ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 7 ου ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 3. Ανάπτυξη της δίγλωσσης γλωσσικής ικανότητας 3.1. Ανάπτυξη γλωσσικών συστημάτων Ταυτόχρονη ανάπτυξη δύο ξεχωριστών γλωσσικών: συστημάτων separate/dual system hypothesis Υπόθεση ενός αρχικού καθολικού γλωσσικού συστήματος : unitary language system hypothesis 3.2. Φάσεις της ταυτόχρονης δίγλωσσης γλωσσικής ανάπτυξης 4. Η ανάπτυξη των διαφόρων γλωσσικών υποσυστημάτων 5. Προβληματισμοί, απόψεις και κριτική στο μοντέλο των τριών αναπτυξιακών βαθμίδων των Volterra και Taeschner(1978) 6. Δίγλωσση αγωγή και οικογένεια

Το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών εστιάζεται στο ερώτημα εάν κατά την ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη αναπτύσσονται Α)ήδη δύο ξεχωριστά γλωσσικά συστήματα ή Β)δημιουργείται ένα μικτό γλωσσικό σύστημα για αμφότερες γλώσσες και Γ)ποιες πληροφορίες αποθηκεύονται ξεχωριστά και ποιες όχι Ταυτόχρονη ανάπτυξη δύο ξεχωριστών γλωσσικών συστημάτων Οι Bergmann(1976), Padilla και Liebman(1975)(Τριάρχη 2000:107)εξέτασαν δίγλωσσα παιδιά και υποστηρίζουν την ύπαρξη δύο διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων, που αναπτύσσονται παράλληλα αλλά όχι πάντα ταυτόχρονα. Ισχυρίζονται ότι τα δίγλωσσα παιδιά μπορούν ήδη από το πρώτο στάδιο της γλωσσικής ανάπτυξης να ξεχωρίζουν τις δύο γλώσσες. Επίσης διαπίστωσαν ότι το φωνολογικό γλωσσικό σύστημα των παιδιών αυτών ήταν ήδη διαφοροποιημένο στην προνηπιακή ηλικία. Οι Padilla και Liebman(1975:53) διαπίστωσαν στις έρευνές τους ότι τα δίγλωσσα παιδιά χρησιμοποιούν για την κατάκτηση της κάθε γλώσσας ξεχωριστούς κανόνες και από αυτό συνάγουν την ανάπτυξη ξεχωριστών γλωσσικών συστημάτων. 3. Ανάπτυξη της δίγλωσσης γλωσσικής ικανότητας 3.1. Ανάπτυξη γλωσσικών συστημάτων

Ταυτόχρονη ανάπτυξη δύο ξεχωριστών γλωσσικών συστημάτων Οι Padilla και Liebman(1975:53) διαπίστωσαν στις έρευνές τους ότι τα δίγλωσσα παιδιά χρησιμοποιούν για την κατάκτηση της κάθε γλώσσας ξεχωριστούς κανόνες και από αυτό συνάγουν την ανάπτυξη ξεχωριστών γλωσσικών συστημάτων.

Υπόθεση ενός αρχικού καθολικού γλωσσικού συστήματος unitary language system hypothesis Ο Hoffmann(1991) και άλλοι υποστηρίζουν ότι το δίγλωσσο παιδί αρχικά αναπτύσσει ένα καθολικό γλωσσικό σύστημα στο οποίο εμπεριέχονται στοιχεία και από τις δύο γλώσσες. Με την πάροδο του χρόνου και με την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας διαφοροποιεί και ξεχωρίζει τα δύο διαφορετικά γλωσσικά συστήματα Φάσεις της ταυτόχρονης δίγλωσσης γλωσσικής ανάπτυξης Οι Voltera και Taeschner(1978) μετά από διαχρονική μελέτη της δίγλωσσης γλωσσικής ανάπτυξης των παιδιών τους ανέπτυξαν ένα μοντέλο δίγλωσσης γλωσσικής ανάπτυξης θεωρητικό πλαίσιο του οποίου αποτελεί η υπόθεση του κοινού γλωσσικού συστήματος. Ανέπτυξαν το μοντέλο των τριών αναπτυξιακών βαθμίδων μέσω του οποίου προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:

Υπόθεση ενός αρχικού καθολικού γλωσσικού συστήματος :unitary language system hypothesis Ποιες είναι οι βαθμίδες που διακρίνονται κατά την ταυτόχρονη γλωσσική ανάπτυξη Ποιες στρατηγικές χρησιμοποιεί το δίγλωσσο παιδί κατά τις γλωσσικές αναπτυξιακές διαδικασίες.(ο.α. στην Τριάρχη 2000: 108) Οι Voltera και Taeschner χρησιμοποίησαν επίσης στοιχεία από την διαχρονική μελέτη του Leopold(1939) όπου περιγράφεται για 7 χρόνια η δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη της κόρης του Hildegard. την διαχρονική μελέτη των ίδιων συγγραφέων όπου όμως αυτή τη φορά περιγράφονταν η δίγλωσση ανάπτυξη των κοριτσιών τους Lisas(1:5- 3:6 ετών) και Giulia(1:2 – 2:6 ετών). Ζούσαν όλοι μαζί στη Ρώμη. Οι καταγραφές γίνονταν μέσω μαγνητοφώνου και συμπληρωνόταν σημαντικές παρατηρήσεις των γονέων.

Φάσεις της ταυτόχρονης δίγλωσσης ανάπτυξης Σύμφωνα με το Μοντέλο αυτό στην ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη διακρίνονται τρείς αναπτυξιακές βαθμίδες: 1η βαθμίδα: Υπάρχει μόνο ένα σημασιολογικό γλωσσικό σύστημα με λέξεις και από τις δύο γλώσσες 2η βαθμίδα: Έχουν ήδη αναπτυχθεί δύο ξεχωριστά σημασιολογικά συστήματα, αλλά υπάρχει μόνο ένα κοινό γραμματικό. 3η βαθμίδα: Υπάρχουν δύο ξεχωριστά σημασιολογικά και δύο γραμματικά συστήματα

Φάσεις της ταυτόχρονης δίγλωσσης ανάπτυξης Οι φάσεις της ταυτόχρονης δίγλωσσης ανάπτυξης σύμφωνα με το μοντέλο των Voltera και Taeschner 1 η βαθμίδα ως 2 ετών ένα κοινό γλωσσικό σύστημα και για τις 2 γλώσσες 2 η βαθμίδα 2-3 ετών Δύο ξεχωριστά σημασιολογικά επίπεδα, κοινό γραμματικό επίπεδο 3 η βαθμίδα Μετά το 3 έτος 2 ξεχωριστά σημασιολογικά και γραμματικά επίπεδα

Αναπτυξιακές βαθμίδες στην ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη 1η βαθμίδα: (1-2 ετών) Στη φάση αυτή το παιδί κατέχει ένα κοινό γλωσσικό σύστημα, όπου εντάσσονται οι πρώτες λέξεις αμφοτέρων των γλωσσικών συστημάτων. Χρησιμοποιεί μία «λέξη-έκφραση» Στο λεξιλόγιο που συνεχώς αναπτύσσεται δεν υπάρχουν συνήθως οι αντίστοιχες λέξεις από την κάθε γλώσσα. Για την κάθε έννοια χρησιμοποιεί το παιδί μια κοινή λέξη και για τις δύο γλώσσες. Πολλές φορές το παιδί ενώνει τις δύο αντίστοιχες λέξεις σε μία κοινή λέξη. Πρόκειται για τα γνωστά Blends, π.χ. cotta-heiß. Άλλες φορές πάλι ενώ το παιδί είχε κατακτήσει για κάποια συγκεκριμένη έννοια και στις δύο γλώσσες την αντίστοιχη λέξη, χρησιμοποιεί την κάθε μία λέξη για διαφορετική σημασία. Π.χ. η λέξη la στα ιταλικά χρησιμοποιούνταν για αντικείμενα που δεν έβλεπε και η γερμανική λέξη da για αντικείμενα που είχε μπροστά της, όταν μιλούσε. ΣΧΗΜΑ dala

1η βαθμίδα: (1-2 ετών) Lisa:(1:10) L.: Miao miao(έρχεται απ΄έξω και πηγαίνει προς τη μητέρα της) M: Wo ist miao? L: L’a miao (και τραβάει τη μητέρα της προς τα έξω) M: Wo ist miao? L: Da ist miao

Αναπτυξιακές βαθμίδες στην ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: δεν αποδίδεται στις αντίστοιχες λέξεις που έχουν αποκτηθεί το ίδιο σημασιολογικό φάσμα. Και αυτό απορρέει από το ότι σε αυτήν την ηλικία το παιδί έχει ένα κοινό λεξιλόγιο και για τις δύο γλώσσες το οποίο με το χρόνο διαφοροποιείται σε δύο σημασιολογικά συστήματα.

Αναπτυξιακές βαθμίδες στην ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη 2η βαθμίδα (2-3 ετών) Σε αυτήν την ηλικία το δίγλωσσο παιδί συνειδητοποιεί ότι στο περιβάλλον του μιλούν δύο διαφορετικές γλώσσες. Αρχίζει να χρησιμοποιεί λέξεις και από τα δύο γλωσσικά συστήματα. Για την κάθε σημασιολογική έννοια που κατακτά, αναπτύσσει και τα δύο αντίστοιχα σύμβολα. Αντιλαμβάνεται την ομαδοποίηση και κατηγοριοποίηση των λέξεων: γλώσσα της μαμάς, γλώσσα του μπαμπά Προτιμά λέξεις με απλή φωνολογική δομή Αποφεύγει τις πολύπλοκες Μεταφέρεται από τη μια γλώσσα στην άλλη Ξεκινάει η συνειδητοποίηση της ανάπτυξης των δύο γλωσσών καθώς και η ανάπτυξη της μεταγλωσσικής επίγνωσης Τόσο στον μορφολογικό όσο και στον συντακτικό τομέα δεν παρατηρείται καμία διαφοροποίηση.

Αναπτυξιακές βαθμίδες στην ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη 3η βαθμίδα (μετά το 3ο έτος) Ολοκληρώνεται η διαφοροποίηση των συντακτικών και μορφολογικών κανόνων των δύο γλωσσικών συστημάτων Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν Δύο διαφορετικά συστήματα κανόνων που διέπουν τις γλώσσες Κάνει υπεργενικεύσεις των κανόνων και Μεταφοράς των από την μία γλώσσα στην άλλη Μέσα από τα λάθη αντιλαμβάνεται τους μορφολογικούς και συντακτικούς κανόνες κάθε γλώσσας και Κατακτά το μορφολογικό και συντακτικό επίπεδο της κάθε γλώσσας. Κατανοεί ότι με τον εκάστοτε συνομιλητή του πρέπει να μιλήσει μια συγκεκριμένη γλώσσα.

Αναπτυξιακές βαθμίδες στην ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη Οι Volterra και Taeschner πιστεύουν ότι σε αυτή την φάση το παιδί μπορεί να μιλά άνετα αμφότερες τις γλώσσες. Ο βαθμός ανάπτυξης της γλωσσικής ικανότητάς του σε κάθε γλώσσα εξαρτάται από ένα πλέγμα παραγόντων, όπως Οι προσωπικές, ατομικές, έμφυτες ικανότητες και δεξιότητες του Το άμεσο γλωσσικό περιβάλλον (πόσο καλά και με ποια συνέπεια ομιλείται από το περιβάλλον η εκάστοτε γλώσσα)

4.Η ανάπτυξη των διαφόρων γλωσσικών υποσυστημάτων Όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε κάθε ανθρώπινη γλώσσα διακρίνονται τρία επίπεδα, τα οποία διασυνδέονται με τρόπο που να διασφαλίζεται η ενιαία λειτουργία της γλώσσας. Αυτά τα επίπεδα είναι: Το φωνολογικό επίπεδο Το σημασιολογικό επίπεδο και Το γραμματικό επίπεδο, που αποτελείται από * τον συντακτικό τομέα και * τον μορφολογικό τομέα

4.Η ανάπτυξη των διαφόρων γλωσσικών υποσυστημάτων Το γλωσσικό σύστημα Φωνολογικό επίπεδο Σημασιολογικό επίπεδο Γραμματικό επίπεδο Συντακτικός τομέας Μορφολογικός τομέας

4. Η ανάπτυξη των διαφόρων γλωσσικών υποσυστημάτων Σύμφωνα με τους Volterra και Taeschner το δίγλωσσο παιδί δημιουργεί στην αρχή της γλωσσικής του ανάπτυξης ένα κοινό γλωσσικό σύστημα και για τις δύο γλώσσες. Κατά την πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης διαπιστώνεται μια διαφοροποίηση των γλωσσικών επιπέδων.

4.1. Η ανάπτυξη των φωνολογικών γνώσεων Υπάρχουν αρκετές έρευνες και μελέτες που ασχολούνται με τη φωνολογική κατάκτηση των δύο γλωσσών. Έχει διαπιστωθεί ότι κατά την ταυτόχρονη δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη το δίγλωσσο παιδί διαφοροποιεί πρώτα φωνολογικά τα δύο γλωσσικά συστήματα και αυτό διότι ίσως το παιδί να αντιλαμβάνεται πιο έντονα τις διαφορές που υπάρχουν στο φωνολογικό επίπεδο μεταξύ των δύο γλωσσών.

4.1. Η ανάπτυξη των φωνολογικών γνώσεων Η φωνολογική ανάπτυξη του δίγλωσσου ατόμου δεν διαφέρει κατά πολύ από αυτή του μονόγλωσσου Το δίγλωσσο βρέφος αναγνωρίζει γύρω στις μέρες τη φωνή της μητέρας του και γύρω στους δύο μήνες αρχίζει να μιμείται τον τόνο της φωνής της και να προφέρει διάφορους φθόγγους. Στον πέμπτο με έκτο μήνα αρχίζει το στάδιο του ΒΑΒΙΣΜΟΥ και οι φθόγγοι που παράγει είναι κοινοί και για τις δύο γλώσσες. Σύμφωνα με την «Αρχή της μεγαλύτερης αντίθεσης» (maximaler Kontrast) του Jakobson(1941), η οποία διέπει και εδώ τις πρώτες διαδικασίες της φωνολογικής γλωσσικής κατάκτησης, το δίγλωσσο παιδί θα πρέπει στην αρχή να αναγνωρίσει και να διαφοροποιήσει μεταξύ των ηχηρών και άηχων φωνημάτων των φωνηέντων και των συμφώνων των στιγμιαίων και των εξακολουθητικών συμφώνων των δύο γλωσσικών συστημάτων που περιβάλλονται.

4.1. Η ανάπτυξη των φωνολογικών γνώσεων Ισχύει λοιπόν και εδώ η ακολουθία των 4 αναπτυξιακών βημάτων που έχει περιγράψει ο Kegel(1987) 1ο βήμα: Διαφοροποίηση μεταξύ των χειλικών στοματικών και των χειλικών ρινικών φθόγγων, παράδειγμα: / b/ και /n/, όπως στο μπαμπάς-μαμά 2o βήμα: Διαφοροποίηση μεταξύ των οδοντικών και χειλικών / στοματικών συμφώνων, παράδειγμα /t/ και /p/. 3ο βήμα: Διαφοροποίηση μεταξύ των ανοιχτών και κλειστών φωνηέντων, παράδειγμα: /a/ και /i/. 4ο βήμα: Διαφοροποίηση μεταξύ των κλειστών «σκληρών ουρανικών» και των κλειστών «μαλακών ουρανικών» παράδειγμα: /ka/ και /kje/,/c/.

4.1. Η ανάπτυξη των φωνολογικών γνώσεων Κατά τη γλωσσική ανάπτυξη παρουσιάζονται πολλές φορές μερικές δυσκολίες και αποκλίσεις κυρίως όταν τα φωνήματα των δύο γλωσσών παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες. Το δίγλωσσο παιδί συνήθως επιλέγει εκείνο το φώνημα που είναι πιο εύκολο στην άρθρωσή του, π.χ. ο φθόγγος ρ : πρώτα παράγεται το /R/ και μετά το /r/ Φαινόμενο της παρεμβολής: όταν μία από τις δύο γλώσσες είναι πιο ισχυρή από την άλλη, τότε επιβάλλονται τα φωνολογικά χαρακτηριστικά αυτής της γλώσσας στα αντίστοιχα της άλλης. Φαινόμενο της επιβράδυνσης στην εμφάνιση ορισμένων φωνημάτων, που όμως με τον χρόνο ξεπερνιέται. Φαινόμενο εμφάνισης διαταραχών ψευδισμού σε δίγλωσσα παιδιά, το ίδιο όπως και σε συνομήλικα μονόγλωσσα

4.1. Η ανάπτυξη των φωνολογικών γνώσεων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η δίγλωσση γλωσσική ανάπτυξη κυλά όπως και η μονόγλωσση.

4.2. Η Ανάπτυξη των σημασιολογικών γνώσεων Σύμφωνα με τους Volterra και Taeschner(1978) το βασικό λεξιλόγιο αναπτύσσεται κυρίως κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων φάσεων της γλωσσικής ανάπτυξης. 1η φάση: η λειτουργία της σκέψης του παιδιού είναι συνδεδεμένη με συγκεκριμένα ορατά αντικείμενα, πρόσωπα και γεγονότα. Δεν έχει αναπτυχθεί η αφαιρετική ικανότητα. Έτσι δεν μπορούν να ξεχωρίζουν το όνομα του κάθε αντικειμένου από την ύπαρξη του ίδιου του αντικειμένου. Και το δίγλωσσο παιδί παίρνει συνήθως μία ονομασία για το κάθε αντικείμενο, την οποία παίρνει από τον ένα από τους δύο γλωσσικούς κώδικες του άμεσου περιβάλλοντός του.

4.2. Η Ανάπτυξη των σημασιολογικών γνώσεων Ο διαχωρισμός των δύο λεξιλογίων επέρχεται μετά τα δύο χρόνια. Διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για μία διαδοχική διαδικασία της οποίας τόσο η αρχή όσο και η διάρκεια μπορεί να διαφέρει από παιδί σε παιδί. Διαπιστώθηκε: Μπορεί το λεξιλόγιο που έχει σχέση με συγκεκριμένα αντικείμενα, π.χ. από το χώρο του φαγητού, του ντυσίματος, του παιχνιδιού να αναπτυχθεί περισσότερο στη μία γλώσσα, π.χ. στα γαλλικά, στη γλώσσα της μητέρας(περίπτωση Kielhoefer/Jonekeit στο Βερολίνο) που ερχόταν τα πρώτα χρόνια σε συνεχή επαφή με τα παιδιά.

4.2. Η Ανάπτυξη των σημασιολογικών γνώσεων Διαπιστώθηκε επίσης ότι υπήρχαν λέξεις που τα παιδιά χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά από τον ένα γλωσσικό κώδικα Υπεργενίκευση της σημασίας μιας λέξης που έχουν μάθει και σε άλλες έννοιες, ακόμη άγνωστες για αυτά: 1:1-2:6ετών, π.χ. καίει για το παγωτό Ενδιαφέρον να μάθει συνεχώς λέξεις για νέες έννοιες Οι περισσότερες από τις αντίστοιχες λέξεις που έχουν την ίδια σημασία δεν εμφανίζονται στο λεξιλόγιο του παιδιού ταυτόχρονα και στις δύο γλώσσες. Ο δε αριθμός των αντίστοιχων λέξεων που το παιδί κατέχει και στις δύο γλώσσες είναι κατά το 1/3 λιγότερες από τον αριθμό των λέξεων που κατέχει μόνο στη μία γλώσσα.

4.2. Η Ανάπτυξη των σημασιολογικών γνώσεων Δυσκολίες παρουσιάζονται κατά την κατάκτηση λέξεων, των οποίων το σημασιολογικό φάσμα έχει διαφορετικό εύρος σε κάθε γλώσσα: π.χ. * brush (αγγλικά: για παπούτσια και ρούχα) paint brush(πινέλο ζωγραφικής) Buerste(γερμανικά: για παπούτσια και ρούχα: για ζωγραφική πινέλο: Pinsel) * ανοίγω- open/switch on -öffnen-anmachen/einschalten ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Το δίγλωσσο παιδί διαθέτει ένα ευρύτερο λεξιλόγιο, από ότι το μονόγλωσσο(2γλώσσες μαζί).Το λεξιλόγιο όμως του κάθε γλωσσικού συστήματος είναι πιο περιορισμένο από ότι σε ένα μονόγλωσσο συνομήλικου παιδιού. Σύμφωνα με τον Wode (1993:160)οφείλεται στη χρήση των διπλών λέξεων.

4.3. Η ανάπτυξη των γραμματικών γνώσεων Το δίγλωσσο παιδί προσπαθεί να αντιληφθεί, να κατακτήσει και να χρησιμοποιήσει: Κανόνες που διέπουν τη μορφή των διαφόρων λέξεων Κανόνες που διέπουν τη σύνταξη των λέξεων μέσα στην πρόταση Σύμφωνα με τον McLaughlin(1978) κατά την κατάκτηση αυτών των κανόνων το δίγλωσσο παιδί χρησιμοποιεί παρόμοιους μηχανισμούς με το μονόγλωσσο και η σειρά που ακολουθείται είναι περίπου η ίδια και στις δύο περιπτώσεις γλωσσικής ανάπτυξης. Η μόνη διαφορά Στα δίγλωσσα εμφανίζονται μικτές γλωσσικές εκφράσεις, κάνοντας χρήση στοιχείων και δομών και από τα δύο γλωσσικά συστήματα.

4.3. Η ανάπτυξη των γραμματικών γνώσεων Κατά την κατάκτηση μορφολογικών κανόνων μαθαίνονται πρώτα: Οι λέξεις ολικά μέσω της μίμησης (σωστές καταλήξεις) Αργότερα μέσω κανόνων κατακτούνται λέξεις (εμφάνιση λαθών) Με την κατάκτηση των εξαιρέσεων εξαφανίζονται τα λάθη. Γλώσσες με διαφορετικές γλωσσικές δομές απαιτούν για την κατάκτησή τους περισσότερο χρόνο. Εμφανίζονται παρεμβολές (Interferenz). Η εσωτερική δομή της κάθε γλώσσας επηρεάζει την ανάπτυξη των μορφολογικών κανόνων στο δίγλωσσο παιδί και δεν πραγματοποιείται πάντοτε παράλληλα και στις δύο γλώσσες. Σύμφωνα με τους Volterra και Taeschner η πολυπλοκότητα των κανόνων και η συχνότητα με την οποία εμφανίζονται κατά τη χρήση της γλώσσας επηρεάζουν άμεσα το χρόνο κατάκτησης.

4.3. Η ανάπτυξη των γραμματικών γνώσεων Συντακτικό επίπεδο: Αποκτούνται πρώτα οι εύκολοι και απλοί κανόνες σύνταξης και κατόπιν οι δύσκολοι και πολυπλοκότεροι. Σε περίπτωση ίδιων κανόνων και στις δύο γλώσσες οι παρόμοιοι κατακτούνται σχεδόν ταυτόχρονα και αποθηκεύονται σε ένα κοινο συντακτικό γλωσσικό σύστημα. Όταν εμφανίζονται ανομοιότητες στην κατάκτηση συντακτικών κανόνων των δύο γλωσσών, οφείλονται κυρίως στην πολυπλοκότητα των συγκεκριμένων συντακτικών δομών ή ακόμη και σε διαφορές στην συχνότητα εμφάνισης αυτών των συντακτικών δομών κατά την χρήση της εκάστοτε γλώσσας.

4.3. Η ανάπτυξη των γραμματικών γνώσεων Σύμφωνα με τους Kielhoefer και Jonekeit (1983) η κατάκτηση της συντακτικής γλωσσικής ικανότητας πραγματοποιείται σχεδόν παράλληλα και για τις δύο γλώσσες: Ηλικία 1:6 μέχρι 1:9 ετών χρησιμοποιούνται κυρίως μονολεκτικές εκφράσεις 2:5 μέχρι 3:0 ετών εμφανίζονται «δίλεξες» εκφράσεις χωρίς αντίστοιχη σύνδεση μεταξύ τους και αργότερα «δίλεξες» προτάσεις Οι «πολλές –λέξεις» εκφράσεις διαπιστώνονται ταυτόχρονα και στις δύο γλώσσες.

4.3. Η ανάπτυξη των γραμματικών γνώσεων Η σειρά κατάκτησης των διαφόρων ειδών του λόγου είναι περίπου η ίδια και στις δύο γλώσσες. Πρώτα εμφανίζονται Τα ρήματα και τα ουσιαστικά και αργότερα Τα επίθετα και τα επιρρήματα Σύμφωνα με τον Wode(1993:244) η γλωσσική ανάπτυξη του δίγλωσσου ή πολύγλωσσου ατόμου εξελίσσεται περίπου με τον ίδιο ρυθμό και με την ίδια σειρά όπως η γλωσσική ανάπτυξη του μονόγλωσσου παιδιού.

4.4. Η ανάπτυξη της «μεταγλωσσικής και φωνολογικής επίγνωσης» στα δίγλωσσα παιδιά Το παιδί περίπου στην ηλικία των 2 χρόνων αρχίζει να συνειδητοποιεί τη διαφορά ανάμεσα στη γλώσσα του μπαμπά και της μαμάς. Εμφανίζονται οι αντίστοιχες λέξεις για την κάθε γλώσσα. Το παιδί ζητά να μάθει και την αντίστοιχη λέξη στο άλλο γλωσσικό σύστημα: «Πώς το λέει αυτό ο μπαμπάς;», «Πώς το λέει αυτό η μαμά;» Αναπτύσσει πολύ νωρίς την ικανότητα αναγνώρισης του αυθαίρετου χαρακτήρα που παρουσιάζει η κάθε ανθρώπινη γλώσσα. Την ικανότητα συνειδητοποίησης της χρήσης της γλώσσας ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας.

4.4. Η ανάπτυξη της «μεταγλωσσικής και φωνολογικής επίγνωσης» στα δίγλωσσα παιδιά Ως «μεταγλωσσική επίγνωση» και «μεταγλωσσικές ικανότητες» χαρακτηρίζονται στα ελληνικά αυτές οι γλωσσικές ικανότητες. Πρόκειται σύμφωνα με τον Dannenbauer(1992) για εκείνες τις ικανότητες «που παρέχουν στο παιδί τη δυνατότητα αφενός μεν να αντιμετωπίζει και να χειρίζεται τη γλώσσα ως ένα αυτόνομο αντικείμενο και αφετέρου να έχει επίγνωση σχετικά με τη δομή και τη λειτουργία της γλώσσας καθώς επίσης και σχετικά με τα διάφορα στοιχεία τα οποία τη συνθέτουν» (Τριάρχη 2000:124). Στις μεταγλωσσικές ικανότητες ανήκει και η «φωνολογική επίγνωση»(Phonologisches Bewußtsein, phonological awareness),που ορίζεται ως η ικανότητα αντίληψης και συνειδητοποίησης της φωνολογικής δομής της γλώσσας.

4.4. Η ανάπτυξη της «μεταγλωσσικής και φωνολογικής επίγνωσης» στα δίγλωσσα παιδιά Έχουν γίνει μελέτες γύρω από αυτό το γλωσσικό φαινόμενο. Υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη των μεταγλωσσικών ικανοτήτων προϋποθέτει την έμφυτη ανθρώπινη προδιάθεση, που έχει κάθε άτομο για την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας. Επηρεάζεται από Τις πρώτες εμπειρίες που έχει το άτομο με το περιβάλλον Την συνεχώς αναπτυσσόμενη γλωσσική έκφραση Την παρεχόμενη σχολική μόρφωση Οι παράγοντες αυτοί βρίσκονται σε μια σχέση συνεχούς αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης.

4.4. Η ανάπτυξη της «μεταγλωσσικής και φωνολογικής επίγνωσης» στα δίγλωσσα παιδιά Ανάπτυξη της γλωσσικής επίγνωσης σε δίγλωσσα και μονόγλωσσα παιδιά: Τα δίγλωσσα αναπτύσσουν πιο νωρίς τις μεταγλωσσικές τους ικανότητες(Saville-Troike 1982:7, Leopold 1949) Βλέπει τη γλώσσα του ως ένα επί μέρους σύστημα ανάμεσα σε πολλά άλλα συστήματα Εξετάζει τα γλωσσικά φαινόμενα κάτω από πιο γενικές κατηγορίες και έτσι αποκτά επίγνωση και συνειδητοποιεί τις γλωσσικές λειτουργίες αυτού του συστήματος. Ανάπτυξη της γνωστικής ακαδημαϊκής γλωσσικής ικανότητας

4.4. Η ανάπτυξη της «μεταγλωσσικής και φωνολογικής επίγνωσης» στα δίγλωσσα παιδιά Οι περισσότερες μελέτες έχουν γίνει σε παιδιά της μεσαίας και ανώτερης τάξης. Έρευνες με παιδιά μειονοτήτων μας δίνουν αντίθετα αποτελέσματα. Σε έρευνα που έγινε σε ελληνόπαιδα, μαθητές της τρίτης Δημοτικού σχολείου του Μονάχου διαπιστώθηκε ότι οι μεταγλωσσικές τους ικανότητες στη γερμανική γλώσσα ήταν κατώτερα αναπτυγμένες από ότι οι αντίστοιχες μεταγλωσσικές ικανότητες των συνομήλικών μονόγλωσσων Γερμανών μαθητών.

ΣΥΝΟΨΗ Μονόγλωσσα: αρχικά ικανά να διαχωρίσουν φωνήματα που δεν υπάρχουν κατ’ανάγκην στη γλώσσα τους Οι διαχωριστικές τους ικανότητες φθίνουν και γίνονται συγκεκριμένες για τη μητρική τους γλώσσα γύρω στα ενάμιση χρόνια τους. Φωνηεντικές διαφορές γίνονται αντιληπτές περίπου στους 6-8 μήνες ενώ συμφωνικές περίπου στους 8-10 μήνες (Bosch & Sebastian-Galles2003 και Werker & Tees 1984 αντίστοιχα) Δίγλωσσα: ακολουθούν μια παρόμοια διαδικασία στην οργάνωση του λόγου, αλλά καταδεικνύουν συγκεκριμένη διαφοροποίηση για την κάθε γλώσσα λίγο αργότερα απ’ό,τι τα μονόγλωσσα: από 12 μηνών για φωνηεντικές αντιθέσεις (Bosch & Sebastian- Galles2003)και από μηνών για συμφωνικές αντιθέσεις (Burns, Werker & McVie2002)

ΣΥΝΟΨΗ Σχετικά με την εκμάθηση νέων λέξεων που βασίζονται σε φωνηματικές αντιστοιχίες τα δίγλωσσα παιδιά δείχνουν κάποια καθυστέρηση  Fennell,Polka & Werker (2002):μονόγλωσσα παιδιά στην ηλικία των 17 μηνών μπορούσαν να συνδέσουν καινούριες λέξεις με καινούρια σχήματα (π.χ. /bih-dih/), τα δίγλωσσα το έκαναν σε ηλικία 20 μηνών. Όταν η γλωσσολογική πληροφορία ήταν εξαιρετικά διαφορετική και οι δύο ομάδες πέτυχαν τη σύνδεση στην ηλικία των 14 μηνών (Werker et al 1998) H καθυστέρηση αυτή (στους Fennel et al) μπορεί να αντικατοπτρίζει μία προσαρμοστική στρατηγική στα δίγλωσσα παιδιά που μαθαίνουν 2 γλώσσες ταυτόχρονα

ΣΥΝΟΨΗ Σχετικά με τον τεμαχισμό λέξεων σε συνεχή λόγο, οι Polka & Sundara(2003) υποστήριξαν ότι δίγλωσσα παιδιά σε Γαλλικά-Αγγλικά μπορούσαν να τεμαχίσουν λέξεις και στις δύο γλώσσες από την ηλικία των17 μηνών, όπως και τα μονόγλωσσα παιδιά  Sebastian-Galles& Bosch (2002) έδειξαν ότι το μέγεθος έκθεσης σε μία γλώσσα παίζει ρόλο στο τι είδους προτιμήσεις θα αναπτύξουν τα παιδιά δίγλωσσα 10 μηνών νήπια σε Καταλανικά-Ισπανικά και μονόγλωσσα σε Καταλανικά έδειξαν προτίμηση σε λέξεις που τηρούσαν τους φωνοτακτικούς κανόνες των Καταλανικών

ΣΥΝΟΨΗ Από πού προκύπτουν οι διαφορές; Πολλαπλές επιρροές Κοινές με τους μονόγλωσσους Γενικοί αναπτυξιακοί λόγοι, λόγοι ωρίμανσης Ατομικές διαφορές -Ιδιαίτερες για τους δίγλωσσους Άνιση ή περιορισμένη έκθεση ή εξάσκηση στην κάθε γλώσσα Ασύγχρονη ανάπτυξη που αντιπροσωπεύει φυσικές διαφορές γλωσσικά προκαθορισμένες στον τρόπο ανάπτυξης των φωνολογικών γνώσεων της κάθε γλώσσας Διαγλωσσική μεταφορά Ιδιοσυγκρασιακά στοιχεία στην κατανομή ή/και στα ποιοτικά στοιχεία των ερεθισμάτων στον δίγλωσσο λόγο