Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, “ΠΟΙΗΣΗ 1948” Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, “ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ Ε…1949” Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, “ΠΟΙΗΣΗ 1948” Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, “ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ Ε…1949”

«Ποίηση 1948» «ΕΛΕΥΣΙΣ», 1948 Tούτη εποχή του εμφυλίου σπαραγμού δεν είναι εποχή για ποίηση κι άλλα παρόμοια σαν πάει κάτι να γραφεί είναι ως αν να γράφονταν από την άλλη μεριά αγγελτηρίων θανάτου γι αυτό και τα ποιήματά μου είναι τόσο πικραμένα (και πότε άλλωστε- δεν ήσαν;) κι είναι -προ πάντων- και τόσο λίγα Ν. Εγγονόπουλος «ΕΛΕΥΣΙΣ», 1948 «Στον Νίκο Ε…1949» Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες, Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα. (Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;) Μ. Αναγνωστάκης «ΠΑΡΕΝΘΕΣΕΙΣ», 1949

Οι ποιητές της γενιάς του 1930 – Υπερρεαλισμός Γύρω στο 1930 η ελληνική ποίηση ετοιμάζεται να αφήσει πίσω της το κίνημα του συμβολισμού και να χαράξει ένα καινούριο δρόμο, δεδομένου ότι ήδη - στη Γαλλία αρχικά κι έπειτα στην υπόλοιπη Ευρώπη - έχει αρχίσει να κυριαρχεί ο υπερρεαλισμός. Οι ποιητές της γενιάς του 1930 απάλλαξαν την ποίηση από τα περιττά στολίδια του παρελθόντος και άλλαξαν πολλά δεδομένα του χώρου τους. Ο υπερρεαλισμός είναι το πιο δυναμικό καλλιτεχνικό κίνημα του μεσοπολέμου, με αποφασιστικές επιδράσεις στη νεότερη ποίηση. Δέχτηκε τις επιρροές του από το φουτουρισμό, τον ντανταϊσμό και το συμβολισμό, πολέμησε τη συμβατική ποίηση και επιδίωξε την ανάδειξη των δυνάμεων του πνεύματος, αδιαφορώντας για κάθε είδους καλλιτεχνικούς κανόνες. Τα υπερρεαλιστικά ποιήματα συχνά παρουσιάζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στην ερμηνεία τους, λόγω του ανεξιχνίαστου χαρακτήρα τους και του δυσερμήνευτου περιεχομένου τους.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ…. ο Εγγονόπουλος είναι βέβαια ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του υπερρεαλισμού, ωστόσο τα ποιήματα του δεν παρουσιάζουν διανοητικές ακρότητες και ο ειρμός των στίχων του είναι σαφέστατα λογικός,. II ποίηση του είναι ανθρωποκεντρική, γραμμένη με τρόπο πεζολογικό, και ο στίχος του είναι τεμαχισμένος και αρκετές φορές μονολεκτικός, η γλώσσα είναι ιδιότυπη, με αρκετά λόγια στοιχεία, ο Εγγονόπουλος κάνει με πικρία αλλά και ρεαλισμό συνάμα τη διαπίστωση ότι ο ποιητικός λόγος αδυνατεί να ανταποκριθεί στο χρέος του, λόγω των τραγικών συνθηκών που επικρατούν στην Ελλάδα εκείνης της εποχής. Το γεγονός αυτό τον κάνει να εξετάζει την περίπτωση της ποιητικής παραίτησης, καθώς ζει σε μια εποχή άκρως αντιποιητική, στην οποία η ποίηση δείχνει να μην έχει θέση, να μην έχει δύναμη να αλλάξει το παραμικρό - κάτι που τελικά βέβαια δεν αρκεί για να τον αποθαρρύνει πλήρως, να τον θέσει στο περιθώριο και να τον καταστήσει ανενεργό, καθώς τον βλέπουμε να προσπαθεί να δώσει το παρόν, έστω και υπό ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες και με ιδιαίτερα περιορισμένη ποσοτικά ποιητική παραγωγή.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΦΟΣ Η «Ποίηση 1948» είναι ένα ποίημα απλό και λιτό, γραμμένο με λόγο κατά βάση πεζολογικό. Το ύφος είναι δραματικό, χαμηλόφωνο και εξομολογητικό. Ο λόγος του - λιτός, σχεδόν γυμνός, αρθρωτός και υπαινικτικός - επιχειρεί να αποτυπώσει ένα μέρος του δράματος που παίχτηκε στην Ελλάδα εκείνη την εποχή. ΓΛΩΣΣΑ Η γλώσσα του Εγγονόπουλου είναι η απλή, καθομιλουμένη δημοτική, που αρνείται όμως να προσαρμοστεί σε κάποια κοινά αποδεκτά γλωσσικά δεδομένα. Είναι ιδιότυπη, με αρκετά λόγια στοιχεία (ως αν- αγγελτηρίων - δεν ήσαν - προ πάντων). ΣΤΙΧΟΣ Το ποίημα απαρτίζεται από δύο ανισομεγέθεις στροφές. Ο στίχος είναι ελεύθερος, ανισοσύλλαβος, με κυρίαρχο το αντιποιητικό, πεζολογικό στοιχείο. Ομοιοκαταληξία απλά δεν υπάρχει. Αξίζει να προσεχτεί ιδιαίτερα ότι υπάρχουν αρκετοί στίχοι (μεταξύ των οποίων οι τρεις τελευταίοι) που απαρτίζονται από μία και μόνο λέξη («να / γραφεί Ι είναι / και / τόσο / λίγα·»), σε μια προσπάθεια του Εγγονόπουλου να υπογραμμίσει κάποια συγκεκριμένα νοήματα.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ Ε … 1949 ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ Ε … 1949 αποτελεί την ποιητική απάντηση στο ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου «Ποίηση 1948» Η μεταπολεμική ποίηση βαθύτατα επηρεασμένη από τα επώδυνα και αποφασιστικά για τη μοίρα του τόπου γεγονότα. Χαρακτηρίζεται από τραγική σοβαρότητα και παντελή έλλειψη ψευδαισθήσεων και χιμαιρικών οραμάτων, που φθάνει κάποτε στην κατάθλιψη και στον πεσσιμισμό. Οι εκπρόσωποι της είναι έντονα πολιτικοποιημένοι και παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τα πολιτικά πράγματα της εποχής· είναι λοιπόν μια ποίηση στρατευμένη, με έντονους κοινωνικοπολιτικούς στόχους. Είναι διάχυτη η αγωνία και το υπαρξιακό άγχος οι ποιητές εκφράζονται με μία ποιητική γλώσσα που επιδιώκει την κυριολεξία ή ακόμη και την πεζολογία. Είναι φανερό ότι τα βιώματα και οι εμπειρίες από την Κατοχή, τις φυλακίσεις, τις εκτελέσεις και τις εξορίες, είναι διάσπαρτα στην ποίηση τους, και συνυφαίνονται με κάποια συγκεκριμένα περιστατικά της προσωπικής τους ζωής. Η πλειοψηφία των ποιητών αυτής της περιόδου ανήκουν στο χώρο της αριστεράς.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΦΟΣ Το «Στον Νίκο Ε... 1949» είναι ένα ποίημα απλό και λιτό, με ύφος δραματικό, χαμηλόφωνο και εξομολογητικό, και συνάμα γεμάτο δύναμη και ρεαλισμό. Ο λόγος του - λιτός, σχεδόν γυμνός, αρθρωτός και υπαινικτικός - επιχειρεί να αποτυπώσει ένα μέρος του δράματος που παίχτηκε στην Ελλάδα εκείνη την εποχή. Η ποίηση του Αναγνωστάκη αντλεί τα θέματα της από τα προσωπικά βιώματα και τις εμπειρίες του ίδιου του ποιητή, αλλά συνάμα εκφράζει και τη διάψευση των ελπίδων της γενιάς του. Η πίκρα και η απαισιοδοξία είναι διάχυτες στους στίχους του ποιητή, και μάλιστα δίνουν κάποιες φορές την εντύπωση ότι ξεπερνούν τα όρια της απλής πολιτικής διαμαρτυρίας. ΓΛΩΣΣΑ Η γλώσσα του Αναγνωστάκη είναι η απλή, καθομιλουμένη δημοτική. ΣΤΙΧΟΣ Το ποίημα απαρτίζεται από τρεις ανισομεγέθεις στροφές. Ο στίχος είναι ελεύθερος, ανισοσύλλαβος, με κυρίαρχο το αντιποιητικό, πεζολογικό στοιχείο. Ομοιοκαταληξία απλά δεν υπάρχει. Αξίζει να προσεχτεί ιδιαίτερα ότι υπάρχουν τέσσερις στίχοι που απαρτίζονται από μία και μόνο λέξη («Φίλοι / Φωνές /Ερείπια / Εφιάλτες»), σε μια προσπάθεια να υπογραμμίσει κάποια συγκεκριμένα νοήματα.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ…. η ποίηση του Αναγνωστάκη έχει έναν τόνο δραματικό, χαμηλόφωνο και εξομολογητικό, και συχνά σκωπτικό για την κατάπτωση των κοινωνικοπολιτικών αξιών. Αντλεί τα θέματα της από τα προσωπικά βιώματα και τις εμπειρίες του ίδιου του ποιητή, αλλά συνάμα εκφράζει και τη διάψευση των ελπίδων της γενιάς του. Η πίκρα και η απαισιοδοξία είναι διάχυτες στους στίχους του θεσσαλονικιού ποιητή, και μάλιστα δίνουν κάποιες φορές την εντύπωση ότι ξεπερνούν τα όρια της απλής πολιτικής διαμαρτυρίας. Ο Εγγονόπουλος κάνει με πικρία αλλά και ρεαλισμό συνάμα τη διαπίστωση ότι ο ποιητικός λόγος αδυνατεί να ανταποκριθεί στο χρέος του, λόγω των τραγικών συνθηκών που επικρατούν στην Ελλάδα εκείνης της εποχής. Το γεγονός αυτό τον κάνει να εξετάζει την περίπτωση της ποιητικής παραίτησης, καθώς ζει σε μια εποχή άκρως αντιποιητική, στην οποία η ποίηση δείχνει να μην έχει θέση, να μην έχει τη δύναμη να αλλάξει το παραμικρό· Βέβαια, τον βλέπουμε να προσπαθεί να δώσει το παρόν, έστω και υπό ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες και με ιδιαίτερα περιορισμένη ποσοτικά ποιητική παραγωγή.

Ο Αναγνωστάκης αφού αποτυπώνει το εφιαλτικό σκηνικό του εμφυλίου πολέμου, ένα σκηνικό στο οποίο η ποίηση μοιάζει να μην έχει καμία απολύτως θέση, δε διανοείται καν να εξετάσει την περίπτωση της ποιητικής παραίτησης, αλλά αναζητά αγωνιωδώς τον ποιητή εκείνον που θα μπορέσει με τους στίχους του να καταγράψει τις φρικτές αυτές σκηνές, να αγγίξει τις ψυχές των ανθρώπων, να τους ευαισθητοποιήσει και να τους προβληματίσει, και τέλος να τους οδηγήσει στο να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος του λάθους που διέπραξαν. Σίγουρα θα ήθελε να αναλάβει ο ίδιος αυτόν τον δύσκολο μα και ξεχωριστό συνάμα ρόλο, αλλά η χρονική συγκυρία (γράφει το ποίημα έγκλειστος στις φυλακές του Επταπυργίου, όπου είχε καταδικαστεί σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο για τις αριστερές του πεποιθήσεις - μια απόφαση που τελικά δεν εκτελέστηκε, αλλά τον βοήθησε να προσθέσει στα βιώματα του την εφιαλτική εμπειρία του μελλοθάνατου) είναι απολύτως ακατάλληλη για να ονειρεύεται κάτι τέτοιο. Η αγωνιστική συνείδηση του Αναγνωστάκη, μια συνείδηση που σφυρηλατήθηκε μέσα από μακρούς κοινωνικοπολιτικούς αγώνες στο χώρο της Αριστεράς, τον κάνει πιο αγωνιστικό, πιο θερμό οπαδό του κοινωνικού ρόλου του καλλιτέχνη και της στρατευμένης ποίησης, που χρέος της έχει να καταγράφει και να στηλιτεύει τα κακώς κείμενα της εποχής της.

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ…. ο Εγγονόπουλος περιορίζεται στο να κατονομάσει απλώς την εποχή και να προσθέσει κάποιες υπαινικτικές μό­νο αναφορές σ' αυτήν ο Αναγνωστάκης με τη δυνατή και γεμάτη ρεαλισμό πένα του δε διστάζει να πει τα πράγματα με το όνομα τους και να την περιγράψει με ακρίβεια περισσή, αποτυπώνοντας στο δικό του ποίημα μια σειρά από χαρακτηριστικές σκηνές της εποχής. ο Εγγονόπουλος γράφει το ποίημα του σε ηλικία σχεδόν πενήντα ετών, πλήρης εμπειριών από τη ζωή, ρεαλιστής και πιο προσγειωμένος, ενώ ο Αναγνωστάκης γράφει το δικό του ποίημα σε ηλικία είκοσι τεσσάρων μόλις ετών, διατηρώντας στο ακέραιο την ορμητικότ­τα και το δυναμισμό της νεαρής του ηλικίας. Σε κάθε περίπτωση κανένας από τους δύο άνδρες δεν επιλέγει τελικά μια παθητική, μοιρολατρική στάση. Αποκηρύσσουν την παθητικότητα, τη μοιρολατρία και την περιθωριοποίηση του πνευματικού ανθρώπου, και επιλέγουν τη δυναμική στάση, την ενεργή συμμετοχή στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, την παρρησία και την κριτική. Ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες, ακόμη και με περιορισμένη απήχηση, ο ποιητής έχει την υποχρέωση να δίνει το παρόν, να δίνει τον αγώνα του για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα μιας κοινωνίας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΦΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Ποιήματα • http://www.phys.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/manolhs_a nagnwstakhs_poems.htm • http://www.snhell.gr/lections/writer.asp?id=1 Μελοποιημένα ποιήματα http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=index &sort=alpha&lyricist_id=143 Διαδικτυακή Βιβλιογραφία • http://www.eyliko.gr/htmls/glossa/diktibibl/filoganagnostakis.aspx • http://www.translatum.gr/forum/index.php/topic,6781.0 .html • http://greece.poetryinternationalweb.org/piw_cms/cms/ cms_module/index.php?obj_name=greece • http://www.greece2001.gr/writers/ManolisAnagnostakis.html