ΓΚΕΣΟΥ ΔΩΡΑ ΚΑΤΣΑΝΟΥ ΒΙΚΗ ΚΟΤΡΩΤΣΙΟΥ ΔΩΡΑ ΚΟΥΦΟΓΙΑΝΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΓΚΕΣΟΥ ΔΩΡΑ ΚΑΤΣΑΝΟΥ ΒΙΚΗ ΚΟΤΡΩΤΣΙΟΥ ΔΩΡΑ ΚΟΥΦΟΓΙΑΝΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΩΝ Ο χρόνος τρέχει, αφήνοντας πίσω του αποδείξεις. Στην παλιά Σιάτιστα υπήρχε εν δυνάμει η σημερινή. Και αντίστροφα, στη σημερινή πόλη υπάρχουνε ατόφια κύτταρα της παλιάς.Τα αρχοντικά κατέχουν σπουδαία θέση και είναι σημάδια αδιάψευστα της πλούσιας και πολύβουης ζωής της Σιάτιστας το 18ο και 19ο αιώνα.Η Σιάτιστα είναι δημιούργημα στα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης. Οι συνθήκες της γενικής αυτής ευημερίας συντέλεσαν και στην ανάπτυξη της τέχνης και προπάντων της αρχιτεκτονικής και χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα στη Σιάτιστα είναι τα αρχοντικά της και αποτελούν για μας μια πλούσια κληρονομιά. Τα περισσότερα και πλουσιότερα, σωζώμενα, αρχοντικά της Σιάτιστας χρονολογούνται στο β’ μισό του 18ου αι. και το 19ο αι. Χτισμένα από πλούσιους σιατιστινούς εμπόρους) στις δύο συνοικίες της πόλης (τη Γεράνεια και τη Χώρα), έχουν ορθογώνια κάτοψη (που σπάει σε σχήμα Γ ή Π) και πλούσια διακοσμημένους τους άνετους χώρους στους ορόφους τους.

ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥΣΗ Το αρχοντικό του Μανούση βρίσκεται στη Χώρα και χρονολογείται με επιγραφή στην πρόσοψή του στο 1762/63. Το αρχοντικό του χτίστηκε από την οικογένεια των Μανουσαίων, από την οποία κατάγεται και ο πρώτος καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, ο Θεόδωρος Μανούσης, που τη μεγάλη βιβλιοθήκη του δώρισε στη Σιάτιστα. Υπάρχει μια παράδοση ότι το αρχοντικό χτίστηκε το 1746.Οι παλιοί το αναφέρουν και σαν αρχοντικό του Δούκα Τζάτζα, επειδή το αρχοντικό αυτό είναι ίσως το πιο όμορφο της Σιάτιστας και τα σχέδια του τα πιο αντιπροσωπευτικά. Η κατασκευή του σπιτιού και η πλούσια διακόσμηση του αντικατοπτρίζουν τον πλούτο της οικογένειας Μανούση που είχε δημιουργήσει έναν από τους ισχυρότερους σιατιστινούς εμπορικούς οίκους στην Αυστροουγγρική αυτοκρατορία. Εξαιρετικής ποιότητας ξυλόγλυπτα στολίζουν τους χώρους στο μεσοπάτωμα και στον όροφο. Η πλούσια σε θεματική ποικιλία ζωγραφική διακόσμηση καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των τοίχων και των ξυλεπένδυτων επιφανειών.

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΙΔΗ Το αρχοντικό του Νεραντζόπουλου χτίστηκε το 1754 στην πλατεία της Χώρας, «Τα τρία πηγάδια». Άρχισε να κτίζεται στα 1754 τον έμπορο Χατζηγιαννίδη και η διακόσμηση του κράτησε αρκετά χρόνια. Το αρχοντικό δόθηκε ως προικώο στην κόρη του κτήτορα, στο γάμο της με το Δημήτριο Σαχίνη. Άλλαξε αρκετά χέρια, μέχρι που αποκτήθηκε από τους Νερατζόπουλους. Σήμερα το σπίτι ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού και λειτουργεί ως επισκέψιμος χώρος. Εντυπωσιακή είναι η ξυλόγλυπτη διακόσμηση και οι γύψινοι φεγγίτες του αρχοντικού. Από την ξύλινη οροφή του κεντρικού χώρου ("ηλιακού") του μεσοπατώματος κρέμονται ολόγλυφα ένα πεπόνι και ένα κομμένο καρπούζι. Στους φεγγίτες, εκτός από τα όμορφα γύψινα πλαίσια, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εγχάρακτα σχέδια, οι επιγραφές και τα στιχουργήματα. Φιλοτεχνημένα πάνω σε καπνισμένο γυαλί ,τα τελευταία είναι γραμμένα σε αρχαΐζουσα γλώσσα και εξυμνούν το κάλλος και τη μεγαλοπρέπεια του σπιτιού. Πλάι στη είσοδο, δεξιά, σε ύψος 5,00 μ. υπάρχει η χρονολογία «1754» και άλλη με κόκκινα γράμματα : «ΑΨΝΔ» (=1754). Μια άλλη ζωγραφιά με χρονολογία 1755 υπάρχει σε όντα, στο εσωτερικό του σπιτιού. Το αρχοντικό του Χατζηγιαννίδη έχει τους πιο όμορφους φεγγίτες στο είδος του.

Το αρχοντικό της Πούλκως Στη συνοικία της Γεράνειας βρίσκεται το αρχοντικό της Πούλκως (ή Πουλκίδη) και, όπως δηλώνει η επιγραφή πάνω από την είσοδο, άρχισε να χτίζεται το 1752, ένα πραγματικό έργο τέχνης που μαρτυρά τη πολιτιστική κληρονομιά της πόλης. Ο τοίχος της πρόσοψης, στο τμήμα κάτω από τη στέγη, διακοσμείται με σχηματοποιημένα διακοσμητικά μοτίβα (ρόδακες, αστέρια) και ένα καράβι. Στα δωμάτια του ορόφου σώζονται γύψινοι φεγγίτες με πολύπλοκα σχέδια από χρωματιστά γυαλιά. Επίσης, εξαιρετικής τέχνης είναι και η γύψινη διακόσμηση τζακιού σε δωμάτιο του ορόφου. Από τις ζωγραφικές παραστάσεις ξεχωρίζει αυτή με την παράσταση της Κωνσταντινούπολης, όπου πιθανόν αποδίδεται η πολιορκία της από τους Τούρκους. Πρόκειται για ένα παλιό οίκημα με πελεκητή πέτρα και σιδεριές στα παράθυρα, που αναπαλαιώθηκε με πολύ μεράκι και κόπο από τους ιδιοκτήτες για να στεγάσει τη λαογραφική της συλλογή .Μοιάζει ο χρόνος να έχει σταματήσει σε μια άλλη εποχή …

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΔΟΛΓΚΗΡΑ Στο αρχοντικό Δόλγηρα στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο του Συλλόγου όχι όμως με την έννοια μιας συγκέντρωσης και παρουσίασης λαογραφικού υλικού, αλλά ως ένας λειτουργικός χώρος. Καθώς πρόκειται για ένα παραδοσιακό αρχοντικό που εάν ξεναγηθείς στους χώρους του θαρρείς πως είναι ζωντανό, το οποίο ξεπήδησε μέσα από μιαν άλλη εποχή με όλα τα αντικείμενα και τα διακοσμητικά στοιχεία του θέλοντας να παραμείνει στο σήμερα και να θυμίζει εποχές όμορφες, ξεχωριστές με τις αναμνήσεις διάχυτες στον αέρα της σημερινής πόλης λες πως τίποτα δεν άλλαξε από τότε. Μέσα στο χώρο όπως έχει οργανωθεί με όλους τους κανόνες της μουσειολογίας ζωντανεύουν οι λειτουργίες και οι δραστηριότητες μιας μεσοαστής οικογένειας του παρελθόντος από τον 12 αιώνα. Είναι κτίσμα του 1740-50 περίπου, αλλά ο ζωγραφικός διάκοσμος στο εσωτερικό του είναι έργο του 19ου αιώνα. Είναι μια λαϊκή κατοικία, μεσοαστική. Στο εσωτερικό του όμως είναι καταζωγράφιστο, και διακρίνουμε στοιχεία που δεν συναντούμε στα άλλα αρχοντικά. Είναι ένα πραγματικό κουκλόσπιτο. Ολόκληρο το διώροφο κτίσμα, με την δομή και τον εσωτερικό του διάκοσμο τα αντικείμενα που εκτίθενται το καθιστούν λειτουργικό ενώ αποτελούν ένα ζωηρό ερέθισμα της μνήμης να γυρίσει πίσω σε ταξίδια και στην δράση των πραματευτάδων οι παλιοί ιδιοκτήτες του σπιτιού ήταν πραματευτάδες που υπήρξαν φορείς παιδείας και των ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης και στήριξαν με ποικίλους τρόπους τον Αγώνα για την Ανεξαρτησία του Έθνους.