Εθνική ιστορία Βασική στιγμή στη σύμπτωση ανάμεσα στην ιστορία και στην εθνική ιδεολογία ήταν ο γερμανικός ιστορισμός του 19ου αιώνα. Έτσι η δημιουργία της εθνικής ιδεολογίας στηρίχτηκε σε μεγάλα ιστορικά έργα, ιστορίες έθνους. Ενιαία αφηγήματα με πρωταγωνιστή το «λαό» ή το «πνεύμα του λαού». Προσωποποίηση του έθνους.

Εθνική ιστορία Η εθνική ιστορία, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, συνδέθηκε με τη δημιουργία των εθνών-κρατών στον 19 ο αιώνα. 19 ος αιώνας: αιώνας συγκρότησης της ιστορικής επιστήμης Δημιουργία θεσμών οι οποίοι υπηρετούν την ιστορική επιστήμη στο πλαίσιο του έθνος: Πανεπιστήμια (Βερολίνο 1810) Μουσεία Αρχεία

Εθνική ιστορία Η ιστορία με τη σημερινή αναγνωρίσιμη μορφή της συμβάδισε με την ανάπτυξη των σύγχρονων εθνών και ανέπτυξε με αυτά μια σχέση εξαρτημένης αμοιβαιότητας. Τα έθνη έχουν ανάγκη την ιστοριογραφία και αυτή έχει ανάγκη από τα έθνη. Η σχέση θεσμική αλλά αφορά και την παραγωγή γνώσης και ιδεολογίας. Η ιστορία είναι συνυφασμένη με την ανάδυση του σύγχρονου έθνους. Το παρελθόν αποτελεί το κοινό πεδίο ενδιαφέροντος, όπως επίσης και η ανάδειξη αυτού του παρελθόντος στο παρόν και η συγκρότηση ενός ομοιογενούς και ευθύγραμμου χρόνου.

Αμοιβαιότητες και διαφορές Το έθνος ενδιαφέρεται περισσότερο στην παραγωγή ιδεολογίας (εθνική συνοχή, εθνική υπερηφάνεια, ενίσχυση εθνικής ταυτότητας), η ιστοριογραφία ενδιαφέρεται για την παραγωγή γνώσης για το παρελθόν. Η ιστοριογραφία στη διάρκεια της διαδρομής της καθορίστηκε από τις προτεραιότητες και τις ανάγκες του έθνους και στήριξε την εθνική ιδεολογία. Από την άλλη όμως το έθνος ενσωμάτωσε τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας κάνοντας πιο ανοιχτή την έννοια της εθνικής ταυτότητας.

Πώς συμβάλλουν οι ιστορικοί στη δημιουργία έθνους Η έννοια του «εθνικού ιστορικού». Μισλέ, Ντρόυζεν, Παπαρρηγόπουλος κ.ά Ανασημασιοδότησαν το παρελθόν και μέσα από μια διαδικασία επιλογών (ενσωματώσεων και αποκλεισμών) το μετέτρεψαν σε εθνικό παρελθόν. Παράδειγμα: η ελληνική εθνική ιστορία Συγκρότησαν συνέχειες με άξονα το έθνος. Απέσπασαν τον εθνικό χρόνο από τις εσχατολογικές του συνιστώσες και τον εκκοσμίκευσαν. Δημιούργησαν μια κλασική εποχή, ένα χρυσό παρελθόν, μια εποχή πτώσης, και μια εποχή αναβίωσης (Παλιγγενεσία, Risorgimento, κλπ.)

Η ‘εθνοποίηση’ των μαζών Η ιστορία ως βασικός συνελεστής της «εθνοποίησης των μαζών» (G. Mosse). Η μετατροπή των πολιτισμικών κ.α. χαρακτηριστικών (γλώσσα, θρησκεία, τρόπος ζωής, έδαφος κλπ.) σε χαρακτηριστικά εθνικά. Δηλαδή η ‘πολιτικοποίησή’ τους, έτσι ώστε να δημιουργείται μια συνείδηση εθνικού συνανήκειν, πολιτικής αυτονομίας του έθνους, σύμπτωσης έθνους και κράτους, εθνικοποίησης του κράτους κλπ. Εκπαίδευση, μνημεία, τελετουργίες, δημόσιος λόγος στην υπηρεσία της συγκρότησης της εθνικής συνείδησης.

Έθνος Ο γερμανικός ρομαντισμός και η έννοια του πολιτισμικού έθνους. Χέρντερ: το έθνος βρίσκεται στο πνεύμα του Λαού (Volksgeist). Φίχτε: Το έθνος φυσική οντότητα. Οι κληρονομιές του γερμανικού ρομαντισμού στα εθνικά κινήματα. Εμφαση στην αναβίωση του παρελθόντος, λαογραφία και λαϊκός πολιτισμός.

Παράλληλη ορολογία Αποικιοκρατία, ρατσισμός, εθνικισμός, φασισμός Η ευρεία και η στενή έννοια του εθνικισμού (οι εθνικές αξίες υπεράνω όλων των αξιών). Ο εθνικισμός στα τέλη του 19ου αι. Εθνικισμός ως ιδεολογία εθνικής συνοχής, κατάφασης κοινωνικής ιεραρχίας, επιθετικότητας απέναντι σε άλλα έθνη, κατάκτησης αποικιών. Εθνικισμός και φυλετισμός. Εθνικισμός και υπεροχή του δυτικού ανθρώπου.

Εθνικισμός στη Δυτική και Ανατολική Ευρώπη Πολιτικός και πολιτισμικός εθνικισμός; Ο εθνικισμός στην Ανατολική Ευρώπη. Οι μεγάλες πολιτισμικές διαιρέσεις (θρησκευτικές, κρατικές, γλωσσικές). Η ανάμειξη των πληθυσμών. Η εθνοποίηση των πληθυσμών πριν από την εθνική ομογενοποίηση του χώρου. Η διεκδίκηση του χώρου, των μειονοτήτων, των παραδόσεων. Ο εθνοτικός εθνικισμός: περισσότερο πολιτισμικός και αποκλειστικός παρά πολιτικός και φιλελεύθερος.

Η συγκριτική αντιμετώπιση των εθνών Η ιστορική επιστήμη ενώ ξεκίνησε από το λίκνο του έθνους αναπτύχθηκε ως διεθνής επιστήμη. Από το τέλος του Β’Π.Π. άρχισε να αντιμετωπίζει τα έθνη συγκριτικά, ως κοινωνικές οντότητες. Υιοθέτησε μια αποστασιοποιημένη ματιά, αναζήτησε στις εθνικές ιστορίες περισσότερο κοινά χαρακτηριστικά και εξελίξεις, παρά ιδιαιτερότητες.

Η συγκρότηση της ελληνικής εθνικής ιστορίας Στην ελληνική ιστοριογραφία των αρχών του 19 ου αιώνα το ελληνικό έθνος εμφανιζόταν, μετά την ένδοξη κλασική αρχαιότητα, να υποδουλώνεται σε μια σειρά αλλοεθνείς κυριάρχους (Μακεδόνες, Ρωμαίους, Βυζαντινούς και τους Οθωμανούς). Σχήμα της αναβίωσης: πολιτική ύπαρξη και ενεργός ιστορικός ρόλος στο ελληνικό έθνος μόνον στην αρχαιότητα και στην μετά το 1821 περίοδο. Με την Επανάσταση του 1821 το έθνος αφυπνίστηκε από τη μακρά νάρκη του και απέκτησε και πάλι ενεργητικό ρόλο στην ιστορική εξέλιξη. Τεράστια ενδιάμεση περίοδος (περ χρόνια), όπου το ελληνικό έθνος παρουσιαζόταν ως ανενεργό.

Η συγκρότηση της ελληνικής εθνικής ιστορίας Αρκετά γρήγορα το μεγάλο αυτό διάστημα άρχισε να διασπάται σε μικρότερες περιόδους οι οποίες σταδιακά ενσωματώθηκαν, όχι πάντα ευθύγραμμα και κάποτε και με ισχυρές αντιδράσεις, στον κορμό της εθνικής ιστορίας. Η μακεδονική-ελληνιστική περίοδος ήταν η πρώτη που ενσωματώθηκε, μεταβάλλοντας την καθιερωμένη αντίληψη των Μακεδόνων ως κατακτητών. Στην ενσωμάτωση αυτή διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο η σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστοριογραφία και ιδιαίτερα το έργο του Johann Gustav Droysen, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό αποκατέστησε τη συνέχεια από την αρχαία Ελλάδα στα μακεδονικά χρόνια και από εκεί στο χριστιανισμό και στη σύζευξή τους.

Jacob Phillip Fallmerayer (1840) Υποστήριξε, χρησιμοποιώντας κυρίως γλωσσολογικά επιχειρήματα, ότι επιδρομές σλαβικών φύλων από τον 6 ο αιώνα μ.Χ. στην Πελοπόννησο είχαν εξαφανίσει την ελληνική φυλή. Η Αττική και τα γύρω νησιά σε ένα δεύτερο κύμα επιδρομών είχαν εξαλβανιστεί. Οι θεωρίες του οδήγησαν στη συγγραφή ενός σημαντικού για τα μέτρα της εποχής, αριθμού αντιρρητικών δημοσιεύσεων από Έλληνες αλλά και ξένους λόγιους. Κύρια αποδεικτικά στοιχεία της συνέχειας του ελληνικού έθνους ήταν η γλώσσα και τα ήθη και έθιμα.

Σπυρίδων Ζαμπέλιος, Άσματα Δημοτικά της Ελλάδος (1852) Στην εισαγωγή η οποία καταλαμβάνει έκταση 600 σελίδων, ο Ζαμπέλιος αναβαθμίζει την ορθοδοξία σε κεντρικό συστατικό στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας διατυπώνοντας για πρώτη φορά με σαφήνεια τη σύνδεση ελληνισμού-χριστιανισμού. Εντοπίζοντας δημοτικά και μάλιστα κλέφτικα τραγούδια στην ύστερη βυζαντινή περίοδο και αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στην αντίθεση ορθόδοξου βυζαντινού λαού εναντίον Λατίνων κυριάρχων της Κωνσταντινούπολης, αναδεικνύει ως απολύτως ελληνική την αυτοκρατορία και προσδιορίζει τη γέννηση της νεοελληνικής εθνότητας στο ύστερο Βυζάντιο.

Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ( ) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους λέγεται η διήγησις όλων, όσα συνέβησαν εις το Ελληνικόν έθνος από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, και είναι άξια να διατηρηθώσιν εις την μνήμην των ανθρώπων. Ελληνικόν έθνος ονομάζονται όλοι οι άνθρωποι, όσοι ομιλούσι την Ελληνικήν γλώσσαν, ως ιδίαν αυτών γλώσσαν. (1853) η δε πάτριος [ιστορία], η αφηγουμένη δι’ οίων και όσων θυσιών και δοκιμασιών οι πρόγονοι ημών διέσωσαν, επί τρισχίλια έτη, την ύπαρξιν και την ηθικήν ενότητα του έθνους, αποτελεί το κράτιστον εργαστήριον της προς την πατρίδα αφοσιώσεως πάσης Ελληνικής γενεάς.

Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ( ) Το αρχαίον ελληνικόν έθνος, μη δυνηθέν να συνταχθή υπό μίαν πολιτείαν, μηδέ να παρατείνη τον αυτοτελή βίον των κατά μέρος πόλεων, δεν ηφανίσθη δια τούτο από προσώπου της ιστορίας. Μετά τον πρόωρον θάνατον των ιδίων αυτού πολιτικών γόνων, υιοθέτησεν αλληλοδιαδόχως το έργον του μεγάλου Αλεξάνδρου, το έργον του χριστιανισμού, το έργον του μεγάλου Κωνσταντίνου, και μεταπλασσόμενον μεν εκάστοτε κατά τας ανάγκας και τας περιστάσεις πάσης νέας αυτού ιστορικής εντολής, διασώζον δεν πάντοτε κατά το μάλλον και ήττον το δαιμόνιον αυτού πνεύμα, επρωταγωνίστησεν επί μακρόν έτι εν τω κόσμω τούτω. Η δε τοιαύτη τριπλή και αλλεπάλληλος αναβίωσις του ελληνικού έθνους αποτελεί τον όλως ιδιάζοντα αυτού χαρακτήρα εν τη ιστορία της ανθρωπότητος. Κ. Παπαρρηγόπουλος, «Προλεγόμενα» στη β΄ έκδοση της Ιστορίας του ελληνικού έθνους, τ. Β΄ 1886, στο Κ. Θ. Δημαράς (επιμ.), Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Προλεγόμενα, ΝΕΒ, Ερμής, Αθήνα 1970, 116

Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ( ) Ο Παπαρρηγόπουλος συγκρότησε μια ιστορία, όπου καθώς ο ένας ελληνισμός διαδεχόταν τον άλλο (αρχαίος, βυζαντινός, νεότερος) αναδεικνυόταν η συνεχής και ενιαία πορεία του ελληνικού έθνους στο χρόνο. Η ενσωμάτωση του Βυζαντίου συνδεόταν με το πολίτευμα και το θρήσκευμα, δηλαδή τη μοναρχία και την ορθοδοξία. Η βυζαντινή περίοδος, έστω και με συγκατάβαση, αποκτούσε με τον Παπαρρηγόπουλο τη θέση της δίπλα στην κυρίαρχη αρχαία ελληνική ιστορία. Παρόλα αυτά το σχήμα του γνώρισε μεγάλη αντίδραση κυρίως από εκείνους που υπεράσπιζαν την πρωτεύουσα θέση της αρχαίας Ελλάδας στην εθνική συνείδηση.