Κεφάλαιο 7 Περιβαλλοντικές σπουδές και τουρισμός

Παρουσίαση με θέμα: "Κεφάλαιο 7 Περιβαλλοντικές σπουδές και τουρισμός"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κεφάλαιο 7 Περιβαλλοντικές σπουδές και τουρισμός

2 Στόχοι του 7ου Κεφαλαίου
Να κάνει μια εισαγωγή στις περιβαλλοντικές σπουδές. Να σκιαγραφήσει τη σχέση μεταξύ τουρισμού και περιβάλλοντος στην ιστορική της πορεία. Να εξετάσει πώς ο τουρισμός επιδρά αρνητικά στη φύση. Να περιγράψει πώς το φυσικό περιβάλλον ενός προορισμού μπορεί να μεταβληθεί κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Να συζητήσει κριτικά το ρόλο του τουρισμού στη διατήρηση του περιβάλλοντος. Να διερευνήσει την ανάπτυξη των εθνικών πάρκων. Να εξετάσει πώς η περιβαλλοντική ηθική των συμμετεχόντων στον τουρισμό επηρεάζει τη σχέση μεταξύ τουρισμού και περιβάλλοντος.

3 Εισαγωγή Σχέση φυσικού περιβάλλοντος και τουρισμού: κεφαλαιώδους σημασίας και πολύπλοκης αλληλεπίδρασης: Οι πόροι και τα θέλγητρα της φύσης αποτελούν τις αιτίες ύπαρξης του τουρισμού. Ο τουρισμός μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση των πόρων, να έχει αρνητικές επιπτώσεις και ενδεχομένως να απειληθεί ο ίδιος από ανθρωπογενείς μεταβολές στο περιβάλλον. Το περιβάλλον αποτελείται από τα «μη ανθρώπινα» στοιχεία του κόσμου στον οποίο ζούμε.

4 Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί
Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί Δεκ. ’60: ανάδυση των περιβαλλοντικών σπουδών ως επιστημονικού κλάδου ως απόρροια της συνειδητο-ποίησης ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Προβληματισμός για περιβαλλοντικά ζητήματα όπως λ.χ. το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος, η μείωση της βιοποικιλότητας και η ρύπανση. Περιβαλλοντικές σπουδές: «το διεπιστημονικό πεδίο έρευνας που ασχολείται με τα προβλήματα που προκύπτουν από τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος». (Nelissen et al. 1997:13) Τέλη δεκ. ’80: «ωρίμανση» του πεδίου των περιβαλ-λοντικών σπουδών. Σημαντικές αλλαγές στο περιβάλλον στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα (βλ. ενδεικτικά πλαίσιο 7.1).

5

6 Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί
Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί Μέσα της δεκ.του ’50: δημόσια ανησυχία για την κατάσταση του περιβάλλοντος λόγω της δηλητηρίασης του νερού με χημικά απόβλητα από το εργοστάσιο της εταιρίας Chisso στον Κόλπο Minamata της Ιαπωνίας. Έντονη κριτική για τις οικολογικές καταστροφές που προκλήθηκαν από τη χρήση αγροχημικών σε αγροκτήματα στις ΗΠΑ και κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία μέσω της διατροφικής αλυσίδας. 1967: το πετρελαιοφόρο Torrey Canyon, κατάφορτο με τόνους αργού πετρελαίου εξώκειλε, με συνέπεια τη διαρροή του φορτίου του στις νοτιοδυτικές ακτές της Αγγλίας. Η βιομηχανική μεγέθυνση και η πρόοδος δεν είναι ελεύθερες περιβαλλοντικού κόστους.

7 Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί
Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί 1968: οι πρώτες ευρέως προβληθείσες από την τηλεόραση εικόνες της Γης, που λήφθηκαν από το αμερικανικό διαστημόπλοιο Apollo 8, έδειχναν τη Γη σαν μια σφαίρα που πλέει στο Διάστημα. Η θεώρηση της Γης ως διαστημόπλοιου (spaceship earth) σε δημοσίευση του Boulding (1973) αμφισβήτησε την αστόχαστη «οικονομία του καουμπόι» αντιτάσσοντας την «οικονομία του αστροναύτη» (spaceman economy): Η Γη, όπως το διαστημόπλοιο, δε διαθέτει απεριόριστα αποθέματα από κανέναν σχεδόν πλουτοπαραγωγικό πόρο και οι άνθρωποι πρέπει να βρουν τη θέση τους στον πλανήτη, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο την ισορροπία του οικοσυστήματος.

8 Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί
Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί 22 Απριλίου 1970: εορτασμός της Ημέρας της Γης στις ΗΠΑ με τη συμμετοχή 22 εκατομ. Αμερικανών. Στοκχόλμη,1972: πρώτο διεθνές συνέδριο για το περιβάλλον από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών  δημιουργία του Προγράμματος για το Περιβάλ-λον των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Programme - UNEP). Αρχές δεκ. ’70: Ίδρυση περιβαλλοντικών μη κυβερνητικών οργανισμών (ΜΚΟ), όπως η Greenpeace και οι Φίλοι της Γης (Friends of the Earth). Δεκ. ’80: τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκαλούνταν από ανθρώπινες ενέργειες προβάλλονταν τακτικά από τα ΜΜΕ.

9 Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί
Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί 1986: η χειρότερη πυρηνική καταστροφή μέχρι σήμερα, με την τήξη του πυρηνικού αντιδραστήρα στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας. 1988: «To Κοινό μας Μέλλον» (Our Common Future), έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment and Development - WCED), με έμφαση στις αρχές της αειφορίας (βλ. κεφ. 5). 1992: στο Ρίο ντε Τζανέιρο, εκπροσωπήθηκαν 140 χώρες στο Συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, περισσότερο γνωστό και ως «Συνάντηση Κορυφής για τη Γη».

10 Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί
Περιβαλλοντικές σπουδές και προβληματισμοί Ακολούθησαν δύο ακόμη Συναντήσεις Κορυφής για τη Γη: Νέα Υόρκη (1997) και Γιοχάνεσμπουργκ, (2002). Από αυτές προέκυψαν: δύο συνθήκες που αφορούσαν τη βιοποικιλότητα, μια επιτροπή για την αειφόρο ανάπτυξη και η Ατζέντα 21, των οποίων τις οδηγίες καλούνται να ακολου-θήσουν οι κυβερνήσεις. Το 1997 υπογράφηκε στο Κιότο της Ιαπωνίας το Πρωτόκολλο του Κιότο (Kyoto Protocol), η παγκόσμια συμφωνία για έλεγχο της παγκόσμιας ανόδου της θερμοκρασίας.

11 Η ιστορία της σχέσης του τουρισμού με το περιβάλλον

12 Τουρισμός και περιβάλλον: μια αμφίδρομη σχέση
Τουρισμός και περιβάλλον: μια αμφίδρομη σχέση Ο τουρισμός εξαρτάται από τη χρήση των φυσικών πόρων και κατά συνέπεια έχει είτε αρνητικές είτε θετικές επιδράσεις στη φύση. Όπως ο τουρισμός μπορεί να επιδρά στη φύση, έτσι και οι αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον, εντός του οποίου αναπτύσσεται ο τουρισμός, ενδέχεται να τον επηρεάζουν. Περιορισμένες οι γνώσεις μας για το σύνολο των ανθρωπογενών επιπτώσεων στη φύση - το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση του τουρισμού. Προβληματικός ο διαχωρισμός των ποικίλων περιβαλλοντικών επιπτώσεων που αποδίδονται στον τουρισμό από τα αποτελέσματα άλλων οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων.

13 Οι αρνητικές επιπτώσεις: πιέσεις επί των πόρων και του οικοσυστήματος
«Τραγωδία των Κοινών» (the commons): παραβολή του Hardin (1968) σχετικά με το πώς μπορεί ο τουρισμός να υπερ-χρησιμοποιεί τους φυσικούς πόρους. «Κοινή δεξαμενή πόρων» (Common Pool Resources - CPRs):οι κατηγορίες των κοινών πόρων στους οποίους στηρίζεται ο τουρισμός. Finders and keepers (αυτοί που «βρίσκουν και κρατούν»): σπεύδουν να αποκομίσουν και να διαφυλάξουν τις ωφέλειες από τον πόρο πριν το πράξει κάποιος άλλος. απειλή για την ισορροπία της κοινής δεξαμενής των πόρων.

14

15 Οι αρνητικές επιπτώσεις: πιέσεις επί των πόρων και του οικοσυστήματος
Το 73% των κοραλλιογενών υφάλων στις ακτές της Αιγύπτου υπολογίζεται ότι έχουν επηρεαστεί αρνητικά από τον τουρισμό Σημαντικό να μελετάμε το ρόλο του τουρισμού ως αιτίας πρόκλησης ρύπανσης του περιβάλλοντος εντός ευρύτερου πλαισίου. Σε παγκόσμιο επίπεδο, άλλοι παράγοντες αποτελούν πιο σημαντικές απειλές απ' ό,τι ο τουρισμός, όπως: η παγκόσμια άνοδος της θερμοκρασίας, οι τροπικές καταιγίδες, η αυξημένη απόπλυση των εδαφών ως αποτέλεσμα της αποδάσωσης, η βιομηχανική ρύπανση και η υπεραλίευση.

16 Οι αρνητικές επιπτώσεις: πιέσεις επί των πόρων και του οικοσυστήματος
Ορεινές περιοχές: δεύτερες σε σημασία για τουριστικές διακοπές, μετά τις παράκτιες. περίπλοκα οικοσυστήματα ευαίσθητα στις αλλαγές. Η ανάπτυξη του τουρισμού: έφερε οικονομικά οφέλη (ευκαιρίες απασχόλησης και δημιουργίας πλούτου). απαιτεί την κατασκευή τουριστικών υποδομών, ασκώντας αυξημένες πιέσεις στους πόρους του εδάφους και στα ζωικά ενδιαιτήματα (π.χ. η αποψίλωση των δασών για δημιουργία πιστών κατάβασης για σκι). Το μέλλον των χειμερινών αθλημάτων στις ορεινές περιοχές απειλείται και από τις κλιματικές αλλαγές: οι ζώνες χιονιού υποχωρούν εξαιτίας των θερμότερων χειμώνων.

17 Οι αρνητικές επιπτώσεις: πιέσεις επί των πόρων και του οικοσυστήματος
Αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηρόδρομοι και οδικά δίκτυα, απαιτούν μεγάλες εκτάσεις γης  «κόστος ευκαιρίας» με απώλεια αγροτικής παραγωγής. Η απώλεια αγροτικής γης μπορεί να οδηγήσει σε ανάγκη για αυξημένες εισαγωγές τροφίμων (π.χ. περιπτώσεις μικρών νησιών). Ο τουρισμός, παράλληλα με την άσκηση πίεσης στη χρήση της γης, μπορεί, επίσης, να επιβαρύνει έναν ακόμη σπανίζοντα πόρο, το νερό. Ο Salem (1995) σχολιάζει ότι κυβικά μέτρα νερού καλύπτουν τις ανάγκες 100 ξενοδοχείων πολυτελείας για 55 ημέρες, 100 νομάδων ή 100 αγροτών για τρία χρόνια ή 100 αστικών οικογενειών για δύο χρόνια.

18 Οι αρνητικές επιπτώσεις: ρύπανση
Στον τουρισμό διακρίνονται διάφορες κατηγορίες ρύπανσης: ρύπανση του νερού, του αέρα, του θορύβου και αισθητική ρύπανση. Ρύπανση του νερού: Εκροή ανεπεξέργαστων λυμάτων. Χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων σε γήπεδα γκολφ και κήπους ξενοδοχείων. Μηχανοκίνητες δραστηριότητες (π.χ. κίνηση με ταχύπλοα σκάφη αναψυχής). «γκρίζο νερό» ξενοδοχειακών μονάδων από τα πλυντήρια ρούχων, τους νιπτήρες, τα ντους και τις μπανιέρες, καθώς και «μαύρου νερού» (black water) από τα πλυντήρια πιάτων στην κουζίνα και τις τουαλέτες.

19 Οι αρνητικές επιπτώσεις: ρύπανση
Ρύπανση του αέρα: Κύριος συντελεστής αυτού του τύπου ρύπανσης είναι οι ενεργειακές ανάγκες για τα συστήματα μεταφορών που χρειάζονται για τη μετακίνηση εκατοντάδων εκατομμυρίων τουριστών. Η πλειονότητα των ξενοδοχείων καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες αγοράζοντας ενέργεια που παράγεται από καύσιμα που περιέχουν άνθρακα, δηλ. κάρβουνο, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η εξάρτηση από το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο προκαλεί έκλυση διοξειδίου του άνθρακα (CO2), της κύριας πηγής εκπομπών «αερίων του θερμοκηπί-ου», συμβάλλοντας έτσι στην παγκόσμια άνοδο της θερμοκρασίας και στη δημιουργία ηχορύπανσης.

20

21 Οι αρνητικές επιπτώσεις: ρύπανση
«Αισθητική ρύπανση»: Άναρχη αστικοποίηση των ακτογραμμών στις υπερβολικά αναπτυγμένες περιοχές του κόσμου. Παράβλεψη του τοπικού αρχιτεκτονικού στυλ, των μεθόδων οικοδόμησης και των τοπικών δομικών υλικών, με αποτέλεσμα την οπτική ομοιομορφία. Στις ορεινές περιοχές παράλληλα με την κατασκευή ξενοδοχείων και διαμερισμάτων, η δημιουργία αναβατήρων και πιστών για σκι έχει γίνει αντικείμενο έντονης κριτικής.

22 Περιβαλλοντική ποιότητα και τουρισμός
Περιβαλλοντική ποιότητα και τουρισμός Η ρύπανση και η εξάντληση των πόρων: προκαλούν οικολογική ανισορροπία απειλούν την ελκυστικότητα των προορισμών. Το υψηλό επίπεδο περιβαλλοντικής ποιότητας κάνει τους προορισμούς ελκυστικούς στους τουρίστες. «Σκοτώνουν την κότα που γεννά τα χρυσά αυγά»: αν και συχνά η φυσική ομορφιά ενός τόπου είναι αυτό που προσελκύει τους τουρίστες, οι πιέσεις της ανάπτυξης και ο αυξημένος αριθμός επισκεπτών μπορεί να καταστρέψουν αυτή τη φυσική ομορφιά.

23

24 Περιβαλλοντική ποιότητα και τουρισμός
Περιβαλλοντική ποιότητα και τουρισμός Με όρους μεταβολής των φυσικών χαρακτηριστικών ενός προορισμού, το μοντέλο του Butler υποδεικνύει τη σταδιακή απώλεια της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος. Καθώς ο προορισμός γίνεται περισσότερο αναπτυγ-μένος βασίζεται πιο πολύ στα ανθρωπογενή θέλγητρα. Ξαφνικά και φαινομενικά απρόβλεπτα ο τουρισμός ενδέχεται να αδρανοποιηθεί εντελώς εξαιτίας σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων: Π.χ. υπερανάπτυξη των φυκιών, όπως συνέβη στην Αδριατική, κάνοντας κυριολεκτικά απαγορευτική την πρόσβαση στη θάλασσα. Π.χ. διαρροή πετρελαίου στις παραλίες.

25 Θετικές επιπτώσεις Θετικές περιβαλλοντικές επιδράσεις του τουρισμού: η χρησιμοποίηση του ως τρόπου προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος από δυνητικά περισσότερο επιβλαβείς χρήσεις (π.χ.υλοτομία, εξόρυξη κ.α). Η μετατροπή της αισθητικής και ψυχαγωγικής αξία του περιβάλλοντος σε τουριστική/οικονομική, αποτελεί το σκεπτικό για τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος  τουρισμός άγριας φύσης (wildlife tourism). Στις αρχές του 20ου αι. ο τουρισμός για σαφάρι στην ανατολική Αφρική βασιζόταν στο κυνήγι και όχι στην παρατήρηση των ζώων. Αλλαγή στις αντιλήψεις περί περιβαλλοντικής ηθικής έναντι της άγριας ζωής.

26 1890: δημιουργία πρώτου εθνικού πάρκου στο Yosemite (California).
Θετικές επιπτώσεις Δημιουργία εθνικών πάρκων: διαφύλαξη της φύσης και της άγριας ζωής μέσω της δημιουργίας προστατευμένων περιοχών. Τα εθνικά πάρκα στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες προσελκύουν διεθνείς τουρίστες, π.χ. Αφρική, Κόστα Ρίκα, Ινδία, Νεπάλ κ.α. 1890: δημιουργία πρώτου εθνικού πάρκου στο Yosemite (California). H ίδρυσή του συνέπεσε με την αυξανόμενη εκβιομηχάνιση και αστικοποίηση της Αμερικής. Κριτικές για τη δημιουργία εθνικών πάρκων στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες: αποκλεισμός των ντόπιων κατοίκων, μετεγκατάσταση γηγενών.

27 Μια ηθική χρησιμοποίηση του περιβάλλοντος για τον τουρισμό;
Κεφαλαιώδους σημασίας για τις περιβαλλοντικές μελέτες: οι αξίες που οι άνθρωποι προσδίδουν στη φύση και ο τρόπος που αλληλεπιδρούν με το φυσικό τους περιβάλλον. «Ρηχή οικολογία» (shallow ecology) και «βαθιά οικολογία» (deep ecology) (Naess, 1973). «Ρηχή οικολογία»: «ανθρωποκεντρική» αντίληψη για τη φύση, η φύση εκλαμβάνεται ως ξεχωριστή οντότητα από τους ανθρώπους και οι αξίες της κρίνονται σε σχέση με την ικανότητα της να εξυπηρετήσει τις ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες. «Βαθιά οικολογία»: στη φύση δίνεται μια αξία που τονίζει το δικαίωμα της για ύπαρξη και δεν θεωρείται ως εργαλείο για την εξυπηρέτηση του ανθρώπου.

28 Τουρισμός, περιβάλλον, ηθική
Henry Thoreau ( ): στο πιο διάσημο έργο του, Walden (1854), αμφισβητεί τον τρόπο που η φύση χρησιμοποιείται από τον καπιταλισμό. Aldo Leopold ( ): τόνισε την ανάγκη για περισσότερο ολοκληρωμένη και ολιστική σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και τη φύση. Στο πιο γνωστό του έργο, A Sand County Almanac, ο Leopold προτείνει την ανάγκη για μια «ηθική της γης» (land ethic). Lovelock (1979): σύμφωνα με τη θεωρία περί της «Γαίας» (Gaia), η Γη πρέπει να εκλαμβάνεται ως ένας ενιαίος ζωντανός οργανισμός, συντιθέμενος από διάφορα αλληλοσχετιζόμενα και ρυθμιζόμενα τμήματα, ένα από τα οποία είναι η ανθρωπότητα.

29 Τουρισμός, περιβάλλον, ηθική
Οι ιδέες των Naess, Thoreau, Leopold και Lovelock έχουν άμεση σχέση με το μέλλον του τουρισμού, εγείροντας σκέψεις και ερωτήματα. Πρέπει να χρησιμοποιείται το περιβάλλον με «ωφελιμιστικό τρόπο» για τη μεγιστοποίηση των οικονομικών ωφελημάτων και χρηματικών κερδών από τον τουρισμό; Μπορεί η διαχείριση του περιβάλλοντος και η τεχνολογία να επιλύσουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργεί ο τουρισμός; Χρειαζόμαστε μια πιο ισχυρή περιβαλλοντική ηθική η οποία να αναγνωρίζει τις αυθύπαρκτες αξίες της φύσης;

30 Τουρισμός, περιβάλλον, ηθική
Οι δράσεις των εμπλεκόμενων μερών στον τουρισμό σε σχέση με το περιβάλλον αρχίζουν και επηρεάζονται από ηθικά ζητήματα. Κώδικες δεοντολογίας (codes of conduct) που βοηθούν στη διαμόρφωση κατάλληλης τουριστικής συμπεριφοράς έχουν αναπτυχθεί από οργανι-σμούς του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Έμφαση στην επίδειξη της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης από τον ιδιωτικό τομέα. Συνυπολογισμός των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων της επιχειρηματικής λειτουργίας. Η συμπεριφορά των τουριστών ως καταναλωτών αμφισβητείται, επίσης, με εκκλήσεις για λιγότερες διακοπές και διακοπές πλησιέστερα στον τόπο κατοικίας.