ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ (ΔΠΔ) ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, ΘΕΣΜΟΙ και ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Γιώργος Παγουλάτος Σπύρος Μπλαβούκος

Υποδείγματα ανάλυσης ΔΠ ΔΟΜΗ: 1.Ορθολογικό Υπόδειγμα (Υπόδειγμα Σταδίων) 2.Υπόδειγμα Προσαυξητισμού («Βλέποντας και κάνοντας») 3.ΔΠ ως «Κάδος Απορριμμάτων» 4.Ανάλυση κατά Kingdon 5.O Ρόλος των «Επιστημικών Κοινοτήτων» (epistemic communities) και των «Επιχειρηματιών Πολιτικής» (policy entrepreneurs)

1. Ορθολογικό Υπόδειγμα (Υπόδειγμα Σταδίων) Ορισμός στόχων → συγκέντρωση εναλλακτικών προτάσεων (χρήσης διαθέσιμων μέσων επίτευξης των στόχων) → συστηματική σύγκριση (κόστος- όφελος) → επιλογή αυτής που αποδίδει το μεγαλύτερο όφελος στο χαμηλότερο κόστος ΔΠ ως προϊόν συστηματικής αναζήτησης ως προς το πώς θα επιτευχθούν πιο αποτελεσματικά οι προκαθορισμένοι στόχοι

βασική παραδοχή: ύπαρξη προκαθορισμένων στόχων Υπόδειγμα ιδιαίτερα απαιτητικό διότι χρειάζεται: ιεραρχική κατάταξη (στόχων) [και συνδεδεμένων αλληλοσυγκρουόμενων αξιών, π.χ. οικονομική ανάπτυξη-ευημερία και περιβάλλον] διατύπωση συγκεκριμένων εναλλακτικών προτάσεων πολιτικής ακριβή σύνδεση προτάσεων με στόχους (και αξίες) [αιτιώδεις σχέσεις δύσκολο να εξακριβωθούν]

Κριτική στο ορθολογικό υπόδειγμα (Ι) Η ανθρώπινη νοημοσύνη έχει πεπερασμένη δυνατότητα να συνεκτιμά ανά πάσα στιγμή πλήθος εναλλακτικών ώστε να επιλέγει τη βέλτιστη Πολλαπλότητα επιπτώσεων και αναπάντεχο μελλοντικών εξελίξεων → προκαθορισμός στόχων και πρόβλεψη κόστους-οφέλους εναλλακτικών πολιτικών σημαντικά πιθανολογική [αποτέλεσμα: σύγκριση καθίσταται πιο δύσκολη]

Κριτική στο ορθολογικό υπόδειγμα (ΙΙ) Οι δρώντες επιλέγουν το βέλτιστο από αυτό που έχουν τη δυνατότητα να αξιολογούν. Η ορθολογικότητά τους είναι οριοθετημένη από το ερμηνευτικό και αξιακό τους πλαίσιο [παραδοχή bounded rationality] Υποβάθμιση μη μετρήσιμων μεγεθών (π.χ. ποιότητα ζωής, περί δικαίου αίσθημα) Διαδικασία σχετικά βραδυκίνητη και δαπανηρή

Κριτική στο ορθολογικό υπόδειγμα (ΙΙΙ) Διάδραση ανάμεσα σε αξίες (=τι αξία προσδίδω σε κάθε εναλλακτική πρόταση) και πραγματικά δεδομένα: αξίες, μέσα και στόχοι αλληλοκαθορίζονται Σε πρακτικό επίπεδο: προκαθορισμός στόχου είναι συχνά αντιπαραγωγικός [συγκρότηση και διατήρηση συμμαχιών δυσκολεύει αφού η λεπτομερής εξειδίκευση του στόχου μπορεί να οδηγήσει ευκολότερα στη διαφωνία και αποχώρηση] συχνή απουσία ενός ισχυρού κέντρου λήψης αποφάσεων – συντονιστικού κέντρου συλλογικός στόχος απουσιάζει ή διαρκώς μεταβάλλεται πριν από τον χρόνο που απαιτείται για να επιτευχθεί [καθυστερήσεις λόγω προϋποθέσεων ομοφωνίας, συναίνεσης ή ειδικής πλειοψηφίας]

2. Υπόδειγμα Προσαυξητισμού («Βλέποντας και κάνοντας») Βαθμιαία προσέγγιση-χάραξη ΔΠ - όχι (συχνή) εισαγωγή καινούργιων στόχων αλλά κυρίως βελτίωση-προσαρμογή ΔΠ τη χρονική στιγμή 1 στηρίζεται στην επιλογή πολιτικής τη χρονική στιγμή 0 Οι εμπλεκόμενοι δρώντες λειτουργούν περισσότερο για να δικαιολογήσουν-εξασφαλίσουν-βελτιώσουν τη θέση τους στο σύστημα διακυβέρνησης και όχι για την επίλυση συλλογικών προβλημάτων ΔΠ όχι ως η πιο ορθολογική επιλογή αλλά ως απόρροια συμβιβασμών μεταξύ δρώντων με αντιφατικές στοχεύσεις [σχετική ισχύς εμπλεκομένων καθορίζει τελικό προϊόν ΔΠ]

Ορθολογικό Υπόδειγμα Υπόδειγμα Προσαυξητισμού Στοχοθεσία και εξέταση μέσων υλοποίησης στόχων Στόχοι και μέσα υλοποίησης εξετάζονται παράλληλα Καλή ΔΠ είναι αυτή που επιτρέπει στο μεγαλύτερο βαθμό την επίτευξη σαφώς προκαθορισμένων στόχων Καλή ΔΠ είναι η ρεαλιστική/υλοποιήσιμη ΔΠ (στην οποία συναινούν ιδανικά όλοι οι ενδιαφερόμενοι) Ολική ανάλυση: σύνολο συνεπειών όλων των εναλλακτικών Επιλεκτική ανάλυση: στόχος η διαμόρφωση κοινώς αποδεκτής ΔΠ κι όχι η ιδανική ΔΠ Εκτεταμένη χρήση θεωρίαςΕκτεταμένη χρήση συγκρίσεων με παρόμοια προβλήματα Πηγή: R. Hague and M. Harrop (2005) Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση (Αθήνα: Κριτική), σ. 551

3. ΔΠ ως «Κάδος Απορριμμάτων» Γραμμική προσέγγιση ΔΠ προβληματική γιατί υπάρχουν: προβληματικές προτιμήσεις (ανακαλύπτουμε τι θέλουμε μέσα από την δράση μας παρά δρούμε για να πραγματοποιήσουμε αυτό που θέλουμε) ανεπαρκείς θεωρίες αιτιότητας μεταβαλλόμενη συμμετοχή-εκπροσώπηση δρώντων Ταυτόχρονα τέσσερα «ρεύματα» (αναλυτικές κατηγορίες): προβλήματα, εναλλακτικές, συμμετέχοντες και συγκυρίες αποφάσεων, που κάποια στιγμή συναντώνται. Χαοτική και αβέβαιη διαδικασία σύνδεσης προβλημάτων και λύσεων Ορθολογικότητα πιθανώς σε επιμέρους διασυνδέσεις (π.χ. προβλήματα-εναλλακτικές, εναλλακτικές-συμμετέχοντες) αλλά μπορεί να απουσιάζει από τελικό προϊόν ΔΠ

4. H προσέγγιση του Κingdon Τρία «ρεύματα»: προβλήματα - εναλλακτικές ιδέες/προτάσεις - πολιτική αντιπαράθεση (π.χ. εκλογική εκστρατεία, lobbying κτλ) Δυναμική συμπεριφορά με αρκετά συστηματικά στοιχεία [κατανόηση των συστηματικών-κανονικών στοιχείων της δυναμικής λειτουργίας των τριών ρευμάτων → αύξηση αναλυτικής-προβλεπτικής δυνατότητας] Κάθε ρεύμα έχει τη δική του δυναμική ΑΛΛΑ όταν συναντηθούν επίκαιρα προβλήματα με λύσεις που στηρίζονται από κυρίαρχους πολιτικούς σχηματισμούς προκύπτει μια αλλαγή πολιτικής

Συνάντηση δεν προεξοφλεί την πραγματοποίηση της σύνδεσης: παράθυρο ευκαιρίας για αλλαγή Γεγονότα και πολιτικές εξελίξεις θέτουν την ατζέντα των προτεραιοτήτων και οι «ειδικοί» προτείνουν εναλλακτικές προτάσεις Ατζέντα προτεραιοτήτων: Παράγοντες ανάδειξης προβλημάτων: Εξωγενείς Παράγοντες: φυσικές καταστροφές, κρίσεις, βιωματικές εμπειρίες, απρόβλεπτες αλλαγές στο κοινωνικό, οικονομικό κ γεωπολιτικό περιβάλλον Ενδογενείς παράγοντες: διαχείριση ενδοσυστημικής πληροφορίας και γνώσης, τεχνολογική πρόοδος, μετατοπίσεις στο αξιακό/ ερμηνευτικό πλαίσιο

Εναλλακτικές: καινοτόμος εναλλακτική μπορεί να είναι: καινούργια ιδέα προσαρμογή μιας άλλης ιδέας που εφαρμόστηκε αλλού στις παρούσες ανάγκες του προς επίλυση προβλήματος απλή μεταφορά χωρίς αλλαγές μιας λύσης που δόθηκε αλλού στη δική μας κατάσταση Κριτήρια Επιλογής: πιθανότητες υλοποίησης εξαρτώνται από το αν η εναλλακτική ιδέα είναι: οικονομικά-τεχνικά βιώσιμη: συνδέεται με ομαλή εξέλιξη του προγράμματος κατά την φάση της υλοποίησης πολιτικά εφικτή: συνδέεται με πιθανότητα αποδοχής της

5. Επιχειρηματίες Πολιτικής (Policy Entrepreneurs) Άτομα (αλλά και συλλογικά υποκείμενα - φορείς) που με συστηματικό τρόπο, επιμονή και έμπνευση επενδύουν τους πόρους τους (χρόνος, ενέργεια, χρήμα) για να προωθήσουν μια καινοτόμο εναλλακτική ιδέα στο πεδίο της ΔΠ Από πού προέρχονται; Εκλεγμένο μέλος της Κυβέρνησης ή της Βουλής Μη εκλεγμένο διευθυντικό στέλεχος του δημοσίου τομέα Μη διευθυντικό στέλεχος του δημόσιου τομέα Σύμβουλος εκλεγμένου μέλους της Κυβέρνησης ή της Βουλής Καινοτόμος μη κυβερνητικός παράγοντας

Κίνητρα Ευαισθητοποιημένοι στην αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων Προώθηση του προσωπικού συμφέροντος: Γραφειοκράτες: εξασφάλιση και προώθηση της καριέρας τους Ομάδες συμφερόντων: εξασφάλιση και προώθηση συμφερόντων των μελών τους Εκλεγόμενοι: εξασφάλιση και προώθηση εκλογής-επανεκλογής τους Ιδεολογικά ελατήρια για το ρόλο του κράτους και το περιεχόμενο των ΔΠ Προσωπικοί παράγοντες: επιδίωξη συμμετοχής σε συναντήσεις και δημόσιες συζητήσεις ‘Παράθυρα Ευκαιρίας’: ευνοϊκές ευκαιρίες για τους επιχειρηματίες πολιτικής να προωθήσουν στην κυβερνητική ατζέντα τη λύση τους ή το πρόβλημά τους Παράθυρα λόγω ανάδειξης προβλημάτων Παράθυρα λόγω πολιτικών-διοικητικών αλλαγών Παράθυρα έκτακτα ή αναμενόμενα

Εμπόδια εισόδου: πιθανότητες εμφάνισης και δραστηριοποίησης επιχειρηματιών πολιτικής συνδέονται με εμπόδια εισόδου Χαμηλά εμπόδια: πιθανότητες ↓ Υψηλά εμπόδια: πιθανότητες ↓ Εμπόδια Εισόδου για Επιχειρηματία Πολιτικής Πιθανότητες Εμφάνισης Επιχειρηματία Πολιτικής

Επιλογή δραστηριοποίησης επιχειρηματία πολιτικής: ανάλυση κόστους-οφέλους Εμπόδια και απαιτούμενοι πόροι προς επένδυση Προσδοκώμενα οφέλη και χρονικός ορίζοντας (συγκεκριμένο βάθος χρόνου «νέας» ΔΠ)

Επιστημικές Κοινότητες (Epistemic Communities) Υποσύστημα της κοινότητας πολιτικής: σύνολο των φορέων εξειδικευμένης γνώσης ακαδημαϊκή κοινότητα ειδικοί γραφειοκράτες-στελέχη δημόσιας διοίκησης ιδιωτικοί σύμβουλοι πεδίο μάχιμης πολιτικής (political activists) Τα μέλη της επιστημικής κοινότητας συγκροτούν συμμαχίες υπεράσπισης και προώθησης πολιτικών προτάσεων-προγραμμάτων στην ευρύτερη κοινότητα πολιτικής στη βάση κοινών στόχων και αξιών (advocacy coalitions)

Χαρακτηριστικά επιστημικής κοινότητας Συμπαγής: με κοινό ερμηνευτικό και αξιακό πλαίσιο ή Κατακερματισμένη: έλλειψη κοινών προσανατολισμών, αξιακών και ερμηνευτικών κριτηρίων (π.χ. Ναι στη μεταρρύθμιση εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά προς ποια κατεύθυνση;) Δυναμική έννοια: πώς επέρχεται αλλαγή; ανταλλαγή επιχειρημάτων στη βάση εμπειρικών δεδομένων μετατόπιση βασικών αξιακών πεποιθήσεων των μελών της αλλαγή σύνθεσης των μελών της κοινότητας → ήπια ή δραστική τροποποίηση προτάσεων → αλλαγές στη κυβερνητική ατζέντα.

Αλλαγές στο χώρο της νοηματοδότησης: ερμηνευτικό σύστημα δρώντων ως σύστημα τριών επάλληλων φλοιών: εσωτερικός σκληρός πυρήνας αρχών πολιτικής φλοιός πολιτικής (στόχοι ΔΠ) δευτερογενής-εξωτερικός φλοιός (εξειδίκευση στόχων και εργαλείων) αλλαγές στο σκληρό πυρήνα και το δεοντολογικό κομμάτι του φλοιού πολιτικής είναι πολύ αργές. Η συχνότητα εκδήλωσης τουςξεπερνά ακόμα και τον χρόνο ζωής μιας ολόκληρης γενιάς δρώντων αλλαγές στους εξωτερικούς φλοιούς πολιτικής είναι περισσότερο συχνές μέσα από την αλλαγή και κατάλληλη διαχείριση εμπειρικών δεδομένων