσιτισμός προβατινών κατά το τελευταίο στάδιο της κυοφορίας μπορεί να προκαλέσει: μειωμένο ρυθμό ανάπτυξης του εμβρύου σημαντικά μειωμένο ΣΒ αμνών κατά τη γέννηση αλλαγές στην οργανογένεση θνησιμότητα νεογνών δυσλειτουργία πεπτικού και αναπνευστικού συστήματος

 Αυξημένη διατροφή κατά 30% των μητέρων για δέκα ημέρες προ του τοκετού αυξάνει την παραγωγή πρωτογάλακτος.  Ο υπερσιτισμός των μητέρων μπορεί να προκαλέσει αύξηση του βάρους των εμβρύων με αποτέλεσμα να προκύψουν δυστοκίες.