ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΚΛΙΝΙΚΟΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΧΝΟΤΕΡΩΝ ΚΑΚΟΗΘΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΛΥΔΙΑ ΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Πρωτογενής πρόληψη Δευτερογενής πρόληψη

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Πρωτογενής πρόληψη είναι η αποτροπή της ανάπτυξης του καρκίνου ελαττώνοντας ή διακόπτοντας την έκθεση σε διάφορους αιτιολογικούς παράγοντες της νόσου Περιβαλλοντικοί παράγοντες Διαιτητικοί παράγοντες Παράγοντες που σχετίζονται με τη φυσική δραστηριότητα

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Δευτερογενής πρόληψη: στοχεύει στην πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου σε αρχικά στάδια Συχνοί ιατρικοί έλεγχοι μεμονωμένων ατόμων ή ολόκληρου πληθυσμού → πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου (συγκεκριμένων ηλικιακών ομάδων) Χημειοπροφύλαξη → ελάττωση του κινδύνου ανάπτυξης του καρκίνου

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ Μείωση της έκθεσης στον καπνό Μείωση της έκθεσης σε επαγγελματικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες Μείωση της έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία Μείωση της έκθεσης σε ιούς (ηπατίτιδας Β και του ανθρώπινου θηλώματος - HPV) Χημειοπροφύλαξη

Επίπτωση του καρκίνου σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες χώρες Πληθυσμοί των αναπτυσσόμενων χωρών έχουν σχέση με λοιμογόνους παράγοντες όπως στόμαχος, τράχηλος της μήτρας, ήπαρ και πιθανώς ο οισοφάγος Πληθυσμοί του ανεπτυγμένου κόσμου έχουν συχνότερα Ca παχέος εντέρου και προστάτη Οι διαφορές αυτές έχουν σχέση με τον τρόπο ζωής

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Βόρεια Αμερική, Βόρεια και Δυτική Ευρώπη και Ωκεανία (κυρίως Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία) Συχνότεροι καρκίνοι παχέος εντέρου πνεύμονα μαστού προστάτη μελάνωμα (πιο συχνά στην Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία)

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Καρκίνος τραχήλου μήτρας → Νοτιο-Κεντρική Ασία, Υπο-Σαχάρια Αφρική, Νότια Αμερική Καρκίνος στοματικής κοιλότητας → Νότια-Κεντρική Ασία Καρκίνος του ήπατος → Υποσαχάρια Αφρική και σε περιοχές της Ασίας Ουροδόχου κύστης → Βόρειος Αφρική και Δυτική Ασία

Ανταπόκριση στη θεραπεία Καλύτερη στους εξής καρκίνους: μαστός, προστάτης, τράχηλος μήτρας

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΠΝΟ 25% ευθύνεται για όλους τους καρκίνους στους άντρες 4% ευθύνεται για όλους τους καρκίνους στις γυναίκες 4 εκατομμύρια σε θανάτους σήμερα (ΠΟΥ) 8 εκατομμύρια σε θανάτους το 2020 εάν συνεχίσουν οι ίδιοι αυξητικοί ρυθμοί Η σημαντικότερη πρόληψη αιτίας θανάτου στον άνθρωπο

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΠΝΟ Εκτός από τον καρκίνο του πνεύμονα και άλλους τύπους καρκίνου, ευθύνεται και για άλλες παθήσεις, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, αποφρακτική πνευμονοπάθεια, πνευμονία, αγγειακά εγκεφαλικά νοσήματα και αορτικά ανευρύσματα 1 στους 3 καπνιστές πεθαίνουν από νόσημα σχετιζόμενο με το κάπνισμα (μείωση του μέσου όρου ζωής κατά 7,5 χρόνια)

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΠΝΟ Η επίδραση του καπνίσματος στην επιβίωση είναι δοσοεξαρτώμενη: 50% των καπνιστών 25 ή περισσότερων τσιγάρων/ημέρα → θα επιβιώσουν μέχρι την ηλικία των 70 ετών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των μη καπνιστών είναι 80%

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΠΝΟ Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα ελαττώνεται ανάλογα με το χρονικό διάστημα από τη διακοπή του καπνίσματος Παθητικοί καπνιστές

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Επαγγελματικός καρκίνος Περιβαλλοντική μόλυνση Ατμοσφαιρική ρύπανση

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 5% όλων των καρκίνων αποδίδονται στην επαγγελματική ενασχόληση 1% στη μόλυνση (ατμοσφαιρική ρύπανση). Έχει ελαττωθεί στις ανεπτυγμένες χώρες Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η συχνότερη μορφή από επαγγελματική έκθεση Εργαζόμενοι σε ορυχεία, στη βιομηχανία και σε γεωργικές εργασίες

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Προστατευτικά μέτρα στη χρήση υλικών κατασκευής κτιρίων και στα συστήματα εξαερισμού Σχέση Ca πνεύμονα και του μεσοθηλιώματος με την έκθεση στον αμίαντο → συχνός ακτινολογικός έλεγχος και κυτταρολογικός έλεγχος Κάτοικοι της Καπαδοκίας είχαν μολυνθεί από υλικό εριονίτη που βρίσκεται σε τοπική πέτρα που χρησιμοποιείται για την κατασκευή σπιτιών

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Περιορισμοί έχουν εφαρμοστεί στην εκπομπή καυσαερίων των αυτοκινήτων και ρύπων από τις βιομηχανίες Διακοπή παραγωγής και κατανάλωσης καταστροφικών για το όζον ουσιών στις βιομηχανικές χώρες (Μόντρεαλ 1987)

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΙΩΔΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Καρκίνος δέρματος 100.000 περιπτώσεις μελανωμάτων παγκοσμίως το 1990 Βασικοκυτταρικός καρκίνος δέρματος Μαλπιγγιακό καρκίνωμα δέρματος

Καρκίνος Δέρματος Εξαρτάται η ανάπτυξη: Τύπο του δέρματος Διάρκεια έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία Απόσταση από τον ισημερινό της γης Υψηλότερο ποσοστό στην Αυστραλία Έκθεση στην παιδική και εφηβική περίοδο Ηθελημένη έκθεση Μη ηθελημένη έκθεση

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΟ ΤΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ Β 350.000.000 χρόνιοι φορείς HBV: 20-25% θα πεθάνουν από νόσο του ήπατος Η λοίμωξη μεταδίδεται: α) κάθετα (από μητέρα στο έμβρυο) β) οριζόντια (από παιδί σε παιδί) γ) σεξουαλική επαφή δ) επαφή με μολυσμένο αίμα Σχέση με το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα 60% των περιπτώσεων παγκοσμίως

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΟ ΤΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ C Σχέση με το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα 25% των περιπτώσεων Γεωγραφική κατανομή: περιοχές υψηλού κινδύνου → Νοτιοανατολική και Ανατολική Ασία, Υπο-Σαχάρια Αφρική

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΟ ΤΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ Β Η ηλικία έκθεσης στον ιό είναι πρωταρχικό στοιχείο για την έκβαση της νόσου Τα παιδιά δεν εμφανίζουν οξεία συμπτωματολογία αλλά συχνότερα εμφανίζουν χρόνια νόσο Εμβόλιο της ηπατίτιδας Β Προληπτικός εμβολιασμός στη βρεφική και παιδική ηλικία

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΘΗΛΩΜΑΤΟΣ (HPV-Human Papilloma Virus) Υπάρχουν 100 τύποι των ανθρωπίνων θηλωμάτων που έχουν ταυτοποιηθεί Οι 30 προσβάλλουν το γεννητικό σύστημα Χαμηλού κινδύνου (6,11) Υψηλού κινδύνου (16,18,31,45) Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος στις γυναίκες παγκοσμίως Οφείλεται στον σεξουαλικά μεταδιδόμενο ιό HPV από τους τύπους υψηλού κινδύνου

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΘΗΛΩΜΑΤΟΣ (HPV-Human Papilloma Virus) Αυξημένη συχνότητα σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς Οι άντρες συνήθως είναι φορείς

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΘΗΛΩΜΑΤΟΣ (HPV-Human Papilloma Virus) α) προφυλακτικά εμβόλια β) θεραπευτικά εμβόλια γ) συνδυασμένα εμβόλια HPV 16 → 50% HPV 18,31,45 → 30% των Ca του τραχήλου της μήτρας

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΘΗΛΩΜΑΤΟΣ (HPV-Human Papilloma Virus) Τα εμβόλια βασίζονται στη δημιουργία αδρανοποιημένων αντισωμάτων κατά των δομικών πρωτεϊνών L1 και L2 του HPV Υπεύθυνα στελέχη του HPV για τον Ca τραχήλου μήτρας 16 → 50% 18, 31 και 45 → 30% Ενδοεπιθηλιακή Νεοπλασία

Η προστατευτική δράση των φρούτων και λαχανικών θα πρέπει να αποδοθεί σε μικροδιατροφικές ουσίες που εμπεριέχονται σε αυτά. Η κατανάλωση βιταμινών ή συμπληρωμάτων διατροφής που περιέχουν μικροδιατροφικές ουσίες θα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω.

ΧΗΜΕΙΟΠΡΟΦΥΛΑΞΗ Σκοπός: προφύλαξη ή αναστροφή της διαδικασίας της καρκινογένεσης μέσω φαρμακευτικών ουσιών ή συγκεκριμένων διατροφικών συστατικών Στη διαδικασία της καρκινογένεσης εμπλέκεται η κυτταρική μετάλλαξη αλλά και οι διάφορες επιγενετικές μεταβολές → πιθανόν να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια των 20 ετών της λανθάνουσας περιόδου πριν τη διήθηση και τη μετάσταση

ΧΗΜΕΙΟΠΡΟΦΥΛΑΞΗ Φρούτα και λαχανικά → μείωση του κινδύνου ανάπτυξης Ca Ουσίες: κουρκουμίνη, γενιστεΐνη, σελήνιο και κατεχίνες του τσαγιού Μικροδιατροφικές ουσίες: β-καροτένιο, α-τοκοφερόλη, ασκορβικό οξύ

ΧΗΜΕΙΟΠΡΟΦΥΛΑΞΗ Ταμοξιφένη → προστατεύει τις γυναίκες με χειρουργημένο καρκίνο μαστού να εμφανίσουν καρκίνο στον άλλο μαστό Άτομα που καταναλώνουν τακτικά ασπιρίνη μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης Ca παχέος εντέρου

Δευτερογενής Πρόληψη → καρκίνος μαστού → καρκίνος προστάτη → καρκίνος παχέος εντέρου → καρκίνος τραχήλου μήτρας → καρκίνος στοματικής κοιλότητας → καρκίνος στομάχου

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Μαστού Ο συχνότερος Ca στις γυναίκες παγκοσμίως Και πιο συχνός στην Ευρώπη και Αυστραλία Μαστογραφία → ανιχνεύει προκλινικό καρκίνο → πριν γίνει ψηλαφητός → πρώιμη διάγνωση → καλύτερη πρόγνωση → διατήρηση του μαστού → μείωση της ανάγκης για συμπληρωματική θεραπεία

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Μαστού Πρωτόκολλο προληπτικού ελέγχου Αξιολόγηση του προληπτικού ελέγχου

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Μαστού Μαστογραφικός έλεγχος σε γυναίκες > 50 ετών (1-3 έτη) Ενημέρωση του κοινού (ΜΜΕ) Εξειδικευμένο προσωπικό Η αξιολόγηση χρειάζεται έμπειρο εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό Βάση δεδομένων Ο Ca όταν βρίσκεται στο βάθος «εσωτερικά» → ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα Η πυκνότητα του μαστού συμβάλλει στην απόκρυψη «εσωτερικού» καρκίνου In situ καρκινώματα

Προληπτικός Έλεγχος του Καρκίνου του Προστάτη Προληπτικός Έλεγχος του Καρκίνου του Προστάτη Η δευτερογενής πρόληψη του προστάτη για την ανίχνευση πρώιμου σταδίου συνεπάγεται κόστος με αποτέλεσμα ελάττωση της θνησιμότητας Ειδικό Προστατικό Αντιγόνο (Prostatic Specific Antigen, PSA) Είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που είναι υπεύθυνη για τη ρευστοποίηση του σπέρματος → ο καταλληλότερος δείκτης, η μέγιστη φυσιολογική τιμή είναι 4 ng/ml → άνδρες με PSA 4-10 ng/ml, το 25% έχουν καρκίνο ενώ σε ποσοστό 60% των ανδρών έχει καρκίνο με επίπεδα PSA > 10 ng/ml

Προληπτικός Έλεγχος του Καρκίνου του Προστάτη Υπερηχογραφική εξέταση του προστάτη Οι τιμές PSA αυξάνονται και σε άλλες καταστάσεις όπως υπερτροφία προστάτη Διάφοροι μοριακοί δείκτες του PSA Ελεύθερο PSA Σύνολο PSA Σύμπλεγμα PSA - ACT

Προληπτικός Έλεγχος του Καρκίνου του Προστάτη Ο λόγος μεταξύ του ελεύθερου PSA και του συνολικού PSA χρησιμοποιείται προκειμένου να βοηθήσει στη διάκριση μεταξύ Ca και της καλοήθους προστατικής υπερπλασίας Η αποτελεσματικότητα όλων των διακυμάνσεων της αξιολόγησης με τα ευρήματα της βιοψίας προστάτη (↑ 20% των καρκίνων δεν διαγιγνώσκονται)

Προληπτικός Έλεγχος του Καρκίνου του Προστάτη Προληπτικός έλεγχος κάθε έτος σε άνδρες ηλικίας ↑ 50 ετών: PSA στον ορό ψηφιακό υπερηχογράφημα λήψη διουρηθρικής βιοψίας

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Παχέος Εντέρου Είναι από τους καρκίνους που υπόκεινται σε δευτερογενή πρόληψη μέσω ανίχνευσης προκλινικών αλλοιώσεων Μικρό ποσοστό έχει σχέση με οικογενειακό ιστορικό Ο κύριος σκοπός είναι η ανίχνευση του 90% των περιπτώσεων Ca παχέος εντέρου

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Παχέος Εντέρου Πρόδρομη αλλοίωση είναι ένας αδενοματώδης πολύποδας ή μια επίπεδη νεοπλασματική αλλοίωση Προληπτικός έλεγχος σε άτομα 50-69 ετών στις ανεπτυγμένες χώρες αντιστοιχεί το 60% των περιπτώσεων με Ca παχέος εντέρου ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες το πρόβλημα αυτό είναι πολύ μικρό

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Παχέος Εντέρου → Ενδοσκοπική εξέταση με τη χρήση εύκαμπτου σιγμοειδοσκοπίου ή κολονοσκοπίου → Υψηλό ποσοστό ψευδώς αρνητικών ευρημάτων σε επίπεδες νεοπλασματικές αλλοιώσεις έχει βελτιωθεί με το υψηλής διακριτικής ικανότητας βιντεο-ενδοσκόπιο. Γίνονται α) λήψη βιοψιών, β) αφαίρεση ενδοσκοπικών πολυποειδών αλλοιώσεων

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Παχέος Εντέρου → Δοκιμασία ανίχνευσης αίματος στα κόπρανα (ηλικίες > 50 ετών) 50% αίμα στα κόπρανα ασθενών με Ca, 10% στους ασθενείς με πολύποδες → Στον οικογενή καρκίνο του παχέος εντέρου γίνεται γενετικός έλεγχος για την ανίχνευση της μετάλλαξης του γονιδίου της αδενωματώδους πολυποδίασης του παχέος εντέρου (Adenomatous Polyposis Coli, APC)

Προληπτικός Έλεγχος του Καρκίνου του Τραχήλου Μήτρας → Τα τελευταία τριάντα χρόνια παρατηρείται ελάττωση της επίπτωσης και της θνησιμότητας → Σχετίζεται με λοίμωξη από τον ιό του ανθρώπινου θηλώματος (HPV) που είναι υπεύθυνος για το 82% των τραχηλικών καρκίνων στις αναπτυγμένες χώρες και το 91% στις αναπτυσσόμενες → Πιο συχνά στις γυναίκες χαμηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης

Προληπτικός Έλεγχος του Καρκίνου του Τραχήλου Μήτρας → Ο προληπτικός έλεγχος αποτελεί την κύρια στρατηγική πρόληψης → Τραχηλική ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία (CIN) βαθμού II, III → προκλινικό στάδιο του καρκίνου του τραχήλου μήτρας του πλακώδους επιθηλίου

Διάγνωση προκαρκινωματωδών καταστάσεων → Διάγνωση: Η κυτταρολογική εξέταση επιχρίσματος τραχήλου μήτρας κατά Παπανικολάου (PAP Test) → Πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου με το Pap Test (ΗΠΑ 1949, Νορβηγία 1959, Σκωτία 1960) → Εθνικά προγράμματα μαζικού προληπτικού ελέγχου έχουν εφαρμοσθεί σε διάφορες χώρες

Διάγνωση προκαρκινωματωδών καταστάσεων → Το αδενοκαρκίνωμα δεν διαγιγνώσκεται σε προκαρκινωματώδεις αλλοιώσεις με το PAP Test → PAP Test από ηλικίες μικρές έως την ηλικία των 50-55 ετών

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο της Στοματικής Κοιλότητας Λευκοπλακία, ερυθροπλακία και υποβλεννογόνια ίνωση → είναι προκαρκινωματώδεις καταστάσεις (υποτροπιάζουσα φλεγμονή → ίνωση → περιορισμός στην κίνηση της γνάθου και της γλώσσας) → 30%-80% → οδηγούνται σε καρκίνο της στοματικής κοιλότητας

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο της Στοματικής Κοιλότητας Λευκοπλακία α) ομοιογενής β) μη ομοιογενής Υψηλότερο ποσοστό κακοήθους εξαλλαγής → στις γυναίκες → στον ομοιογενή τύπο → όταν εντοπίζεται στη γλώσσα ή στο έδαφος τους στόματος → παρουσία μύκητα Candida albicans → παρουσία επιθηλιακής δυσπλασίας Υποχώρηση των λευκοπλακιών → 5%-20% ετησίως

→ Δεν συνιστάται οργάνωση προγραμμάτων Πρώιμος καρκίνος της στοματικής κοιλότητας Ασυμπτωματικός Μικρά υπόσκληρα ογκίδια ή μικρές παχύνσεις ή εξελκώσεις Έλεγχος Αυτοεξέταση Κυτταρολογική εξέταση Εξέταση της στοματικής κοιλότητας από ειδικό (χρήση κυανούν της τολουιδίνης) → Δεν συνιστάται οργάνωση προγραμμάτων προληπτικού ελέγχου

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Στομάχου Ο καρκίνος του στομάχου θεωρείται από τις κύριες αιτίες θανάτου Διαγιγνώσκεται σε προχωρημένο στάδιο → κακή πρόγνωση Πρώιμη διάγνωση Ο καρκίνος σχετίζεται με γαστρίτιδα Η λοίμωξη από ένα βακτηρίδιο, το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori, HP) → προκαλεί γαστρίτιδα και σχετίζεται με την ανάπτυξη του καρκίνου

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Στομάχου Η επίπτωση ποικίλει μεταξύ διαφόρων χωρών → επιπρόσθετος αιτιολογικός παράγοντας → περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως είναι η διατροφή Κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου που οφείλεται σε HP → 40-70% Σε μικρό ποσοστό ασθενών με HP(+) δεν είναι βέβαιο ότι η εκρίζωση του βακτηριδίου και ατροφική γαστρίτιδα θα ελαττώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Στομάχου Η θεραπεία της HP λοίμωξης βοηθά στην αντιμετώπιση του γαστροδωδεκαδακτυλικού έλκους και στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης ενός τύπου λεμφώματος Ενδιαφέρον παρουσιάζει η δημιουργία εμβολίου, είναι η μόνη πρακτική εξαφάνισης του HP

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Στομάχου Διαιτητικοί παράγοντες → προστατευτικός ρόλος ορισμένων τροφών → τακτική κατανάλωση φρέσκων λαχανικών και φρούτων (5-20 μερίδες φρούτων και 5-20 μερίδες πράσινων λαχανικών κάθε εβδομάδα μειώνει κατά το ½ την ανάπτυξη καρκίνου) → ουσίες πλούσιες σε αντιοξειδωτικά (α-τοκοφερόλη, β-καροτένιο, βιταμίνη Ε και βιταμίνη C)

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Στομάχου Διαιτητικοί παράγοντες → μακροχρόνια κατανάλωση αλατισμένων και καπνιστών τροφών αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου → πτωχές σε αντιοξειδωτικές ουσίες (μακρά παραμονή σε θερμοκρασία δωματίου)

Προληπτικός Έλεγχος για τον Καρκίνο του Στομάχου → Προληπτικός έλεγχος στην Ιαπωνία → αύξηση του ποσοστού ανίχνευσης πρώιμου καρκινώματος κατά 50% → πενταετής επιβίωση 99,2% (μη πρώιμος 48,5%) Μέθοδος προληπτικού ελέγχου: μέτρηση πεψινογόνου I και II στον ορό αντρών στην Ιαπωνία

Ο καρκίνος του στομάχου είναι πολυπαραγοντική νόσος Ο καρκίνος του στομάχου είναι πολυπαραγοντική νόσος. Η εκρίζωση του HP, του πλέον σοβαρού παράγοντα κινδύνου, δεν μπορεί να εγγυηθεί μια άμεση αντίστοιχη μείωση του καρκίνου. Προληπτικός έλεγχος σε πληθυσμούς χωρών με μεγάλη επίπτωση καρκίνου.

Το οινόπνευμα → Σχέση της αιτιοπαθογένειας με καρκίνο του ήπατος, του οισοφάγου και της στοματικής κοιλότητας → Όμοια σχέση και στους εργάτες σε ποτοποιεία → Κατανάλωση 9 gr ημερησίως (4 λίτρα ετησίως) κατ’ άτομο σε ορισμένες χώρες είναι αυξημένη κατά 20% έως 100% Ισχυρή σχέση σε άτομα με κατανάλωση έως και 80 gr

Το οινόπνευμα → Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να υπάρχει μείωση στις προηγμένες χώρες → Η σχέση ποσότητας και καρκίνου είναι διαφορετική για διάφορα καρκινώματα (5-10 gr) → Ca οισοφάγου, στοματικής κοιλότητας και φάρυγγα Για γυναίκες με Ca μαστού διπλάσιες ποσότητες

Επαγγελματικά Καρκινογόνα ως Αίτια Καρκίνου 18ος αιώνας → καρκίνος όσχεος σε καπνοδοχοκαθαριστές 19ος αιώνας → καρκίνος ουροδόχου κύστεως σε εργάτες που χρησιμοποιούσαν χρωστικές 1950-1975 → οι εργαζόμενοι σε βιομηχανίες χημικών → ↑ καρκίνου της ουροδόχου κύστεως (έκθεση σε βενζιδίνη και 2-ναφθυλαμίνη)

Επαγγελματικά Καρκινογόνα ως Αίτια Καρκίνου Είκοσι πέντε (25) χημικές ουσίες: έκθεση στους επαγγελματικούς χώρους π.χ. αμίαντος, κρυσταλλικό πυρίτιο, βαρέα μέταλλα Αποδεδειγμένη δράση σε πειραματόζωα

Επαγγελματικά Καρκινογόνα ως Αίτια Καρκίνου → Οι εργαζόμενοι σε βιομηχανίες χημικών και πετρελαιοειδών εκτίθενται στο βενζένιο (ως διαλυτικό) → λευχαιμίες Ανόργανο αρσενικό σε ορυχεία και χυτήρια χαλκού βιομηχανιών χρωμίου → αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης Ca πνεύμονα

Επαγγελματικά Καρκινογόνα ως Αίτια Καρκίνου → Οι ζωγράφοι είναι εκτεθειμένοι σε υδρογονάνθρακες, χλωριωμένο διαλυτικό, χρωστικές, πολυεστέρες κ.λ.π. → αυξημένη επίπτωση (40%) καρκίνου του πνεύμονα → Η μεταφορά πολλών βιομηχανιών στις αναπτυσσόμενες χώρες (Νότια Αμερική, Ασία)

Η Μόλυνση του Αέρα → Ενοχοποιείται ως αιτία καρκίνου του πνεύμονα Σύνθετο μίγμα στερεών και αέριων συστατικών → βενζοπυρένιο, βενζόλιο, ορισμένα μέταλλα, σωματιδιακό υλικό και πιθανώς το όζον → Τα τελευταία χρόνια τα επίπεδα ρύπων από την εκπομπή βιομηχανιών (διοξείδιο του θείου και σωματίδια) έχουν μειωθεί

Η Μόλυνση του Νερού → Το αρσενικό σε μολυσμένο νερό → Απολύμανση νερού χρησιμοποιείται χλώριο και όζον → δυνητικά καρκινογόνα από τη χλωρίωση (τα παράγωγα αλογονομένες ουσίες → τριαλομεθάνιο και το χλωροφόρμιο) → Το αρσενικό σε μολυσμένο νερό → καρκίνο δέρματος, πνεύμονα και ουροδόχου κύστεως [(200 μgr/λίτρο), φυσιολογική τιμή 5 μgr/λίτρο]

Η Μόλυνση του Νερού → Αυξημένα επίπεδα στο νερό νιτρωδών → καρκίνος του στομάχου → Αυξημένα επίπεδα σε ράδιο → λευχαιμίες Το νερό και το έδαφος μολύνονται από διάφορες οργανικές τοξικές ουσίες

Η Μόλυνση της Τροφής Στο στομάχι και στο έντερο ατόμων που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες κόκκινου κρέατος Ενδογενώς οι νιτροζαμίνες αναστέλλονται από αντιοξειδωτικούς παράγοντες (βιταμίνη C και Ε που υπάρχουν στα φρούτα και λαχανικά)

Τα Φάρμακα Μικρό ποσοστό καρκινογόνου δράσης και όταν χορηγούνται σε μεγάλες δόσεις και παρατεταμένη περίοδο → χημειοθεραπευτικά φάρμακα και ο συνδυασμός με ορμόνες και ανταγωνιστές ορμονών → ορισμένα ανοσοκατασταλτικά

→ αντιδρούν χημικά με το DNA → γενετική Καρκινογόνος δράση → αντιδρούν χημικά με το DNA → γενετική αλλοίωση σε κυτταρικό επίπεδο (π.χ. προκαρβαζίνη) → εμποδίζουν το διπλασιασμό του DNA → γενετικές αλλοιώσεις (π.χ. ετοποσίδη) → δράσεις των ορμονών (φυσικών ή συνθετικών) (αντισυλληπτικά ή στη θεραπεία υποκατάστασης)

Τα Φάρμακα Άλλα φάρμακα Φαινακετίνη που περιέχεται σε αναλγητικά σκευάσματα Fowler (1% αρσενικούχο κάλιο σε διάλυμα αλκοόλης) Thorotrust δεν χορηγείται πλέον (αγγειοσάρκωμα ήπατος)

Η Ακτινοβολία α) Ηλεκτρομαγνητικό φάσμα → χαμηλής συχνότητας κύματα γνωστά ως ηλεκτρομαγνητικά πεδία → μη ιονίζουσα ακτινοβολία – υπεριώδης ακτινοβολία, ορατό φως, πεδία ραδιοσυχνότητας και μικροκυμάτων, υπέρυθρη ακτινοβολία, στατικό ηλεκτρικό και μαγνητικό πεδίο

Ιονίζουσα Ακτινοβολία Ακτίνες γ και Χ, φυσικές ή τεχνητές πηγές Ιατρικές ακτίνες Χ και τα ραδιοφάρμακα (πρώτα) → ακτινογραφία, ακτινοθεραπεία Δοκιμές πυρηνικών όπλων και πυρηνικά ατυχήματα (Χιροσίμα, Ναγκασάκι) Οι πιλότοι και το πλήρωμα αεροπλάνων εκτίθενται στην κοσμική ακτινοβολία Έκθεση σε υψηλής έντασης ακτινοβολία αυξάνει κατά 5 φορές τον κίνδυνο εμφάνισης λευχαιμίας, περισσότεροι Ca θυρεοειδούς (έκθεση στην παιδική ηλικία)

Ιός Epstein-Barr (EBV) Η λοίμωξη λαμβάνει χώρα στην παιδική ή εφηβική ηλικία Άτομα με υψηλούς τίτλους αντισωμάτων έναντι ποικίλων αντιγόνων του EBV έχουν αυξημένο κίνδυνο → λέμφωμα Burkitt και νόσο του Hodgkin → το DNA του ιού ανιχνεύθηκε μόνο στα νεοπλασματικά κύτταρα → καρκίνωμα του ρινοφάρυγγα και στο T-λέμφωμα → άτομα που βρίσκονται σε ανοσοκαταστολή (συγγενής ή επίκτητη) →↑ μη Hodgkin λεμφώματα

Ιός Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (Human Immunodeficiency Virus – HIV) 15-20% η συχνότητα του ιού στην υποσαχάρια Αφρική Υψηλά επίπεδα στους ομοφυλόφιλους άνδρες Χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών Μεταγγισθέντες με μολυσμένο από τον ιό αίμα

Ιός Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (Human Immunodeficiency Virus – HIV) Αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης σαρκώματος Kaposi (1000 φορές) Μη Hodgkin λέμφωμα (100 φορές) Νόσο του Hodgkin (10 φορές) Αυξημένος κίνδυνος Ca πρωκτού, τραχήλου και του επιπεφυκότα → πιθανολογείται άμεση εμπλοκή άλλων ιών (EBV, HPV και ερπητοϊού)

Ερπητοϊός 8 Συχνά στην Αφρική και σε ορισμένες Μεσογειακές χώρες Το DNA του ιού ανιχνεύθηκε στο 30% των περιπτώσεων σαρκώματος Kaposi Λιγότερο σαφής με λεμφοϋπερπλαστικά νοσήματα όπως το πρωτοπαθές λέμφωμα που συνοδεύεται από συλλογή υγρού στις ορογόνες κοιλότητες (primary effusion lymphoma)

Ανθρώπινος T Λεμφοτρόπος Ιός (Human T-cell Lymphotropic Virus, HTLV-1) Η λοίμωξη μεταδίδεται κάθετα μέσω μολυσμένου γάλακτος κατά το θηλασμό, κατά τη σεξουαλική επαφή, μετάγγιση μολυσμένου αίματος, ενδοφλέβια χορήγηση ναρκωτικών

Ελικοβακτηρίδιο του Πυλωρού → 50% λοίμωξη στις αναπτυγμένες χώρες → 80-90% λοίμωξη στις αναπτυσσόμενες

Ελικοβακτηρίδιο του Πυλωρού Το ελικοβακτήριο (ΕΠ) αποτελεί την κύρια αιτία γαστρίτιδας και πεπτικού έλκους Εκρίζωση με αντιβιοτικά Φαίνεται να υπάρχει κάποια συσχέτιση αλλά συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες (π.χ. δίαιτα) Παραγωγή διαλυτών βακτηριακών παραγώγων (Ν-νιτροζοπαραγώγων) → πιθανή ανάπτυξη Ca

Μηχανισμοί Καρκινογένεσης μέσω Λοιμογόνων Παραγόντων Α) Άμεσοι Ο λοιμογόνος παράγων δρα απευθείας μέσα στα κύτταρα HPV → Ca τραχήλου μήτρας → οι πρωτεΐνες που παράγονται από τον ιό αυξάνουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και εμποδίζουν τους ρυθμιστές του κυτταρικού κύκλου

Η ενσωμάτωση του ιού στα νεοπλασματικά κύτταρα, η απορρύθμιση της έκφρασης ογκογονιδίων και άλλοι παράγοντες συντελούν στην καρκινογένεση Άλλοι ιοί: EBV, HTLV-1 και HHV 8

Μηχανισμοί Καρκινογένεσης μέσω Λοιμογόνων Παραγόντων Β) Έμμεσοι Οι λοιμώξεις από HBV, HCV και HIV και τα βακτηρίδια (ΕΠ) → προκαλούν χρόνια λοίμωξη ή/και τη δημιουργία μεταλλαξογόνων ουσιών → βλάβη του ιικού DNA, χρωμοσωμικές ανωμαλίες και μεταλλάξεις → ρυθμίζουν την κυτταρική αύξηση και μια πολυσταδιακή διεργασία → στο ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα

ΣΥΝΟΨΗ Στις αναπτυσσόμενες χώρες ένα 25% των καρκίνων σχετίζεται με χρόνιες λοιμώξεις, π.χ. ο ιός της ηπατίτιδας Β σχετίζεται με πρωτοπαθή καρκίνο του ήπατος, ο ιός του ανθρώπινου θηλώματος με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού με τον καρκίνο του στομάχου. Με βάση την επίπτωση οι συχνότεροι τύποι καρκίνου παγκοσμίως (εξαιρουμένων των εκτός μελανώματος καρκινωμάτων του δέρματος) είναι του πνεύμονα, του μαστού και του παχέος εντέρου.

ΣΥΝΟΨΗ Ο καρκίνος του μαστού είναι ο πλέον συχνός καρκίνος στις γυναίκες και παρουσιάζει διαχρονική αύξηση. Η αυτοεξέταση και η εξέταση των μαστών από το γιατρό, η μαστογραφία ή το υπερηχογράφημα αποτελούν τρόπους προληπτικού ελέγχου για την προσυμπτωματική διάγνωση του καρκίνου του μαστού.

ΣΥΝΟΨΗ Ο καρκίνος του προστάτη παρουσιάζει διαχρονική αύξηση, η οποία πιθανώς οφείλεται στην αύξηση της συχνότητας ανίχνευσης της νόσου. Ο προληπτικός έλεγχος περιλαμβάνει κυρίως τη μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου στον ορό αίματος και την τακτική φυσική ή υπερηχογραφική εξέταση από το γιατρό.

ΣΥΝΟΨΗ Ο προληπτικός έλεγχος για την ανίχνευση αίματος στα κόπρανα – μη ορατού μακροσκοπικά – αποτελεί την καλύτερη δοκιμασία προληπτικού ελέγχου για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Σε άτομα υψηλού κινδύνου απαιτείται συχνός ενδοσκοπικός έλεγχος του παχέος εντέρου.

ΣΥΝΟΨΗ Οι τύποι 16 και 18 του ιού του ανθρώπινου θηλώματος έχουν ενοχοποιηθεί για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η καλύτερη μέθοδος προληπτικού ελέγχου για το συγκεκριμένο καρκίνο αποτελεί το κυτταρολογικό επίχρισμα Παπανικολάου (Pap test), η λήψη του οποίου πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα.