«Η διδακτική του μαθήματος της Ιστορίας» (Οργάνωση διδασκαλίας. Διδακτικό παράδειγμα). Γυμνάσιο Δροσιάς, 04/10/12 3 ο Γυμν. Γέρακα 11/10/12 Δρ Χρύσα Αλεξοπούλου.

Παρουσίαση με θέμα: "«Η διδακτική του μαθήματος της Ιστορίας» (Οργάνωση διδασκαλίας. Διδακτικό παράδειγμα). Γυμνάσιο Δροσιάς, 04/10/12 3 ο Γυμν. Γέρακα 11/10/12 Δρ Χρύσα Αλεξοπούλου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Η διδακτική του μαθήματος της Ιστορίας» (Οργάνωση διδασκαλίας. Διδακτικό παράδειγμα). Γυμνάσιο Δροσιάς, 04/10/12 3 ο Γυμν. Γέρακα 11/10/12 Δρ Χρύσα Αλεξοπούλου

2 Γενική Διδακτική επιστημονική μελέτη της οργάνωσης των καταστάσεων για τη μάθηση με τρόπο που να υπόκειται (η μάθηση) σε έλεγχο και επαλήθευση. Αντιμέτωπη με τα ερωτήματα: Πώς μπορεί να κατακτηθεί η γνώση μέσα από τις σχολικές διαδικασίες; Ποια πρέπει να είναι η διδακτική κατάρτιση του διδάσκοντα, ώστε να διαμεσολαβεί με αποτελεσματικό τρόπο;

3 Γενική Διδακτική Σημείο τομής διδακτικής και επιστημολογίας: μάθημα. (πεδίο Α.Π.Σ. αλλά και διδάσκοντος). Προηγείται μια βασική λειτουργία της διδακτικής: να στοχάζεται για το «άνοιγμα» ανάμεσα στις γνώσεις αναφοράς και τις σχολικές γνώσεις. Ένα σχολικό μάθημα δεν είναι σε καμιά περίπτωση μια απλοποιημένη μόνο εκδοχή του αντίστοιχου επιστημονικού αντικειμένου. Η συνείδηση αυτής της απόστασης δημιούργησε την ιδέα της διδακτικής μετάθεσης, της διαδικασίας δηλαδή εκείνης που μετατρέπει ένα γνωστικό αντικείμενο σε διδακτικό.

4 Γενική Διδακτική Φίλτρο της διδακτικής μετάθεσης αποτελούν: -οι εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος -οι παιδαγωγικοί και εκπαιδευτικοί στόχοι του. ο διδάσκων είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία αναγκαίων και ευνοϊκών συνθηκών για την επίτευξη των παιδαγωγικών και διδακτικών στόχων, στους οποίους στοχεύει αυτή η μετάθεση. Πώς γίνεται αυτό; Μέσω των Α.Π.Σ. και του διδάσκοντος. Πόσο εύκολο είναι να εφαρμοστεί στην πράξη; Η Παιδαγωγική Επιστήμη έχει καταλήξει ότι περίπου το 90% των μαθητών είναι κατάλληλοι να αφομοιώσουν ό,τι τους διδάσκουμε και εναπόκειται στην παιδαγωγική και στη διδακτική να βρουν τα μέσα που θα επιτρέψουν στους μαθητές να κατακτήσουν το γνωστικό αντικείμενo (Bloom).

5 Ειδική Διδακτική για το μάθημα της Ιστορίας Παρελθόν→γνώση/μάθηση→ Ιστορία, «Ιστορία», ιστορία:κοινή προσπάθεια η γνώση και η ερμηνεία του παρελθόντος Βασική η γνώση: - της φύσης του αντικειμένου της Ιστορίας(περίοδοι με γεγονότα, πρόσωπα κλπ., ποικίλα κατάλοιπα του παρελθόντος= από μνημεία μέχρι ιστορικές σειρές, βιβλία κλπ). Η φιλοσοφία της Ιστορίας δίνει τα εργαλεία για το περιεχόμενο των προηγουμένων (αποσπασματικά; επιλεκτικά; παραπλανητικά; κλπ.). Βασικό κριτήριο για την καταγραφή της ιστορίας είναι τα τεκμήρια. - της θέσης του αντικειμένου της Ιστορίας στο σημερινό κοινωνικό και πολιτισμικό τοπίο και της λειτουργίας του στον εκπαιδευτικό θεσμό. Οπωσδήποτε η Ιστορία είναι και αντανάκλαση των παραδοχών της κοινωνίας στην οποία ζούμε (π.χ. Ρωσίας, χώρες Δ. Ευρώπης 1960).

6 Ειδική Διδακτική για το μάθημα της Ιστορίας Το βέβαιο είναι ότι το παρελθόν υπήρξε και όπως λέει και ο Μίλαν Κούντερα στο έργο του «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» (1990) «Οι άνθρωποι πάντοτε φωνάζουν ότι θέλουν να δημιουργήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Το μέλλον είναι ένα απαθές κενό. Το παρελθόν σφύζει από πρόθυμη ζωή. Το παρελθόν υπάρχει για να εκνευρίσει, να προκαλέσει, να μας βάλει σε πειρασμό να το καταστρέψουμε ή να το βάψουμε ξανά από την αρχή. Ο μόνος λόγος που οι άνθρωποι θέλουν να είναι κύριοι του μέλλοντος είναι για να αλλάξουν το παρελθόν».

7 Ειδική Διδακτική γνώση: - των εξελίξεων στις γνώσεις αναφοράς της Ιστορίας. - των σκοπών και των στόχων του μαθήματος της Ιστορίας. ιεράρχηση στόχων σε γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα (πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι μαθητές, αν διδαχθούν με κατάλληλο τρόπο, είναι ικανοί να κατανοήσουν θέματα που αφορούν στο παρελθόν και να παρακολουθήσουν τις σχετικές λεπτές νοητικές διεργασίες).

8 Ειδική Διδακτική οργάνωση διδασκαλίας - μέθοδοι αξιολόγηση

9 Οργάνωση διδασκαλίας ΕΠΣ (διαφορετική εστίαση για το Γυμνάσιο από εκείνη για το Λύκειο). Αναλυτικό πρόγραμμα μαθήματος (σκοποί και ώρες μαθήματος). Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος (πληροφορίες για ειδικούς στόχους μαθήματος, για μέθοδο διδασκαλίας. Προγραμματισμός διδακτέας ύλης, διδακτικά παραδείγματα).

10 Οργάνωση διδασκαλίας Απάντηση σε ερωτήματα όπως: -Ποια είναι τα προσδοκώμενα αποτελέσματα μετά από κάθε διδασκαλία; -Τι περιμένουμε να έχουν κατακτήσει οι μαθητές σε επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων; Γνώση των προβλεπομένων για την αξιολόγηση του μαθητή (Π.Δ, Εγκύκλιοι). Άμεση η σχέση διδασκαλίας-αξιολόγησης.

11 Οργάνωση διδασκαλίας Διδακτικό υλικό: α) εγχειρίδιο μαθητή, βιβλίο καθηγητή (σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή από την ιστοσελίδα του Π.Ι.). β) βοηθητικό υλικό ( βιβλία σχετικά με τα αντικείμενα διδασκαλίας π.χ. Ι.Ε.Ε., Ι.Π., άρθρα από εφημερίδες και περιοδικά, άλλο έντυπο υλικό, σχετικές ιστοσελίδες).

12 Οργάνωση διδασκαλίας Υποστηρικτικό υλικό : α)πίνακες, χάρτες, προϊόντα της τέχνης, όπως εικαστικό υλικό μουσείων, ντοκιμαντέρ(+), ταινίες κλπ. β) επισκέψεις μνημείων, μουσείων, αρχαιολογικών χώρων. ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ: Πρέπει ο διδάσκων να κατέχει πολλά για να μπορέσει να μεταδώσει λίγα.

13 Οργάνωση διδασκαλίας στη στοχοθεσία οδηγός μας πρέπει να είναι α)το όλον του βιβλίου β) η συγκεκριμένη διδακτική ενότητα και γ) το επίπεδο της τάξης μας ιεράρχηση ειδικών στόχων (σαφείς και εφικτοί). ενημέρωση των μαθητών για τα μαθήματα αυτής της χρονιάς (Γιατί μαθαίνουμε Ιστορία; Συζήτηση επί των απόψεων των μαθητών. Τι θα μάθουμε αυτή τη χρονιά; Τοποθέτηση στον χώρο και τον χρόνο του προς πραγμάτευση γνωστικού υλικού).

14 Οργάνωση διδασκαλίας Η ιστορική γλώσσα -εξειδικευμένη ορολογία : από το παρελθόν, π.χ. φέουδο, πασάς -σημασιακές μετατοπίσεις : π.χ. η λέξη τάξη ή επανάσταση ( Γαλλική – Βιομηχανική) -γλώσσα του ιστορικού χρόνου: π.χ. μεσαιωνικός, νεωτερικός -γλώσσα των ιστορικών διαδικασιών: αιτία, αφορμή, κλπ. και η ερμηνεία της.

15 Οργάνωση διδασκαλίας Ορισμένες επιπλέον παράμετροι: -υλικό + αντιλήψεις καθηγητή-μαθητών με κέντρο την Ιστορία. -τρόποι θέασης του παρελθόντος (κίνδυνος αναχρονισμού) -«μικροθεωρίες» προερχόμενες από ταινίες (π.χ. για τον Αλέξανδρο, την Τροία κλπ), διαφημίσεις, λογο- τεχνία και περιοδικά, που στρεβλώνουν ή παρα- ποιούν το ιστορικό παρελθόν όχι οπωσδήποτε σκόπιμα.

16 Οργάνωση διδασκαλίας ΓΥΜΝΑΣΙΟ: οι μαθητές αυτής της ηλικίας εστιάζουν περισσότερο σε γεγονότα και πρόσωπα. Είναι η ηλικία των ειδικών και συγκεκριμένων ενδιαφερόντων, αλλά παράλληλα κατανοούν και στοιχειώδεις αιτιώδεις σχέσεις (ιδιαίτερα οι της Γ΄ τάξης).

17 Οργάνωση διδασκαλίας ΛΥΚΕΙΟ: οι μαθητές εστιάζουν και ενδιαφέρονται για βαθύτερα αίτια και αποτελέσματα, αναζητούν τις συνθήκες επίδρασης στο ιστορικό γίγνεσθαι, είναι ικανοί να κρίνουν πράξεις, καταστάσεις, πρόσωπα, να κάνουν συγκρίσεις, να βρουν αναλογίες, κλπ.

18 Οργάνωση διδασκαλίας μέθοδος διδασκαλίας: ΓΥΜΝΑΣΙΟ 1) σχολιασμένη αφήγηση με διαλογική μορφή: προϋποθέτει καλή γνώση υλικού, σχέδιο διδασκαλίας-διάγραμμα στον πίνακα, ερμηνεία όρων. Ο καθηγητής διακόπτει την αφήγησή του θέτοντας ερωτήσεις, σχολιάζοντας τις απαντήσεις των μαθητών, δίνοντας επιπλέον εξηγήσεις, παραπέμποντας στα τεκμήρια ( χάρτες, εικόνες, πίνακες, πηγές).

19 Οργάνωση διδασκαλίας Η σύγχρονη επιστημονική άποψη εκτιμά θετικά την αφηγηματική παράδοση, διότι μέσω αυτής διεγείρεται το ενδιαφέρον, εγείρονται ερωτήσεις, ενθαρρύνονται τοποθετήσεις. Αρκεί η αφήγηση να μην προϋποθέτει παθητικούς ακροατές. Ας σκεφτόμαστε ότι στις δύσκολες συνθήκες, κάτω από τις οποίες διδάσκουμε συνήθως Ιστορία, το ισχυρότερο όπλο μας είναι οι λέξεις μας και οι λέξεις αυτών που έζησαν στο παρελθόν μέσω των τεκμηρίων ή του σχολικού εγχειριδίου. Ο λόγος μας στη διδασκαλία αποκτά ρόλο στρατηγικής.

20 Οργάνωση διδασκαλίας 2) ερευνητική μέθοδος (ομαδοσυνεργατική). : οι μαθητές προετοιμάζουν σε ομάδες το επόμενο μάθημα. Διατυπώνουν ερωτήσεις, απορίες, συντάσσουν συνοπτικό πίνακα που τους επιτρέπει να εκθέσουν τα βασικά σημεία του μαθήματος. Η εργασία γίνεται στην τάξη και ο καθηγητής περιορίζεται στο να διαπιστώσει το βαθμό της αφομοίωσης και να απαντήσεις στις ερωτήσεις των μαθητών. (Σύγκριση μεθόδων).

21 Οργάνωση διδασκαλίας μέθοδος διδασκαλίας: ΛΥΚΕΙΟ κατευθυνόμενος διάλογος: διαλεκτική μορφή που θα στηριχτεί στην αξιοποίηση της υπάρχουσας γνώσης, στις αφορμές του παρόντος, σε συγκρίσεις ή αναλογίες, κατά περίπτωση.

22 Οργάνωση διδασκαλίας Γενικότερα, ο διδάσκων= διαμεσολαβητής, διότι μόνο έτσι θα ασκηθεί ο μαθητής εντός της λεγόμενης ζώνης επικείμενης ανάπτυξης (Vygotsky), όπου η καθοδήγηση από τον διδάσκοντα οδηγεί μέσω νοητικών λειτουργιών σε νοητική ανάπτυξη, η οποία είναι πιο εξελιγμένη και πιο «μπροστά» από αυτά που ο μαθητής έχει ήδη κατακτήσει.

23 Οργάνωση διδασκαλίας ο διδάσκων να «εμπλέκει» τον μαθητή δίνοντάς του αφορμές προβληματισμού, στρατηγικές ανάλυσης με σκοπό να τον βοηθήσει να ξεπεράσει προηγούμενα όρια σκέψης του. Βασικό ζήτημα ο τρόπος που τίθενται τα ερωτήματα στον μαθητή (οι μαθητές εκπαιδεύονται να απαντούν όπως τους ρωτάμε).( Πάνω από 1.500.000 ερωτήσεις διατυ- πώνουμε κατά την επαγγελματική μας σταδιοδρομία ). Στρατηγική ερωτήσεων:

24 Οργάνωση διδασκαλίας Οι ερωτήσεις να είναι προσανατολισμένες σε διδακτικούς στόχους. Είδη: εκείνες που α) αποσπούν πληροφοριακό υλικό β) εκμαιεύουν την κατανόηση (αποκλίνουσες:προωθούν την έκφραση στάσεων, λογική θεμελίωση και συγκλίνουσες: προωθούν συσχετίσεις, ωθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων και ερμηνειών. γ) απαιτούν δημιουργική σκέψη (διατύπωση πρώτων σκέψεων και κρίσεων. Αλλά να αφήνουν σχετική ελευθερία στο μαθητή (κυρίως του Λυκείου) να εκφράσει την άποψή του με λογική θεμελίωση.

25 Οργάνωση διδασκαλίας και να υπακούουν οι ερωτήσεις μας σε ένα κανόνα «επικοινωνιακής ηθικής», εντός της οποίας ο σχολικός διάλογος επιτρέπει την έκφραση διαφορετικής γνώμης, την ανταλλαγή επιχειρημάτων, τον αμοιβαίο σεβασμό κατά την αναζήτηση της προσδοκώμενης συναίνεσης.

26 Οργάνωση διδασκαλίας Σημαντικό στοιχείο είναι οι μαθητές να κατανοήσουν ότι ο καθηγητής έχει απόψεις, υπηρετεί αξίες, έχει ιδεολογία αλλά όλα αυτά τα καταθέτει σε διαπραγμάτευση ως «δικές» του αξίες και όχι ως απόλυτες αλήθειες, με διάλογο επιχειρημάτων, σε κλίμα ειλικρίνειας.

27 Οργάνωση διδασκαλίας χρήση περισσότερων τεκμηρίων και αξιοποίηση των πηγών: η πηγή έχει διττό χαρακτήρα ή θα θεμελιώσει τη θέση στην οποία κατέληξε ο διάλογος ή θα δείξει ότι η άλλη εξήγηση που έχει υποστηριχτεί δεν ευσταθεί. Η διαλεκτική με την πηγή /τεκμήριο αποσκοπεί όχι απλώς στη γνώση αλλά στην κατανόηση του υλικού.

28 Οργάνωση διδασκαλίας κατανόηση σημαίνει εξήγηση της Ιστορίας; ΟΧΙ. Η εξήγηση είναι υπόθεση του Ιστορικού. Στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας ο μαθητής κατανοεί μόνο τους τρόπους με τους οποίους ο Ιστορικός εξηγεί την ιστορία.

29 Γενικό συμπέρασμα: Απαιτείται συνδυασμός διδακτικών στόχων +μεθοδολογίας. Αφήγηση + πληροφόρηση. Διαλεκτική + κατανόηση + ερμηνεία → σφαιρική θεώρηση ιστορικής πραγματικότητας.

30 Αξιολόγηση μαθητών μέσω α) της καθημερινής συνεργασίας β) των γραπτών δοκιμασιών, διάρκειας λίγων λεπτών ως και μιας διδακτικής ώρας, κατά περίπτωση γ) συνθετικών δημιουργικών εργασιών. δ) αυτοαξιολόγησης με λίγα και σταθερά κριτήρια.

31 Αξιολόγηση μαθητών αξιολόγηση διαμορφωτική : είναι χρήσιμη για τον μαθητή (του δημιουργεί σαφή εικόνα για το επίπεδό του στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή) και για το σχεδιασμό της μελλοντικής διδασκαλίας. αξιολόγηση τελική. Απαραίτητη η ενθαρρυντική στάση του διδάσκοντα όπως και οι διαβαθμισμένες απαιτήσεις του (π.χ. ειδικές περιπτώσεις μαθητών).

32 Αξιολόγηση μαθητών Παραδείγματα εναλλακτικών δραστηριοτήτων: Π.χ. 1. έρευνα σε ζητήματα εκφραστικής γραφής (ημερολόγια, απομνημονεύματα, αυτοβιογραφίες). 2. έρευνα σε ζητήματα λογοτεχνικής γραφής (μυθιστορήματα, ποίηση). 3. έρευνα σε ζητήματα εικαστικής γραφής (έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας). 4. αποτύπωση έμπνευσης των μαθητών μας (με λόγο, ζωγραφική, φωτογραφία, μουσική).

33 Αξιολόγηση διδασκαλίας Με βάση τους ιεραρχημένους στόχους μας τι επετεύχθη; Πώς ανταποκρίθηκε η τάξη (συμμετοχή, βαθμός κατανόησης); Ολοκληρώθηκε η ενότητα ή το τμήμα εκείνο που είχαμε προγραμματίσει να ολοκληρωθεί; Συμπεράσματα προς αξιοποίηση.

34 1 ο ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Τάξη Γ΄ Γυμνασίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 17 Ο Ι. Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831). Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829)

35 Ειδικοί διδακτικοί στόχοι Οι μαθητές να -πληροφορηθούν ποια ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα κατά την άφιξη του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια -γνωρίσουν τις προσπάθειες που έκανε ο κυβερνήτης για να οργανώσει τους τομείς του ελληνικού κράτους

36 Ειδικοί διδακτικοί στόχοι να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν τους παράγοντες που γέννησαν την αντιπολίτευση στον Κυβερνήτη -να αποτιμήσουν γενικά το έργο του Καποδίστρια ως Κυβερνήτη.

37 Αφόρμηση Εναλλακτικές προτάσεις: α) σύνδεση με τις διδακτικές ενότητες 9,10 (Προσπάθειες των επαναστατημένων να συγκροτήσουν κράτος/Εθνοσυνελεύσεις/Αποτυχίες-εμφύλιος) και 11 (Ρόλος Ευρωπαϊκής διπλωματίας/Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας)του 2ου κεφαλαίου. β) η συμβολική χρήση του ονόματος «Καποδίστριας» σήμερα. (Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών, σχέδιο Καποδίστριας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, η απεικόνιση του Κυβερνήτη σε νομίσματα).

38 Ειδικοί ιστορικοί όροι της ενότητας Όροι που πρέπει να συγκρατήσουμε ως γνώση: Κυβερνήτης Λόχος Ευελπίδων Φοίνικας Αλληλοδιδακτικά σχολεία Ελληνικά σχολεία Πρότυπον Σχολείο Κεντρικόν σχολείο

39 Κύρια σημεία ενότητας Αυτά που δίνονται με έντονα γράμματα στο σχολικό εγχειρίδιο, π.χ. Πολίτευμα και διοίκηση κλπ. Η αντιπολίτευση κατά του Καποδίστρια. Ανάλυση περιεχομένου των κυρίων σημείων.

40 Κύρια σημεία ενότητας (συνέχεια) Κορύφωση Αντιπολίτευσης Δολοφονία του Καποδίστρια.

41 Σχολιασμός πηγών Δύο αντίθετες απόψεις για τον Ι. Καποδίστρια και το έργο του α) η άποψη του Ι. Κωλέττη, αρχηγού του γαλλικού κόμματος β) η άποψη του Εϋνάρδου (G. Eynard), φιλέλληνα συνεργάτη του Καποδίστρια. Μελέτη των κειμένων σε αντιπαραβολή.

42 Εμπέδωση Ασκήσεις-Δραστηριότητες Διαθεματικές έννοιες σύστημα, αντίθεση, σύγκρουση

43 Πρόσθετο διδακτικό υλικό από το βιβλίο του καθηγητή άλλες πηγές Προτεινόμενες διαδικτυακές διευθύνσεις www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/diethni /06.html www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/diethni /06.html www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/diethni /07.html www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/diethni /07.html

44 Άλλες πιθανές δραστηριότητες Προεκτάσεις στην Τοπική Ιστορία Συνδέσεις με άλλα μαθήματα Ταινίες, ντοκιμαντέρ.

45 Χρήσιμες πληροφορίες ΜΕΡΙΚΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ http://www.pi-schools.gr http://www.e-yliko.gr http://www.culture.gr http://www.ime.gr / http://www.e-history.gr/ http://www.ime.gr http://www.elia.org.gr http://www.ert-archives.gr http://www.spartacus.schoolnet.co.uk «Πανόραμα του Αιώνα 1895-1940» ΕΡΤ & TV Ζουρνάλ 1984 «Εμείς οι ΄Ελληνες, Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», ΣΚΑΪ.

46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αζέλης Α., Λαμπάτος Γ. (2003), Ιστορία της Β΄και Γ΄Λυκείου Γενικής Παιδείας. Οι ιστορικές πηγές, Αθήνα: Μεταίχμιο Αντωνιάδης Λ.(1995), Η διδακτική της Ιστορίας, Αθήνα: Πατάκης Βαζούρα Ζ. (2007), Η διδακτική της ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση με βάση τις αρχές του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διδασκαλία των γλωσσών, Θεσσαλονίκη: University Studio Press Γρυντάκης, Γ. (1999), Τρόποι αισθητοποίησης του μαθήματος της Ιστορίας. Στο Σεμινάριο 21, σσ.229-243 Δάλκος Γ.(2000), Σχολείο και μουσείο, Αθήνα: Καστανιώτης Ευσταθίου-Καραγεωργάκη Μ. (2007), Σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της Ιστορίας. Εφαρμογές στο γυμνάσιο και στο λύκειο, Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη ΄Ιγκερς Γκ.( 2006), Η ιστοριογραφία στον 20ό αιώνα, μτφρ. Π. Ματάλας, Αθήνα: Νεφέλη (4η επανέκδοση) Chris Husbands (2000), Τι σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας; Γλώσσα, ιδέες και νοήματα, μτφρ. Α. Λυκούργος, Αθήνα: Μεταίχμιο Κασκαντάμη Μ. (2001,) Μαθαίνοντας στο Internet Αρχαία – Νέα – Ιστορία, Αθήνα: Καστανιώτης.

47 2 ο Διδακτικό παράδειγμα Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου (Ε. Λούβη- Δ. Ξιφαρά) ΟΕΔΒ Π.Ι.-ΥΠΕΠΘ 2007

48 Ενότητα 44 Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο (σ. 121-122) Ειδικοί διδακτικοί στόχοι (βιβλίο καθηγητή, σ. 113-114): Οι μαθητές θα πρέπει Να κατανοήσουν το πλήθος και το μέγεθος των προβλημάτων που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η ελληνική κοινωνία μετά την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα. Να μάθουν για τις προσπάθειες της ελληνικής πολιτείας να διευκολύνει την εγκατάσταση και την αφομοίωση των προσφύγων στη χώρα. Να γνωρίσουν τις κύριες παραμέτρους της διάστασης γηγενών- προσφύγων. Να εκτιμήσουν την επίδραση της παρουσίας των προσφύγων στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδος.

49 Ευρύτεροι διδακτικοί στόχοι Να κατανοήσουν οι μαθητές την έννοια του πρόσφυγα και να μπορούν να τη διακρίνουν από αυτή του μετανάστη. Να συνειδητοποιήσουν ότι οι πληθυσμοί εξαναγκάζονται να ζητούν καταφύγιο σε άλλο τόπο εξαιτίας της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Να γνωρίσουν τις αιτίες που προκαλούν τα προβλήματα εγκατάστασης, αποκατάστασης και κοινωνικής ένταξης των προσφύγων στη χώρα υποδοχής.

50 Συναισθηματικοί και ψυχοκινητικοί στόχοι Να αναπτύξουν πνευματικές δεξιότητες ενσυναισθητικής προσέγγισης του προσφυγικού προβλήματος. Να ευαισθητοποιηθούν και να συμβάλουν, ως αυριανοί ενεργοί πολίτες, με τη στάση τους αλλά και την ατομική και συλλογική τους κοινωνική δράση στην αντιμετώπιση του ηθικού αυτού προβλήματος, το οποίο εκθέτει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν ιστορικά τις προκαταλήψεις, τα ιδεολογήματα και τα στερεότυπα, ως προϊόντα συλλογικών αναπαραστάσεων και να αναπτύξουν στάσεις απόρριψής τους.

51 Συναισθηματικοί και ψυχοκινητικοί στόχοι Να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να αναπτύξουν πρωτοβουλίες για την άμβλυνση των διακρίσεων. Να αναπτύξουν δεξιότητες αποδοχής και σεβασμού της διαφορετικότητας του άλλου, να συνειδητοποιήσουν την αξία της ανεκτικότητας στην πολιτισμική διαφορά, καθώς και την αξία της πολιτισμικής αλληλεπίδρασης για την οικοδόμηση των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών.

52 Αφόρμηση Η καθημερινή επικαιρότητα - στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους πρόσφυγες. Ορισμός πρόσφυγα. Σύνδεση με προηγούμενη γνώση: Ενότητα 39, σ. 108-110 («Οι εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο») Ιστορικό πλαίσιο: η Συνθήκη της Λωζάνης (24-7-1923) και η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με βάση την ελληνοτουρκική σύμβαση πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα (κίνημα 1922, Εκδίωξη Κωνσταντίνου - Γεώργιος Β΄ βασιλιάς της Ελλάδας, Ανακωχή Μουδανιών, «δίκη των έξι», εκλογές 1923: Βενιζέλος- Παπαναστασίου, αποχή φιλοβασιλικών κομμάτων, αναχώρηση Γεωργίου- αντιβασιλεία). Κεμαλικές μεταρρυθμίσεις στην Τουρκία.

53 Οι δυο πηγές στο κεφάλαιο αυτό υπενθυμίζουν στους μαθητές το προσφυγικό πρόβλημα. Τραγική […] για τους άνω του ενός εκατομμυρίου Έλληνες πρόσφυγες και τις περιουσίες τους, αλλά και πλέον συμφέρουσα λύση, εν όψει της κατηγορηματικής αρνήσεως της τουρκικής πλευράς να δεχθεί την επιστροφή τους, ήταν η Συμφωνία της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών που υπογράφτηκε στη Λωζάνη στις 30 Ιανουαρίου 1923. Το υποχρεωτικό της μετακινήσεως σήμαινε ότι πολλοί από αυτούς θα μπορούσαν να εγκατασταθούν στα οικήματα και τις γεωργικές εκτάσεις των 400.000 περίπου μουσουλμάνων, Ελλήνων πολιτών, που βάσει της Συμφωνίας έπρεπε να ταξιδέψουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Εξίσου τραγικά θύματα και αυτοί-που κανείς σχεδόν στην Ελλάδα δε φαίνεται να τους θυμάται- ενός πολέμου για τον οποίον δεν έφεραν καμία ευθύνη και στου οποίου τη διεξαγωγή δεν είχαν κανενός είδους συμμετοχή. Γ.Γιανουλόπουλος, «Η ευγενής μας τύφλωσης…», εξωτερική πολιτική και «εθνικά θέματα» από την ήττα του 1897 έως τη Μικρασιατική Καταστροφή, δ΄ έκδοση, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2003,σ. 308).

54 Η επαναστατική κυβέρνηση προχωρά στη διανομή γαιών Μετά την υπογραφή στη Λωζάνη της Σύμβασης για την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (30 Ιανουαρίου 1923) και μπροστά στο πελώριο πρόβλημα της προσφυγικής αποκατάστασης, παραμερίστηκε στις 14 Φεβρουαρίου το τελευταίο εμπόδιο που απέμενε για την αναγκαστική απαλλοτρίωση των τσιφλικιών: η συνταγματική απαίτηση να προηγείται «πλήρης» αποζημίωση των γαιοκτημόνων. Μετά την αναστολή της σχετικής διάταξης, όχι μόνο επιτρεπόταν η κατάληψη των ιδιοκτησιών και πριν από την καταβολή αποζημιώσεων αλλά και η ίδια η αποζημίωση έγινε σε κρατικές ομολογίες 30ετούς διάρκειας (που γρήγορα απαξιώθηκαν). Άρχισε έτσι η άμεση απαλλοτρίωση και διανομή γαιών είτε σε πρόσφυγες είτε σε γηγενείς ακτήμονες, που επρόκειτο να ολοκληρωθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος της σε τρία μόλις χρόνια. Γ. Μαυρογορδάτος, «Μεταξύ δύο πολέμων. Πολιτική ιστορία 1922-1940», Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 7ος, σ. 10.

55 Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Κατανομή των προσφύγων κατά γεωγραφικό διαμέρισμα (1928) Μακεδονία 638 253 52,2% Στερεά Ελλάδα 306 193 8,8% Δυτική Θράκη 107 607 Νησιά Αν. Αιγαίου 56 613 Θεσσαλία 34 659 Κρήτη 33 900 2,8% Πελοπόννησος 28 362 Ήπειρος 8 179 Κυκλάδες 4 782 Ιόνια Νησιά 3 301 0,3% ΣΥΝΟΛΟ: 1 221 849

56 Προβλήματα: Η στέγαση και η διατροφή των προσφύγων Η επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων Η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία.

57 Αντιμετώπιση: Έκκληση προς την Κοινωνία των Εθνών-σύναψη δανείου-ίδρυση Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π.) Ε.Α.Π.: αυτόνομος οργανισμός (1923-1930), ασχολήθηκε με την αποκατάσταση προσφύγων στην ύπαιθρο Ελληνικό κράτος: αποκατάσταση προσφύγων στις πόλεις –προσφυγικοί συνοικισμοί (Πού;).

58 π.χ. Καισαριανή

59 Το σχέδιο και οι ενέργειες της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων Η Επιτροπή προσπάθησε στις αποφάσεις της για την εγκατάσταση προσφύγων σε διάφορες περιοχές να λάβει υπόψη της κάποιες παραμέτρους όπως: 1. Την ασχολία τους στον τόπο καταγωγής τους (αγρότες ή αστοί). 2. Τον τόπο καταγωγής τους (τοπωνύμια). Τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελλάδα τότε, ιδιαίτερα τις πολιτικές και οικονομικές.

60 Γενικότερα προβλήματα Η στάση των γηγενών Ελλήνων απέναντι στους πρόσφυγες, συχνά αρνητική, λόγω: Της προσφοράς φτηνής εργασίας: συμπίεση των ημερομισθίων, εκμετάλλευση των αδύνατων στρωμάτων Της πολιτικής τοποθέτησης των προσφύγων: βενιζελικοί σε αντίθεση με τους Παλαιοελλαδίτες που ήσαν φιλομοναρχικοί. Πολιτισμικά χαρακτηριστικά των προσφύγων: διαφοροποίηση από τον ελλαδικό γηγενή πληθυσμό (ήθη, έθιμα, συμπεριφορά, διασκέδαση, γλώσσα…)

61 Ο αγώνας των προσφύγων να ριζώσουν στην Ελλάδα (πηγή από το σχολ. Βιβλίο) «Όλη αυτή η περιοχή λέγεται ανέκαθεν Ανάβυσσος […] Το τι τραβούσαμε δε λέγεται. Ούτε ο Χριστός δεν υπόφερε έτσι […]Νερό δεν είχαμε. Ψωμί αγοράζαμε από το Λαύριο. Έπρεπε να το παραγγείλουμε και να το πληρώσουμε μια μέρα πιο μπροστά. Την άλλη μέρα μας το έφερναν με τα γαϊδούρια, μπαγιάτικο και κομματιασμένο. Οι ντόπιοι αλβανόφωνοι Καλυβιώτες που είχαν κτήματα στην Ανάβυσσο μας έβριζαν Τούρκους. Θέλαμε ένα τσαμπί σταφύλι να δροσιστούμε και δε μας έδιναν […] από το 1926 ως το 1927 ζευγαρίζαμε στους ελαιώνες του Μελισσουργού. Το 1928 ο τσιφλικούχος αυτός μας απαγόρεψε την καλλιέργεια. Διαμαρτυρηθήκαμε όλοι με τα γυναικόπαιδα μαζί. Ο τσιφλικούχος έφερε χωροφύλακες από το Λαύριο και το Κορωπί και μας χτύπησαν. Μ’ έβαλαν κι εμένα φυλακή». (Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκελος 230).

62 Η παρουσία των προσφύγων στη νεοελληνική κοινωνία:συνέπειες Σε επίπεδο πολιτικό: Εγκατάλειψη Μεγάλης Ιδέας Ενίσχυση ελληνικής παρουσίας σε περιοχές όπως Μακεδονία-Θράκη συνεπώς και εθνικής ομοιογένειας της Ελλάδας Πρόσφυγες: κυρίως Βενιζελικοί.

63 Σε επίπεδο οικονομικό: Αναζωογόνηση της αγροτικής οικονομίας (αξιοποίηση ακαλλιέργητων εκτάσεων, νέες καλλιεργητικές μέθοδοι). Συγκέντρωση προσφύγων στα αστικά κέντρα: νέες δυνατότητες σε εμπόριο και βιομηχανία. Φτηνό εργατικό δυναμικό-εξειδικευμένοι τεχνίτες. Επιτυχής ενασχόληση όσων προσφύγων διέθεταν κεφάλαιο με εμπόριο και βιοτεχνία: νέοι κλάδοι (ταπητουργία).

64 1. Ελληνικό Πυριτιδοποιείο και Καλυκοποιείο. 2. Πρόδρομος Αθανασιάδης Μποδοσάκης.

65 Σε κοινωνικό επίπεδο: Οι πρόσφυγες έφεραν στην ελληνική κοινωνία ένα διαφορετικό τρόπο ζωής: Γιορτές (Αποκριά: τα ‘τσερκένια’ (χαρταετοί), οι ‘κουδουνάτοι’ μασκαράδες κ.ά.), θρησκευτικές και λαϊκές δοξασίες, διατροφή (φαγητά-γλυκά). Διαφορετικά ήθη και έθιμα - Εξωστρέφεια στις συναναστροφές – ‘συντρεγμός’- αλληλεπίδραση με γηγενές στοιχείο. Ψυχαγωγία-Αθλητισμός: θέατρο (Καραγκιόζης), μουσική (ρεμπέτικα τραγούδια), ομάδες (ποδόσφαιρο). Αλλαγή στις στερεότυπες αντιλήψεις για το ρόλο των γυναικών στην εργασία και την οικογένεια (πολλές από τις γυναίκες πρόσφυγες αναγκάστηκαν να εργαστούν).

66 Η αντίθεση γηγενών – προσφύγων (πηγή από το σχολ. Βιβλίο). Η εντονότατη αντίθεση γηγενών και προσφύγων διαχέεται σ’ όλον τον ελλαδικό χώρο […] Οι άνθρωποι που μόλις διασώθηκαν από την τουρκική σφαγή αποκαλούνται «τουρκόσποροι» και «γιαουρτοβαφτισμένοι» [επειδή συνήθιζαν να τρώνε γιαούρτι]. Η λέξη «Σμυρνιά» από προσδιοριστική της γυναικείας μικρασιατικής καταγωγής, γίνεται στο νεοελληνικό λεξιλόγιο συνώνυμη της πόρνης. […] Η λέξη «πρόσφυγας» διαχέεται στον κοινωνικό ιστό με τον πιο υποτιμητικό τρόπο […]. Το «ρατσισμό» αυτό προσπαθούν να εκμεταλλευτούν οι φασιστοειδείς κινήσεις που […] απαιτούν […] να επιβληθεί στους πρόσφυγες να φορέσουν […] κίτρινα περιβραχιόνια για να τους διακρίνουν και να τους αποφεύγουν οι […] Έλληνες. (Α. Ρήγος, Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία, 1924-1935, Θεμέλιο, Αθήνα 1999, σ. 223- 228).

67 Στον πολιτισμό: Νέα πνοή στα Γράμματα και τις Τέχνες (Γιώργος Σεφέρης, Ηλίας Βενέζης, Κοσμάς Πολίτης, Στρατής Δούκας, Διδώ Σωτηρίου: Μικρασιάτες) Μουσική –όχι μόνο το ρεμπέτικο τραγούδι αλλά και συμφωνική μουσική. Ρεμπέτικες κομπανίες, ‘εστουδιαντίνες’, λαϊκοί οργανοπαίχτες, ‘σαντουρόβιολια’, χοροί (αϊβαλιώτικα, καρσιλαμάδες, τσιφτετέλια, ζεϊμπέκικα…)

68 Προτάσεις-ερωτήματα Σύνδεση με Τοπική Ιστορία. Οργάνωση σχεδίου εργασίας με θέμα τους πρόσφυγες (γυναικεία εργασία, ταπητουργία, πολιτισμός, ρεμπέτικο τραγούδι). Με βάση τις πηγές αξιολογούμε το έργο της ΕΑΠ, τις αντιδράσεις της ελληνικής κοινωνίας και την καταλυτική επίδραση των προσφύγων σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης συλλογικής δραστηριότητας. Οι πρόσφυγες σήμερα, οι πρόσφυγες πάντοτε. Προκαλούμε τους μαθητές να θέσουν ερωτήματα. Διαφορά πρόσφυγα – οικονομικού μετανάστη Η περίπτωση της Κύπρου: πρόσφυγας στην ίδια σου τη χώρα.

69 Χρήσιμες πληροφορίες ΜΕΡΙΚΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ http://www.pi-schools.gr http://www.e-yliko.gr http://www.culture.gr http://www.ime.gr / http://www.e-history.gr/ http://www.ime.gr http://www.elia.org.gr http://www.ert-archives.gr http://www.spartacus.schoolnet.co.uk «Πανόραμα του Αιώνα 1895-1940» ΕΡΤ & TV Ζουρνάλ 1984 «Εμείς οι ΄Ελληνες, Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», ΣΚΑΪ.

70 Ευχαριστίες Σας ευχαριστώ πολύ !