Αξίες και στάσεις  Αξίες και στάσεις. Ορισμοί  Ψυχοκοινωνική προσέγγιση των αξιών  Επίπεδα μελέτης των αξιών (προσωπικό, κοινωνικό)  Διαπολιτισμική προσέγγιση των αξιών

1. Αξίες και στάσεις. Ορισμοί  Αξίες: «σαφής ή υπονοούμενη σύλληψη του επιθυμητού, χαρακτηριστική ενός ατόμου ή μιας ομάδας, η οποία επηρεάζει την επιλογή προτύπων, μέσων και ενεργειών, που χαρακτηρίζουν μια συγκεκριμένη κοινωνία» (Kluckhohn, 1951).

«Το επιθυμητό»  Εννοιολογικές κατηγορίες, ιδέες, μορφές συμπεριφοράς που η κοινωνία αξιολογεί ως επιθυμητές.  Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινωνικής συμπεριφοράς.

«Σαφής ή υπονοούμενη»  Δυναμική έκφραση  Δηλώνονται λεκτικά  Βαθιά και διάχυτα «πρέπει» του ατόμου που δεν εκφράζονται λεκτικά

Σχέση αξιών και στάσεων. Εννοιολογική δομή των αξιών  Η δομή των αξιών παρόμοια με αυτή των στάσεων  Οι στάσεις αναφέρονται σε οποιαδήποτε ατομική ή κοινωνική τοποθέτηση  Οι αξίες αναφέρονται σε στοιχεία κοινωνικής αναγνώρισης ως επιθυμητού  Συνδέονται άμεσα με τα πολιτιστικά στοιχεία της κοινωνίας

Χαρακτηριστικά των αξιών  Έννοιες ή πεποιθήσεις, άμεσα συνδεδεμένες με συναισθήματα.  Βαθιά ριζωμένες στη συνείδησή μας. Η παραβίαση των αξιών μπορεί να δημιουργήσει αισθητή αναστάτωση στον ψυχικό κόσμο του ατόμου (άγχος, τύψεις).

Χαρακτηριστικά των αξιών (συνέχεια..)  Επιθυμητοί στόχοι (π. χ. ισότητα) και συμπεριφορές για την προώθηση στόχων (δικαιοσύνη, βοήθεια, κ.ά.)  Υπερβαίνουν ειδικές ενέργειες και καταστάσεις (π.χ. η συμμόρφωση έχει άμεση σχέση με την εργασία, το σχολείο, την οικογένεια, τους φίλους και τους ξένους).

Χαρακτηριστικά των αξιών  Καθοδηγούν το άτομο στην αξιολόγηση της συμπεριφοράς,  Ιεραρχούνται αξιοκρατικά.

2. Ψυχοκοινωνική προσέγγιση των αξιών  Κοινωνιολογική προσέγγιση  Ανθρωπολογική προσέγγιση  Ψυχολογική (ψυχανάλυση, γνωστική ψυχολογία, κοινωνική και διαπολιτιστική ψυχολογία)

Κοινωνιολογική προσέγγιση  Συστατικά στοιχεία της κοινωνίας  Εκφράζουν το κοινωνικό ιδεώδες  Χρησιμεύουν ως γνώμονες προσδιορισμού και διαμόρφωσης της συμπεριφοράς  Συνδέονται με τους κοινωνικούς θεσμούς  Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σχέση με την κοινωνική οργάνωση και λιγότερο στις ατομικές διαφορές των μελών της κοινωνίας

Προσέγγιση πολιτιστικής ανθρωπολογίας  Έμφαση στην έννοια του πολιτισμού  Πολιτισμός: Μορφές σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς, που αποκτώνται και μεταδίδονται μέσω συμβόλων (Γεώργας, 1995)  Οι αξίες ως θεμέλιο λίθος του πολιτισμού  Παραδοσιακές ιδέες και αξίες  Αναζήτηση καθολικών εννοιών μεταξύ πολιτισμών

Ψυχολογική προσέγγιση  Ψυχανάλυση: Αξίες και στάδια ανάπτυξης της προσωπικότητας  Γνωστική ψυχολογία: Μέρος της ανάπτυξης της νόησης  Κοινωνική ψυχολογία: Εννοιολογική προσέγγιση των στάσεων  Διαπολιτιστική ψυχολογία: καθολικές και πολιτιστικά εστιασμένες αξίες

Προσωπικότητα και αξίες  Οι αξίες είναι μέρος της προσωπικότητας  Συνδέουν το άτομο με τις αξίες της κοινωνίας  Το «Υπερεγώ» αποτελεί το προσωπικό ηθικό μέρος της προσωπικότητας  Διαμορφώνεται μέσω διεργασίας της ταύτισης  Δίνεται έμφαση στη συναισθηματική διάσταση των αξιών

Γνωστική ανάπτυξη και αξίες  Νοητική διάσταση των αξιών  Διαμόρφωση της ηθικότητας (Kohlberg, Piaget, 1948)  Οι αξίες και η ηθικότητα διαμορφώνονται σε συγκεκριμένα στάδια  Στάδια ανάπτυξης: προηθικής, συμβατικής και αυτόνομης ηθικής

Προσέγγιση της κοινωνικής ψυχολογίας  Οι αξίες είναι προїόντα κοινωνικής επιρροής  Επίδραση κοινωνικών παραγόντων  Αλληλεπίδραση ατόμου κοινωνίας

3. Επίπεδα μελέτης των αξιών  Τρία επίπεδα κατανόησης των αξιών: Προσωπικό επίπεδο Κοινωνικοπολιτιστικό Πανανθρώπινο-Καθολικές αξίες

Προσωπικές αξίες  Συμπεριφορές και στόχοι του ατόμου, καθοδηγητικές αρχές στην καθημερινή ζωή (Rokeach, Schwarz & Bilsky, 1987, 1990)  Οργανωμένες ιεραρχικά βάση το βαθμό σπουδαιότητας τους  Κεντρικές αξίες, για τις οποίες το άτομο νιώθει ιδιαίτερη δέσμευση και προσήλωση, ιδιαίτερα κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Κατηγοριοποίηση προσωπικών αξιών βάση αναγκών του ατόμου 1. «Αυτοπροσδιορισμός»: περιλαμβάνει την ανεξάρτητη σκέψη, την ανεξάρτητη πράξη, τη δημιουργικότητα και την εξερεύνηση, αντιπροσωπεύει την ανάγκη του ατόμου για έλεγχο και κυριαρχία.

Κατηγοριοποίηση αξιών βάση αναγκών του ατόμου 2. «Παρώθηση»: αντιπροσωπεύει την ανάγκη του οργανισμού για ποικίλες αλλαγές και διέγερση. 3. «Ηδονή»: συνδέεται με την ανάγκη του οργανισμού για ευχαρίστηση και ικανοποίηση. 4. «Επίδοση»: συνδέεται με την ανάγκη του ατόμου για προσωπική επιτυχία και κοινωνική αναγνώριση.

5. «Ισχύς»: απόκτηση γοήτρου, επίτευξη κοινωνικής θέσης, εξουσία, πλούτος και κοινωνική δύναμη. 6.«Αίσθηση ασφάλειας»:κοινωνική σταθερότητα, σταθερότητα διαπροσωπικών σχέσεων, εσωτερική ψυχική ισορροπία.

7. «Συμμόρφωση»: αναστολή των πράξεων, οι οποίες ενδέχεται να ενοχλήσουν ή να ζημιώσουν τους άλλους ή να παραβούν κοινωνικές αξίες ή κανόνες. 8. «Παράδοση»: πεποιθήσεις και κοινωνικοί κανόνες συμπεριφοράς ή θρησκευτικές τελετουργίες. Κινητήρια δύναμη της συγκεκριμένης αξίας, είναι ο σεβασμός, η αφοσίωση και η αποδοχή των εθίμων, του πολιτισμού, της θρησκείας και του πολιτεύματος.

9. «Φιλανθρωπία»: το ενδιαφέρον για τους ανθρώπους με τους οποίους το άτομο έχει συνάψει στενούς δεσμούς, όπως τον κύκλο των φίλων, των συνεργατών, κ.ά. 10. «Παγκοσμιοποίηση»: κατανόηση, εκτίμηση και ανεκτικότητα, σχετικά με την προστασία του ανθρώπου και της φύσης, γενικότερα.

Μέτρηση και αξιολόγηση προσωπικών αξιών  Ερωτηματολόγιο Προσωπικών Αξιών (Schwarz & Billey, 1987)  Πόσο σημαντική είναι για σένα η αξία που περιγράφεται: Καθόλου σημαντική Λίγο σημαντική Δεν ξέρωΣημαντικήΠολύ σημαντική εξουσία κύρος

Κοινωνικοπολιτιστικές αξίες  Κοινωνικο-πολιτιστικές αξίες: α) βρίσκονται πίσω από τις συμπεριφορές διαφορετικών πολιτιστικών ομάδων, και β) αντιπροσωπεύουν το κοινωνικά επιθυμητό μιας συγκεκριμένης κοινωνίας.

(συνέχεια…..)  Λειτουργούν ως μέσο για την επίτευξη στόχων,  Η εκπλήρωση τους επιδιώκεται διαμέσου των θεσμών (πολιτικών, κοινωνικών, οικογένειας, εκκλησίας, σχολείου, κ.ά.).

Οικογενειακές αξίες (Γεώργας, )  Οι παραδοσιακές αξίες για το ρόλο του πατέρα και της μητέρας,  Υποχρεώσεις των παιδιών προς την οικογένεια και τους συγγενείς,  Οικογενειακές σχέσεις, κ.ά.

Επαγγελματικές αξίες  Στόχοι και κίνητρα και εκπροσωπούν βασικές εργασιακές ανάγκες του ατόμου (Pine & Innis, 1987).  Συνδέονται με την ανταπόδοση, δηλαδή αυτό που λαμβάνει ο εργαζόμενος από τη δουλειά του μετά την επιτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου (χρηματική αμοιβή, κοινωνική αναγνώριση, επαγγελματική σταθερότητα, κ.ά.).  Αποτελούν δείκτες ενδοπροσωπικής και διαπροσωπικής προσαρμογής στο χώρο εργασίας.

Είδη επαγγελματικών αξιών  Υψηλοί στόχοι  Άνετο εργασιακό περιβάλλον  Κοινωνική καταξίωση  Συνεργατικότητα  Ανεξαρτησία  Ανάγκη υποστήριξης

Ερωτηματολόγιο επαγγελματικών αξιών (Dawis & Lofquist, 1984) Πόσο σημαντικό είναι για σένα αυτό που περιγράφεται: Καθόλου σημαντική Λίγο σημαντικήΔεν ξέρωΣημαντικήΠολύ σημαντική Οι οικονομικές απολαβές (πολλά χρήματα, ανεξάρτητα από το είδος της δουλειάς) Η μόνιμη δουλειά, κι ας μη βγάζω πολλά χρήματα

4. Διαπολιτιστική προσέγγιση των αξιών  Η έρευνα του Hofstede (1980) για τις αξίες σε 50 διαφορετικές χώρες και 66 διαφορετικές εθνότητες ανέδειξε τέσσερις βασικές διαφορετικές διαστάσεις των αξιών, οι οποίες επιτρέπουν συγκρίσεις ανάμεσα σε διάφορους πολιτισμούς.

Η διάσταση ατομικισμού – συλλογικότητας  Συλλογικότητα: να ενδιαφέρεται κανείς για τους άλλους, τα συμφέροντα του ατόμου και της ομάδας είναι πολλές φορές τα ίδια ή τα συμφέροντα της ομάδας αποκτούν προτεραιότητα (Triandis, 1972).  Η αλληλεξάρτηση (η ισχύς εν τη ένωση», «ένας για όλους και όλοι για έναν», «τι θα πει ο κόσμος» είναι εκφράσεις που σχετίζονται με τη συλλογικότητα.

 Ατομικισμός: το άτομο είναι η βάση της κοινωνίας, σκοπός της κοινωνίας είναι να εξυπηρετεί το άτομο, η εξατομίκευση των στόχων και ενδιαφερόντων, η ανάπτυξη της ανεξαρτησία και αυτάρκειας.

Αποφυγή της αβεβαιότητας  Επιδίωξη κανόνων, δομών με στόχο την προστασία από ανεξέλεγκτες δυνάμεις που απειλούν την ανθρώπινη ύπαρξη.  Η αποφυγή αβεβαιότητας συνδέεται με τον χρονικό προγραμματισμό να είναι στο μέλλον, το μακροπρόθεσμο κέρδος, κ.ά. Η χαμηλή αποφυγή της αβεβαιότητας συνδέεται με πρόχειρο σχεδιασμό και ευελιξία (Hofstede, 1980).

Δύναμη της απόστασης  Μεγαλύτερη ή μικρότερη απόσταση στις σχέσεις προϊσταμένων υφισταμένων σε διάφορους οργανισμούς, σεβασμός ή επιφυλακτικότητα και καχυποψία προς τα πρόσωπα εξουσίας.

Αρρενωπότητα-θηλυκότητα  Έμφαση σε εργασιακούς και κοινωνικούς στόχους ή αντίστοιχα σε διαπροσωπικούς στόχους,  Αρρενωπότητα: μεγαλύτερο περιθώριο στη επίτευξη, την επίδοση και την παραγωγή,  Θηλυκότητα: μεγαλύτερη έμφαση στην ασφάλεια, τη χαρά και την άνετη ζωή.

Θέμα προς συζήτηση  Η σημασία της μελέτης των αξιών  Η σχέση με τη συμβουλευτική, την ψυχοθεραπεία