περιεχόμενο της γλωσικής διδασκαλίας Διδακτική της Νεοελληνικής Γλώσσας ΙΙ Βασιλάκη Ευγενία, ΠΤΔΕ ΕΝΟΤΗΤΑ 2

μαθησιακοί στόχοι να επαναπροσδιορίσουν οι φοιτητές την έννοια του κειμένου ως βασικής μονάδας επικοινωνίας να συνειδητοποιήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά που συγκροτούν ένα κείμενο να διακρίνουν τα βασικά κειμενικά είδη του αναφορικού και κατευθυντικού λόγου λέξεις κλειδιά: κείμενο, κριτήρια κειμενικότητας, κειμενικά είδη και κειμενικοί τύποι

περιεχόμενο σύμφωνα με το ΠΣ 2011, η έμφαση στο περιεχόμενο του μαθήματος δίνεται σε δύο τομείς: α) γενικά στον τομέα των κειμένων (προφορικών, γραπτών, ψηφιακών, υβριδικών, πολυτροπικών) και β) στον τομέα των κειμένων που αναφέρονται στο σύστημα της γλώσσας (Γραμματική σε όλα τα επίπεδα: Φωνολογία, Μορφολογία, Σύνταξη, Σημασιολογία, Λεξιλόγιο, Πραγματολογία καθώς και Λεξικά).

Το κείμενο ως βασική μονάδα επικοινωνίας το κείμενο θεωρείται ως βασική μονάδα επικοινωνίας (σε αντίθεση με παλιότερες προσεγγίσεις, στις οποίες ως βασική μονάδα επικοινωνίας νοείται η πρόταση ή η λέξη). πώς ορίζεται η έννοια του κειμένου; ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΡΓΑ

τι είναι κείμενο ολότητα κάθε αυτόνομη οντότητα προφορικού ή γραπτού λόγου που χαρακτηρίζεται από ολότητα γλώσσας, προθέσεων και καταστάσεων συνιστά κείμενο ολότητα γλώσσας: γλωσσική πραγμάτωση με βάση τη γραμματική και τη σημασιολογία της γλώσσας προθέσεων: αλληλουχία άμεσων ή έμμεσων γλωσσικών πράξεων καταστάσεων: αποκτά νόημα εντός συγκεκριμένου επικοινωνιακού πλαισίου

κριτήρια κειμενικότητας (Ι) (1) συνοχή (cohesion): σημασιολογική σχέση μεταξύ επιφανειακών κειμενικών στοιχείων (λέξεων, φράσεων, προτάσεων) όταν η ερμηνεία ενός κειμενικού στοιχείου εξαρτάται από κάποιο ή κάποια άλλα στοιχεία του κειμένου. Η συνοχή αφορά τον τρόπο με τον οποίο τα επιφανειακά στοιχεία του κειμένου (οι λέξεις που διαβάζουμε ή ακούμε) συνδέονται αμοιβαία εντός μιας κειμενικής ακολουθίας με βάση τους γραμματικούς ή συντακτικούς τύπους και κανόνες της γλώσσας. Συνοχικές σχέσεις αναπτύσσονται: μεταξύ μεμονωμένων στοιχείων στο εσωτερικό μηνυμάτων μεταξύ μηνυμάτων (σημασιολογικές σχέσεις όπως προσθετική, αντιθετική, αιτιακή, συμπερασματική, χρονική κτλ.).

κριτήρια κειμενικότητας (συνοχή: παραδείγματα) Ένα βιβλίο οδηγός για τον άνδρα κάθε ηλικίας με λύσεις για όλα τα προβλήματα που τον απασχολούν. Οι συγγραφείς του δεν καταφεύγουν σε γιατροσόφια ή δίαιτες-θαύματα. Οι Έλληνες δουλεύουν πολύ περισσότερες ώρες από ό,τι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι. Οι ταινίες των Micy mouse είναι αστείες και δεν έχει σκηνές με βία και σκοτομούς. (Αρχάκης 2005:175)

κριτήρια κειμενικότητας (συνοχή) Οι συνοχικοί μηχανισμοί, αν και αναγκαίοι για την ενότητα ενός κειμένου, δεν αρκούν από μόνοι τους για να διασφαλίσουν την κειμενικότητά του. Το αυτοκίνητό μου είναι μαύρο. Το μαύρο ήταν πολύ της μόδας τη δεκαετία του 70. Κατά συνέπεια στα εβδομήντα τους χρόνια οι πιο πολλοί άνθρωποι έχουν πάρει σύνταξη. Με τον όρο αυτό εννοούμε τη σωστή πλοκή των λέξεων στον προφορικό ή γραπτό λόγο. Ο λόγος δηλαδή θεωρείται από πολλούς ειδικούς αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Αρχάκης 2005: 75

κριτήρια κειμενικότητας (ΙΙ) (2) πληροφορητικότητα (informativity): για να είναι αποδεκτό ένα κείμενο πρέπει να περιέχει για τους συγκεκριμένους αποδέκτες του τόσες καινούργιες πληροφορίες ώστε να καθίσταται ενδιαφέρον αλλά όχι δυσνόητο. (3) συνεκτικότητα (coherence): κειμενική σύνδεση που επιτυγχάνεται βάσει της εξωκειμενικής γνώσης του αποδέκτη. Τα κείμενα είναι συνεκτικά στον βαθμό που δομούνται με συνέπεια γύρω από εικόνες του κόσμου, ενεργοποιημένες από τον αποδέκτη σχετικά με τις καταστάσεις στις οποίες αναφέρονται. (4) προθετικότητα (intentionality): ο πομπός ενός κειμένου (συγγραφέας ή ομιλητής) πρέπει να έχει συνειδητή πρόθεση επίτευξης συγκεκριμένων στόχων με την παραγωγή του κειμένου.

κριτήρια κειμενικότητας (ΙΙΙ) (5) διακειμενικότητα (intertextuality): η παραγωγή και η κατανόηση ενός κειμένου εξαρτάται από τη γνώση που έχουν για άλλα ομοειδή κείμενα τόσο ο πομπός όσο και ο δέκτης. (6) περιστασιακότητα/ καταστασιακότητα (situationality): για να είναι αποδεκτό ένα κείμενο πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στην εξωκειμενική περίσταση επικοινωνίας και να ερμηνεύεται σε συνάρτηση με την περίσταση αυτή. (ύφος) (7) αποδεκτότητα (acceptability): οι παραλήπτες ενός κειμένου είναι σε θέση να αναγνωρίσουν σε αυτό έναν ή περισσότερους συνεπιδρώντες παράγοντες από τους παραπάνω ώστε να δικαιολογήσουν αν και γιατί τα γλωσσικά στοιχεία που προσλαμβάνουν έχουν ενότητα και νόημα.

κείμενα: οι διακρίσεις (κειμενικά είδη) Χρησιμοποιήστε μια κεφαλίδα ενότητας για κάθε θέμα, προκειμένου να υπάρχει σαφήνεια για το κοινό.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ-ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ είδη λόγου και κειμενικά είδη (Χατζηλουκά-Μαυρή, Ει. & Α. Ιορδανίδου 2009) ΕΙΔΗ ΛΟΓΟΥ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ-ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ   αναφορικός λόγος: αναπαριστά πρόσωπα, πράγματα, συμβάντα και καταστάσεις αφηγήσεις (χρόνος) αφηγήσεις πραγματικών ιστοριών, φανταστικών ιστοριών, παραμύθια, μύθοι κτλ. λογοτεχνικά έργα, δημοσιογραφικά άρθρα, επιστημονικά κείμενα, ενημερωτικά έντυπα κτλ. περιγραφές (χώρος) περιγραφές αντικειμένων, προσώπων, ζώων κτλ. κατευθυντικός λόγος: στοχεύει στο να οδηγήσει τον αναγνώστη/ ακροατή σε ορισμένη ενέργεια, συμπεριφορά, αντίληψη προσκλήσεις/ οδηγίες (συμπεριφορά, ενέργεια) προσκλήσεις γενεθλίων, εκδηλώσεων κτλ./ οδηγίες παιχνιδιών, οδηγίες κατασκευής κτλ. επιχειρήματα (αντίληψη) επιχειρήματα που σχετίζονται με υποκειμενικές θέσεις, που αφορούν διαχρονικές αξίες ή κοινωνικά προβλήματα κτλ.

κειμενικά είδη/ κειμενικοί τύποι: ζητήματα ορολογίας σχολικά εγχειρίδια, Γραμματική και ΔΕΠΠΣ/ΑΠΣ 2003 Οδηγός για τον εκπαιδευτικό 2011:214 (γλωσσάρι) κειμενικοί τύποι: κατηγοριοποίηση των κειμένων με βάση τα εσωτερικά χαρακτηριστικά του κειμένου, δηλαδή τη γλώσσα που χρησιμοποιείται και τη σχηματική του δομή. Βασικό κριτήριο της ταξινόμησης αυτής αποτελεί ο τρόπος σύλληψης και αναπαράστασης της πραγματικότητας από τον ομιλητή/συγγραφέα. Οι κειμενικοί τύποι, όπως αυτοί αναγνωρίζονται από τη γλωσσολογία, διακρίνονται σε: περιγραφή, αφήγηση και επιχειρηματολογία. Με την εμπειρική σύλληψη και απόδοση της πραγματικότητας συνδέονται κατεξοχήν η περιγραφή και η αφήγηση, ενώ με τη νοητική επεξεργασία της η επιχειρηματολογία (αιτιολόγηση/ αξιολόγηση). Συνοψίστε το περιεχόμενο παρουσίασης, επαναλαμβάνοντας τα σημαντικά σημεία από τα μαθήματα. Τι θέλετε να θυμάται το κοινό όταν τελειώσει η παρουσίασή σας; Αποθηκεύστε την παρουσίασή σας σε ένα βίντεο για εύκολη διανομή (Για να δημιουργήσετε ένα βίντεο, κάντε κλικ στην καρτέλα Αρχείο και στη συνέχεια κάντε κλικ στην επιλογή Κοινή χρήση. Στην ενότητα Τύποι αρχείων, κάντε κλικ στην επιλογή Δημιουργία βίντεο.)

κειμενικά είδη/ κειμενικοί τύποι: ζητήματα ορολογίας Πρόγραμμα Σπουδών για τη Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο 2011:14 Συνοψίστε το περιεχόμενο παρουσίασης, επαναλαμβάνοντας τα σημαντικά σημεία από τα μαθήματα. Τι θέλετε να θυμάται το κοινό όταν τελειώσει η παρουσίασή σας; Αποθηκεύστε την παρουσίασή σας σε ένα βίντεο για εύκολη διανομή (Για να δημιουργήσετε ένα βίντεο, κάντε κλικ στην καρτέλα Αρχείο και στη συνέχεια κάντε κλικ στην επιλογή Κοινή χρήση. Στην ενότητα Τύποι αρχείων, κάντε κλικ στην επιλογή Δημιουργία βίντεο.)

είδη λόγου και κειμενικά είδη (Γραμματική Ε & ΣΤ Δημοτικού, ΟΕΔΒ)

είδη λόγου και κειμενικά είδη (Γραμματική Ε & ΣΤ Δημοτικού, ΟΕΔΒ)

βιβλιογραφία ενότητας Αρχάκης, Α. 2005. Γλωσσική διδασκαλία και σύσταση των κειμένων. Αθήνα: Πατάκης. Γεωργακοπούλου, Α. & Γούτσος, Δ. 1999. Κείμενο και Επικοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ιορδανίδου, Α. 2007. Κειμενοκεντρικές προσεγγίσεις του σχολικού εγγραμματισμού: κείμενο-συμφραζόμενα-γραμματική. Στο Η. Γ. Ματσαγγούρας (επιμ.) Σχολικός εγγραμματισμός. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη, 355-71. Χατζηλουκά-Μαυρή, Ει. & Ιορδανίδου, Α. 2009. Ζητήματα διδασκαλίας του γραπτού λόγου στο Δημοτικό: ομαδοποίηση και σειρά διδασκαλίας των κειμένων. Νέα Παιδεία 131, 122-147.