Θα πούμε το τραγούδι του που ξεκινά απ’ τον ήλιο με την απόκρημνη λαλιά του τηλεβόα Ολκάδος που συνάντησε το νεαρό τιτάνα με ρίγανη στα χείλη του κι ολόκληρη τη χώρα μες στο στήθος του... στο στήθος του... Ανδρέας Εμπειρίκος ΘΕΟΦΙΛΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (ή Κεφαλάς) γεννήθηκε μεταξύ 1868 και 1871 στη Βαρειά Μυτιλήνης. Ο πατέρας του Γαβριήλ ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του Πηνελόπη κόρη αγιογράφου.

Ο Θεόφιλος είχε επτά μικρότερα αδέλφια. Υπήρξε κακός μαθητής αλλά το ζωγραφικό του ταλέντο εκδηλώθηκε από νωρίς. Σε ηλικία 18 ετών πήγε στην Σμύρνη όπου και έζησε κάποια χρόνια. Ο πόλεμος του 1897 τον βρίσκει στην Αθήνα. Προσπάθησε να καταταγεί στον στρατό, χωρίς όμως να γίνει δεκτός. Για το λόγο αυτό, έφυγε για την Μαγνησία. Στην περιοχή του Βόλου και του Πηλίου έζησε 30 περίπου χρόνια της ζωής του και δημιούργησε πλήθος σημαντικών έργων. Στις Μηλιές του Πηλίου αγιογράφησε την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας.

Έργα του συναντάμε σε αρχοντικά της περιοχής, σε καφενεία, ταβέρνες, φούρνους και κάθε είδους οικήματα ή καταστήματα. Ασχολήθηκε επίσης με την φιλοτέχνηση επιγραφών. Αν και αρκετά έργα του σώζονται μέχρι και σήμερα, πολλά έχουν χαθεί είτε από φυσικές καταστροφές είτε από αμέλεια.

Ήταν ιδιαίτερα φτωχός και συχνά ζωγράφιζε για ένα πιάτο φαγητό. Είχε επιλέξει να φορά φουστανέλα όπως οι αγαπημένοι του ήρωες του 21, γεγονός για το οποίο πολλοί τον χλεύαζαν. Διοργάνωνε λαϊκές θεατρικές παραστάσεις, ιδιαίτερα την περίοδο των εθνικών γιορτών και της Αποκριάς. Ο ίδιος συμμετείχε ντυμένος, είτε ήρωας της επανάστασης, είτε Μεγαλέξανδρος.

- 1927: ο Θεόφιλος επιστρέφει στη Λέσβο : γνωριμία με τον Στρατή Ελευθεριάδη, γνωστό στους Γαλλικούς καλλιτεχνικούς κύκλους ως Teriade (στην φωτογραφία ο Teriade με το ζωγράφο Ματίς) Ο Teriade ήταν σημαντικός φιλότεχνος, τεχνοκριτικός, εκδότης καλλιτεχνικών εντύπων και συλλέκτης έργων τέχνης

Ο Teriade ενίσχυσε τον ζωγράφο ηθικά και οικονομικά και είναι ο βασικός υπεύθυνος για τη σταδιακή αναγνώριση του έργου του, η οποία δυστυχώς ήλθε κυρίως μετά θάνατον.

24 Μαρτίου 1934: Ο Θεόφιλος πεθαίνει από τροφική δηλητηρίαση Τη δική της εκδοχή για τον θάνατο του Θεόφιλου έδωσε η αδελφή του Φωτώ: «Τον φώναξε ένας πλούσιος να του ζουγραφίση μερικά “κάντρα”, σαν είδε πως η τέχνη του είχε αξία και του ‘δωσε μπαγιάτικο φαγί από ψάρια και κρέας…. Ήταν χαλασμένα ούτε του σκυλιού τους δεν τα δίνανε, τον πειράξανε και τη νύχτα της παραμονής του Bαγγελισμού του 1934, πέθανε από δηλητηρίαση… Δεν προκάναμε ούτε να τον ασπαστούμε, ούτε να τον δούμε”.

20 Σεπτεμβρίου 1935: συνέντευξη του Teriade στα Αθηναϊκά Νέα με τίτλο: «Μια καλλιτεχνική ανακάλυψη. Ένας άγνωστος μεγάλος Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ». Το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει το έργο του «χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας». Βαθμιαία το έργο του γίνεται γνωστό και αποδεκτό, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ

1936: ο Teriade οργανώνει έκθεση έργων του Θεόφιλου στο Παρίσι. 1947: έκθεση έργων του Θεόφιλου στο Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης παρομοιάζει τον Θεόφιλο με τον στρατηγό Μακρυγιάννη.

1961: Μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του Θεόφιλου στο Μουσείο του Λούβρου «Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και καθώς βγήκα να χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σε μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω άλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του Θεόφιλου, που είχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες του Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν, ναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμο». Οδυσσέας Ελύτης

1965: Βαρειά της Λέσβου, γενέτειρα του ζωγράφου. Ανοίγει το Μουσείο Θεόφιλου, με χρηματοδότηση του Teriade. Φιλοξενεί 86 πρωτότυπους πίνακες του ζωγράφου και αποτελεί σημαντική πολιτιστική κληρονομιά για τον τόπο μας και πόλο τουριστικής έλξης.

Ως Μ ουσείο Θεοφίλου λειτουργεί και το αρχοντικό Χατζηαναστάση, γνωστό σήμερα ως οικία Κοντού, στην Ανακασιά του Δήμου Ιωλκού. Τ ους τοίχους φιλοτέχνησε ο ζωγράφος γύρω στο 1912.

Η δουλειά του Θεόφιλου χωρίζεται σε τρεις μεγάλες περιόδους: α) περίοδος της Θεσσαλίας Τα έργα τα καμωμένα στη Θεσσαλία είναι τις περισσότερες φορές σφιγμένα, με μια τάση για σχέδιο, που σπάνια φτάνει σ’ αποτέλεσμα Στο χρώμα έχουν μια περιορισμένη κλίμακα που, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις έχουν κάτι το σχεδιαστικό και συγχρόνως το σκληρό. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ

β) περίοδος της επανόδου του στη Μυτιλήνη Ένα είδος δισταγμού που υπάρχει στα έργα του Βόλου, εξαφανίζεται εδώ για να δώσει τη θέση του σε μια χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους, λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία. Το χρώμα τους φτάνει σε μια λάμψη που εκφράζει ευτυχία, ξενοιασιά και συγχρόνως, εκστασιακή αυτοσυγκέντρωση. Έχουν μιαν απίστευτη ποιότητα στην ύλη τους, μια δυνατή συνείδηση των κανόνων του έργου τέχνης, με την ανατολίτικη και βυζαντινή σημασία του όρου.

γ) Τρίτη περίοδος, από την γνωριμία του με το Teriade και μετά Τα εντυπωσιακά και πολύτιμα χρώματα αρχίζουν να υποχωρούν κάπως, για να δώσουν τη θέση τους σε χρώματα πιο σωστά, πιο ζωγραφικά. Ότι ήθελε να κάνει στον Βόλο με το επιμελημένο και σφιχτό σχέδιο, το καταφέρνει τώρα με τα δικά του μέσα: με το χρώμα.

ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΖΩΗ

ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

Το σπίτι της Μαριγώς Ζόλκου, στο χωριό Νάπη. Ολόκληρο το ζωγραφισμένο σαλόνι έχει μεταφερθεί και ανασυσταθεί σε μουσείο των Αθηνών.

Ο Θεόφιλος ήταν ένας αυτοδίδακτος καλλιτέχνης που ζωγράφιζε γιατί μόνο αυτό ήξερε και αγαπούσε να κάνει. Παρήγαγε ο ίδιος την τέχνη του, δεν ακολούθησε ξένα ρεύματα, τάσεις ή κανόνες, που άλλωστε δεν τα γνώριζε. Αν και στην εποχή του χλευάστηκε, μετά θάνατον αναγνωρίσθηκε. Με το έργο του έδειξε ότι λαϊκή παιδεία δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να διδαχτούμε από το λαό. ΕΠΙΛΟΓΟΣ