Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Ενότητα 8: Μορφές Διδασκαλίας Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σκοποί ενότητας Να οριστεί η έννοια των μορφών διδασκαλίας σε αντιδιαστολή με την έννοια της μεθόδου διδασκαλίας. Επιπλέον, να επισημανθούν και να αναπτυχθούν οι βασικές μορφές διδασκαλίας.

Περιεχόμενα ενότητας Μέθοδος και μορφές διδασκαλίας Μετωπική και ομαδική διδασκαλία Μονολογική - ακροαματική διδασκαλία Διδασκαλία μέσω υποδειγματικής εκτέλεσης Διδασκαλία με μορφή ερωτήσεων Διδασκαλία με παρότρυνση (παροχή ενίσχυσης) Παιδοκεντρική μορφή διδασκαλίας

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Οι ενέργειες και οι χειρισμοί, στους οποίους προβαίνει ο εκπαιδευτικός για να βοηθήσει το μαθητή στην οικειοποίηση γνώσεων και στην καλλιέργεια δεξιοτήτων.

ΜΕΘΟΔΟΣ & ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μέθοδος Διδασκαλίας: Μορφές Διδασκαλίας: Στρατηγικές και σύνθετες ενέργειες για μια αποτελεσματική μάθηση (γενική γραμμή πλεύσης). Μέσα και τεχνικές που υποβοηθούν τη μέθοδο διδασκαλίας να επιτύχει καλύτερα το αποτέλεσμα.

ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μετωπική διδασκαλία: Ομαδική διδασκαλία: Ο καθηγητής βρίσκεται στο επίκεντρο του διδακτικού γεγονότος. Ενίσχυση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων με την δημιουργία μικρότερων ομάδων

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΩΠΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Οι διδακτικές ενέργειες και πράξεις εκπορεύονται και καθορίζονται από τον καθηγητή. Εμποδίζεται ο αυθορμητισμός και η πρωτοβουλία των μαθητών. Οι μαθητές μετατρέπονται σε ακροατές και εκτελεστές.

ΜΕΤΩΠΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Πλεονεκτήματα: Μειονεκτήματα: Γρήγορη και αποτελεσματική οργάνωση του μαθήματος Διδασκαλία μεγάλου εύρους της ύλης Πειθαρχία Ο καθηγητής είναι αυθεντία. Περιορίζεται η αυτενέργεια των μαθητών. Οι μαθητές δεν εξελίσσονται ως δημιουργικές προσωπικότητες

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Οργάνωση της τάξης σε ομάδες με μικρό αριθμό μαθητών. Βελτίωση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων των μαθητών. Ομαδική διδασκαλία ενός κοινού κινητικού θέματος Ομαδική διδασκαλία διαφορετικών θεμάτων

ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μονολογική-ακροαματική διδασκαλία Διδασκαλία μέσω υποδειγματικής εκτέλεσης Διδασκαλία με μορφή ερωτήσεων Διδασκαλία με παρότρυνση (παροχή ενίσχυσης) Παιδοκεντρική μορφή διδασκαλίας

ΔΙΑΛΕΞΗ Παραδοσιακή μορφή διδασκαλίας- αντιμετώπιση με σκεπτικισμό στη σημερινή εποχή (Χαραλαμπόπουλος, 2001). Μονόλογος: μορφή επικοινωνίας στις δασκαλοκεντρικές διδασκαλίες- σύγχρονο σχολείο αντιτίθεται διότι οι μαθητές δεν αυτενεργούν. Ο όρος διάλεξη αναφέρεται στη μονολογική μορφή διδασκαλίας- με πομπό, που στέλνει μηνύματα, τον εκπαιδευτικό & δέκτες τους μαθητές (Τριλιανός, 1998).

ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ Δημιουργία προβληματισμού στους μαθητές για ένα θέμα. Δημιουργία προβληματισμού στους μαθητές για ένα θέμα. Εξιστόρηση προσωπικού βιώματος του εκπαιδευτικού, αφήγηση φανταστικών, λαϊκών ιστοριών για διδακτικούς λόγους (Ματσαγγούρας, 2001). Έλλειψη διδακτικού χρόνου, εισαγωγή σε ένα θέμα, προσέγγιση δύσκολων εννοιών & σύντομη ανακεφαλαίωση. Άντληση πληροφοριών για τους μαθητές που είναι δύσκολο να βρεθούν με διαφορετικό τρόπο & δεν είναι απαραίτητο να κατακρατούνται στη μνήμη για μεγάλο διάστημα.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Προφορική αναφορά ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών ενός αντικειμένου με σκοπό την αισθητοποίησή του (Τριλιανός, 1991). Γίνεται αναφορά σε σημαντικά στοιχεία της διδασκόμενης ενότητας, δημιουργώντας μια σαφή εικόνα. Χρησιμοποιείται στη γεωγραφία, ιστορία, φυσική, τεχνολογία, που έχουν αντικείμενα φαινόμενα & πρόσωπα. Περιγραφική μορφή: απεικόνιση με το λόγο αντικειμένου ≠ Αφηγηματική μορφή: εξιστόρηση διαδοχικών γεγονότων.

ΕΠΙΔΕΙΞΗ Με τον όρο «επίδειξη» εννοείται η χρήση ενός παραδείγματος προκειμένου να δείξουμε στους μαθητές αυτό που θέλουμε. Υλοποιείται σε κάθε διδακτικό αντικείμενο ανεξαρτήτου θεματολογίας. Με τη χρήση εποπτικού υλικού, επιτυγχάνεται οπτική παρουσίαση του εξεταζόμενου θέματος. Απαιτείται δεξιοτεχνία & προετοιμασία από τον εκπαιδευτικό, διότι οι μαθητές συνήθως μιμούνται ώστε να κατανοήσουν τη γνώση.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΗ-ΔΙΑΛΟΓΙΚΗ ΜΟΡΦΗ Πραγματοποιείται μέσω διαλόγου: ξεκινά με προβληματισμούς που δημιουργεί ο εκπαιδευτικός & πρέπει να λυθούν από τους μαθητές. Διεκπεραιώνεται με την επανάληψη ενός επικοινωνιακού σχήματος τριών φάσεων: Α’ φάση: Ο εκπαιδευτικός ρωτά Β’ φάση: Ο μαθητής απαντά Γ’ φάση: Ο εκπαιδευτικός αντιδρά

ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΜΕΝΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ Ο εκπαιδευτικός προετοιμάζει ερωτήσεις που έχουν στόχο να αποσπάσουν από τους μαθητές τη γνώση που διαθέτουν, αλλά δεν έχουν εκφράσει. Χρησιμοποιείται για να εκμαιεύσει από τους μαθητές το πώς κατανοούν τις εμπειρίες που έχουν βιώσει. Η μορφή αυτή ονομάζεται διαλεκτική και εκτός από απλή παράθεση απόψεων, σημαίνει και αντιπαράθεση. Κινείται στο αριστοτελικό σχήμα «θέση- αντίθεση- σύνθεση».

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΙΑΛΟΓΙΚΗ ΜΟΡΦΗ Προκύπτει από ερωτήματα ή προβλήματα που θέτουν οι μαθητές στην τάξη. Οι μαθητές συζητούν ελεύθερα χωρίς υπόδειξη ή καθοδήγηση & τους προξενεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σκοπός του ελεύθερου διαλόγου είναι οι μαθητές να ανταλλάξουν σκέψεις, να διαμορφώσουν τεκμηριωμένες απόψεις & να αναπτύξουν δεξιότητες της διαλογικής τεχνικής (Ματσαγγούρας, 1999).

ΜΙΚΤΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ (1) Είναι η σύνθεση του κατευθυνόμενου & του ελεύθερου διαλόγου, ώστε ο εκπαιδευτικός να περιορίσει τα αρνητικά τους σημεία & να μεγιστοποιήσει το μαθησιακό όφελος των παιδιών. 1) Η ενεργοποίηση: Το γνωστικό ερέθισμα παρέχεται με τη μορφή ερώτησης & ανακαλείται η προγενέστερη εμπειρία για να στηριχθεί η νέα γνώση. 2) Διατύπωση ερωτήσεων από τους μαθητές: Καταγραφή ερωτήσεων σχετικών με το αρχικό γνωστικό ερέθισμα.

ΜΙΚΤΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ (2) 3) Ομαδοποίηση διατυπωμένων ερωτήσεων: ώστε οι απαντήσεις που θα δοθούν, να καλύπτουν ευρύτερες γνωστικές ενότητες του θέματος. Έπειτα, κατατάσσονται οι ερωτήσεις από τις απλούστερες στις συνθετότερες. 4) Απάντηση των ερωτήσεων: με τη σειρά που έχουν καταγραφεί, διασφαλίζεται η συμμετοχή όλων των μαθητών & τέλος οι πλήρεις ερωτήσεις καταγράφονται συνοπτικά για να διατηρηθούν εύκολα στη μνήμη τους. 5) Συνθετική επεξεργασία των απαντήσεων & αξιολόγηση της αποκτηθείσας γνώσης: οι μαθητές επαναλαμβάνουν περιεκτικά όλες τις πληροφορίες, αξιολογούν τη γνώση & κάνουν ποιοτικό έλεγχο αυτής.

ΟΜΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ομαδοσυνεργατική: διδασκαλία κατά την οποία οι μαθητές οργανώνονται σε ομάδες με σκοπό να φέρουν εις πέρας διδακτικές δραστηριότητες, οι οποίες τους υποδεικνύονται από τον εκπαιδευτικό. Αποτελεί μία από τις εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας, απόρροια της σύγχρονης Παιδαγωγικής Επιστήμης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι καθοδηγητικός. Χωρίζει τις ομάδες βάση ιδιαιτεροτήτων & γνωστικού υπόβαθρου μαθητών. Συνεργάζεται χωρίς να μεταδίδει γνώσεις, αλλά πνεύμα αυτενέργειας. Επεμβαίνει όπου υπάρχει δυσκολία.

ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Υποστηρίζει τη συμμετοχή μαθητών στους διδακτικούς σχεδιασμούς & τη συμμετοχή της κοινωνίας στη σχολική ζωή (Learning by Doing). Οι μαθητές θέτουν ερωτήματα & προσπαθούν να τα απαντήσουν συζητώντας τα με εκπαιδευτικούς & συμμαθητές.

ΑΜΕΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (1) Ο εκπαιδευτικός έχει κυρίαρχη θέση στην αίθουσα & οι μαθητές έχουν οριοθετημένη συμμετοχή. Βασικές αρχές & χαρακτηριστικά της άμεσης διδασκαλίας: Δασκαλοκεντρική διδασκαλία & πραγματοποιείται σε μικροομαδική βάση. Έμφαση στη γενίκευση. Γνώση σχεδόν έτοιμη & συμπεριφοριστικά χαρακτηριστικά (διδασκαλία βασικών δεξιοτήτων). Σχεδιασμός & εκτέλεσή της προϋποθέτει αξιολόγηση μαθητών και επιλογή διδακτικών στόχων. Ανεξάρτητα από τις ικανότητες των παιδιών, όλα μπορούν να διδαχθούν & να μάθουν.

ΑΜΕΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (2) Βήματα εφαρμογής άμεσης διδασκαλίας α) Επίδειξη: ο εκπαιδευτικός αναφέρει γενικούς σκοπούς & στοιχεία διδασκόμενης ενότητας, για προσανατολισμό των μαθητών. β) Αναλυτική παρουσίαση ενότητας: επεξηγούνται νέες έννοιες χρησιμοποιώντας οπτικοακουστικά μέσα. Μετά, υποβάλλονται ερωτήσεις κατανόησης. γ) Επεξεργασία υλικού: δίνονται διευκρινήσεις για να καλυφθούν τα κενά & για εμβάθυνση στην ενότητα. δ) Καθοδηγούμενη εργασία: πραγματοποιούνται μικρές ομάδες μαθητών & ανατροφοδότηση από τον εκπαιδευτικό. ε) Ανεξάρτητη εργασία: εργασίες μαθητών σε ατομικό επίπεδο. Βήματα εφαρμογής άμεσης διδασκαλίας

ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (1) Εφαρμόζεται από τις αρχές 20ου αιώνα & οι ρίζες βρίσκονται στα έργα των Kilpatrick, Decroly, Dewey, Piajet, Vygotsky, Bruner κ.α. (Χρυσαφίδης, 2000). Ορίζεται κάθε οργανωμένη συλλογική μαθησιακή δραστηριότητα σε ελεύθερο πλαίσιο, με βάση προκαθορισμένο σχέδιο. Αποβλέπει στη διερεύνηση, οργάνωση & διαχείριση γνώσεων, υλικών, αξιών & δράσεων (Ματσαγγούρας, 2008).

ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (2) Βασικά γνωρίσματα σχεδίων εργασίας: Ολιστική μάθηση: προκαλείται η ολόπλευρη συμμετοχή του μαθητή, αναλαμβάνοντας ευθύνη για διεκπεραίωση δράσεων. Ουσιαστική μάθηση: ο μαθητής συμμετέχει ενεργά στο σχεδιασμό, τη διεξαγωγή & την αξιολόγηση της δράσης. Απόκτηση γνώσης σχετική με τη ζωή: η μάθηση σε δράση, με το μαθητή να βγαίνει και έξω από την αίθουσα, συσχετίζει τη ζωή με τη μάθηση. Πρακτικές επιπτώσεις στη διδασκαλία: τροποποιεί αντιλήψεις εκπαιδευτικών & μαθητών στη διδασκαλία. Βασικά γνωρίσματα σχεδίων εργασίας:

ΡΟΛΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βοηθάει τους μαθητές στον προγραμματισμό του project. Εργάζεται μαζί με τους μαθητές. Προτείνει πηγές αναζήτησης για τα υλικά ή τα προμηθεύει. Συνεργάζεται με τους μαθητές & τους διευκολύνει. Παρατηρεί τη συνεργασία μαθητών & καταγράφει πρόοδο. Διατηρεί το ενδιαφέρον των μαθητών. Αξιολογεί πορεία & αποτελέσματα του σχεδίου εργασίας.

ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ Αποτελεί τη μίμηση θεατρικής παράστασης σε ένα μάθημα. Αποτελεί τη μίμηση θεατρικής παράστασης σε ένα μάθημα. Το παίξιμο ρόλων αποτελεί παραλλαγή αυτής, αξιοποιώντας την εμπειρική- βιωματική μάθηση. Οι νεωτεριστικές μέθοδοι (δράμα, project) δεν απαιτούν προηγούμενη εμπειρία μαθητών. Αξιοποιούν αρχές ενσυναίσθησης & προσεκτικής ακρόασης. Η Ευρωπαϊκή παιδαγωγική βιβλιογραφία στοχεύει στη διερεύνηση των τρόπων που το δράμα μπορεί να υποστηρίξει όλα τα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος.

ΠΟΙΑ ΜΟΡΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ; Όλες οι μέθοδοι έχουν συνεισφορά στην βελτίωση των κινητικών ικανοτήτων. Οι παιδοκεντρικές μορφές διδασκαλίας συμβάλλουν στην καλύτερη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μαθητών. Πρέπει να αποφεύγεται η μονόπλευρη και στερεοτυπική εφαρμογή μιας μορφής διδασκαλίας. Συστήνεται η κατάλληλη εναλλαγή των μορφών διδασκαλίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ματσαγγούρας, Η. (2008): Η σχολική τάξη. Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας, Η. (2001): Θεωρία της Διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg. Τριλιανός, Α. (1991): Μεθοδολογία της Διδασκαλίας. Αθήνα: Τολίδης. Χαραλαμπόπουλος, Ι. (2001). Πρακτικές Εφαρμογές Ειδικής Διδακτικής. Αθήνα: Φελέκης. Χατζηδήμου, Δ. (1988). Προετοιμασία και Σχέδιο Μαθήματος. Συμβολή στον Προγραμματισμό της Διδασκαλίας. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης. Χρυσαφίδης, Κ. (2000). Βιωματική επικοινωνιακή διδασκαλία. Αθήνα: Gutenberg. 31

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τέλος Ενότητας