ΓΥΜΝΑΣΙΟ Μ.ΚΑΛΥΒΙΩΝ

H καραγκούνα Άιντε καραγκούνα, καραγκούνα, με σαϊά και με σιγκούνια

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΕΓΑΛΟΚΑΛΥΒΙΩΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ Η μεγαλοκαλυβιώτικη καραγκούνικη ενδυμασία διακρίνεται σε ανδρική και γυναικεία. Η πιο ξακουστή βέβαια που έχει υμνηθεί και από τη λαϊκή μούσα είναι η γυναικεία η οποία με βάση την ηλικία διακρίνεται σε βρεφική ,παιδική εφηβική ,ηλικίας γάμου, της μισότριβης, της γριάς. Η πιο σπουδαία θεωρούνταν η νυφιάτικη. Επίσης η στολή των ανδρών διακρίνεται σε παιδική-εφηβική , παντρεμένου-μεσήλικα και ηλικιωμένου. Η ενδυμασία των ανδρών όπως και των γυναικών διακρίνεται σε χειμερινή καλοκαιρινή, σε επίσημη και καθημερινή. Όταν όμως μιλάμε για επίσημη και καθημερινή πρέπει να προσθέσουμε ότι εννοούμε την ίδια ενδυμασία από την οποία αφαιρούνταν ή προσθέτονταν κάποια ενδύματα ή στολίδια. Το οικονομικό και βιοτικό επίπεδο της εποχής όπως και οι συνθήκες διαβίωσης δεν επέτρεπαν στους ανθρώπους να έχουν πολλές φορεσιές. Επομένως είχαν μια βασική στολή και την προσάρμοζαν ανάλογα με την περίσταση ή τις καιρικές συνθήκες ή άλλαζαν κάποια ενδύματα που ήταν εύκολο να αντικατασταθούν αν είχαν υποστεί φθορά ή είχαν λερωθεί. Π.χ. την ποδιά ή την τραχηλιά.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΟΡΕΣΙΑ   Παιδική ηλικία: τα κορίτσια ηλικίας 4 έως 12 χρόνων φορούσαν φουστανάκια που έφταναν μέχρι το γόνατο. Αυτά λέγονταν σαλιάρες . Τα πιο μεγάλα φορούσαν στα πόδια στιβάλια (δερμάτινα υποδήματα) ενώ τα μικρότερα γουρ(ου)νοτσάρουχα. Επίσης φορούσαν στα πόδια τσιρέπια πλεχτά με γιρλάντες. Εφηβική ηλικία: τα κορίτσια ηλικίας 12 έως 20 ή 22 χρόνων(μέχρι δηλαδή να αρραβωνιαστούν),φορούσαν τα ρούχα τα λεγόμενα κοριτσίστικα Είναι το πουκάμισο, η τραχηλιά, ο σαγιάς(κοριτσίστικος), η ποδιά, τα τσιρέπια (κάλτσες), το μαντήλι (άσπρο) και τα στιβάλια ή τα γουρνοτσάρουχα.

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΟΡΙΤΣΙΣΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ  

Η ΕΦΗΒΙKH ΚΟΡΙΤΣΙΣΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ

ΑΝΥΠΑΝΔΡΗ ΚΟΠΕΛΑ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ ΓΑΜΟΥ

ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΦΟΡΕΣΙΑΣ Ο ΣΑΓΙΑΣ   Οι κοπέλες φορούσαν το σαγιά πάνω από το πουκάμισο. Ο σαγιάς γινόταν από λευκό πανί που αγόραζαν ή ύφαιναν στον αργαλειό και στην συνέχεια τον ΄΄γαλαζώναν΄΄. Χαρακτηριστικό του είναι τα λαγγιόλια. Το μάκρος του έφτανε μέχρι τη μέση της γάμπας, μπροστά ήταν ανοιχτός και σκεπαζόταν από την ποδιά που δενόταν στην μέση. Ο σαγιάς στον ποδόγυρο, που ήταν επίρραπτος, είχε πολλά κεντίδια όπως τα κλειδιά, την κλάρα, τους κυνηγούς και πολλά παραγεμίσματα με μικρότερα κεντίδια. Το γιλέκο του σαγιά κάλυπτε το κορμί, ήταν αμάνικο, όλο κεντημένο με μεταξωτά κορδόνια (κλωστάρια τα έλεγαν) και πολύχρωμα κεντίδια όπως τα κλήματα, η κλάρα, τα κλειδιά, τα ζέχια και απαραίτητα τα φεγγάρια τα οποία συμβόλιζαν την γονιμότητα. Σαγιάδες ήταν ο κοριτσίστικος, ο νυφιάτικος, ο καλός, ο δεύτερος.

Η ΤΡΑΧΗΛΙΑ   Η τραχ(η)λιά κάλυπτε το ανοιχτό μέρος του στήθους. Γινόταν από λεπτό ύφασμα, λευκό συνήθως. Δενόταν με δύο λωρίδες πίσω στο λαιμό και άλλες δύο στη μέση. Δεν ήταν όλες ίδιες, πιο συνηθισμένες ήταν με πιέτες, με φασουλάκια, με γαλονάκια. Κάθε κοπέλα έπρεπε να έχει στην προίκα της πέντε έως έξι τραχηλιές. ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ Οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν το μαντήλι για κεφαλόδεσμο. Το έκαναν από λεπτό μεταξωτό ύφασμα και το κεντούσαν στη μία γωνία με κεντίδια, από τα οποία τα σπουδαιότερα είναι ο κόκουτας και η κλάρα. Είχαν χρώμα πάντα μαύρο και δένονταν με πολλούς τρόπους, φλιόγκο, μπουρμπούλι, κόμπο, τσιμπέρι, μπερέτα. Μικρότερη και καλύτερης ποιότητας ήταν η τσίπα, που την χρησιμοποιούσαν αντί για το μαντήλι. Οι νέες της εφηβικής ηλικίας φορούσαν άσπρο μαντήλι κεντημένο γύρω με δοντάκι χρωματιστό.

ΤΟ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ  Τα καλά πουκάμισα γίνονταν παλιότερα από λινό πανί και τα έλεγαν κατάλινα. Αργότερα καταργήθηκαν για να γίνουν και αυτά βαμβακερά. Έφτιαχναν το πουκάμισο με βαμβακερό πανί που το ύφαιναν σε αργαλειούς ή το αγόραζαν από τα εμπορικά καταστήματα της πόλης. Το μάκρος του έφτανε μέχρι τον αστράγαλο. Οι κοπέλες άρχιζαν από τα 10 με 12 χρόνια το κέντημα και μερικές φορές δυσκολεύονταν να ξεσηκώσουν, να ξομπλιάσουν το σχέδιο. Τα σπουδαιότερα ξόμπλια ήταν τα κυπαρίσσια, η κλάρα, οι κλειδωνίτσες, οι σταυροί, τα καβράκια. Σε πολλά πουκάμισα περνούσαν φούντες στον ποδόγυρο και στα μανίκια. Δεν ήταν βέβαια ίδια όλα τα πουκάμισα. Υπήρχαν τα νυφιάτικα, τα πασχαλιάτικα, τα καλά, τα δεύτερα. .

Η ΚΑΛΗ ΠΟΔΙΑ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΟΔΙΑ   Η ποδιά κατασκευαζόταν από σκουτί και την κεντούσαν με πολλά κεντίδια. Πολλές φορές τις ποδιές τις κεντούσαν με επίρραπτα χρυσά κεντήματα οι Βλάχοι ραφτάδες που διέμεναν στο χωριό. Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΟΔΙΑ Ήταν πάνινη ή μεταξωτή σε διάφορα χρώματα(ροζ, κίτρινο, γαλάζιο) με φρούτες κάτω και πολλές φορές με μεταξωτά κεντήματα. Φοριόταιν κάτω από την καλή ποδιά και εξείχε περίπου 20 πόντους. ΤΑ ΤΣΙΡΕΠΙΑ Ήταν μάλλινες ή βαμβακερές κάλτσες που φορούσαν.Τά μάλλινα γίνονταν με τσιριπόγνεσμα που έπλεκαν με μεταλλικές βέργες.  Τα παλιότερα παπούτσια ήταν ανοιχτές παντόφλες. Μετά ήρθαν τα γουβάκια που ήταν κλειστά. Αργότερα φορέθηκαν τα παπούτσια με κόπιτσες ή με λουράκι.

γουρνοτσάρουχο πουκάμισο

Η ΑΝΤΡΙΚΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΦΟΡΕΣΙΑ   Παιδική και εφηβική ηλικία: τα αγόρια από την ηλικία των 5 περίπου μέχρι τα 18 τους χρόνια φορούσαν από μέσα φανέλα υφαντή στον αργαλειό και από πάνω πουκάμισο ή πουλόβερ πλεχτό. Όταν φορούσαν πουκάμισο από πάνω έβαζαν γιλέκο ή ζακέτα. Τα παντελόνια ήταν υφασμάτινα ή σκούτινα. Το καλοκαίρι φορούσαν σορτσάκια, κοντομάνικες βαμβακερές μπλούζες και τσιρέπια μέχρι το γόνατο και γουρνοτσάρουχα Παντρεμένος/Μεσήλικας: ο άντρας από την ηλικία που παντρευόταν μέχρι την ηλικία των 60 περίπου φορούσε παντελόνι υφασμάτινο και πάνω πουκάμισο. Από πάνω έβαζε γιλέκο και το χειμώνα σακάκι. Μερικοί άντρες φορούσαν καπέλο και κοντά στην ηλικία των 60 μπερέ. Ηλικιωμένος: οι άντρες από τα 60 και πάνω φορούσαν κιλότα ή παντελόνι σκούτινο. Στα τσιρέπια των αντρών υπήρχαν «παρδαλούδια». Πάνω φορούσε πουκάμισο, γιλέκο και από πάνω σάκο σκούτινο. Στο κεφάλι έβαζαν μπερέ ή κούκο.

Η ΝΥΦΙΑΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ Αποτελείται από την φανέλα υφαντή στον αργαλειό στην οποία ράβονταν τα μανίκια με τα χειρότια, το πουκάμισο, την τραχηλιά, τον σαγιά, το γιλέκο, την καλή ποδιά, την δεύτερη ποδιά, την μπερέτα με τις κεφαλόκοπτσες , τα γοβάκια και τα κοσμήματα ή τα ασημικά της νύφης τα οποία είναι δύο σειρές φλουριά, μία για την μπερέτα και μία για το στήθος,(την τραχηλιά), τα λύσσια (αλυσίδες), το ασημοζούναρο, ένα μπελετζίκι (βραχιόλι), μια καδένα με τρία ντουμπλόνια (λίρες) και το μεσαίο ντουμπλόνι που παρίστανε βασιλικές κεφαλές. Την νυφιάτικη στολή συμπλήρωναν οι πατσαούρες (δεμένες στο ασημοζούναρο) δείγμα της νοικοκυράς και καθαρής νύφης. Στο γάμο η νύφη στο κεφάλι της φορούσε το καμάρι, ένα είδος πέπλου από τούλι.

ΤΑ ΑΣΗΜΙΚΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ Όταν ο πατέρας του γαμπρού αποφάσιζε να πάρει την νύφη, έστελνε το βράδυ τον προξενητή να κανονίσει συνάντηση με τον πατέρα της νύφης την άλλη μέρα. Οι συμπέθεροι, οι γονείς του γαμπρού και της νύφης, πήγαιναν στα Τρίκαλα και εκεί κανόνιζαν μετά από δεκαπέντε μέρες να γίνει ο γάμος. Αφού τα κανόνιζαν, μετά συζητούσαν για τα ασημικά, αυτά που θα φορούσε η νύφη στα στέφανα. Αυτά έπρεπε να τα φτιάξει ο πεθερός της νύφης στο χρυσικό. Ήταν δε τα ασημικά, ένα μπιλιτζίκι (βραχιόλι), τα δαχτυλίδια, δυο σειρές φλουριά, ένα για το κεφάλι κι ένα για το στήθος, (την τραχηλιά), και μια καδένα με τρία ντουμπλόνια (λίρες), το δε μεσαίο ντουμπλόνι ήταν πεντόλιρο, που παρίστανε βασιλικές κεφαλές. Επίσης οι κεφαλοκόπτες, το γκιουρντάνι, το σταυρουδάκι, το κολιέ τα ασημοκούμπια.το βαστάκι. Στη μέση φορούσαν τη μπαλτσούδα, το ασημοζώναρο. Μέσα στην κανίστρα με την κουλούρα είχαν τα ασημικά (χρυσαφικά) για τη νύφη που της τα φορούσε ο πεθερός.

ΦΛΟΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ

ΝΤΟΥΜΠΛΟΝΙ ΓΙΑ ΤΟ ΛΑΙΜΟ

ΚΕΦΑΛΟΚΟΠΤΣΑ

ΚΑΡΔΟΥΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΛΑΙΜΟ

ΝΤΟΥΜΠΛΟΝΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΧΗΛΙΑ

ΝΥΦΗ ΚΑΙ ΓΑΜΠΡΟΣ

Ο ΓΑΜΠΡΟΣ Η ενδυμασία του γαμπρού δεν ήταν τόσο ιδιαίτερη όσο της νύφης. Ο γαμπρός φορούσε ένα υφασμάτινο μαύρο παντελόνι, ένα άσπρο πουκάμισο με γιακά ή χωρίς, γιλέκο, ένα σακάκι και δερμάτινα υποδήματα. Παλιά φορούσε το παραδοσιακό παντελόνι με άσπρο πουκάμισο και γιλέκο με ζωνάρι στη μέση. Μέχρι το 1920 ο γαμπρός στο γάμο φορούσε φουστανέλα αντί για παντελόνι, άσπρο πουκάμισο και γιλέκο μαύρο με κεντήματα, ενώ στα πόδια φορούσε τσαρούχια.

Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΣΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Οι νεαρές κοπέλες φορούσαν τη φορεσιά που φορούσαν καθημερινά αλλάζοντας την ποδιά, την τραχηλιά και το μαντήλι το οποίο ήταν κεντημένο με δοντάκι χρωματιστό. Οι παντρεμένες γυναίκες στις άλλες επίσημες εκδηλώσεις φορούσαν τη νυφική τους φορεσιά με την κεντητή ποδιά προσθέτοντας τα ασημικά ανάλογα με την περίπτωση. Το χειμώνα φορούσαν το φλουκάτο, σκούτινο πανωφόρι από μαύρο σκουτί. Στην πλάτη είχε κεντήματα για τις νέες με έντονο πορτοκαλί και για τις πιο μεγάλες με κόκκινο σκούρο. Το μαντίλι το έδεναν μπερέτα με πολλά φλουριά και κεφαλόκοπτσες. Φορούσαν παπούτσια με κόπιτσες ή λουράκι.

Μεσόκοπη: η γυναίκα στην ηλικία των 45 έως 65 φορούσε το στριμμένο, από πάνω ένα σκούρο φουστάνι και το γκιουρντί και για την εκκλησία και τις εξόδους της το ρουχάτο, που έδενε από τα πλάγια προς τα πίσω με αλυσίδα, έτσι ώστε να γυρίζουν οι άκρες του προς τα έξω. Στη μέση της η γυναίκα έδενε κόκκινη ποδιά από βελούδο με μαύρα κεντήματα. Η τραχηλιά είχε συνήθως χρώμα μπεζ και εκεί κρεμούσε μόνο ένα ντουμπλόνι. Το μαντήλι το έδενε κόμπο ή μπουρμπούλι. Μερικές παντρεμένες είχαν και ομπρελάκι .Στο πένθος οι γυναίκες φορούσαν γκιουρντί με σχέδια κλωστών σε πράσινο και γαλάζιο χρώμα και μαύρα ρούχα.     Ηλικιωμένη: η ηλικιωμένη γυναίκα σπάνια βγαίνει από το σπίτι. Φοράει το στριμμένο ή μία ρόμπα, από πάνω ένα φουστάνι σκούτινο και το γκιουρντί πανωφόρι για το χειμώνα. Το μαντήλι το δένει μπουρμπούλι. Επίσης φοράει τσιρέπια και μαύρη ποδιά.

Επίσημη ποδιά μεσήλικης Επίσημη ποδιά μεσήλικης

ΚΕΦΑΛΟΔΕΣΜΟΣ ΜΠΟΥΡΜΠΟΥΛΙ

Η ΦΟΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΣΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Οι νέοι άνδρες ,οι παντρεμένοι και οι μεσήλικες φορούσαν το υφασμάτινο παντελόνι και το πουκάμισο με το γιλέκο το καλοκαίρι ή το σακάκι. Το ζωνάρι τους έκανε τη διαφορά ανάμεσα στο καθημερινό και το επίσημο ντύσιμο. Το χειμώνα φορούσαν σκούτινο μαύρο πανωφόρι . Οι ηλικιωμένοι φορούσαν, μαύρο γιλέκο, μαύρο σάκο και μαύρο κούκο, η φορεσιά τους δε διέφερε από την καθημερινή.

ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΜΕ ΠΑΡΑΔΦΟΣΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ

ΝΕΟΙ ΑΝΔΡΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΣΕ ΕΚΔΗΛΩΣΗ

Οι μαθητές που πήραν μέρος στο πρόγραμμα πραγματοποίησαν επισκέψεις στο λαογραφικο μουσείο Φαναρίου και στο Κονακι (Ε.Λ.Ο.Κ.) Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από αυτές τις επισκέψεις.

ΠΗΓΕΣ Οι παραδοσιακές στολές και τα συνοδευτικά που φυλάσσονται ως οικογενειακά κειμήλια στα σπίτια των Μεγάλων Καλυβίων. Ο λαογραφικός σύλλογος Μεγάλων Καλυβίων (ΕΛΟΚ) Το περιοδικό «Τρικαλινά» Η λαογραφική Εργασία του ΕΠΑΛ -28 ου Δημοτικού σχολείου Τρικάλων. Οι πληροφορητές κάτοικοι Μεγάλων Καλυβίων Οι φωτογραφίες που βρέθηκαν σε διάφορες συλλογές ή που οι μαθητές έβγαλαν οι ίδιοι.

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΑ ΒΑΤΣΙΑ ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΛΑΝΗΣ ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΛΑΝΗΣ ΤΑΣΟΣ ΚΑΡΑΝΙΚΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΕΦΑΛΑΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΕΦΑΛΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΚΟΥΤΡΑ ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΟΥΤΡΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΜΑΓΟΥΛΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΙΝΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΠΑΝΤΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΦΡΑΓΚΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΣΙΟΥΛΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΜΑΓΔΑ ΤΣΙΝΑ ΒΑΣΩ ΦΙΛΙΠΠΟΥ