ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Συντονιστής: Λεωνίδας Σιφαλέρας Μέλη: Γιώργος Αφεντούλης Παναγιώτης Σαρβανίδης Διομήδης-Παναγιώτης Τσουρίδης

Αρχαίο Δράμα Το δράμα είναι μια σύνθετη ποιητική δημι- ουργία που αποτέλεσε την ύψιστη πνευματική έκφραση των κλασικών χρόνων. Στο ποιητικό αυτό είδος χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το Έπος και τη Λυρική ποίηση, ενώ κατά την παρουσίαση του ενώπιον του κοινού συνόδευαν τον λόγο η μουσική και η όρχηση. Το δράμα προήλθε από τα θρησκευτικά δρώμενα και συνδέθηκε εξαρχής με την λαμπρότερη γιορτή του Διονύσου, τα Μεγάλα Διονύσια. Ακόμα, δεν προοριζόταν για μια απλή απαγγελία αλλά για παρά- σταση ενός συγκλονιστικού γεγονότος, που εξελισσόταν σαν ζωντανή πραγματικότητα μπροστά στους θεατές.

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Φοίνισσες» του Ευριπίδη στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου.

Η Τραγωδία Σύμφωνα με τον ορισμό του Αριστοτέλη, η τραγωδία είναι ένα δραματικό είδος ποιητικού λόγου. Από- μίμηση μιας σοβαρής και με αξιόλογο περιεχόμενο πράξης. Είναι αναπαράσταση της πραγματικότητας, όχι όμως πιστή και δουλική αλλά ελεύθερη και δημιουργική, με τάση εξιδανίκευσης. Ο χαρακτηρισμός τελεία (σπουδαίας και τελείας) δη- λώνει πως η υπόθεση της τραγωδίας έχει αρχή, μέση και τέλος, ενώ το μέγεθος της (μέγεθος εχούσης), έχει τέτοια έκταση, ώστε να μπορεί ο θεατής να έχει πλήρη εποπτεία, σαφή αντίληψη του συνόλου του έργου και των επιμέρους. Ο Αριστοτέλης περιγράφει και την τυπική διάρθρωση μιας τραγωδίας. Τα μέρη, στα οποία χωρίζεται, τα ονομάζει κατά ποσόν, για να τα ξεχωρίσει από τα κατά ποιον, τα οποία είναι αποτέλεσμα αναλύσεως του έργου.

Τα μέρη της τραγωδίας κατά ποσόν είναι: Πρόλογος, επεισόδιο, έξοδος χορικό. Το χορικό διακρίνεται σε πάροδο και στάσιμο. Πρόλογος: Διακριτό τμήμα της τραγωδίας, πριν από την πάροδο του χορού, που εισάγει τον θεατή στην υπόθεση του δράματος. Πάροδος: Το πρώτο χορικό που τραγουδά ο χορός. Επεισόδιο: Διακριτό μέρος της τραγωδίας που εκτυλίσσεται ανάμεσα σε δύο χορικά. Στάσιμο: Τραγούδι του χορού, χωρίς όμως ανάπαιστους και τροχαίους. Έξοδος: Διακριτό τμήμα της τραγωδίας, μετά το οποίο δεν υπάρχει χορικό. Κομμός: Θρήνος που εκτελείται από τον χορό και τους υποκριτές μαζί. Τα μέρη της τραγωδίας κατά ποσόν

Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του απαριθμεί έξι στοιχεία που χαρακτηρίζουν το ποιόν της τραγωδίας: ο μύθος, το ήθος, η διάνοια, η λέξις, το μέλος και η όψις. Ο μύθος είναι η υπόθεση του, αυτό που λέμε εμείς σενάριο. Το ήθος είναι οι χαρακτήρες. Η διάνοια είναι η περιουσία των ιδεών που έχει ένα κείμενο. Η λέξις είναι αυτό που λέμε η γλωσσική και ποιητική μετρική διατύπωση, η έκφραση γενικότερα. Το μέλος είναι η μουσική και τα τραγούδια. Η όψις είναι αυτό που βλέπουμε στον υποκριτή (σκευή, προσωπείο και ενδυμασία) και ίσως η σκηνογραφία. Τα μέρη της τραγωδίας κατά ποιόν

Σατυρικό Δράμα Το σατυρικό δράμα χαρακτηρίστηκε ως παίζουσα τραγωδία. Ήταν δηλαδή ένα ευχάριστο λαϊκό θέαμα που διατηρούσε τα εξωτερικά γνωρίσματα της τραγωδίας, αλλά σκοπό είχε μόνο να προκαλέσει το γέλιο και όχι να διδάξει, όπως η τραγωδίας και η κωμωδία. Στο σατυρικό δράμα οι θεατές ξανάβρισκαν τους σατύρους και τον γέροντα Σειληνό, που αποτελούσαν τον χορό, κι έτσι ικανοποιούσαν την ευλάβεια τους προς τις θρησκευτικές παραδόσεις. Οι ποιητές που συμμετείχαν στους δραματικούς αγώνες έπρεπε να παρουσιάσουν, μαζί με τις τρεις τραγωδίες, και ένα σατυρικό δράμα, ώστε να τελειώ- νουν οι παραστάσεις με ένα θέαμα εύθυμο και ανακουφιστικό.

Οι Ιχνευτές του Σοφοκλή είναι το μονό διασωθέν Σατυρικό Δράμα του ποιητή. Ένα στιγμιότυπο της παράστασης από το Θέατρο Πέτρας.

Η Κωμωδία Η κωμωδία, όπως και τα αλλά δυο είδη του δράματος, προήλθε από τις Διονυσιακές Εορτές. Οι κωμικοί ποιητές επιδίωκαν να γελοιοποιούν πρόσωπα και καταστάσεις, ώστε μέσα από τη φάρσα, το γέλιο και την ευθυμία να ασκούν την κριτική τους. Τα πρόσωπα των κωμωδιών ήταν σύγχρονα και αντιπροσώπευαν καταστάσεις –πολιτικές, κοινωνικές, ηθικές– που έβλαπταν ή ήταν επικίνδυνες για την πόλη. Έτσι η κωμωδία αντλούσε τα θέματα από την καθημερινή ζωή, αλλά συχνά τα «έντυνε» με μύθους ή κατασκεύαζε πλαστές εικόνες που, με το υπερβολικό και το γελοίο, είχαν σκοπό να τέρψουν αλλά και να διορθώσουν τα «κακώς κείμενα».

Η σκηνή του αγώνα μεταξύ Αισχύλου και Ευριπίδη στην κωμωδία του Αριστοφάνη «Βάτραχοι».

Η ενδυματολογία στο Αρχαίο Θέατρο Από την αγγειογραφία μαθαίνουμε ότι οι ηθοποιοί φορούσαν περίτεχνα μακριά ρούχα, συχνά έντονα χρωματισμένα, βαριά διακοσμημένα και ψηλά παπούτσια, που ονομαζόταν κόθορνοι. Αργότερα προστέθηκε ένα κώλυμα στο κεφάλι και μια προσθήκη από χοντρές σόλες στα παπούτσια. Τα κουστούμια αυτά προσέδιδαν επιβλητική ανωτερότητα. Το πιο σημαντικό ήταν η μάσκα, που λέγεται ότι ήταν επινόηση του Θέσπη. Κατασκευασμένη από λεπτό ξύλο, φελλό η λινό έδινε την δυνατότητα στους ηθοποιούς να παίζουν αρκετούς ρόλους. Κάθε μάσκα δήλωνε την ηλικία, την κατάσταση, το φύλο και το κυρίαρχο συναίσθημα του χαρακτήρα. Ο ηθοποιός έκανε πλατιές, άπλετες χειρονομίες και βασιζόταν στην κλίμακα και την εκφραστικότητα της φωνής του και έπνιγε την ατομικότητα μέσα του, μέσα στο χαρακτήρα που υποδυόταν. Ο χορός που χρειαζόταν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, φορούσε το ρούχο των ανθρώπων που υποδυόταν και ελαφριά μάσκα. Οι ηθοποιοί στο σατυρικό δράμα, οι ακόλουθοι του Διόνυσου φορούσαν μικρές γούνινες τιράντες στις οποίες ήταν προσαρμοσμένα μια ουρά και ένας φαλλός.

Αρχιτεκτονική Αρχαίου Ελληνικού Θεάτρου Το αρχαίο ελληνικό θέατρο ως αρχιτεκτόνημα είναι μια υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία. Χρησίμευε για θρησκευτικές τελετουργίες, αγώνες μουσικής και ποίησης, θεατρικές παραστάσεις, συνελεύσεις του δήμου ή της βουλής της πόλης-κράτους ακόμα και ως αγορά. Τα μέρη του αρχαίου ελληνικού θεάτρου Σκηνή : ορθογώνιο, μακρόστενο κτήριο, που προστέθηκε κατά τον 5ο αι. π.Χ. στην περιφέρεια της ορχήστρας απέναντι από το κοίλον. Αρχικά ήταν ισόγεια και χρησιμοποιούταν μόνο ως αποδυτήρια, όπως τα σημερινά παρασκήνια/καμαρίνια. Προσκήνιο: μια στοά με κίονες μπροστά από τη σκηνή. Ανάμεσα στα διαστήματα των κιόνων βρίσκονταν θυρώματα και ζωγραφικοί πίνακες (τα σκηνικά). Τα θυρώματα του προσκηνίου απέδιδαν τρεις πύλες, από τις οποίες έβγαιναν οι υποκριτές. Το προσκήνιο ήταν αρχικά πτυσσόμενο, πιθανώς ξύλινο. Παρασκήνια: τα δύο άκρα της σκηνής που προεξέχουν δίνοντας σχήμα Π στην κάτοψη.

Κάτοψη αρχαίου ελληνικού θεάτρου

Οι πάροδοι: οι διάδρομοι δεξιά και αριστερά από τη σκηνή που οδηγούν στην ορχήστρα. Συνήθως σκεπάζονταν με αψίδες. Η ορχήστρα: Η ημικυκλική (ή κυκλική, π.χ. Επίδαυρος) πλατεία στο κέντρο του θεάτρου. Συνήθως πλακόστρωτη. Εκεί δρούσε ο χορός. Η θυμέλη: ο βωμός του Διονύσου στο κέντρο της ορχήστρας. Ο εύριπος: αγωγός απορροής των υδάτων στην περιφέρεια της ορχήστρας από το μέρος του κοίλου. Το κοίλον: όλος ο αμφιθεατρικός χώρος (με τα εδώλια, τις σκάλες και τα διαζώματα) γύρω από την ορχήστρα όπου κάθονταν οι θεατές. Οι αναλημματικοί τοίχοι: οι τοίχοι στήριξης του εδάφους στα άκρα του κοίλου. Οι αντηρίδες: πυργοειδείς τοίχοι, κάθετοι στους αναλημμα- τικούς, που χρησιμεύουν στην καλύτερη στήριξή τους. Τα διαζώματα: οριζόντιοι διάδρομοι που χωρίζουν τις θέσεις των θεατών σε οριζόντιες ζώνες. Οι σκάλες: κλιμακωτοί εγκάρσιοι διάδρομοι για την πρόσβαση των θεατών στις θέσεις τους. Οι κερκίδες : ομάδες καθισμάτων σε σφηνοειδή τμήματα που δημιουργούνται από τον χωρισμό των ζωνών με τις σκάλες. Τα εδώλια: τα καθίσματα, οι θέσεις των θεατών. Η προεδρία: η πρώτη σειρά των καθισμάτων όπου κάθονταν οι επίσημοι.

Το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου Το αρχαίο θέατρο χτίστηκε μεταξύ του 340 π.Χ. και του 330 π.Χ. από τον Αργείο αρχιτέκτονα Πολύκλειτο τον νεότερο, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Το αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου βρίσκεται στην Αργολίδα, στον αρχαιολογικό χώρο του Ασκληπιείου. Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου ήταν από τα μεγάλα πανελλήνια ιερά της αρχαιότητας και η χωρητικότητά του θεάτρου ανέρχεται περίπου σε θεατές. Το θέατρο είναι το καλύτερα διατηρημένο κτίσμα του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. Σε αυτό συναντάμε την χαρακτηριστική τριμερή διάρθρωση του ελληνιστικού θεάτρου στην ιδανική της έκφανση: κοίλο, ορχήστρα, σκηνικό οικοδόμημα. Η ορχήστρα του είναι απολύτως κυκλική, με δάπεδο από πατημένο χώμα εγκιβωτισμένο σε λίθινο περιμετρικό δακτύλιο. Το κοίλο του θεάτρου είναι άριστα προσαρμοσμένο στην φυσική κοιλότητα της βόρειας πλαγιάς Το επίμηκες σκηνικό οικοδόμημα, που εφάπτονταν στην ορχήστρα κλείνοντας απ' άκρου σε άκρο το άνοιγμα του κοίλου προς βορρά, αναπτυσσόταν σε δύο μέρη. Εμπρός βρισκόταν το υπερυψωμένο προσκήνιο με όψη ιωνικού ρυθμού και προέχοντα άκρα. Πίσω ορθωνόταν το διώροφο κτίριο της σκηνής. Η όψη του δεύτερου ορόφου αρθρωνόταν σε μεγάλα ανοίγματα για την υποδοχή των σκηνικών.

Το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου

Αρχαίο Θέατρο Διονύσου Το θέατρο του Διονύσου χτίστηκε τον 6 ο αιώνα π.Χ και είναι ο σημαντικότερος γνωστός υπαίθριος θεατρικός χώρος στην Αρχαία Αθήνα. Υπήρξε ο βασικός τόπος παράστασης του αττικού δράματος, αφού φιλοξενούσε τα Μεγάλα Διονύσια, τη μεγαλύτερη θεατρική γιορτή της πόλης των Αθηνών. Οι σωζόμενες τραγωδίες και κωμωδίες του 5ου και του 4ου π.Χ. αι. γράφτηκαν για να παιχτούν σε αυτόν τον χώρο. Η χωρητικότητα του θεάτρου υπολογίζεται σε περίπου θεατές που κατανέμονταν σε κερκίδες. Η απόσταση της πρώτης σειράς (προεδρία) από την τελευταία εκτιμάται γύρω στα 80 μέτρα, ενώ από τους ηθοποιούς γύρω στα 12 μέτρα. Η ψηλότερη σειρά θέσεων του θεάτρου υψωνόταν περίπου 35 μέτρα επάνω από το χαμηλότερο μέρος του περιβόλου και, πριν από την κατά-σκευή της στοάς και της σκηνής, οι θεατές μπορούσαν να δουν τον ναό και τον θυσιαστικό βωμό από το θέατρο. Το πιο σημαντικό για τους Αθηναίους ήταν το γεγονός ότι ο ίδιος ο Διόνυσος (αντιπροσωπευόμενος από το λατρευτικό του άγαλμα στην μπροστινή σειρά) μπορούσε να βλέπει όχι μόνον τις παραστάσεις που δίνονταν προς τιμήν του, αλλά και τις θυσίες που προσφέρονταν στον βωμό του.

Το Αρχαίο Θέατρο του Διόνυσου-Ακρόπολη.

Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης Το Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης χτίστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. επί βασιλείας Πύρρου και ακολουθεί το σχέδιο που έχουν όλα τα ελληνικά θέατρα. Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης στην Ήπειρο είναι από τα μεγαλύτερα και καλύτερα σωζόμενα αρχαία ελληνικά θέατρα. Η χωρητικότητα του θεάτρου είναι θεατές. Το κοίλο του θεάτρου της Δωδώνης τοποθετήθηκε στους πρόποδες του όρους Τόμαρος σε φυσική κοιλότητα ώστε να εκμεταλλευτεί το επικλινές έδαφος, πράγμα που ήταν η συνηθισμένη πρακτική στην κατασκευή των αρχαίων ελληνικών θεάτρων. Το θέατρο έπαθε απανωτές καταστροφές, ανοικοδομήσεις και διαμορφώσεις στους αιώνες που ακολούθησαν. Στα χρόνια της ρωμαϊκής κατάκτησης χρησιμοποιήθηκε ως αρένα. Από τον 4ο αιώνα μ.Χ. έπαψε να λειτουργεί. Ακόμα Το θέατρο της Δωδώνης στις μέρες μας φιλοξενεί κάποιες παραστάσεις τους καλοκαιρινούς μήνες.

Το Αρχαίο Θέατρο της Δωδώνης

Η ακουστική των Αρχαίων Θεάτρων Το θέατρο εντάσσεται στους σημαντικότερους θεσμούς της αρχαίας ελληνικής πόλης καθώς αποτελούσε ένα σημαντικό επικοινωνιακό χώρο. Το αποφα- σιστικό φυσικό φαινόμενο για την μετάδοση του ποιητικού λογού είναι ο ήχος: προϋποτίθεται, δηλαδή, η όσο το δυνατόν καλύτερη μετάδοση και καταλη- πτότητα των λέξεων, που εκπέμπονται από το σκηνικό χώρο. Υπάρχουν όμως –όπως υποστηρίζει ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος– ορισμένοι τόποι, που από την φύση τους εμποδίζουν την διάδοση του ήχου: αυτοί που δημιουργούν κακοφωνία, καλούνται από τους Έλληνες «κατηχούντες», αυτοί που δημιουργούν περιήχηση ονομάζονται «περιηχού- ντες» και αυτοί που δημιουργούν αντήχηση ονομάζονταν «αντηχούντες». Υπάρχουν όμως και αυτοί που δημιουργούν συνήχηση και λέγονται «συνηχούντες». Αν λοιπόν η επιλογή του τόπου, όπου θα ανεγερθεί το θέατρο, γίνει με προσοχή, τότε το ηχητικό αποτέλεσμα θα βελτιωθεί προς όφελος της λειτουργίας του θεάτρου

Οι Έλληνες γνώριζαν τη μεγάλη σημασία της ακουστικής στο θέατρο. Τα κυρίαρχα στοιχεία του ελληνικού δράματος είναι ο λόγος και το μέλος και έπρεπε να φτάνουν στα αυτιά των θεατών όσο το δυνατόν καθαρότερα, ώστε να γίνονται κατανοητά. Κατά συνέπεια o σχεδιασμός του αρχαίου ελληνικού θεάτρου με το κυκλικό η πεταλοειδές σχήμα το κοίλου, διαμορφωμένο σε ανωφερές επίπεδο, την κυκλική η πεταλοειδή ορχήστρα, καθώς και το σκηνικό οικοδόμημα, δημιουργούν ένα αρχιτεκτονικό σύνολο ευνοϊκό για την ομοιογενή μετάδοση των ηχητικών κυμάτων. Η σκηνή συνεισφέρει αποτελεσματικά στην βελτίωση των ακουστικών συνθηκών, διότι αντανακλά τα ηχητικά κύματα και τα κατευθύνει προς το χώρο των θεατών. Φυσικά, η ποιότητα του ήχου καθορίζεται και από την θέση του θεατρικού προσώπου, αν δηλαδή βρίσκεται κοντά η μακριά από την σκηνή, από την κλίση της κεφαλής του και από την ένταση της φωνής του. Η πολύ καλή κατάσταση του κοίλου του θεάτρου της Επιδαύρου, η οποία συμπληρώθηκε με την εκτεταμένη αναστή- λωση και εμφανίζεται σήμερα σχεδόν με την αρχική μορφή, διατηρεί τις αρχικές ακουστικές συνθήκες. Η εξαιρετική ποιότητα της ακουστικής του θεάτρου της Επιδαύρου οφείλεται στον ακριβή σχεδιασμός και την προσεγμένη εκτέλεση των μαθηματικών και αρμονικών σχέσεων όλων των αρχιτεκτονικών μελών.

Ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας