Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ.

Παρουσίαση με θέμα: "Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

2 Εφηβεία, μια κατ εξοχήν κρίσιμη περίοδος που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης. Το παιδί δεν είναι πλέον παιδί αλλά ούτε και ώριμος άνθρωπος... Τι είναι αυτό που ονομάζουμε Εφηβεία; Είναι η αναπτυξιακή εκείνη περίοδος της ζωής του ανθρώπου που ξεκινάει με ειδικές βιολογικές αλλαγές (ορμονικές) στο σώμα του παιδιού ( αλλαγές που έχουν παράλληλα και ψυχοσωματικές επιπτώσεις) και τελειώνει ψυχολογικά με την τελική γενετήσια ολοκλήρωση και αυτόνομη ωρίμανση του ατόμου. Θα λέγαμε αδρά ότι η εφηβεία αρχίζει γενικά περί το 11ο έτος της ηλικίας και φτάνει μέχρι το 18ο. Όμως υπάρχουν μεγάλες ατομικές διαφορές στα όρια αυτά και θα πρέπει να το λαμβάνουν αυτό υπ όψη τους όσοι έρχονται σε επαφή με νέους. Επίσης είναι γνωστό ότι μπορεί να παρατηρήσει κανείς εφηβική συμπεριφορά και σε μεγάλους ανθρώπους που δεν πέτυχαν να ωριμάσουν στην κρίσιμη αυτή περίοδο.

3 Υπάρχει “ κρίση ” στην εφηβεία;
Εξαρτάται το τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε κρίση. Είναι γεγονός ότι στην εφηβεία υπάρχει ψυχολογικά μια ρευστότητα που δημιουργεί νέες προϋποθέσεις ωρίμανσης και αναδιάταξης του ψυχικού κόσμου. Κατά συνέπεια μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική κάποια λογική και ελεγχόμενη αναταραχή στον έφηβο. Πάντως δεν θα πρέπει να θεωρείται κανόνας η αναταραχή, δεδομένου ότι μπορεί να αντισταθμιστεί συχνά, με επιτυχία από τον ίδιο τον έφηβο. Μάλιστα όταν έχουμε να κάνουμε με πολύ ήσυχα και υπάκουα παιδιά, τότε αυτό πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις, ότι τα παιδιά αυτά δείχνουν απροθυμία στο να μεγαλώσουν και μπορεί να φταίνε διάφορα πράγματα γι αυτό (όπως αυταρχικό και τιμωρητέο περιβάλλον ή υπερσυναισθηματικές εκδηλώσεις απέναντι στο παιδί από πλευράς γονέων). Τότε έχουμε ουσιαστικά, την ανάπτυξη υπερβολικών μηχανισμών άμυνας (προς τις αναδυόμενες ενορμήσεις) που δημιουργούν φραγμό στη φυσιολογική διαδικασία ωρίμανσης. Ωστόσο, δεν είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να έχουμε σοβαρές αναστατώσεις στην εφηβεία και στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε σαν ψυχολογική διαταραχή. Ο λόγος είναι ότι αν δεν αντιμετωπιστούν με την ανάλογη ψυχολογική βοήθεια, είναι απίθανο να ξεπεραστούν ανώδυνα από τον έφηβο και αργότερα θα αφήσουν κάποια κατάλοιπα στην υπόλοιπη ζωή του. Φυσικά είναι φανερό ότι όσο πιο υγιής είναι η προσωπικότητα του παιδιού, τόσο πιο εύκολα θα περάσει μέσα από την εφηβεία χωρίς να βιώσει έντονο άγχος ή κατάθλιψη. Γι αυτό πρέπει να επενδύει κανείς σε ενδιαφέρον και προσοχή, από νωρίς στην παιδική ηλικία ώστε να προλάβει αργότερα τα απρόβλεπτα! Σημαντικό ρόλο για την πρόκληση αναταραχής στη διάρκεια της εφηβείας παίζουν η κληρονομικότητα αλλά κυρίως το περιβάλλον του εφήβου (οικογένεια) καθώς και παιδικές τραυματικές εμπειρίες, όπως αποχωρισμοί, θάνατος, διαζύγιο γονέων, αρρώστιες. Στις περιπτώσεις αυτές είναι αναμενόμενο να έχουμε θυελλώδη εφηβεία με εσωτερική αναταραχή αλλά και εξωτερικά προβλήματα συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο.

4 Είναι όμως ενιαία ή έχει ιδιομορφίες όσο προχωρεί με την ηλικία;
Σίγουρα δεν είναι ομοιόμορφη και συνηθίζουμε επιστημονικά να την διαιρούμε σε τρία στάδια: Την προεφηβεία, την μέση και την τελική εφηβεία. Τα όρια βέβαια αυτά είναι ο κανόνας αλλά ποικίλουν από άτομο σε άτομο όσον αφορά την έναρξη αλλά και τη διάρκεια. Για παράδειγμα κάποιοι 15χρονοι βλέπουμε ότι βρίσκονται σαφώς στο 1ο στάδιο ενώ άλλοι ήδη στο 3ο και τελικό. Πάντως οι περισσότεροι είναι στο 2ομέσο στάδιο. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ωρίμανση σε κάποιο στάδιο της εφηβείας είναι το φύλο, το πολιτιστικό επίπεδο, η κοινωνική τάξη, η κατάσταση της υγείας και άλλα. Έτσι τα κορίτσια ωριμάζουν νωρίτερα από τα αγόρια, ειδικά στα πρώτα στάδια. Εξ άλλου μια χρόνια νόσος μπορεί να καθυστερήσει την ανάπτυξη του εφήβου, που έχει να αντιμετωπίσει την εξάρτησή του τόσο από τη φαρμακευτική αγωγή όσο και τη συνεχή υποστήριξη από γονείς και γιατρούς, αλλά ταυτόχρονα παλεύει και με την εικόνα του σώματός του και τους περιορισμούς που του υπαγορεύει η αρρώστια του.

5 Ποιοί είναι γενικά οι στόχοι της εφηβείας
από ψυχολογική και κοινωνική άποψη; Κατ αρχήν η σταδιακή ανάπτυξη μέχρι το άτομο να γίνει ανεξάρτητο και αυτόνομο. Το να αναπτύξει το άτομο μια ρεαλιστική αλλά και αποδεκτή εικόνα για το σώμα του και τον εαυτό του. Να αποκτήσει ικανοποιητικό έλεγχο των γενετήσιων ορμών του αλλά και ικανότητα να εκφράσει τα ερωτικά του συναισθήματα, όταν χρειαστεί. Να επεκτείνει την κοινωνικότητά του με σχέσεις και συναναστροφές έξω από την οικογένεια. Να είναι ικανός να εφαρμόσει ένα ρεαλιστικό σχέδιο για να πετύχει μια κοινωνική και οικονομική επιβίωση. Να αποδεχτεί ένα σύστημα κοινωνικών και ηθικών αξιών που θα του επιτρέψει να σταθεί μέσα στην κοινωνία.

6 Τι προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίσουμε στην αρχική εφηβεία ή προεφηβεία (11-13);
Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές σε βιολογικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο. Είναι μια κρίσιμη μεταβατική περίοδος που μπορεί να προβληματίσει γονείς και παιδιά και γι αυτό είναι σκόπιμο να είμαστε έτοιμοι και να καταβάλουμε ιδιαίτερη προσοχή. Μέχρι τώρα είχαμε να κάνουμε με ένα παιδί που μεγάλωνε σιγά σιγά. Τώρα έχουμε να αντιμετωπίσουμε και εντυπωσιακές ποιοτικές αλλαγές που θα το διαφοροποιήσουν και θα του δώσουν χαρακτηριστικά ανδρικά ή γυναικεία. Αλλαγές που θα συνεχιστούν και θα ολοκληρωθούν μέσα στα επόμενα 2-6 χρόνια με την εμφάνιση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου, εκείνων δηλ. που θα το κάνουν να φαίνεται σαν αγόρι ή κορίτσι. Όσο όμως και αν φαίνονται κοινότυπες αυτές οι αλλαγές δεν έχουν την ίδια επίδραση σε όλους. Έτσι οι σωματικές αλλαγές μπορεί να μην είναι ταυτόχρονες και αρμονικές σε όλα τα όργανα, οπότε να προξενήσουν ανησυχία στον έφηβο που μπορεί να μην γνωρίζει τι πρόκειται να επακολουθήσει. Εξ άλλου μια ήπια ακμή του προσώπου μπορεί να φαντασιώνεται σαν παραμόρφωση και να προξενήσει κατάθλιψη στο νέο. Γι αυτό εδώ θα πρέπει να γίνει ενημέρωση και συζήτηση από το γονιό ή έναν γιατρό και ανάλογη υποστήριξη. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής είναι ότι ο έφηβος αρχίζει να έχει έντονο ενδιαφέρον για σεξουαλικά θέματα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχει και σεξουαλική δραστηριότητα. Γοητεύεται από ερωτικές σκηνές που μέχρι τώρα αγνοούσε (ίσως και να αποστρεφόταν!) και η περιέργειά του αυξάνει. Είναι σημαντικό για τους γονείς σ αυτή τη φάση να μπορούν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους... Να μην τρομάξουν και παρεξηγήσουν τα πρώιμα ενδιαφέροντα του παιδιού τους νομίζοντας ότι έχει πρόθεση να αρχίσει σεξουαλική ζωή! Γιατί τότε μπορεί να ανησυχήσουν και να επιστρατεύσουν απαγορεύσεις και τιμωρίες εφ όλης της ύλης, φοβούμενοι μήπως χάσουν τον έλεγχο. Τότε σίγουρα θα τον χάσουν γιατί το παιδί θα επαναστατήσει αλλά και θα χάσει την εμπιστοσύνη στους γονείς του με αποτέλεσμα να μην τους κοινοποιεί τα προβλήματα του. Παράλληλα μπορεί να εμποδιστεί η συνολικότερη ανάπτυξη του εφήβου και η πορεία του προς την ανεξαρτητοποίηση.

7 Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του κατά την περίοδο αυτή;
Μέχρι τώρα το παιδί ταυτιζόταν έντονα με τους γονείς του και τους χρησιμοποιούσε σαν πρότυπα. Τώρα, σαν έφηβος, έχει την ανάγκη ψυχολογικά, να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του και να αναζητήσει τη δική του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και στις περισσότερες περιπτώσεις επιτυγχάνεται σιωπηρά, χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από ενέργειες όπως το ιδιόμορφο ντύσιμο, κούρεμα, μουσικές προτιμήσεις και την αυξημένη βαρύτητα που δίνει σε στενούς του φίλους. Σε μερικές οικογένειες όμως αυτή η τάση για διαφοροποίηση μπορεί να γίνει αφορμή έντονων συγκρούσεων και αναστάτωσης. Κινδυνεύουν όμως να αποξενωθούν από αυτό και να μη μπορέσουν τελικά να σταθούν δίπλα του αυτά τα δύσκολα χρόνια. Έτσι μπορεί να κερδίζουμε τις μάχες αλλά να χάσουμε τελικά τον πόλεμο!

8 Τι γίνεται στο θέμα των σχέσεων του εφήβου με συνομηλίκους;
Είναι απαραίτητο για να ωριμάσει το παιδί να φύγει σταδιακά από τους γονείς του και να προσεγγίσει τους συνομηλίκους. Η παρέα του θα είναι το ασφαλές ψυχολογικό καταφύγιο έξω από την οικογένεια που θα τον βοηθήσει να κάνει το πρώτο ουσιαστικό βήμα προς την κοινωνικοποίηση. Εκεί οι έφηβοι θα δοκιμάσουν τις ιδέες και τις ικανότητές τους, θα συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους και θα πάρουν μια θέση ανάμεσα σ αυτούς. Στην αρχή της εφηβείας οι παρέες είναι συνήθως του ιδίου φύλου και τα αγόρια κάνουν συνήθως μεγάλες ομάδες με το ίδιο ντύσιμο και κούρεμα και την ίδια φρασεολογία. Βρισκόμαστε ήδη στο γυμνάσιο. Εκεί πολλοί έφηβοι βρίσκουν ένα εντελώς νέο περιβάλλον με άγνωστους συμμαθητές. Είναι δυνατόν λοιπόν να δυσκολευτούν στην προσαρμογή τους και να εμφανιστούν αγχώδεις και φοβισμένοι. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με ψυχοσωματικά συμπτώματα, αποφυγή του σχολείου ή μαθησιακές δυσκολίες. Γι αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν έχουμε να κάνουμε με ένα παιδί που έχει δυσκολίες στο σχολείο καθώς πίσω από αυτό μπορεί να κρύβονται συναισθηματικά προβλήματα που θα χρειαστούν ειδική αντιμετώπιση. Χρειάζονται λοιπόν οι συναναστροφές και θα πρέπει να παροτρύνουν τα παιδιά να πηγαίνουν σε εφηβικές ευκαιρίες όπως χριστιανικές συναντήσεις, χορωδίες, χριστιανικές κατασκηνώσεις κλπ.

9 Τι πρέπει να περιμένουμε να δούμε σε έναν έφηβο που βρίσκεται στη
μ έ σ η εφηβεία (14-16χρ.); Η εξελικτική ψυχολογία μας λέει ότι σ αυτή την περίοδο ο έφηβος πρέπει να πετύχει και να αποκρυσταλλώσει την ταυτότητα του φύλου του. Τι σημαίνει αυτό; Να μπορεί κανείς να είναι άνετος με το φύλο του (είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι), να μάθει να εκφράζει αλλά και να ελέγχει τα ερωτικά του συναισθήματα με τον κατάλληλο τρόπο. Ακόμη να μπορεί να δέχεται ανάλογες εκδηλώσεις από το άλλο φύλο, όταν χρειαστεί. Με λίγα λόγια να έχει ενσωματώσει και αποδεχτεί τους ρόλους και τη συμπεριφορά του φύλου του, όπως τα έχει προσδιορίσει η κοινωνία μας αλλά και η οικογένειά του και η εκκλησία. Για να το πετύχει αυτό ο έφηβος θα πρέπει να είναι κατ αρχήν άνετος με το σώμα του. Έπειτα θα πρέπει να έχει αναπτύξει μια καλή και ισόρροπη σχέση με τους δύο γονείς του και σ αυτό θα πρέπει να τον βοηθήσουν και εκείνοι, αλλά και οι συνθήκες μέσα στην οικογένεια. Παράλληλα όμως, θα πρέπει να τον ενισχύουν με το να ενθαρρύνουν τις πρωτοβουλίες του, αλλά και να μπορούν να πουν μια καλή κουβέντα για το παράστημά και την εμφάνισή του.

10 Τί γίνεται με τις π α ρ έ ε ς των παιδιών στη μέση εφηβεία;
Οι έφηβοι συμμετέχουν πλέον και σε ομάδες που αποτελούνται από νέους και των δύο φύλων (αρκεί να παρατηρήσει κανείς τις παρέες στην αυλή ενός Λυκείου). Εκεί μέσα ο ένας υποστηρίζει τον άλλο και αποκτά αυτοπεποίθηση κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του άλλου φύλου, με το οποίο μαθαίνει έτσι να συναναστρέφεται και να αποκτά άνεση. Οι σχέσεις των εφήβων μπορεί να επεκτείνονται και σε άλλους τομείς εκτός οικογένειας. Έτσι συχνά συνδέονται με έναν ή δύο ενήλικες (όπως ένας καθηγητής, ένας ιερέας) ή ακόμη μπορεί να δείξουν φροντίδα σε μικρότερα παιδιά. Αυτές όλες είναι σπουδαίες αλληλεπιδράσεις και εκθέτουν τους εφήβους σε τρόπους ζωής και φιλοσοφίες διαφορετικές από εκείνες της οικογένειάς τους. Ας μην ανησυχούν όμως χωρίς σοβαρό λόγο οι γονείς, βρίσκονται τώρα στα πλαίσια της αναπτυξιακής εξερεύνησης και συνήθως όταν οι έφηβοι ενηλικιωθούν, διαμορφώνουν παρόμοιες πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις με τους γονείς των.

11 Πώς είναι η σχέση το εφήβου μέσου σταδίου με τους γονείς του;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος που συνήθως αντιμετωπίζουν οι γονείς και θα πρέπει να είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Τα παιδιά μπορεί να είναι αμφιθυμικά στη σχέση τους μαζί τους καθώς παλεύουν να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα. Έχουν ήδη εκφράσει την ανάγκη τους για ανεξαρτησία, αλλά τώρα αντιλαμβάνονται ότι μια τέλεια ανεξαρτησία στη φάση αυτή τους εκθέτει σε ευθύνες και κινδύνους. Έτσι ο έφηβος ταλαντεύεται πότε προς την αναζήτηση συμπαράστασης από τους γονείς του και πότε προς την άρνηση κάθε βοήθειας όταν φοβάται μήπως χάσει την ανεξαρτησία του. Πρόκειται για μια φυσική αντίδραση και έχει σημασία η στάση των γονιών ώστε να βρει τη διέξοδο της. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι για να βοηθήσουν το παιδί τους χρειάζεται να παραμείνουν μια σταθερή φιγούρα, πρόθυμοι να το ακούσουν ανά πάσα στιγμή χωρίς να προσπαθούν να κυριαρχήσουν πάνω του. Ο γονιός θα παραμείνει ωστόσο, ένας πολύτιμος σύμβουλος στις αναζητήσεις και τα προβλήματά του εφήβου.

12 Ποιές οι ιδιαιτερότητες της τελικής εφηβείας;
Ο τελικός στόχος του τελευταίου σταδίου της εφηβείας (17-20 περίπου) είναι όπως λέει ο Erikson η ανάπτυξη μιας επαγγελματικής ταυτότητος. Ήδη χρονικά βρισκόμαστε στην τελευταία τάξη του Λυκείου, για όσους νέους εξακολουθούν το σχολείο. Αναφύονται τώρα, μια σειρά από καίρια ερωτήματα που η απάντησή τους θα διευκολύνει την επίτευξη του τελικού στόχου της εφηβείας. Θα πρέπει να επιδιώξουν πανεπιστημιακές σπουδές; Θα ψάξουν αμέσως για δουλειά ή αργότερα; Ποιά δουλειά τους ταιριάζει περισσότερο; Να παντρευτούν τώρα ή αργότερα; Θα είμαι ποτέ έτοιμος για κάτι τέτοιο; Πόσο γρήγορα θέλω να γίνω πατέρας ή μητέρα; κ.α. Είναι πολύ σημαντικό για κάθε άτομο να αποφασίζει ο ίδιος την καριέρα που θα ήθελε να ακολουθήσει στη ζωή του. Χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν θα τον συμβουλέψουν εκείνοι που είναι υπεύθυνοι ακόμη γι αυτόν και τον αγαπούν. Ο ρόλος των γονιών και δω μπορεί να είναι σημαντικός εφ όσον οι νέοι έχουν ανάγκη από υποστήριξη κάθε είδους και βοήθεια. Οι περισσότεροι γονείς βρίσκουν ότι έχουν καλύτερη σχέση με τα παιδιά τους τώρα, απ[ ότι παλιότερα. Ωστόσο το συχνότερο λάθος τους είναι η υπερπροστασία. Φοβούνται ότι ο νέος που ξεκινάει τη ζωή θα κάνει σοβαρά λάθη στην επιλογή της καριέρας ή συζύγου και δεν μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό να αποφασίζουν για λογαριασμό του...

13 Συνοψίζοντας όσα είπαμε για την εφηβεία, θα λέγαμε ότι:
Η εφηβεία είναι λοιπόν, μια κρίσιμη περίοδος με επαναστατικότητα, ρευστότητα και ανακατατάξεις. Δεν είναι ίδια για όλους. Αναμφίβολα όταν το οικογενειακό κλίμα ήταν κατάλληλο στην παιδική ηλικία, χωρίς ψυχοτραυματικά γεγονότα, ο έφηβος έχει τις καλύτερες προϋποθέσεις με τη συμπαράσταση των γονιών του να ωριμάσει και να ενηλικιωθεί. Είναι δυνατόν όμως η εφηβεία να είναι περισσότερο ταραχώδης και επεισοδιακή απ ότι συνήθως, πράγμα που θα αναστατώσει εκτός από τον έφηβο, ολόκληρη την οικογένεια. Αυτές οι περιπτώσεις αποτελούν περίπου το 20 ο)ο σύμφωνα με μια έρευνα. Τότε θα χρειαστεί να ζητήσουν οι γονείς βοήθεια από κάποιον ειδικό και πιθανότατα ο έφηβος θα χρειαστεί μια επείγουσα ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Αν αυτό δεν γίνει μέχρι την ενηλικίωση, ο νέος άνθρωπος θα χρειαστεί να κάνει πολλούς συμβιβασμούς στη ζωή του για να ισορροπήσει συναισθηματικά. Γι αυτό θα πρέπει να σκεπτόμαστε την εφηβεία από τη γέννηση ακόμη του παιδιού, ώστε να προλάβουμε τις ανεξέλεγκτες αντιδράσεις. Ο ρόλος του γονιού είναι πράγματι υπεύθυνος και δύσκολος και γι αυτό πρέπει να τον βοηθήσουν ουσιαστικά τόσο η κοινωνία, όσο η πολιτεία και η εκκλησία. Η εφηβεία είναι το τελευταίο σκαλοπάτι πριν την ωριμότητα, είναι λοιπόν και η τελευταία ευκαιρία για να επέλθουν σημαντικές διορθωτικές αλλαγές για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας.

14 Γνωρίστε την ψυχολογία του εφήβου
Ο έφηβος συμπεριφέρεται άλλοτε ως παιδί και άλλοτε ως ενήλικος. Σ΄αυτή τη μεταίχμια περίοδο, οι γονείς προβληματίζονται συχνά για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους. Το πρώτο βήμα δεν είναι άλλο από την κατανόηση.   Κατά τη διάρκεια της εφηβείας ο γονιός διαπιστώνει- με έκπληξη είναι η αλήθεια, όσο «διαβασμένος» και αν είναι – ότι το βλαστάρι του μεγαλώνει , ψηλώνει και παύει να είναι το μικρό και εξαρτημένο από αυτόν παιδί.«Η εφ-ηβεία είναι η εποχή των παρεξηγήσεων, της σιωπής, των συγκρούσεων και των παράδοξων. Είναι η ώρα των κρίσεων, των επιθυμιών, των αποχωρισμών, των επιβεβαιώσεων, είναι η ώρα της ανεξαρτησίας, αλλά επίσης της γονικής κρίσης,» συμπυκνώνει η ειδικός κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου δίνοντας τον ορισμό της εφηβείας. Οι οικογένειες που περνούν την εφηβεία των παιδιών «χωρίς να το καταλάβουν» είναι λίγες. Μάλιστα, για το 20% είναι μια επώδυνη χρονική περίοδος. Όπως και αν είναι, βεβαίως, δεν μπορείτε να το αποφύγετε. Η έναρξη της εφηβείας τοποθετείτε χρονικά γύρω στα χρόνια για τα κορίτσια και στα για τα αγόρια. Τη μαρτυρούν οι πρώτες ενδείξεις της ήβης, οι πρώτες εκφράσεις των σεξουαλικών χαρακτηριστικών . Ως ήβη ορίζεται το σύνολο των βιολογικών και των ανατομικών αλλαγών που καταλήγουν στο σώμα του ενηλίκου και στην ικανότητα αναπαραγωγής. Οι μεταμορφώσεις αυτές αφορούν το σώμα , και συγκεκριμένα την ανάπτυξη των οστών, των γεννητικών οργάνων και του εγκεφάλου, και διαρκούν μια περίοδο 5-6 χρόνων κατά μέσο όρο. Το αποτέλεσμα είναι ότι το παιδί θα μεταμορφωθεί σε ένα νεαρό αγόρι ή κορίτσι που μπορεί να σας …περνάει ένα κεφάλι, θα του κάνουν τα ρούχα σας, θα χρησιμοποιεί τα καλλυντικά της μαμάς ή τα ξυριστικά του μπαμπά, θα απαιτεί αυτόνομη ζωή και ελευθερία.

15 Τι βιώνει ο έφηβος Όλα αλλάζουν σε αυτόν και γύρω του-το σώμα του, οι συναισθηματικοί του δεσμοί, τα ενδιαφέροντά του-, αλλά χωρίς να έχει την παραμικρή βεβαιότητα για το αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών. Οι αλλαγές δε στο σώμα συνοδεύονται με αντίστοιχη αλλαγή στον τρόπο που του συμπεριφέρονται οι άλλοι, πρωτίστως οι γονείς, αλλά και το περιβάλλον –οι καθηγητές στο σχολείο του, π.χ. γίνονται πιο αυστηροί ή έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από αυτόν. Εκείνος όμως δυσκολεύεται να ερμηνεύσει αυτή την αλλαγή στάσης από τους γύρω του. Ο έφηβος είναι μπερδεμένος-αφενός επιθυμεί να μεγαλώσει , αφετέρου νοσταλγεί την παιδική του ηλικία – έχει ανάγκη να επιβεβαιωθεί , αλλά ταυτόχρονα φοβάται να συγκρουστεί με τον εξωτερικό κόσμο. Και αυτές οι αντιφάσεις μεταφράζονται σε εσωτερική ένταση . Έτσι, ως αντίδραση καταφεύγει συχνά στην απομόνωση, τη θλίψη, ή σε συμπεριφορές «παράξενες» για τους ενηλίκους.

16 Συμπεριφορά με μεταπτώσεις.
Η διάθεση του εφήβου είναι «μία επάνω , μία κάτω», χαρακτηρίζεται από απότομες και μη ανεξήγητες εναλλαγές . Η ευχαρίστηση , η εγρήγορση , η χαρά μεταβάλλονται εύκολα σε ανία, άγχος ανασφάλεια, αγωνία, μελαγχολία και ντροπή. Αυτές οι μεταπτώσεις της συναισθηματικής κατάστασης είναι φυσιολογικές. Μάλιστα συχνά επεκτείνονται και στη συμπεριφορά του. Μπορεί π.χ. να κάθεται λίγα λεπτά μπροστά στην τηλεόραση, μετά να πάει στο ψυγείο ψάχνοντας κάτι να δοκιμάσει και αμέσως μετά να ξαπλώσει στο κρεβάτι του κοιτώντας το ταβάνι! «Ποιο είμαι και τι αξίζω» Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί τον έφηβο. Η εδραίωση ταυτότητας είναι η βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία στην εφηβεία. Η «ταυτότητα» περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο έφηβος τον εαυτό του, αλλά και την εκτίμηση που τρέφει για εκείνον. Η αυτοεκτίμηση μπορεί να επηρεάζεται σημαντικά από επιμέρους στοιχεία της ζωής του, όπως την εξωτερική του εμφάνιση, την καλή του επίδοση σε ένα άθλημα, τη σχέση του με το άλλο φύλο κ.λπ. Η μεγάλη σημασία της εμφάνισης κάνει τον έφηβο να δίνει μεγάλη σημασία στα ρούχα, στα παπούτσια, στα αξεσουάρ, στο να «δείξει» ότι καπνίζει, στο να «δείξει» τι μουσική ακούει, στο να «δείξει» δυνατός και τολμηρός. Όλα αυτά έχουν ως φυσική συνέπεια πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστάθεια και να αλλάζουν συχνά κάτι στην εμφάνισή, ή γενικά στις προτιμήσεις τους. Καθώς δηλαδή ψάχνουν την ταυτότητά τους , είναι φυσικό να πειραματίζονται σε πολλούς τομείς. Αυτό δεν αφορά μόνο ότι «δείχνουν»αλλά και ότι αισθάνονται. Η κυκλοθυμία και η αστάθεια τους είναι φυσικές συνέπειες αυτής της αναζήτησης.

17 Οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του
Μέχρι την απαρχή της εφηβείας το παιδί ταυτιζόταν με τους γονείς του, οι οποίοι συχνά λειτουργούσαν ως πρότυπα. Ως έφηβος έχει την ανάγκη ψυχολογικά να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του και να αναζητήσει τη δική του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και σε πολλές περιπτώσεις επιτυγχάνεται σιωπηρά , χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από συμβολικές πράξεις , όπως , π.χ. το ιδιόμορφο ντύσιμο , το εκκεντρικό κούρεμα, οι ακραίες μουσικές προτιμήσεις. Επιπλέον, οι σχέσεις με τους γονείς και την οικογένεια έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Τώρα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των συναισθημάτων τους είναι οι φίλοι. Επίσης, δεν θέλουν να βγαίνουν πια με τους γονείς τους, επειδή αισθάνονται στην ανάγκη να αποδείξουν ότι είναι μεγάλοι και ανεξάρτητοι. Τι πρέπει να προσέξετε Η τάση για διαφοροποίηση μπορεί να γίνει αφορμή έντονων συγκρούσεων και αναστάτωσης μεταξύ γονιών και εφήβων. Το ρίσκο που παίρνουν όμως οι γονείς σε αυτή την περίπτωση είναι ότι κινδυνεύουν να αποξενωθούν από τα παιδιά τους που μεγαλώνουν και να μην μπορέσουν τελικά να σταθούν δίπλα τους αυτά τα δύσκολα χρόνια. Η αποδοχή κάποιων επιλογών των εφήβων είναι ένας από τους δρόμους που θα σας οδηγήσουν κοντά στο παιδί , που είναι και το ζητούμενο.

18 Καλό είναι να θυμάστε ότι :
-Η συναισθηματική ηλικία του παιδιού σας δεν συμβαδίζει ούτε με την σωματική ανάπτυξη ούτε με το ημερολόγιο της εφηβείας όπως το διαβάζετε στα βιβλία. - Προετοιμάστε το παιδί για όλες τις αλλαγές και τονίστε ότι μπορεί να υπάρχουν φυσιολογικές διαφορές φάσης απ0ό τους συμμαθητές ή τις συμμαθήτριές του. -Συζητήστε μαζί του για τη σεξουαλικότητα , τον αυνανισμό, και τη σχέση του με το άλλο φύλο. Μην παραλείψετε να το ενημερώσετε για τα μέσα προφύλαξης και τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες. - Καθησυχάστε το όταν εκφράζει προβληματισμούς ή ανασφάλειες για την εμφάνισή του. -Περιορίστε τις απαιτήσεις σας από το παιδί . Το γεγονός ότι εσείς κάνατε πολλές θυσίες για αυτό, δεν συνεπάγεται ότι θα συμπεριφέρεται όπως εσείς θα επιθυμείτε. - Μην έχετε άσκοπες ενοχές και μην αναρωτιέστε που φταίξατε και έχετε «αντάρτικο» στην εφηβεία. -Όσο και αν σας αναστατώνει αυτή η φάση και κατά συνέπεια η συμπεριφορά του παιδιού, μείνετε κοντά του. Είναι σημαντικό να μην χάσετε την επικοινωνία μαζί του. -Όταν ξεσπάει ένας καυγάς , έχετε υπόψη ότι το παιδί δεν μπορεί να έρθει στη θέση σας. Εσείς , όμως, μπορείτε να έρθετε στη δική του.

19 Που θα καταλήξει αυτή η δύσκολη περίοδος;
Συναισθηματικά και διανοητικά η εφηβεία συνεπάγεται τεράστιες αλλαγές στον κόσμο του παιδιού. Οπλιστείτε με υπομονή και κατανόηση και κοιτάξτε…το μέλλον. Ιδού τι θα καταφέρει το παιδί σας: -Θα διαχωρίσει τον εαυτό του από εσάς προκειμένου να εδραιώσει τη δική του ατομική ταυτότητα. - Θα μάθει να ελίσσεται στις διαπροσωπικές του σχέσεις. -Θα ανακαλύψει το «γκρίζο» και θα αφήσει πίσω τον ασπρόμαυρο κόσμο της παιδικότητας. - Θα μάθει να συνεκτιμά καταστάσεις και να εξετάζει ένα ζήτημα από την σκοπιά των άλλων. -Χάρη στην ανάπτυξη της ανώτερης σκέψης , αντιλαμβάνεται την έννοια του μέλλοντος , αξιολογεί εναλλακτικές λύσεις και βάζει προσωπικούς στόχους για το μέλλον. -Αρχίζει να εξασκείται σε κάτι παραπάνω από το «εδώ και τώρα». Μπορεί να παίρνει αποφάσεις. -Θα αποκτήσει ερωτική ζωή. -Θα μπορεί να αναλάβει τις υποχρεώσεις του ενηλίκου.

20 Τα χαρακτηριστικά της επιτυχημένης επικοινωνίας με τους εφήβους είναι:
Ακούστε με προσοχή αυτά που έχουν να σας πουν. Μειώστε τις μη λεκτικές σας αντιδράσεις (αυστηρά βλέμματα, χειροδικίες) γιατί ο έφηβος μπορεί να σταματήσει να σας μιλά αν παρατηρήσει στο πρόσωπό σας έκπληξη, δυσαρέσκεια, αποδοκιμασία. Μην κρίνετε πολύ έντονα ούτε πολύ γρήγορα αυτό που σας εκφράζουν. Μην κοροϊδεύετε, κυρίως για θέματα που κρίνετε γελοία ή με τα οποία δεν συμφωνείτε. Αν σας ζητήσουν τη γνώμη σας, μην το εκμεταλλευθείτε για να αγορεύσετε πολλή ώρα. Εκφράστε την άποψή σας με διπλωματικό και ήρεμο τρόπο. Μην τους υποχρεώνετε να συμμεριστούν άμεσα την άποψή σας. Αφήστε τους χρόνο να σκεφτούν. Μην κατακρίνετε και μη δραματοποιείτε τις τωρινές ιδέες τους. Θα αλλάξουν με συζητήσεις που θα κάνουν με τους κοντινούς τους, τους συγγενείς, τους καθηγητές και τους φίλους τους.

21 Οι αιτίες Η εφηβεία είναι περίοδος έντονων ορμονικών και ψυχολογικών ανακατατάξεων, ο προάγγελος της εισόδου του ατόμου στην ενήλικη ζωή. Το παιδικό σώμα σταδιακά τελειοποιείται και αποκτά αναλογίες ενηλίκου, καθώς αρχίζουν να διαφαίνονται τα χαρακτηριστικά του φύλου. Η συμφιλίωση και η αποδοχή των αλλαγών αυτών προϋποθέτουν την υγιή ψυχική λειτουργία του ατόμου. Οι διαταραχές στη διατροφή (βουλιμία, ανορεξία), κυρίως στα κορίτσια, οφείλονται στην επιθυμία να επισκιαστούν τα χαρακτηριστικά της σεξουαλικότητας. Η κοπέλα αισθάνεται την ανάγκη να παραμείνει στην παιδική ηλικία και υποσυνείδητα καθιερώνει μια σειρά ακραίων συμπεριφορών, πολλές φορές με στόχο τη διατροφή. Στη συνέχεια οι τύψεις από την υπερκατανάλωση τροφής οδηγούν σε αυστηρές δίαιτες που τελικά την αγχώνουν και την κουράζουν, παρασύροντάς την ακόμα μία φορά στην υπερφαγία. Είναι φανερό πως η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή παρουσιάζει στον έφηβο συμπτώματα δισυπόστατης ψυχολογικής περιόδου. Ενώ, δηλαδή, αντιλαμβάνεται τα όρια του φυσιολογικού τρόπου θρέψης και διατήρησης της σωματικής του υγείας, έρχεται σε σύγκρουση με την ψυχική αναστάτωση που βιώνει, καταφεύγοντας αντιδραστικά σε βουλιμίες ή σε ανορεκτικές κρίσεις.

22 Ο ρόλος του ψυχολόγου Η θέση του ψυχολόγου σε πολλές περιπτώσεις είναι απαραίτητη. Ο έφηβος που αδυνατεί να δομήσει ομαλά και λειτουργικά το εξελισσόμενο σώμα και τον χαρακτήρα του στην πραγματικότητα χρειάζεται ψυχολογική υποβοήθηση, προκειμένου να αποφευχθούν ακραία φαινόμενα, επίπονα αναστρέψιμα στο μέλλον. Η συνειδητοποίηση από τον έφηβο ότι ο δρόμος προς την ενηλικίωση είναι απαραίτητος για την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του θα συνδράμει στην ήπια ωρίμανσή του και όχι στη διαταραχή του, εξαιτίας της προσπάθειας για αντίσταση στον χρόνο. Το πρόβλημα που κυρίως αντιμετωπίζουν οι νέοι στην εφηβεία είναι η απαγκίστρωσή τους από τα παιδικά χρόνια, καθώς αποτελεί την πρώτη μεγάλη αλλαγή που καλούνται από τη φύση να βιώσουν. Ανάλογα, λοιπόν, με τις παραστάσεις και τη μερική διαμόρφωση του χαρακτήρα τους από την παιδική ηλικία, παρουσιάζουν αντιστοίχως μεγαλύτερη ή μικρότερη αντίσταση σε αυτήν την αλλαγή.

23 Ένα θέμα που απασχολεί ιδιαίτερα τους γονείς είναι η αντιμετώπιση της κρίσιμης περιόδου της εφηβείας. Η εφηβεία βρίσκεται μεταξύ της παιδικότητας και της ενηλικίωσης, γι’ αυτό και ο έφηβος συμπεριφέρεται άλλοτε σαν παιδί και άλλοτε σαν ενήλικος. Η εφηβεία σηματοδοτείται από βιολογικές αλλαγές στο σώμα του παιδιού και τελειώνει με τη γενετήσια ολοκλήρωση του ατόμου. Ο έφηβος προσπαθεί να αποδεχθεί την καινούρια εικόνα του σώματός του και να αποκτήσει έλεγχο των γενετήσιων ορμών του. Επίσης, παρατηρούνται αλλαγές στο γνωστικό τομέα. Κάποιοι έφηβοι καταφέρνουν να φτάσουν στο επίπεδο της αφαιρετικής σκέψης, της ικανότητας δηλαδή να αντιλαμβάνονται τι βρίσκεται πίσω από τα πράγματα και να μη δέχονται κάποιες καταστάσεις έτσι όπως φαίνονται. Κάποιοι όμως έφηβοι δεν το καταφέρνουν αυτό, μένουν στο επίπεδο της συγκεκριμένης σκέψης και δέχονται την πραγματικότητα όπως φαίνεται. Αλλαγές  παρουσιάζονται και στον συναισθηματικό τομέα. Οι έφηβοι είναι δυνατό να βιώσουν κάποια συναισθήματα κατάθλιψης και άγχους για το μέλλον. Η εφηβεία είναι περίοδος ανησυχίας και αμφισβήτησης των θεσμών και της λειτουργίας του κοινωνικού συστήματος γενικότερα. Είναι πράγματι η εφηβεία περίοδος υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών; Η αλήθεια είναι πως η κατάθλιψη είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται συχνά στους εφήβους. Μία αιτία ίσως είναι οι ορμονικές αλλαγές που παρουσιάζονται στην εφηβεία. Κάποιες φορές όμως, οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν σοβαρές καταθλιπτικές διαταραχές, η χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ αυξάνεται και ο έφηβος μπορεί να έρθει αντιμέτωπος ακόμη και με το νόμο λόγω παραβατικής συμπεριφοράς.

24 Το οικογενειακό περιβάλλον παίζει ρόλο στην εφηβεία
Τα κορίτσια που ζουν σε ένα σταθερό και υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να μπουν στην εφηβεία αργότερα από τα κορίτσια που ζουν σε στρεσογόνο οικογενειακό περιβάλλον, σύμφωνα με αμερικανική μελέτη που δημοσιεύεται στο επιστημονικό έντυπο Child Development.  Ερευνητές από τα Πανεπιστήμια της Αριζόνα και του Γουισκόνσιν-Μάντισον έθεσαν υπό ιατρική παρακολούθηση 180 κορίτσια από την προσχολική μέχρι και την συμπλήρωση του δέκατου έτους ζωής και διαπίστωσαν ότι αυτά που προέρχονταν από οικογένειες με λιγότερη οικογενειακή διαφωνία έτειναν να ωριμάζουν αργότερα. Διαπίστωσαν επίσης ότι η πατρική υποστήριξη, η λιγότερη οικογενειακή διαφωνία και η κατάθλιψη παίζουν ρόλο στην όψιμη απαρχή της εφηβείας. Οι επιστήμονες υπέθεσαν ότι στα στρεσογόνα περιβάλλοντα, τα παιδιά αναγκάζονται να μεγαλώσουν γρηγορότερα και υιοθετούν την σεξουαλική τους ανάπτυξη εις ανταπόκριση στις συνθήκες που ζουν. Αλλά παρατήρησαν επίσης ότι τα παιδιά των οποίων οι μητέρες είχαν μπει αργότερα στην εφηβεία, των οποίων οι οικογένειες τα κατάφερναν καλύτερα, τουλάχιστον όταν τα παιδιά ήταν σε πάρα πολύ μικρή ηλικία, και που είχαν χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος σε ηλικία οκτώ ετών, ωρίμαζαν αργότερα.  Το αυξημένο σωματικό βάρος ήταν ένας από τους παράγοντες που διαπιστώθηκε ότι συντελεί σε πρώιμη εφηβεία, ενώ οι γενετικοί παράγοντες επίσης έχει διαπιστωθεί ότι έχουν μείζονα επίδραση. Τα παιδιά που ζουν σε υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί επίσης είναι υγιέστερα και να απολαμβάνουν καλύτερης ποιότητας διατροφή. Πάντως το στρες και το πώς ο οργανισμός ανταποκρίνεται μπορεί να παίζει ρόλο στην απαρχή της εφηβείας, αν και τα παιδιά ζουν σε δύσκολα οικογενειακά περιβάλλοντα εν συγκρίσει με το παρελθόν.  Η φυσιολογική ηλικία για ένα κορίτσι να έχει τα πρώτα «σημάδια» εφηβείας είναι τα δέκα έτη και πάνω, αλλά μελέτες δείχνουν ότι περισσότερα από ένα στα έξι κορίτσια ωριμάζει πριν την ηλικία των οκτώ ετών, 18 μήνες νωρίτερα απ\' ότι οι μητέρες τους. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό ενέχει κινδύνους.  Επιπρόσθετα με τον συσχετισμό της πρώιμης εφηβείας με διάφορες μορφές καρκίνου, υπάρχουν και δυσκολίες όταν η πνευματική ανάπτυξη του κοριτσιού δεν συμβαδίζει με την σεξουαλική του ανάπτυξη.  Αυτό μπορεί να δημιουργήσει συναισθηματικές ανησυχίες στο παιδί ενώ μπορεί επίσης να ανοίξει τον δρόμο για κακοποίηση λόγω της πρόωρης σεξουαλικής δραστηριότητας και της εγκυμοσύνης.

25 Κοινωνική διάσταση των προβλημάτων και στάσεων των εφήβων των αστικών κέντρων (έρευνα), του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην έρευνά για την κοινωνική διάσταση των θεμάτων και των προβλημάτων των εφήβων των αστικών κέντρων θα μπορούσαμε να πάρουμε με τις 107 ερωτήσεις για τις 8 περιπτώσεις των μεταβλητών (φύλο, επάγγελμα, μόρφωση, κλπ.) 856 θεωρητικές συχνότητες σημαντικών διαφορών. Τελικά οι παρατηρηθείσες συχνότητες σημαντικών διαφορών ήταν μόνο 151, δηλαδή μόνο το 17% περίπου των συνολικών περιπτώσεων. Οδηγούμαστε, ως εκ τούτου, στη διατύπωση ενός σημαντικού συμπεράσματος που προέκυψε από την παρούσα έρευνα και που έχει ως εξής: «Τα προβλήματα και οι στάσεις των εφήβων των αστικών κέντρων, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δε διαφοροποιούνται σε σχέση με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των γονέων». Επιμέρους συμπεράσματα είναι και τα ακόλουθα σε σχέση με το 17% των περιπτώσεων σημαντικής διαφοράς: 1) Η σωματική ανάπτυξη των εφήβων είναι ικανοποιητική, παρά το γεγονός ότι διαπιστώθηκε σημαντική διαφορά ως προς το ύψος και βάρος των εφήβων της ανώτερης και κατώτερης τάξης, υπέρ της ανώτερης τάξης φυσικά. 2) Όλοι οι έφηβοι ανεξαιρέτως ζητούν διαφώτιση για τα γενετήσια προβλήματά τους. 3) Τα αγόρια πιστεύουν ακόμα και σήμερα πως αποτελούν «το ισχυρό φύλο» και πως οι διαφορές ανάμεσα στα φύλα σημαίνουν ανισότητα των δύο φύλων. 4) Όλοι οι έφηβοι ανεξαιρέτως δίνουν ιδιαίτερη σημασία στο αθλητικό παράστημα των συνομηλίκων που συγκροτούν την παρέα. 5) Επιθυμούν να γίνονται τα μαθήματα έτσι, ώστε να αποστηθίζουν μόνο τα βασικά σημασία και πιο πολύ να κρίνουν, να προβληματίζονται πάνω σ’ αυτά και να δημιουργούν.

26 6) Επιθυμούν οι πολύ έξυπνοι μαθητές (μαθήτριες) και οι πολύ αδύνατοι (αδύνατες) να πηγαίνουν σε χωριστά σχολεία ειδικά γι’ αυτούς. 7) Στο συναισθηματικό τομέα διαπιστώθηκε πως τα κορίτσια έχουν περισσότερα προβλήματα σε σχέση με τα αγόρια και μάλιστα είναι ιδιαίτερα έντονες σε συναισθηματικές καταστάσεις του θυμού, της αλλαγής διάθεσης, της μελαγχολίας, της ονειροπόλησης, του φόβου, του θαυμασμού και της αντιπάθειας. 8) Τα κορίτσια έχουν περισσότερα προβλήματα με τους γονείς σε σχέση με τα αγόρια, αλλά γενικά οι γονείς και ιδιαίτερα οι πατεράδες είναι πιο αυστηροί με τα αγόρια. 9) Τα κορίτσια έχουν λιγότερα προβλήματα με τους εκπαιδευτικούς σε σχέση με τα αγόρια και ιδιαίτερα οι έφηβοι της κατώτερης κοινωνικά τάξης ) Τα αγόρια επιθυμούν περισσότερο σε σχέση με τα αγόρια τη συμμετοχή τους στις ομάδες φιλίας (παρέες) )Στο θέμα των σχέσεων των δύο φύλων δεν υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια που ζητούν έντονα γενετήσια διαφώτιση από τους ειδικούς.

27 12) Τα κορίτσια έχουν, σε σχέση με τα αγόρια, περισσότερα προβλήματα με τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα και τις επαγγελματικές επιδιώξεις ) Οι έφηβοι των κατώτερης τάξης οδηγούνται ενωρίτερα σε πρακτικά επαγγέλματα, ενώ οι έφηβοι της ανώτερης τάξης προτιμούν σπουδές που οδηγούν σε ανώτερα επαγγέλματα ) Δεν μένουν ικανοποιημένοι από τον επαγγελματικό προσανατολισμό που τους γίνεται και ζητούν πιο συστηματική ενημέρωση γύρω από αυτό το θέμα ) Τα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια έχουν γενικά περισσότερα προβλήματα φιλοσοφικά – ηθικά ή στάσης στη ζωή και μάλιστα πιο έντονα οι νέοι της ανώτερης τάξης ) Τα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια αγωνιούν περισσότερο για τη μόλυνση της ατμόσφαιρας, έχουν μεγαλύτερο άγχος για πυρηνικό πόλεμο, βασανίζονται περισσότερο με την ιδέα του θανάτου, νιώθουν μεγαλύτερο αβεβαιότητα και ανασφάλεια αλλά αντιμετωπίζουν τη ζωή με θάρρος και υπευθυνότητα ) Τα αγόρια είναι περισσότερο αισιόδοξα απέναντι στη ζωή. 

28 Τι γίνεται με τις παρέες των παιδιών στη μέση εφηβεία;
Οι έφηβοι συμμετέχουν πλέον και σε ομάδες που αποτελούνται από νέους και των δύο φύλων. Εκεί μέσα ο ένας υποστηρίζει τον άλλο και αποκτά αυτοπεποίθηση κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του άλλου φύλου, με το οποίο μαθαίνει έτσι να συναναστρέφεται και να αποκτά άνεση. Οι σχέσεις των εφήβων μπορεί να επεκτείνονται και σε άλλους τομείς εκτός οικογένειας. Έτσι συχνά συνδέονται με έναν ή δύο ενήλικες ή ακόμη μπορεί να δείξουν φροντίδα σε μικρότερα παιδιά. Αυτές όλες είναι σπουδαίες αλληλεπιδράσεις και εκθέτουν τους εφήβους σε τρόπους ζωής και φιλοσοφίες διαφορετικές από εκείνες της οικογένειάς τους. Ας μην ανησυχούν όμως χωρίς σοβαρό λόγο οι γονείς, βρίσκονται τώρα στα πλαίσια της αναπτυξιακής εξερεύνησης και συνήθως όταν οι έφηβοι ενηλικιωθούν, διαμορφώνουν παρόμοιες πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις με τους γονείς τους.

29 Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ
Η κατάθλιψη είναι ένα σοβαρό πρόβληµα υγείας που μπορεί να επηρεάσει άτοµα όλων των ηλικιών, συµπεριλαµβανοµένων των παιδιών και των εφήβων .Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο θα αναλυθεί η έννοια και η διαφορά της κατάθλιψης και διπολικής διαταραχής. Αναφέρονται ορισµένα ερευνητικά δεδοµένα της εφηβικής κατάθλιψης και τέλος τα αίτια της , τα συµπτώµατα, η πρόληψη και η αντιµετώπισή της µε τα 3 επίπεδά της.

30 Κατάθλιψη και διπολική διαταραχή
Η κατάθλιψη είναι ένα σοβαρό πρόβληµα υγείας που µπορεί να επηρεάσει άτοµα όλων των ηλικιών, συµπεριλαµβανοµένων των παιδιών και των εφήβων.Το βασικό χαρακτηριστικό της κατάθλιψης είναι το επίµονο και διαρκές συναίσθηµα θλίψης, η ευερεθιστικότητα και η απουσία ενδιαφέροντος ή ικανοποίησης από οποιαδήποτε δραστηριότητα. Τα συµπτώµατα αυτά συνοδεύονται από µια σειρά άλλων συµπτωµάτων που επηρεάζουν την όρεξη, τον ύπνο, τα επίπεδα δραστηριότητας και συγκέντρωσης, την αυτοπεποίθηση του ατόµου και την εικόνα του για τον εαυτό του. Η κλινική κατάθλιψη είναι πολύ διαφορετική από το αίσθηµα κακής αίσθησης ή από τα αισθήµατα λύπης ή πένθους που συνήθως συνοδεύουν την απώλεια κάποιου αγαπηµένου προσώπου. Η κατάθλιψη δεν οφείλεται σε προσωπική αδυναµία του ατόµου ούτε σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Πρόκειται για µια ψυχική ασθένεια που επηρεάζει όλο το σώµα και έχει αντίκτυπο στον τρόπο που ένα άτοµο αισθάνεται, σκέφτεται και συµπεριφέρεται( ΕΠΙΨΥ 2006).

31 Η κατάθλιψη διαστρεβλώνει την πραγµατικότητα
Η κατάθλιψη διαστρεβλώνει την πραγµατικότητα. Όσοι έχουν κατάθλιψη µπορεί να είναι απρόθυµοι να πιστέψουν ότι έχουν κατάθλιψη. Και οι γύρω του µπορεί να είναι εξίσου απρόθυµοι να δεχθούν ότι κάποιος δικός τους έχει κατάθλιψη ακόµα και αν γνωρίζουν µε τι µοιάζει η κατάθλιψη. Η άρνηση παίζει µεγάλο ρόλο στην συχνή µας αδυναµία να αντιµετωπίσουµε πιο αποτελεσµατικά µια ασθένεια που µπορεί να θεραπευθεί επιτυχώς στη µεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων (ΕΠΙΨΥ 2007 ). Η κατάθλιψη µπορεί να εντάσσεται στα πλαίσια της διπολικής διαταραχής, δηλαδή να αποτελεί µέρος της µικτής εικόνας της µανιοκατάθλιψης. Μέχρι το 1970, η µανιοκατάθλιψη δεν αναγνωριζόταν ως ψυχιατρική διάγνωση στα παιδιά και στους εφήβους. Σήµερα είναι πλέον γνωστή η αυξηµένη συχνότητα έναρξης της νόσου στην εφηβεία (0,3 % νηπιακή ηλικία, 1,8% παιδική ηλικία, 4,7% εφηβεία) και η συνέχισή της στην ενήλικη ζωή. Η διπολική διαταραχή συνήθως ξεκινάει µε κατάθλιψη στην προεφηβεία και κατά την εφηβεία εµφανίζεται υποµανία ή µανία ( Λαζαράτου 2001 ).

32 Η κλινική εικόνα παρουσιάζει µικτά συµπτώµατα και από τους δύο πόλους των συναισθηµατικών διαταραχών. Καταθλιπτικά συµπτώµατα είναι αναµεµιγµένα ή εναλλάσσονται ταχύτατα κάθε λίγες µέρες ή µέσα στην ίδια µέρα. Εξαιρετικά µεγάλη ευερεθιστότητα, ιδιαίτερα το πρωί, και ξεσπάσµατα θυµού που διαρκούν µέρες είναι συχνότερα στους εφήβους, αντί για την κλασική ευφορία. Υπάρχει επιβάρυνση στη σχολική επίδοση και στις σχέσεις µε τους συνοµήλικους και αύξηση του κινδύνου για χρήση ουσιών και αυτοκτονία. Η διπολική νόσος της εφηβικής ηλικίας έχει µεγαλύτερο κίνδυνο κακής έκβασης από αντίστοιχη νόσο µεγαλύτερης ηλικίας, επειδή παρεµβαίνει σε σηµαντικές αναπτυξιακές διαδικασίες, όπως η ρύθµιση των συναισθηµάτων, η απόκτηση ικανοτήτων και η επίτευξη και διατήρηση κοινωνικών σχέσεων. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν αυξηµένη συχνότητα συναισθηµατικών διαταραχών σε οικογένειες εφήβων µε διπολική διαταραχή, εύρηµα που υπαινίσσεται γενετική βάση της νόσου, η οποία, λόγω της πρώιµης έναρξής της, αποτελεί εξαιρετικά σοβαρή κατάσταση.

33 Νέοι και κατάθλιψη: ερευνητικά δεδοµένα
Η κατάθλιψη µπορεί να εµφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Όπως οι περισσότερες ασθένειες, στοχεύει τους ευάλωτους. Και οι έντονες ψυχικές διακυµάνσεις της εφηβείας και των νεαρών ενηλίκων µπορεί να κάνουν τα άτοµα αυτά πολύ ευάλωτα. Μπορεί, επίσης, να είναι δύσκολο να εντοπίσουµε την κατάθλιψη σε αυτά τα άτοµα. Ο εκνευρισµός, ο θυµός, η απογοήτευση µπορεί να αποτελούν µέρος της συνηθισµένης καθηµερινότητας. Μπορεί , επίσης, να είναι ενδείξεις και της κατάθλιψης. Και η φυσική 22 ενεργητικότητα των νέων µπορεί να καλύπτει την κακή διάθεση, την κούραση και τη ληθαργικότητα που µπορεί να είναι πιο εµφανείς στην κατάθλιψη των ενηλίκων. Τα σύγχρονα ψυχιατρικά ταξινοµικά συστήµατα DSM-IV και ICD τοποθετούν την εικόνα της κατάθλιψης των νέων, πλησιέστερα προς την κλινική εικόνα των ενηλίκων, τονίζοντας κάποιες διαφορές. Ανάλογα µε την ένταση και την διάρκεια των συµπτωµάτων, περιγράφονται δύο βασικές κλινικές εικόνες, η µείζων καταθλιπτική διαταραχή ( πιο βαριά µορφή ) και η δυσθυµία ( πιο ήπια µορφή ) ( Παπάνης 2007) . Πολλοί θεωρούν δεδοµένη την ευτυχία του παιδιού τους. Η εικόνα βέβαια ενός εφήβου κλείνεται µε τις ώρες στο δωµάτιό του αποφεύγοντας τις συναναστροφές, δεν είναι σπάνια. Η εξήγηση της συµπεριφοράς αυτής από τον περίγυρο δεν είναι απέχει πολύ από το «θα περάσει». Αγνοεί όµως τα συµπτώµατα µιας νόσου που έχει πάρει τη µορφή επιδηµίας και στους εφήβους.

34 Κατά την εφηβεία µια σειρά από αλλαγές σωµατικές, ορµονικές και κυρίως ψυχολογικές καθιστούν τον έφηβο συναισθηµατικά ευάλωτο. Στην πορεία προς την ενηλικίωση κατανοεί ότι δεν είναι παιδί αλλά ούτε ενήλικος, για αυτό και η συµπεριφορά του χαρακτηρίζεται από συναισθηµατικές εξάψεις- από έντονη χαρά µέχρι έντονη λύπη ή ακόµη και επιθετικότητα ( Τοκατλιάν 2007). Αυτό που τον νοιάζει κυρίως είναι η γνώµη που έχουν οι άλλοι για αυτόν. Όταν νιώσει πως η γνώµη των ανθρώπων που τον περιβάλλουν είναι αρνητική ή επικριτική, ο έφηβος εγκλωβίζεται σε ένα φαύλο κύκλο σκέψεων που εστιάζουν στην «κακή» πλευρά των πραγµάτων και όχι στην «καλή». Έτσι οδηγείται στην κατάθλιψη. Τα παιδιά και οι έφηβοι µε κατάθλιψη είναι συνήθως θλιµµένα, ενώ σε γενικές γραµµές βιώνουν την ασθένεια µε παρόµοιο τρόπο µε τα άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας. Η κατάθλιψη που δεν αντιµετωπίζεται θεραπευτικά µπορεί να έχει σαν αποτέλεσµα τη σχολική αποτυχία, την κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών, αλλά και την αυτοκτονία. Η αναγνώριση της κατάθλιψης στους νέους µπορεί να επηρεαστεί από µια προκατάληψη που σχετίζεται µε το φύλο. Η κατάθλιψη θεωρείται συχνά ως «γυναικεία» διαταραχή, διότι τα δύο τρίτα από τους ασθενείς είναι γυναίκες. Αλλά οι αριθµοί βασίζονται στις περιπτώσεις που τελικά διαγιγνώσκονται από έναν γιατρό. Υπάρχουν, λοιπόν, περισσότερες από µία πιθανές εξηγήσεις για τη διαφορά που υπάρχει, στην συχνότητα εµφάνισης της κατάθλιψης στα δύο φύλα.

35 Το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν 23 διπλάσιες πιθανότητες από τους άντρες να πάθουν κατάθλιψη είναι αληθοφανές. Μπορεί όµως απλώς οι γυναίκες να µοιράζονται τα συναισθήµατά τους και να προσπαθούν να βρουν βοήθεια πιο συχνά από τους άνδρες. Οι άνδρες δύσκολα θα παραδεχθούν τα συναισθήµατά τους. Θα παραδεχθούν οποιαδήποτε «αδυναµία» ή θα ζητήσουν βοήθεια. Αυτό που οι αριθµοί αποδεικνύουν χωρίς καµία αµφιβολία είναι ότι ο διπλάσιος αριθµός γυναικών από τους άνδρες βρίσκεται σε θεραπεία. Αλλά δεν αποδεικνύει ότι έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη. Αυτό µπορεί να είναι ιδιαιτέρως σηµαντικό όταν αξιολογούµε την κατάθλιψη σε πληθυσµούς νεαρών ατόµων. Γνωρίζουµε , ότι η αυτοκτονία είναι η πιο συνηθισµένη αιτία θανάτου σε νέους άνδρες µετά τα τροχαία ατυχήµατα. Γνωρίζουµε, επίσης, ότι η κατάθλιψη είναι από τις κύριες αιτίες αυτοκτονίας. Πολλές φορές δεν βλέπουµε τις την κατάθλιψη των αντρών, και βλέπουµε µόνο αυτήν των γυναικών. Κάποιοι φαίνονται «δυνατοί και αµίλητοι» έχουν απλά πέσει στη δίνη της κατάθλιψης.

36 Όταν οι νέοι αφήνουν το σπίτι τους, δεν αντιµετωπίζουν απλά µια σειρά από νέες δοκιµασίες και παράγοντες που µπορούν να τους προκαλέσουν ψυχολογική πίεση. Στην ουσία, βρίσκονται µεταξύ ξένων. Συχνά δεν υπάρχει κανείς που να τους γνωρίζει πως πραγµατικά είναι ο χαρακτήρας τους και η φυσιολογική συµπεριφορά τους. Κι οι ίδιοι προσπαθούν να αποκτήσουν ένα νέο χαρακτήρα. Ποιος , λοιπόν, µπορεί να ξέρει ποια καταθλιπτική συµπεριφορά «δεν αρµόζει στο χαρακτήρα του νέου;» Ένα άλλο σηµαντικό θέµα στο οποίο αξίζει να αναφερθεί κανείς είναι η σχολική επίδοση των καταθλιπτικών εφήβων. Οι φοιτητές µε κατάθλιψη τείνουν να έχουν κακές επιδόσεις. Όταν οι καθηγητές προσπαθούν να βοηθήσουν τους φοιτητές που έχουν κακή επίδοση, δεν πρέπει απλά να παραδίδουν βοηθητικά µαθήµατα. Πρέπει να κοιτούν για ενδείξεις κατάθλιψης, ειδικά στα άτοµα εκείνα, η επίδοση των οποίων φαίνεται να είναι χαµηλότερη των ικανοτήτων τους. Οι γονείς , επίσης, ακόµα και αν ο φοιτητής ζει µακριά από το σπίτι του, αργά ή γρήγορα θα συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν προβλήµατα επίδοσης. Μπορεί να εντοπίσουν τις ενδείξεις και τα συµπτώµατα της κατάθλιψης νωρίτερα από οποιονδήποτε άλλο( Πάλλης 1980).

37 Όλοι πριν υποθέσουµε ότι
ένα νεαρό άτοµο απλά τεµπελιάζει , θα πρέπει να εξετασθεί το ενδεχόµενο µιας καταθλιπτικής ασθένειας. ∆εν είναι σπάνια. Ενώ η κατάθλιψη µπορεί να είναι το 24 τελευταίο πράγµα που έρχεται στο νου του φοιτητή, πρέπει να ξέρετε ότι η κατάθλιψη υπάρχει γύρω σας. Μπορεί να επηρεάσει όλους. Η καθηµερινή παρατήρηση προσφέρει πλείστα παραδείγµατα εφήβων που περνούν ατέλειωτες ώρες αποµονωµένοι, ξαπλωµένοι ή καθιστοί, δείχνοντας βαρεµάρα και αδιαφορία για το κάθε τι που αγγίζει η καθηµερινότητα. Αν τύχει και µας εµπιστευθούν και συζητήσουν µαζί µας, διακρίνουµε αισθήµατα ενοχής, ντροπής, απογοήτευσης που εναλλάσσονται µε εξάρσεις πάθους και µεγαλοµανίας. Η απότοµη αλλαγή της διάθεσης είναι γνωστό χαρακτηριστικό της εφηβείας, αλλά οι περισσότεροι έφηβοι παρουσιάζουν συχνά σταθερό καταθλιπτικό συναίσθηµα .Αυτή η κατάσταση δηµιουργεί ερωτηµατικά για το αν και πότε η κατάθλιψη αποτελεί µια φυσιολογική εκδήλωση της εφηβείας ή εντάσσεται στο πλαίσιο του παθολογικού και αποτελεί ψυχιατρική διαταραχή.

38 Αν και η εφηβική κατάθλιψη µπορεί να αποδειχθεί µια χρονία υποτροπιάζουσα διαταραχή και να έχει σοβαρές συνέπειες στη ζωή του παιδιού και της οικογένειας, λίγες είναι οι έρευνες που αναφέρονται στη πρόληψή της. Γενικά είναι αποδεκτό ότι για την υγιή ψυχοσυναισθηµατική ανάπτυξη του παιδιού καλό είναι να αποφεύγονται οι πρώιµοι αποχωρισµοί ( π.χ. µακροχρόνια απουσία µητέρας, ταξίδια, νοσηλεία ). Οι έφηβοι µε δυσθυµία παρουσιάζουν το πρώτο επεισόδιο µείζονος κατάθλιψης 2-3 χρόνια µετά την έναρξη της δυσθυµίας. Τα παιδιά αυτά αποτελούν οµάδα υψηλού κινδύνου και έχουν ανάγκη προληπτικής αντιµετώπισης. Προληπτικές στρατηγικές µπορούν επίσης να αποτρέψουν την εγκατάσταση άλλων διαταραχών. Η µείζων κατάθλιψη, π.χ. συχνά προηγείται της χρήσης ουσιών και η θεραπεία της εποµένως, δρα προληπτικά για την ουσιοεξάρτηση. Ορισµένες προληπτικές στρατηγικές έχουν αναπτυχθεί µε κύριο σκοπό την ελάττωση του κινδύνου εµφάνισης ψυχικών διαταραχών στα παιδιά καταθλιπτικών γονέων. Προτείνονται τόσο παρεµβάσεις υποστηρικτικές – συµβουλευτικές στους γονείς και ολόκληρη την οικογένεια όσο και ψυχοθεραπευτική αντιµετώπιση για να βοηθήσει το παιδί να διαχειριστεί τις δυσκολίες που προκαλούν οι συναισθηµατικές διαταραχές των γονέων. Σηµαντικό είναι επίσης να εκπαιδευτούν τα παιδιά οι γονείς και οι δάσκαλοι στην αναγνώριση συµπτωµάτων της κατάθλιψης.

39 Μπορούν έτσι να ζητήσουν έγκαιρα βοήθεια και να επιδείξουν καλύτερη θεραπευτική συµµόρφωση. Η πρώιµη ανίχνευση προστατεύει το παιδί από τις 25 µακροχρόνιες συνέπειες της κατάθλιψης, που έχουν αρνητική επίδραση στα σχολικά επιτεύγµατα, επηρεάζουν τις σχέσεις µε τους γονείς και τους συνοµηλίκους και αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας στην παιδική ηλικία. Αυτό, που φαίνεται από πολλές έρευνες και έχει γίνει πια αποδεκτό είναι ότι όταν ένας άνθρωπος έχει τον έλεγχο της ζωής του και δεν είναι στο έλεος άλλων εξωτερικών πιέσεων µπορεί να αναπτύξει συµπεριφορές, που προάγουν την υγεία του και να αναστείλει αυτές που προκαλούν βλάβη. Βάση της κατάθλιψης είναι η χαµηλή αυτοεκτίµηση , που βέβαια δεν εµφανίζεται ξαφνικά. Θεµελιώνεται από τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού και καθορίζεται από τη σχέση µε τους γονείς του. Ο τρόπος που διαχειρίζονται οι γονείς τις αντιδράσεις του παιδιού στα παιδικά χρόνια επηρεάζει την αυτοεκτίµησή του και τον τρόπο που αντιµετωπίζει τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στην ενήλικη ζωή του.

40 Οι συγκρούσεις µε τους γονείς σε αυτή την ηλικία είναι πολλές και στην περίπτωση ενός εφήβου µε κατάθλιψη µπορεί να επιβαρύνουν την κατάσταση. Οι γονείς θα πρέπει να σταµατήσουν να ασκούν κριτική και να µην είναι παρεµβατικοί στην κοινωνική ζωή του παιδιού τους, θα πρέπει επιπλέον να είναι ανοιχτοί για οποιαδήποτε συζήτηση, να την κρατούν σε ήπιους τόνους ανοίγοντας έτσι περισσότερες διόδους επικοινωνίας µαζί του. Από την άλλη βέβαια η πλήρης απουσία των γονιών από τη ζωή του παιδιού και η έλλειψη διάθεσης για συζήτηση µε τα παιδιά µπορεί να επιβαρύνει εξίσου την κατάσταση. Οι γονείς κάνουν πολλές φορές το λάθος να αφοσιώνονται στις δικές τους δραστηριότητες, µε αποτέλεσµα τα παιδιά να περνούν πολλές ώρες της ηµέρας αποµονωµένα στο δωµάτιό τους. Έτσι κλείνονται ακόµα περισσότερο στον εαυτό τους και οδηγούνται ακόµη πιο βαθιά στην κατάθλιψη. Μια ενδιάµεση κατάσταση είναι απαραίτητη

41 Αιτιολογία της εφηβικής κατάθλιψης
Η αιτιολογία της εφηβικής παιδικής κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική και η διαταραχή µπορεί να θεωρηθεί αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης διαφορετικών παραγόντων 26 προδιαθεσικών, που καθορίζονται γενετικά ή λόγω πρώιµων εµπειριών και ψυχοπιεστικών γεγονότων ζωής που συντηρούν τη διαταραχή. Μελέτες οικογενειών δείχνουν αυξηµένα ποσοστά κατάθλιψης µεταξύ συγγενών σε αντίθεση µε µελέτες διδύµων οι οποίες υποστηρίζουν ότι οι γενετικές επιδράσεις στα καταθλιπτικά συµπτώµατα είναι µέτριες. Ωστόσο η σταθερότητα των συµπτωµάτων αποδίδεται και σε γενετικούς παράγοντες. Σε µερικές περιπτώσεις, οι γενετικοί παράγοντες αυξάνουν την ευαισθησία σε αρνητικές εµπειρίες ζωής (Sliberg et al 2001), ενώ σε άλλες αυξάνουν την τάση για αρνητικές εµπειρίες (Sliberg et al 1999).

42 Οι διαταραχές του συναισθήµατος είναι αυτές που έχουν µελετηθεί περισσότερο στα παιδιά καταθλιπτικών γονέων. Η κατάθλιψη των παιδιών έχει διαπιστωθεί στις περισσότερες µελέτες ( Hammen et al 1991 ), µε κίνδυνο που κυµαίνεται από %. Οι απόπειρες αυτοκτονίας ανέρχονται σε 7,8 % στα παιδιά καταθλιπτικών γονέων, διαφορά στατιστικώς σηµαντική, σε σύγκριση µε 1,4 % στα παιδιά µη καταθλιπτικών γονέων ( Weissman 1992 ). Φαίνεται ότι ο τύπος της γονικής κατάθλιψης παίζει ρόλο. Η ύπαρξη διπολικής διαταραχής, η πρώιµη ηλικία έναρξης και οι υποτροπές των γονέων συνδέονται µε υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης στα παιδιά. Επίσης, υψηλότερο κίνδυνο διατρέχουν τα παιδιά όταν νοσούν και οι δύο γονείς. Ο Kaufman (1991) υποστηρίζει ότι εκτός από τη γενετική επιβάρυνση, οι οικογένειες καταθλιπτικών γονέων χαρακτηρίζονται από έντονες συγκρούσεις, περισσότερα προβλήµατα επικοινωνίας, µικρότερη έκφραση των συναισθηµάτων, λιγότερη υποστήριξη προς τα µέλη της και υψηλότερα ποσοστά παιδικής κακοποίησης Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν περιβαλλοντικούς παράγοντες, που, µε τη σειρά τους, συµµετέχουν στην αιτιοπαθογένεια της διαταραχής στα παιδιά. Αντίθετα οι µηχανισµοί µε τους οποίους οι αντίξοες οικογενειακές συνθήκες οδηγούν στην ανάπτυξη κατάθλιψης δεν είναι γνωστοί. Παρόλα αυτά ένας πιθανός µηχανισµός είναι οι διαταραγµένες πρώιµες αλληλεπιδράσεις µεταξύ µητέρας και παιδιού που µπορούν να οδηγήσουν το παιδί σε ανάπτυξη τρόπων και διαχείριση του stress που προδιαθέτουν για κατάθλιψη( Παπάνης και οι συνεργάτες του 2007).

43 Οι γονείς διδάσκουν στα παιδιά τους να αποσύρονται όταν αντιµετωπίσουν ένα δύσκολο καθήκον και δεν δηµιουργούν προσαρµοστικούς τρόπους για τη ρύθµιση των 27 αρνητικών συναισθηµάτων. Η παιδική κατάθλιψη έχει συνδεθεί µε αρνητικά γεγονότα ζωής (καταστάσεις, παραµέλησης και συναισθηµατικής αποστέρησης), κυρίως απώλειες. Τέτοια γεγονότα, όπως διαζύγιο, αποστέρηση, θάνατος, αυτοκτονία, µόνα τους ή σε συνδυασµό µε άλλους παράγοντες κινδύνου (π.χ. έλλειψη υποστήριξης), σηµατοδοτούν την έναρξη της κατάθλιψης. Στις περιπτώσεις θανάτου ή αυτοκτονίας ο κίνδυνος κατάθλιψης είναι ανάλογος µε το πόσο κοντινό ήταν το απολεσθέν πρόσωπο και τη βιαιότητα της έκθεσης στο γεγονός. Επίσης, µη σοβαρά στρεσογόνα γεγονότα, όπως δυσκολίες στις σχέσεις µε τους φίλους ( άσκηση βίας ενδοσχολικής, Bullying )ή µε τους γονείς, προβλήµατα στο σχολείο, ανευρίσκονται συχνά στη διάρκεια του χρόνου της έναρξης που προηγείται της κατάθλιψης. Από τις ψυχαναλύσεις ενηλίκων καταθλιπτικών ασθενών φαίνεται να υπάρχει πάντα µια πρώιµη εµπειρία απώλειας, είτε αυτή είναι πραγµατική είτε φαντασιακή. Η περιγραφή της κατάθλιψης στη βρεφική ηλικία τοποθέτησε την απώλεια της µητέρας ως κεντρικό πυρήνα. Η έννοια της απώλειας δεν αφορά µόνο φυσική απουσία της µητέρας, αλλά κάθε κατάσταση απαραίτητη για την ψυχολογική ισορροπία του ατόµου. ( Τσανίρα 1984 ). Έχει υπογραµµιστεί ότι στη νηπιακή ηλικία η απώλεια ενός «αντικειµένου αγάπης» δεν βιώνεται αρνητικά για την απώλεια του αντικειµένου καθεαυτή, αλλά µάλλον για την απώλεια της ψυχοσωµατικής ευεξίας που πρόσφερε το «αντικείµενο αγάπης». Αξίζει, βέβαια, να σηµειωθεί ότι η απώλεια του αντικειµένου βιώνεται σαν ένα σοβαρό ψυχικό τραύµα

44 Το πώς θα εξελιχθεί η ανάπτυξη του παιδιού εξαρτάται από το αν θα υπάρξει γονεϊκό υποκατάστατο για το παιδί, το οποίο όµως υποκατάστατο για το παιδί , πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού µε ικανοποιητικό τρόπο. Αν ανταποκριθεί ικανοποιητικά το παιδί, ύστερα από µια περίοδο θλίψης, δε βιώνει κατάθλιψη. Γενικά υποστηρίζεται ότι οι χωρισµοί και οι επαναλαµβανόµενες απειλές για την απώλεια του «αντικειµένου αγάπης» προκαλούν ψυχοπαθολογία. Όταν η µητέρα δεν υπάρχει ή δεν απαντά , το παιδί βιώνει µια διεργασία πένθους, τα στάδια της οποίας περιγράφηκαν από τον J.Bowlby (1973).Ο αποχωρισµός είναι µια πραγµατική απώλεια που προκαλεί απελπισία. Η απειλή της απώλειας προκαλεί άγχος. Το παιδί αντιδρά στην απώλεια µε µια ίδια σειρά συµπεριφορών. Απελπισία: Κλαίει και προσπαθεί να ξαναβρεί το χαµένο αντικείµενο. Αποθάρρυνση: Εναλλαγή λύπης και θυµού, διαπιστώνει την αποτυχία στο να επαναφέρει τη µητέρα του και µένει έκπληκτο. Αποδέσµευση: Εγκαταλείπει τελείως τη διεκδίκηση. Οι λόγοι της σπανιότητας γνήσιας µελαγχολίας στα παιδιά πιστεύουµε ότι µπορούν να εξηγηθούν καλύτερα από ψυχοδυναµικής σκοπιάς.

45 Μετά την ενδοβολή η εχθρότητα προς το αντικείµενο αποτελεί πλέον εχθρότητα του Υπερεγώ προς το Εγώ. Οι συνθήκες όµως αυτές δύσκολα είναι υπαρκτές στην παιδική ηλικία, κυρίως λόγω των συνεχιζόµενων συνταυτίσεων. Εξαιτίας των τελευταίων αυτών η πλήρης ενδοβολή αποφεύγεται και το Υπερεγώ εξακολουθεί να διαµορφώνεται. Η δηµιουργία του Υπερεγώ σύµφωνα µε τις σύγχρονες εξελικτικές απόψεις της ψυχανάλυσης δεν πρέπει να θεωρείται αποτέλεσµα ενός περιορισµένου ψυχικού σταδίου, εφόσον µάλιστα δεχόµαστε σήµερα «προδρόµους» του υπερεγώ κατά τα προγεννητικά στάδια , αλλά φαίνεται ότι το υπερεγώ εξακολουθεί να οριστικοποιείται και να ενδυναµώνεται κατά τη «λανθάνουσα ηλικία»(6ο -12ο έτος).

46 Συχνά οι έφηβοι βιώνουν δύσκολες στιγµές, νοιώθουν καταβεβληµένοι ψυχολογικά εξαιτίας διαφόρων καταστάσεων. Οι σχολικές υποχρεώσεις, οι προσδοκίες των γονιών τους, οι σχέσεις µε τους συνοµηλίκους τους , µπορεί να τους δηµιουργούν περιστασιακά, ψυχική καταπόνηση. Το γεγονός ότι η σηµερινή κοινωνία τους βοµβαρδίζει µε αντικρουόµενα και ποικιλόµορφα µηνύµατα, δεν είναι ότι καλύτερο για τις αποφάσεις και τον προσανατολισµό τους. Η τηλεόραση, το διαδίκτυο, το AIDS , τα ναρκωτικά, το κάπνισµα , οι σεξουαλικές σχέσεις, η επαγγελµατική πορεία, προσθέτουν στο σύνολο των προκλήσεων στις οποίες καλούνται να ανταποκριθούν καθηµερινά. ∆εν είναι λοιπόν εκπληκτικό που οι έφηβοι αντιδρούν µε το δικό τους ιδιόµορφο τρόπο κατά την ευάλωτη αυτή φάση της ζωής τους. Για αυτό η διάγνωση της κατάθλιψης που µπορεί να τους προσβάλλει δεν είναι εύκολο να ανιχνευθεί ούτε από τους ίδιους αλλά και ούτε από τους ανθρώπους του περιβάλλοντος τους.

47 Σηµαντικές µελέτες έχουν ασχοληθεί µε τον προσδιορισµό βιολογικών δεικτών της εφηβικής κατάθλιψης. Οι διαταραχές του µεταβολισµού των νευροδιαβιβαστών, κυρίως των µονοαµινών, ενοχοποιούνται για την κατάθλιψη των ενηλίκων. Η υπόθεση της υποδραστηριότητας των µονοαµινών δεν έχει αποδειχθεί στην κατάθλιψη των εφήβων.( Παπάνης και οι συνεργάτες του 2007 ) Οι καταθλιπτικοί έφηβοι παρουσιάζουν ελαττωµένη έκκριση αυξητικής ορµόνης που πιθανόν οφείλεται σε δυσλειτουργία των κεντρικών νοραδρενεργικών υποδοχέων( Ryan 1994). Ορισµένοι ερευνητές µιλούν για υπερέκκριση της αυξητικής ορµόνης στους εφήβους κατά τη διάρκεια του ύπνου αν και άλλες έρευνες δεν το επιβεβαιώνουν. Ένα άλλο µοντέλο το οποίο στηρίζεται στις γνωσιακές θεωρίες είναι η κύρια ιδέα του µοντέλου αυτού δηλαδή ότι τα καταθλιπτικά άτοµα αναπτύσσουν µια παραµορφωµένη αντίληψη εµφανίζεται και οδηγεί σε κατάθλιψη. Σε αυτό το µοντέλο της κατάθλιψης στηρίζεται η γνωσιακή θεωρία, η κατάθλιψη δεν ενεργοποιείται απλώς από αρνητικές εµπειρίες ζωής, αλλά κυρίως από τον τρόπο µε τον οποίο το άτοµο τις αντιλαµβάνεται και τις επεξεργάζεται.

48 Η µελέτη της γνωσιακής λειτουργίας καταθλιπτικών εφήβων έδειξε ότι τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν χαµηλή αυτοκριτική, σηµαντικές γνωσιακές διαστρεβλώσεις και αίσθηµα έλλειψης ελέγχου σε αρνητικά γεγονότα.( Παπάνης και οι συνεργάτες του 2007).Η αιτιολογία της αυτοκτονικής συµπεριφοράς στους εφήβους απεικονίζεται σε συγκεκριµένα περιστατικά όπως αυτάδηµοσιεύτηκαν στον Τύπο(βλέπε Παράρτηµα ).

49 Συµπτώµατα της εφηβικής κατάθλιψης Επειδή τα χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι πολλές φορές κοινά µε της κατάθλιψης, οι γονείς ξεγελιούνται και δικαιολογούν συµπεριφορές λέγοντας για παράδειγµα πως «το παιδί είναι λίγο κλειστό», «ντροπαλό», «δεν έχει διάθεση να βγει», κ.τ.λ. Στην πραγµατικότητα όµως οι συµπεριφορές αυτές µπορεί να είναι και συµπτώµατα κατάθλιψης. Υπάρχουν συµπτώµατα τα οποία συνοδεύουν την κατάθλιψη στους εφήβους. Όταν διαρκούν για πολλές µέρες, πέραν των δυο εβδοµάδων, το σύνολο της κλινικής 30 εικόνας που παρουσιάζει το παιδί πρέπει να εξετάζει το παιδί πρέπει να εξετάζεται για να ανιχνεύεται έγκαιρα εάν υπάρχει η κατάθλιψη.

50 Μεταξύ των συµπτωµάτων που συνοδεύουν την κατάθλιψη περιλαµβάνονται:
• θλίψη και απελπισία (τις περισσότερες ηµέρες της εβδοµάδας και για αρκετές ώρες της ηµέρας το παιδί κλαίει και είναι θλιµµένο) • αποµάκρυνση από φίλους και από δραστηριότητες από τις οποίες ο έφηβος αντλούσε χαρά και ικανοποίηση στο παρελθόν (ο έφηβος δεν επισκέπτεται πια τους φίλους του , ή δεν κάνει καθόλου φίλους και περνά τον περισσότερο χρόνο του µόνο, ενώ δραστηριότητες που το ευχαριστούν στο παρελθόν δεν έχουν πλέον ενδιαφέρον για το παιδί) • αυξηµένος εκνευρισµός και ευερεθιστικότητα (ακόµα και οι πιο µικρές δυσκολίες φέρνουν εκνευρισµό και θυµό που το παιδί δεν µπορεί να διαχειριστεί) • πολλές απουσίες από το σχολείο και σηµαντική µείωση στη σχολική επίδοση (το παιδί χάνει πολλά µαθήµατα και η επίδοσή του στα µαθήµατα µειώνεται σε σηµαντικό βαθµό)

51 • αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (αύξηση ή ελάττωση της όρεξης) • προβλήµατα στον ύπνο (το παιδί µπορεί να ξυπνά πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας ή να µην µπορεί να ξυπνήσει το πρωϊ) • αναποφασιστικότητα, έλλειψη συγκέντρωσης (παιδιά που ήταν καλά οργανωµένα στο παρελθόν φαίνεται να ξεχνούν, να µην µπορούν να οργανώσουν το χρόνο και τις δραστηριότητές τους ή να συγκεντρωθούν σε ό,τι κάνουν) • υπερβολικά συναισθήµατα ενοχής και ανικανότητας, απουσία ενθουσιασµού ή κινήτρου και χαµηλή αυτοεκτίµηση (φράσεις όπως « είµαι χαζός», «εγώ φταίω για όλα» είναι συχνές στο καταθλιπτικό έφηβο) • συχνά παράπονα για κεφαλαλγίες και πόνους στο στοµάχι (τα συµπτώµατα αυτά συνήθως απορρέουν από την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών) • χαµηλή ενεργητικότητα και χρόνια κόπωση • κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών

52 • επαναλαµβανόµενες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας
• επαναλαµβανόµενες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας.( αρκετές φορές ο έφηβος που είναι θυµωµένος µπορεί να πει τη φράση «µακάρι να πέθαινα». Η αυτοκτονία όµως είναι µια πραγµατικότητα ακόµη και για τους εφήβους. Όταν µια τέτοια φράση προέρχεται από τα χείλη ενός παιδιού µε κατάθλιψη, θα πρέπει πάντα να λαµβάνεται πολύ σοβαρά υπόψιν) ( ΕΠΙΨΥ 2006 ).

53 Οι παράγοντες κινδύνου για την εµφάνιση της κατάθλιψης είναι οι εξής: o τα παιδιά που βρίσκονται σε κατάσταση έντονου στρες, που έχουν βιώσει µια σηµαντική απώλεια, έχουν µαθησιακές δυσκολίες ή προβλήµατα συµπεριφοράς έχουν περισσότερες πιθανότητες να εµφανίσουν κατάθλιψη o η εφηβεία είναι ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για τα κορίτσια σε σύγκριση µε τα αγόρια o τα παιδιά που εµφανίζουν κλινική κατάθλιψη, συνήθως προέρχονται από οικογένειες µε ιστορικό κατάθλιψης. 32 Οι επιπτώσεις για την εµφάνιση της κατάθλιψης είναι οι εξής : o τα παιδιά που έχουν περάσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο είναι πολύ πιθανό στα επόµενα πέντε χρόνια να εµφανίσουν ένα δεύτερο επεισόδιο o η κατάθλιψη στην παιδική ηλικία µπορεί να προοιωνίζει σοβαρότερες καταστάσεις κατά την ενήλικη ζωή o η κατάθλιψη σε παιδιά και εφήβους είναι συνδεδεµένη µε τον αυξηµένο κίνδυνο αυτοκτονίας ( ΕΠΙΨΥ 2006 ).

54 Πρωτογενές επίπεδο Η πρωτογενείς πρόληψη πραγματοποιείται σε δύο επίπεδα στο οµαδικό και στο ατοµικό. Αρχικά όσον αφορά την οµαδική πρόληψη ο Moron επιµένει στη σηµασία της πληροφόρησης αντίθετα όσον αφορά την ατοµική πρόληψη στην οποία ουσιαστικό ρόλο παίζει ο ρόλος του οικογενειακού γιατρού. Δευτερογενές επίπεδο Στην πρόληψη- παρέµβαση η ανάγκη νοσηλείας σε ψυχιατρικό περιβάλλον, µετά από την πραγματοποίηση της πράξης αυτοκτονίας, επιτρέπει την απομάκρυνση του εφήβου από το περιβάλλον το οποίο γέννησε τη συμπεριφορά αυτοκτονίας. Τριτογενές επίπεδο Τέλος η τριτογενή πρόληψη αντιπροσωπεύει το σύνολο των µέτρων, τα οποία προορίζονται για την αποφυγή των υποτρόπων( Chabrol 1987) . Επίσης είναι σηµαντικό να µην υποτιµηθούν ποτέ οι δηλώσεις αυτοκαταστροφής ενός εφήβου. Ο ενήλικος οφείλει να δώσει προσοχή και όταν πιστεύει ότι πρόκειται για συναισθηµατικό εκβιασµό. Είναι , δυστυχώς, γνωστό ότι πολλές απόπειρες µετατρέπονται «κατά λάθος» σε αυτοκτονίες, επειδή το παιχνίδι µε το θάνατο ξέφυγε από τον έλεγχο. Παραδόξως, το παιχνίδι µε το θάνατο θεωρείται από τον έφηβο µια προσπάθεια να ελέγξει τη ζωή του.(Ποµίνι 2002).