Νέα Ελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου Διδακτική πρόταση Ενότητα 1η : Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα (Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα, πολιτισμό) Μαρία Στεφάνου, Φιλόλογος, Λειτουργός Αναλυτικών Προγραμμάτων, Ομάδα ΝΕ Γλώσσας, ΠΙ

Δομή της παρουσίασης Στοχοθεσία Αφόρμηση Επεξεργασία κειμένων Δραστηριότητες Κατανόηση/παραγωγή προφορικού/γραπτού λόγου Άλλες δραστηριότητες Επιπλέον υλικό Διαθεματική εργασία Παραγωγή γραπτού επικοινωνιακού λόγου

Στόχοι 1. Οι μαθητές να γνωρίσουν τον τόπο τους μέσα από κείμενα που αναφέρονται σε ταξίδια, περιηγήσεις, μαρτυρίες. 2. Να κατανοήσουν το υποκείμενο ως ένα από τους κύριους όρους της πρότασης μέσα από τη λειτουργία του, τις μορφές του, τη συμφωνία του με το ρήμα, την παράλειψή του από την πρόταση. 3. Να κατανοήσουν τη Σύνθεση ως βασική λειτουργία της Ελληνικής Γλώσσας τόσο ως τρόπου εμπλουτισμού της Γλώσσας όσο και ως τρόπου κατανόησης του νοήματος των λέξεων. 4. Να αντιληφθούν κάποιους από τους τρόπους με τους οποίους μπορεί μια παράγραφος να αναπτυχθεί και να μπορούν οι ίδιοι να γράφουν παράγραφο με τους τρόπους αυτούς.

Προϋπάρχουσες γνώσεις και δεξιότητες Οι μαθητές/τριες: Να γνωρίζουν και να αναγνωρίζουν όλα τα μέρη του λόγου (κυρίως τα ρήματα, ουσιαστικά, επίθετα, τις αντωνυμίες, μετοχές και προθέσεις) Να μπορούν να εντοπίζουν στο κείμενο βασικές πληροφορίες.

Αφόρμηση Προβάλλεται το φιλμάκι http://www.youtube.com/watch?v=JRNSp9FJaL4 ή εναλλακτικά το φιλμάκι http://www.youtube.com/watch?v=ZKg8grccbRQ

Δραστηριότητες Ζητούμε από τους μαθητές: Να καταγράφουν στο τετράδιό τους όλα τα «ελληνικά χαρακτηριστικά» από τις εικόνες. Να αναγνωρίσουν τα πρόσωπα, τους τόπους, τους αρχαιολογικούς χώρους κ.ά. Ενδεικτικές ερωτήσεις: Ποια τα συναισθήματα, τα σχόλια, οι εντυπώσεις σας από την ταινία; Σε ποιο βαθμό σάς ικανοποίησε η ταινία, ως αντιπροσωπευτική της Ελλάδας και της Κύπρου; Τι θα μπορούσατε να προσθέσετε ή να αφαιρέσετε από αυτήν και γιατί; Προβληματισμός: Πόσο καλά γνωρίζουμε τον τόπο μας ή πόσο τον αγνοούμε; Αγαπά πραγματικά κάποιος κάτι που δεν γνωρίζει καλά; Πόσο καλά γνωρίζουμε την Ελλάδα, αλλά και την ιδιαίτερη πατρίδα μας την Κύπρο (ιστορικά, γεωγραφικά, πολιτιστικά κ.ά.) και πόσο αυτή η γνώση ή η άγνοια μάς επιτρέπει να την αγαπούμε ή απλά να την αγνοούμε, εθελοτυφλώντας στους κινδύνους που την απειλούν; Πώς μπορούμε να την γνωρίσουμε καλύτερα; Ποιοι κίνδυνοι απειλούν σήμερα την Κύπρο και την Ελλάδα; Τι μπορείτε εσείς ως 13χρονοι μαθητές να προσφέρετε σε μια ημικατεχόμενη πατρίδα;

Κριτήρια Επιλογής κειμένων Να ανταποκρίνονται στον προβληματισμό που αναπτύχθηκε. Να δίνουν πληροφορίες και απαντήσεις στα θέματα που ήδη θίχτηκαν. Να επικαιροποιούν το θέμα. Να ανήκουν σε διαφορετικά κειμενικά είδη (π.χ. επιστολή, άρθρο, κείμενο σε ιστολόγια (blogs), ενημερωτικό φυλλάδιο) και να περιέχουν διαφορετικούς κειμενικούς τύπους (αφήγηση, περιγραφή, επιχειρηματολογία). Να μην έχουν μεγάλη έκταση και να ανταποκρίνονται στην αντιληπτική ικανότητα των μαθητών της συγκεκριμένης τάξης. Να υπάρχουν πολυτροπικά και όχι μόνο μονοτροπικά κείμενα. Να προσφέρονται για τη διδασκαλία των μορφοσυντακτικών φαινομένων της θεματικής ενότητας.

Επιλέγηκαν τα κείμενα: Κείμενο 1. Οδοιπορικό πόνου στην κατεχόμενη γη μας. (http://www.parembasis.gr/2003/03_05_09.htm) Επικαιροποιεί το θέμα μέσα από την αφήγηση και την περιγραφή κατεχόμενων εκκλησιών της Κύπρου, ώστε να δώσει πληροφορίες και να ευαισθητοποιήσει για την κατεχόμενη γη μας. Περιέχει πολλές σύνθετες λέξεις, ώστε να μπορεί να προσεγγιστεί επαγωγικά η διδασκαλία της Σύνθεσης. Κείμενο 2. Κείμενο 6 Άγιος Αχίλλειος (Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, σελ. 18) Παρουσιάζει ένα ελληνικό τοπίο άγνωστο στους περισσότερους Έλληνες και περιέχει αρκετές σύνθετες λέξεις για ασκήσεις κατανόησης και εμπέδωσης της λειτουργίας της Σύνθεσης. Κείμενο 3. Η βόμβα της δημογραφικής αλλοίωσης. http://www.sigmalive.com/simerini/politics/137383 Επικαιροποίηση του θέματος από μια άλλη οπτική γωνία∙ των κινδύνων που απειλούν το μέλλον του Κυπριακού Ελληνισμού τόσο στην κατεχόμενη όσο και στην ελεύθερη Κύπρο. Προσφέρεται για την εμπέδωση της λειτουργίας της Σύνθεσης, αλλά και του υποκειμένου. Μπορεί να δοθεί για εμπεδωτικές ασκήσεις στο σπίτι ή να τύχει επεξεργασίας στην τάξη.

Στόχοι επεξεργασίας κειμένων Περιεχόμενο: Επικοινωνιακό πλαίσιο, κειμενικό είδος, πληροφορίες για το θέμα (ποιος το γράφει, πού το δημοσιεύει, για ποιο σκοπό, σχόλια, εντυπώσεις, βιώματα των ίδιων των παιδιών από παρόμοιες εμπειρίες). Κειμενική οργάνωση: Δομή των κειμένων, αλληλουχία των παραγράφων, συνδετικές λέξεις, ρόλος τίτλου και εικόνας. Μορφοσυντακτικά φαινόμενα: Κατανόηση της λειτουργίας του υποκειμένου, των μορφών του, παράλειψή του, συμφωνία του με το ρήμα, αναγνώριση και κατανόηση των σύνθετων λέξεων, ανάλυση της λειτουργίας της σύνθεσης, λέξεις που γίνονται πρώτο συνθετικό και η σημασία της λειτουργίας αυτής στη γλώσσα μας. Λεξιλόγιο – Ύφος: Αναγνώριση ύφους, παράγοντες που διαμορφώνουν το ύφος, εξειδικευμένο λεξιλόγιο της θεματικής ενότητας.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Κείμενο 1. Οδοιπορικό πόνου στην κατεχόμενη γη μας. Δίνεται το κείμενο στους μαθητές με όλα τα στοιχεία για το επικοινωνιακό πλαίσιο και αφήνεται χρόνος ώστε να μπορέσουν να εντοπίσουν πληροφορίες όπως: τον τίτλο την εικόνα τον συγγραφέα (όνομα, ιδιότητα) ιστοχώρο δημοσίευσης του κειμένου σύνδεση του συντάκτη με την πηγή ημερομηνία ανάρτησης. Ακολούθως καλούμε τους μαθητές να συνδυάσουν τα στοιχεία του τίτλου, την εικόνα και την πηγή του κειμένου. Αναμένεται να υπολογίσουν ότι η περιήγηση ενός ιερέα στην κατεχόμενη γη αφορά περισσότερο σε εκκλησίες και άλλα θρησκευτικά προσκυνήματα, με έντονα τα συναισθήματα του πόνου και της συγκίνησης.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Σχολιάζεται η πολυτροπικότητα του κειμένου και ο ρόλος της εικόνας στο κείμενο, η οποία τονίζει περισσότερο το θρησκευτικό του στοιχείο. Σχολιάζεται επίσης ο τίτλος του κειμένου, ως σύντομος, κυριολεκτικός αλλά και κάπως ποιητικός. Συζητείται η λέξη οδοιπορικό, αναλύεται στα συνθετικά της μέρη και η χρήση της σε άλλες εκφράσεις (οδός + πορεύομαι > οδοιπορικά, οδοιπόρος, οδοιπορία). Μπορεί να συζητηθεί η επιλογή της λέξης αυτής, αντί της λέξης περιήγησης, αφού στην πραγματικότητα δεν είναι οδοιπορία (μια πιθανή εξήγηση είναι ότι αυτή η λέξη δηλώνει πιο καλά την ψυχική οδύνη που προκαλεί αυτή η επίσκεψη από χωριό σε χωριό κι από εκκλησία σε εκκλησία με όλες τις διαδοχικές εικόνες της σύλησης, της καταστροφής, της ασέβειας, της βαρβαρότητας, ενώ κάποια άλλη λέξη δεν φανερώνει αυτή τη δύσκολη πορεία, αλλά ίσως να παραπέμπει σε πιο ανώδυνη περιήγηση). - Ακολούθως γίνεται ανάγνωση του κειμένου από τον/τη φιλόλογο και η ολοκλήρωση της επεξεργασίας του.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Εντοπίζουν τις λόγιες λέξεις/φράσεις, όπως: Εκλάβει, «περίλυπος εστιν η ψυχή μου έως θανάτου», «εις γην Ισραήλ», «Ανάστα ο Θεός», «Ιδρυτή και προστάτη της αγιωτάτης ημών Εκκλησίας”, “υπέρ του φωτισμού και της συνέσεως πάντων των αγίων εν Κύπρω αρχιερέων”, «τυγχάνει περιποίησης», “Ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω”, περισυλλογή, διευρύνεται, συντρίβεται, μεταποιηθεί, χώρος εκθέσεως, το ναό του Θεού του ζώντος, αναμένοντας, διαχέεται κ.ά. Γίνεται συζήτηση για το νόημα των λέξεων/φράσεων εντοπίζοντας τα στοιχεία που διαφοροποιούν τις λέξεις αυτές μορφολογικά π.χ. εκθέσεως – έκθεσης, συνέσεως – σύνεσης, Θεού ζώντος – ζωντανού Θεού, αναμένοντας – περιμένοντας συνδέοντας τις λέξεις – εκφράσεις με γνωστές λέξεις, π.χ. τυγχάνει περιποίησης (τυγχάνω = πετυχαίνω το στόχο μου 2. πετυχαίνω, συναντώ τυχαία, πετυχαίνω, βρίσκω, συναντώ, παίρνω, κατέχω, αξιώνομαι. Σύνδεση με τη λέξη συντυ(γ)χάνω της κυπριακής διαλέκτου = μιλώ, συνάντησα κάποιον τυχαία και συνομιλούμε. - να εντοπίσουν το νόημα από τα συμφραζόμενα. Ολοκληρώνεται η γλωσσική εξομάλυνση.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Ενδεικτικές ερωτήσεις για τον έλεγχο της κατανόησης του περιεχομένου Ποιος είναι ο συντάκτης του κειμένου (όνομα, ιδιότητα); Με ποια ευκαιρία γράφει το κείμενο, πού το δημοσιεύει και πότε; Ποιος ο σκοπός που το γράφει; Ποιο το ύφος του κειμένου και πώς το δικαιολογείτε; Να υπογραμμίσετε τις άγνωστες λέξεις ή άλλα σημεία που δυσκολεύουν στην κατανόηση ή σας εντυπωσίασαν με οποιοδήποτε τρόπο. Ποιος ο σκοπός της επίσκεψης του συντάκτη στις κατεχόμενες περιοχές; Ποιους χώρους κυρίως επισκέφθηκε και γιατί; Ποιο πρόβλημα θίγει στο κείμενό του και ποιον ευρύτερο προβληματισμό εκφράζει; Ποια τα συναισθήματα του συντάκτη και ποια τα δικά σας συναισθήματα; Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη σύσταση που κάνει στην τελευταία παράγραφο ο συντάκτης και γιατί; Άλλα σχόλια, εντυπώσεις, απορίες, παρόμοια δικά σας βιώματα ή μελών της οικογένειάς σας από παρόμοιες επισκέψεις.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Στη συζήτηση επί του περιεχομένου πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα συμπεριληφθούν όλα τα στοιχεία του κειμένου. Τόπος και χρόνος 12 Μαῒου 2003 Αφήγηση δράσης πορευτήκαμε ες γην Ισραήλ, μπήκαμε στο Μοναστήρι του Απ. Βαρνάβα, άρχισε η παράκληση, Ο διάκονος δεήθηκε Δεν μπορούσαμε να περάσουμε έξω από τον ναό του χωριού ή το εξωκλήσι του και να μην κατεβούμε. Στο τέλος όμως δεν αντέχαμε άλλο το μαχαίρωμα και φύγαμε. Περιγραφή τόπων και χώρων – σχόλια – εντυπώσεις Στα ερείπια της Εκκλησίας του στη Σαλαμίνα, Η Κύπρος διευρύνεται, μεγαλώνει, γίνεται ωραία, χαμογελά στις δάφνες της, συντρίβεται, η κίνηση, η ανάπτυξη, ο κόσμος είναι νεκρά, δεν υπάρχει ζωή, η Εκκλησία έγινε χώρος εκθέσεως αρχαίων εικόνων, βυζαντινό μουσείο, λαμπάδες θυμιάματα, δάκρυα, εικόνες που εξαφανίστηκαν, το μοναστήρι τυγχάνει περιποίησης, άλλες εκκλησίες στάβλος, σχολή χορού, αποθήκη, εξαθλίωση, τζαμιά, περιγράψεις τη βεβήλωση, βουβά καμπαναριά, άγιες τράπεζες που βεβηλώθηκαν Συναισθήματα (στο ξεκίνημα και πώς εξελίσσονται) ώρα του πόνου, περίλυπος, σιωπή, ταπεινώνεσαι, δεν γεύεται τη χαρά, δάκρυα, σχίζεται η καρδιά, μαχαιριά στην καρδιά, μαχαίρωμα, στεναγμός, βιώνει το σταυρό του. Προβληματισμός υπάρχει αυτί ν’ ακούσει τον στεναγμό των βουβών καμπαναριών, των εικόνων που εξαφανίστηκαν, των αγίων τραπεζών που βεβηλώθηκαν βάναυσα; Συνηθίσαμε τη συνήθεια…

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Σχολιάζεται ο φορτισμένος συναισθηματικά λόγος του και αιτιολογείται ο οικείος και ανεπίσημος, αλλά και σοβαρός και λόγιος χαρακτήρας του ύφους, που είναι συνάρτηση του λεξιλογίου και του περιεχομένου. Γίνεται συζήτηση για τον σκοπό του συντάκτη σε σχέση και με την ιδιότητά του -ιερωμένος- και αναμένουμε να κατανοήσουν την προσπάθειά του να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες γύρω από την κατεχόμενη γη μας, να συστήσει την επίσκεψη και τη γνωριμία της, τους λόγους που πρέπει να το κάνουν, τον τρόπο που πρέπει να γίνεται, να διαμαρτυρηθεί με τον δικό του τρόπο για τη λεηλασία των ιερών και οσίων μας, να εκφράσει τον προβληματισμό του για όλα αυτά που συμβαίνουν και την απραξία ή άλλες ευθύνες των ιθυνόντων, αλλά και να μοιραστεί τα έντονα συναισθήματά του με άλλους ανθρώπους. Η χρήση του β΄ ενικού προσώπου δείχνει την ταύτισή του με τον αναγνώστη- επισκέπτη των κατεχόμενων εδαφών μας (όταν πηγαίνεις προς τα κατεχόμενα…, δεν μπορείς να μιλάς, να αργολογείς… , μεταφέρεις το βάρος της πατρίδας σου… κ.ά.) πιστεύοντας ίσως ότι όλοι νιώθουν τα ίδια πράγματα. Υπάρχει και η τριτοπρόσωπη αφήγηση και η πρωτοπρόσωπη (α΄ πληθυντικού) και αυτή η ποικιλία στη σύνταξη θυμίζει προφορικό λόγο και επιτείνει την οικειότητα και αμεσότητα που δημιουργείται με τη χρήση του β΄ εν. προσώπου. (Εγώ, εσύ, αυτός, εμείς εναλλάσσονται για να συμπεριλάβουν στην ίδια οπτική γωνία συντάκτη και αναγνώστες. Σ΄ αυτό συνηγορεί και η χρήση του ενεστώτα που δίνει στα δρώμενα μια διαχρονική διάσταση πέρα από πρόσωπα και χρόνο.

Παραγωγή Προφορικού Λόγου Ο/Η φιλόλογος μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές/τριες να μιλήσουν για δικά τους παρόμοια βιώματα από επισκέψεις στα κατεχόμενα χωριά τους, τον δικό τους σκοπό επίσκεψης (γνωριμία με το κατεχόμενο χωριό των παππούδων, εκδρομή σε ένα μέρος που δεν έχουμε ξαναπάει, προσκύνημα σε εκκλησίες, να επισκεφθούμε συγγενείς εγκλωβισμένους, για φθηνά ψώνια, από περιέργεια), ποια ήταν τα συναισθήματα, οι εντυπώσεις, τι συνειδητοποίησαν, αν κάτι τους προβλημάτισε και ποιο είναι αυτό, εάν συμφωνούν με τον συντάκτη ότι πρέπει να επισκεπτόμαστε τα κατεχόμενα ή εάν θεωρούν ότι δεν πρέπει, γιατί αυτό θεωρείται αναγνώριση του ψευδοκράτους, αφού απαιτείται διαβατήριο στα σημεία ελέγχου. Ο /Η φιλόλογος να ελέγξει αν γνωρίζουν οι μαθητές/τριες τι σημαίνουν οι όροι πράσινη γραμμή, γραμμή αντιπαράταξης, νεκρή ζώνη, σύνορα, ψευδοκράτος, Βόρεια Κύπρος ή Βορράς κ.ά., πώς να τα χρησιμοποιούμε σωστά, αφού και η άγνοια των σωστών όρων συντείνει στο να εμπεδώνεται στη συνείδησή μας μια νοοτροπία αποδοχής των τετελεσμένων και της οντότητας του ψευδοκράτους.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Ο/Η φιλόλογος ζητά από τους μαθητές/ τριες να παρατηρήσουν τη δομή των παραγράφων του κειμένου (ανάκληση γνώσης της προηγούμενης τάξης και ευκαιρία σύντομης επανάληψης), καθώς επίσης και τις συνδετικές λέξεις εντός της παραγράφου που δηλώνουν και τον τρόπο ανάπτυξής της). Ανακαλώντας τη γνώση αυτή, ο/η φιλόλογος οδηγεί τα παιδιά να ερευνήσουν: την 1η παράγραφο και αναμένεται να εντοπίσουν την αντίθεση που υπάρχει, (αλλά…) και την αιτιολόγηση (Γιατί είναι …). την 3η παράγραφο με αιτιολόγηση Όταν πηγαίνεις στα κατεχόμενα δεν μπορείς να μιλάς. (Επειδή) ο πόνος χρειάζεται περισυλλογή δυνάμεων για να αντέξεις. Και αναλογία: Όπως όταν πηγαίνεις για εγχείρηση ανοικτής καρδιάς. Στην 5η παράγραφο η θεματική πρόταση Τα κατεχόμενα πενθούν αναπτύσσεται με παραδείγματα: Περιμένει το Ανάστα ο Θεός, η κίνηση, η ανάπτυξη, ο κόσμος είναι όλα νεκρά…., δεν υπάρχει ζωή κ.ά. Στην 8η παράγραφο η αιτιολόγηση είναι ο τρόπος ανάπτυξης, παρόλο που δεν υπάρχει ανάλογη συνδετική λέξη. Αυτό εννοείται από τα συμφραζόμενα. Δεν έχεις πού να πεις τον πόνο σου, δεν υπάρχει αυτί ν’ ακούσει τον πόνο σου…, (επειδή)… συνηθίσαμε τη συνήθεια, (επειδή) δεν υπάρχουν πολιτικοί ν΄ ακουμπήσομε…, (επειδή) δεν υπάρχουν ηγέτες…,

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Ο / Η φιλόλογος καλεί τους μαθητές να εντοπίσουν στο κείμενο τις πληροφορίες που δίνονται για την κατεχόμενη Κύπρο (προσωποποιημένη) και για τα υπόλοιπα πρόσωπα που εναλλάσσονται στο κείμενο και τη δράση του καθενός, για να οδηγηθούν επαγωγικά στην έννοια του υποκειμένου: Υποκείμενο: ο όρος της πρότασης για την οποία θα δοθεί μια πληροφορία (προϋπάρχουσα γνώση). (η Κύπρος, τα κατεχόμενα, το μοναστήρι, οι εκκλησίες, ο Έλληνας, ο Ελληνοκύπριος, οι Τουρκοκύπριοι, ο Διάκονος, τα μέλη (της Εκκλησίας), ο κόσμος, οι (απλοί) παπάδες, ο Γιώργος Σεφέρης, ο (κάθε) Έλληνας, οι (Ορθόδοξοι) χριστιανοί)

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Καταγράφονται στον πίνακα κάποιες από τις προτάσεις, και μέσα από αυτές διερευνάται η γραμματική μορφή που μπορεί να έχει το υποκείμενο ή ποια από τα μέρη του λόγου μπορούν να λειτουργούν στην πρόταση ως υποκείμενα. Τα κατεχόμενα πενθούν. Ο χρόνος σταμάτησε Ο πόνος χρειάζεται περισυλλογή δυνάμεων… Ο Διάκονος δεήθηκε. Όλοι σιωπούν δεόμενοι στον ιδρυτή … Ποιος μπορεί να τα εμποδίσει; Θα πρέπει να πάει ο κάθε Έλληνας. Δεν γίνεται να αργολογείς. (Οι πληροφορίες συμπληρώνονται μέσα από το βιβλίο Νεοελληνική Γλώσσα, σελ. 16-17 και τη Γραμματική ΝΕΓ, σελ. 110, 111, στα οποία παραπέμπουμε τους μαθητές.) Μορφές του υποκειμένου: Ουσιαστικό (η Κύπρος, ο Έλληνας, ο Ελληνοκύπριος, οι Τουρκοκύπριοι, ο Διάκονος, τα μέλη (της Εκκλησίας), ο κόσμος, οι (απλοί) παπάδες, ο Γιώργος Σεφέρης, ο (κάθε) Έλληνας, οι (Ορθόδοξοι) χριστιανοί). Ουσιαστικοποιημένο Επίθετο: συμπατριώτης, Αντωνυμία: όποιος, όλοι, κανείς, αυτό, κ.ά. Ολόκληρη πρόταση δεν γίνεται να αργολογεί (όταν το ρήμα είναι απρόσωπο) Θα πρέπει να πάει ο κάθε Έλληνας Μετοχή: Τα κατεχόμενα θρηνούν.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Η διδασκαλία του υποκειμένου συνεχίζεται με την παρατήρηση από τους μαθητές ότι το υποκείμενο: 1. Συμφωνεί με το ρήμα σε πρόσωπο και αριθμό. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί στις προηγούμενες προτάσεις, αλλά και σε άλλες. 2. Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α’ είναι επικρατέστερο του β’ και το β΄ του γ΄ προσώπου.) (Νεοελληνική Γλώσσα, Μαθαίνω ότι, σελ. 17) Ο κόσμος, όπως κι εμείς οι παπάδες, δεν μπορούμε ν’ ακουμπήσομε στους πολιτικούς…

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Στη συνέχεια, ζητούμε από τα παιδιά να εντοπίσουν και να καταγράψουν προτάσεις στις οποίες παραλείπεται το υποκείμενο, για να παρατηρήσουν ότι αυτό παραλείπεται όταν: α. Είναι στο α΄ ή β΄ πρόσωπο και δεν δίνεται έμφαση σε αυτό. Δεν ξέρεις δεν γνωρίζεις, όταν πηγαίνεις κ.ά. (εννοείται Εσύ, ο κάθε αναγνώστης) β. Είναι στο γ΄ πρόσωπο και: εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα χώρος οικείος κι ας έγινε χώρος εκθέσεως αρχαίων εικόνων. (Η Εκκλησία) Ο χρόνος σταμάτησε. Περιμένει το «Ανάστα ο Θεός». όταν μόνο ένα υποκείμενο μπορεί να εννοηθεί. (Μας είπαν πως σέβονται το ράσο… δεν ξέρω αν στηρίζονται στο Κοράνιο (εννοείται οι Μουσουλμάνοι κατακτητές) είναι μια γενική έννοια. όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο. Εννοείται ότι αφού τα παιδιά εντοπίσουν τις περιπτώσεις που υπάρχουν στο κείμενο, (1,2), συζητηθούν και κατανοηθούν επαρκώς, τους παραπέμπουμε στο βιβλίο τους σελ. 16 όπου θα εντοπίσουν και τις άλλες περιπτώσεις στις οποίες δυνατό να παραλείπεται το υποκείμενο(3,4).

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Ένα από τα στοιχεία που διαμορφώνουν τον λόγιο και επίσημο χαρακτήρα του ύφους του κειμένου είναι οι πολλές λόγιες εκφράσεις και οι σύνθετες λέξεις. - Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες, όσες και οι παράγραφοι του κειμένου, και ζητούμε από την κάθε ομάδα να εντοπίσουν τις σύνθετες λέξεις μιας παραγράφου. - Στη συνέχεια τους ζητούμε να χωρίσουν τις λέξεις στα δύο συνθετικά τους. Παρατηρούν ότι κάποιες λέξεις προκύπτουν από την ένωση δύο άλλων λέξεων και κάποιες άλλες προκύπτουν από την ένωση πρόθεσης ή αχώριστου μορίου με λέξη. Καλούνται να ομαδοποιήσουν τις λέξεις ανάλογα με αυτό το κριτήριο (προϋπάρχουσα γνώση προθέσεων από την Α΄ Τάξη ΝΕΓ και ΑΕΓ). - Καταγράφονται αρκετά στον πίνακα ή προβάλλονται όλα σε διαφάνεια. Σκοπός είναι οι μαθητές να αντιληφθούν τη διαφορά, συγκρίνοντας αρκετές σύνθετες λέξεις.

Δραστηριότητες Σύνθετες λέξεις με ένωση λέξεων Δημοσιοποίηση, Ορθόδοξη, αργολογείς, αξιοπρέπεια, Ελληνοκύπριος, Τουρκοκύπριοι, Ιερομόναχο, τροχιοδρόμηση, μισοσυγκινημένων, Σύνθεση λέξεων με ένωση πρόθεσης ή μορίου και λέξης αποδέκτης, εκλάβει, εξομολόγηση, κατανοεί, περίλυπος, προσκύνημα, Εκκλησία, αδυναμίες, περιήγηση, διευρύνεται, συντρίβεται, μεταφέρεις, αποδέχεσαι, υπομένει, κατεχόμενα, περιμένει, μεταποιηθεί, ανάπτυξη, υπάρχει, συμπατριώτη, συναντήσαμε, καταλάβει, επισκέπτεται, Αποστόλου, είσοδος, εισιτήριο, έκθεση, παράκληση, επέστρεφε, περιστοιχιζόμενος, αρχιερέων, ασυνείδητα, διαδικασίας, περιποίησης, εξαθλίωση, αποθήκη, περιγράψεις, εξαφανίστηκαν, συνηθίσαμε τη συνήθεια, συγχωρέστε, αναμένοντας, εμπειρική, διαχέεται

Δραστηριότητες Στη συνέχεια θα ασχοληθούν με τη δεύτερη κατηγορία λέξεων. Θα καταγράψουν τα πρώτα συνθετικά και με τη βοήθεια του Βιβλίου ΝΓ σελ. 18 και της Γραμματικής ΝΕΓ, σελ. 102-103, θα διαχωρίσουν τις προθέσεις από τα αχώριστα μόρια, τόσο της Νέας Ελληνικής όσο και της Αρχαίας και να κατανοήσουν τη λειτουργία τους στη Σύνταξη και στη Σύνθεση. Ετυμολογούμε την ίδια τη λέξη «προθέσεις προ + τίθενται». Μέσα από τη χρήση τους στο κείμενο οι μαθητές/τριες οδηγούνται να κατανοήσουν ότι οι προθέσεις χρησιμοποιούνται και στη Σύνταξη και στη Σύνθεση, ενώ τα αχώριστα μόρια μόνο στη Σύνθεση (καλό θα ήταν να μοιράσουμε φυλλάδιο στο οποίο να βρίσκονται όλες οι προθέσεις τόσο της ΑΕ όσο και της ΝΕ Γλώσσας συγκεντρωτικά και να ελέγξουν από εκεί τη δουλειά τους. Το πλεονέκτημα που θα δώσει αυτό το υλικό είναι ότι θα γνωρίσουν ακριβώς τις προθέσεις της ΑΕΓ και θα τις συγκρίνουν με αυτές της ΝΕΓ, συνειδητοποιώντας ότι πολλές από αυτές υπάρχουν και χρησιμοποιούνται στη ΝΕΓ, αλλά και κάποιες άλλες δημιουργήθηκαν ή μετασχηματίστηκαν από την ΑΕΓ και τις γνωρίζουμε με άλλη μορφή π.χ. εις+ την= στην ). Αναλύονται οι σύνθετες λέξεις του κειμένου και οι μαθητές/τριες υπολογίζουν την πιθανή σημασία της κάθε πρόθεσης και μορίου. Με τη βοήθεια του βιβλίου και της Γραμματικής ΝΕΓ, σελ. 160-161 ή και πρόσθετου υλικού, συζητούμε για τη σημασία όλων των προθέσεων - μορίων και καταγράφονται στο τετράδιο ή μοιράζονται σε φυλλάδιο. Σκοπός είναι οι μαθητές να κατανοήσουν ότι κάθε τέτοια πρόθεση ή μόριο δίνει μια ειδική – συγκεκριμένη σημασία στη λέξη με την οποία ενώνεται.

Δραστηριότητες Κατά τη δραστηριότητα αυτή, οι μαθητές/τριες αναμένεται να καταγράψουν ως προθέσεις ή μόρια και τα εγ- (εγχείρηση), συμ- (συμπατριώτης), εμ- (εμποδίζει, εμπειρική), συγ- (συγχωρέστε, σύγχυση), ή αν- (άναρθρες) Με αφορμή αυτές τις λέξεις παρουσιάζομε τις αλλαγές που δέχονται οι προθέσεις και τα μόρια κατά τη διαδικασία της Σύνθεσης, εξηγώντας α. την τροπή του -ν- (εν, συν) μπροστά από συγκεκριμένα σύμφωνα. εν, συν, + μ, κ = μ, + κ,= γ, + λ = λ, κ.ά. β. Την ανάπτυξη ευφωνικού -ν- ανάμεσα στο α- στερητικό και τη λέξη, όταν αυτή αρχίζει από φωνήεν. α-+ αρθρώνω= α-ν-αρθρος. γ. την έκθλιψη του τελικού φωνήεντος και την τροπή του ψιλού συμφώνου σε δασύ μπροστά από δασυνόμενη λέξη (δεν υπάρχει παράδειγμα στο κείμενο, μπορούμε να αναφέρουμε δικό μας παράδειγμα). Υπό + ἣλιος = υπØ + ἣλιος = υπ’ + ἣλιος = υφήλιος (κ → χ, π → φ, τ → θ), αλλά και την δ. απλή έκθλιψη της πρόθεσης που τελειώνει σε φωνήεν μπροστά από λέξη που αρχίζει από φωνήεν. Π.χ. επέστρεφε επί + στρέφω (έστρεφε) επί +έστρεφε= επέστρεφε. Για αυτό = γι’ αυτό, από αυτά = απ’ αυτά (Οι μαθητές διδάσκονται στο μάθημα των Αρχαίων της Α΄ Τάξης τις προθέσεις και μπορούμε να ανακαλέσουμε τη γνώση εκείνη.)

Δραστηριότητες Οι μαθητές παρατηρούν επίσης ότι: κάποιες προθέσεις της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας χρησιμοποιούνται όχι μόνο στη Σύνθεση αλλά και στη Σύνταξη, τόσο σε αρχαιοπρεπείς εκφράσεις που επιβίωσαν στη ΝΕΓ, όσο και στη σύνταξη της Νέας Ελληνικής. Εις γην Ισραήλ, προς τα κατεχόμενα, δεήθηκε υπέρ του φωτισμού, των αγίων εν Κύπρω αρχιερέων, έξω από το ναό, διά του σταυρού, διαχέεται εν όλω τω κόσμω, από 4-5 κληρικούς, Ενώ οι προθέσεις της Νέας Ελληνικής Γλώσσας για, στη, με, χωρίς, σαν, κ.ά. χρησιμοποιούνται μόνο στη Σύνταξη. Με τη βοήθεια και της Γραμματικής ΝΕΓ, σελ. 102-103, 160-161 ή και πρόσθετου υλικού, κατανοούν ότι: Οι προθέσεις στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα ήταν άκλιτες λέξεις που χρησιμοποιούντο τόσο στη Σύνθεση όσο και στη Σύνταξη. Αυτό εξακολουθεί να ισχύει για κάποιες από αυτές και στη Νέα Ελληνική Γλώσσα, ενώ άλλες χρησιμοποιούνται μόνο στη Σύνθεση. Στη ΝΕ Γλώσσα δημιουργήθηκαν κι άλλες προθέσεις που δεν υπήρχαν στην ΑΕ Γλώσσα και χρησιμοποιούνται μόνο στη Σύνταξη.

Δραστηριότητες Π.χ. αναμένω μένω Αγγλικές λέξεις Ο/Η φιλόλογος σχηματίζει ομάδες και υποδεικνύει ένα ρήμα από το κείμενο σε κάθε ομάδα ζητώντας από τους μαθητές/τριες να το κάνουν σύνθετο με καθεμιά από τις προθέσεις/μόρια. Στη συνέχεια, ζητά να εντοπίσουν τη λέξη σε άλλη γλώσσα (αγγλικά ή γαλλικά), με τη βοήθεια λεξικού, έντυπου ή ηλεκτρονικού, για να αντιληφθούν, συγκρίνοντας, τη μεγάλη σημασία των προθέσεων και των μορίων στη Σύνθεση, αφού στα ελληνικά ένα ρήμα σχηματίζει με τη βοήθεια των προθέσεων 10-15 νέα ρήματα με διαφορετική σημασία, ενώ στην αγγλική αντιστοιχούν 10-15 εντελώς διαφορετικές λέξεις. Π.χ. αναμένω μένω Αγγλικές λέξεις Ανά- μένω: αναμένω, αναμονή, I expect Περί-μένω: περιμένω I wait Διά-μένω: διαμένω, διαμονή, I live Εν- μένω: (εμμένω) εμμονή, έμμονος, I insist, I stand by Προς-μένω: προσμένω, προσμονή, I look forward Α-προς-μένω: απρόσμενος unexpected Επί-μένω: επιμένω, επιμονή, επίμονος I insist Υπό-μένω: υπομένω, υπομονή, υπομονετικός patience, patient α-ν-υπό-μένω: ανυπομονώ, , I look forward, I am impatient Παρά-μένω: παραμένω, παραμονή, Ι remain residence, stay Ξε-μένω: ξεμένω Από-μένω: απομένω Εν-από-μένω: ο εναπομένων the remaining the residual

Δραστηριότητες … κι άλλο παράδειγμα Περιγράφω (Γράφω) Αγγλικές λέξεις Εν-γράφω εγγράφω εγγραφή register, records, entry, Συν-γράφω συγγράφω Ι write Προ-γράφω προγραφές Ανά-γράφω αναγράφω inscribe, indicate Διά-γράφω διαγράφω I delete Κατά-γράφω καταγράφω I note, I describe Μετά-γράφω μεταγράφω, μεταγραφή transcription Παρά-γράφω παραγράφω, παράγραφος paragraph Υπό-γράφω υπογράφω I sign Α-υπό-γράφω ανυπόγραφος unsigned Αντί-γράφω αντιγράφω I quote, I copy Περί-γράφω περιγράφω I describe Επί-γράφω επιγραφή the words, the label Ξε-γράφω ξεγράφω, ξεγραμμένος Τηλε-γράφω τηλεγράφημα telegram Α-γράφω άγραφος unwritten

Δραστηριότητες Το ίδιο μπορεί να γίνει με τα ρήματα του κειμένου δέχομαι, έχω, λαμβάνω (-ομαι), φέρω (-ομαι), λέγω (-ομαι), ποιώ (-ούμαι), νοώ, κ.ά. Στόχος της δραστηριότητας είναι: Να κατανοήσουν οι μαθητές τη μαγική αυτή λειτουργία της ελληνικής γλώσσας που λέγεται Σύνθεση, με την οποία εμπλουτίζεται με ένα πολύ ορθολογιστικό, σχεδόν μαθηματικό, τρόπο, με τις σταθερές σημασίες των προθέσεων και των μορίων. Μια βασική λέξη μπορεί να πάρει 10 -15 διαφορετικά νοήματα και σημασίες, όταν ενωθεί με διαφορετικές προθέσεις και μόρια ενώ στις άλλες γλώσσες αντιστοιχούν εντελώς διαφορετικές λέξεις για το κάθε νόημα. Μας επιτρέπει επίσης να κατανοούμε τη σημασία μιας λέξης, όταν γνωρίζουμε τη σημασία της κάθε πρόθεσης-μορίου, αποτελώντας ένα εργαλείο που ξεκλειδώνει τη σημασία και της πιο δύσκολης λέξης, άρα είναι μια γνώση που όταν την κατακτήσουν θα μπορούν να κατανοούν τη σημασία πολλών λέξεων, Να εμπεδώσουν τις αλλαγές που συμβαίνουν στη μορφή των προθέσεων ανάλογα με τη λέξη που θα ενωθούν, Να κατανοήσουν σε βάθος τις λέξεις της μητρικής τους Γλώσσας και όχι επιφανειακά, αφού θα μπορούν να ξεκλειδώνουν το νόημά της και όχι να τη μαθαίνουν σαν ξένη γλώσσα. Να αντιληφθούν επίσης τη σύνδεση και το ενιαίο και αδιαίρετο της Ελληνικής Γλώσσας, αφού η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα ζει μέσα στη ζωντανή ομιλούμενη γλώσσα όχι μόνο μέσα από πολλές αυτούσιες λέξεις αλλά και με τις προθέσεις και τα μόρια ως συνθετικά λέξεων.

Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου 1. Ο/Η φιλόλογος αναθέτει σε ομάδες ή ατομικά ένα αχώριστο μόριο και δύο τρεις προθέσεις και μέσα από το σχηματισμό λέξεων, να παρουσιάσουν τις διαφορετικές σημασίες του καθενός από αυτά (α-στερητικό, οι διάφορες σημασίες του ξε-, ευ-, δυσ-, αρχι-, ομο-, διχο-, ημι-, ανα-, διά, περί, υπό, από, αμφί, κ.ά.). Στη συνέχεια να τις χρησιμοποιήσουν σε προτάσεις. Αυτή η δραστηριότητα μπορεί να γίνει στην τάξη ή στο σπίτι με τη βοήθεια ηλεκτρονικού ή έντυπου λεξικού. 2. Να γράψεις όσες σύνθετες λέξεις μπορείς με α΄ συνθετικό πρόθεση ή αχώριστο μόριο και β΄ συνθετικό ένα από τα ρήματα γράφω, νοώ, δέχομαι, λαμβάνω, φέρω, κ.ά. και να συμπληρώσεις με άλλες, παράγωγες λέξεις των συνθέτων που θα γράψεις. Πχ. Φέρω Δια-φέρω, διαφορά, διαφορετικός. 3.Να αναπτύξεις σε παράγραφο μια από τις ακόλουθες θεματικές προτάσεις: Υπάρχει η Κύπρος που με κάνει περήφανη και η Κύπρος που με απογοητεύει (με σύγκριση-αντίθεση) Στην κατεχόμενη Κύπρο υπάρχουν πολλά κάστρα με το οποία οι Βυζαντινοί οχύρωσαν την Κύπρο (με διαίρεση) Πιστεύω ότι όλοι οι Κύπριοι πρέπει/δεν πρέπει να επισκεφθούν την κατεχόμενη περιοχή (με αιτιολόγηση). Ο εποικισμός των κατεχομένων αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για το μέλλον της Κύπρου (με ορισμό και αιτιολόγηση).

Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου 4. Να γράψεις ένα κείμενο στο οποίο να αφηγηθείς μία επίσκεψή σου σε κατεχόμενο χωριό/πόλη, στο οποίο να αναφέρεις το σκοπό της επίσκεψής σου, να περιγράψεις αυτά που είδες, να αφηγηθείς τι έκανες, να εκφράσεις τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις σου, να σχολιάσεις αυτά που έζησες, να πεις αν θέλεις να ξαναπάς ή όχι και γιατί (να χρησιμοποιήσεις ποικίλους τρόπους ανάπτυξης των παραγράφων). 5. Να γράψεις τι εικονίζουν οι επόμενες φωτογραφίες (για όσες γνωρίζεις) και να γράψεις λεζάντες, στις οποίες να χρησιμοποιήσεις σύνθετες λέξεις, με α΄ συνθετικό προθέσεις ή αχώριστα μόρια. Π. χ. ανακαινισμένος, περίκλειστη, καταγάλανη, επικλινής, περίφημος, κ.ά. Κάποιες από τις δραστηριότητες μπορούν να γίνουν στην τάξη και άλλες στο σπίτι.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Κείμενο 2 Κείμενο 6 Άγιος Αχίλλειος (Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, σελ. 18) Ζητούμε από τους μαθητές να διαβάσουν σιωπηρά το κείμενο και να συμπληρώσουν τα κενά (Άσκηση 1, Διαβάζω και Γράφω, σελ. 19). Μετά την επεξεργασία του κειμένου 1 αναμένουμε να ανταποκριθούν ικανοποιητικά στη δραστηριότητα αυτή, η οποία θα καταδείξει και το επίπεδο κατανόησης και εμπέδωσης της γνώσης των προθέσεων και μορίων. Ο/η φιλόλογος ελέγχει τις απαντήσεις και αξιολογεί τα αποτελέσματα, για να συμπεράνει το επίπεδο κατάκτησης της γνώσης από τους μαθητές. Σχολιάζεται το επικοινωνιακό πλαίσιο και το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει. (Πρόκειται για άρθρο σε ιστοσελίδα, που παρουσιάζει τον Άγιο Αχίλλειο ως τουριστικό προορισμό). Συζητείται ο ρόλος της εικόνας που σκοπό έχει να ενισχύσει το κείμενο. Επισημαίνουμε τις οδηγίες που σκοπό έχουν να ενημερώσουν τους μελλοντικούς επισκέπτες, τη χρήση του β΄ πληθυντικού προσώπου, (μπορείτε να εφοδιαστείτε, μην ξεχάσετε, καθώς προχωράτε, καθώς πλησιάζετε, παρατηρήστε, ακολουθήστε κ.ά.) που είναι ο τρόπος όταν δίνονται οδηγίες από τον συντάκτη-γνώστη στους αποδέκτες που αγνοούν και ενημερώνονται. Ο ενεστώτας δημιουργεί ζωντάνια και αμεσότητα.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Σύγκριση των δύο κειμένων Καλούμε τους μαθητές να συγκρίνουν το κείμενο αυτό με το προηγούμενο ως προς: Το επικοινωνιακό πλαίσιο – χρόνο Το κειμενικό είδος Το ύφος Toν σκοπό του συντάκτη Την αποτελεσματικότητα των δύο κειμένων.

Δραστηριότητες Ανακαλώντας την προηγούμενη γνώση ζητούμε από τους μαθητές: Να εξηγήσουν τι σημαίνουν οι λέξεις με τις οποίες συμπλήρωσαν τα κενά, αιτιολογώντας την απάντησή τους. Να χωρίσουν τη λέξη εφοδιαστείτε στα συνθετικά που την αποτελούν. Να αντικαταστήσουν το πρώτο συνθετικό της λέξης κατασκευάστηκε με άλλες προθέσεις και να γράψουν το νόημα της κάθε νέας λέξης. Να γράψουν τα συνθετικά της λέξης ευχάριστο και να γράψουν μια αντίθετη λέξη, αλλάζοντας το α΄ συνθετικό και αιτιολογώντας την απάντησή τους.

Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου Να γράψεις μία επιστολή σ’ ένα φίλο σου που ζει στο εξωτερικό, με την οποία να τον προσκαλείς να επισκεφθεί την Κύπρο, αναφέροντας διάφορους λόγους για την επίσκεψή του (π.χ. τα αξιοθέατα). 2. Να περιγράψεις ένα μνημείο από το χωριό σου ή από τα κατεχόμενα ή ένα αρχαιολογικό χώρο που σε συγκινεί ιδιαίτερα. 3. Να περιγράψεις μία από τις ακόλουθες εικόνες με αναφορές στα κυριότερα ιστορικά, γεωγραφικά και άλλα στοιχεία, χρησιμοποιώντας σύνθετες λέξεις .

Αρχαία Ολυμπία Ιερά Μονή Σταυροβουνίου

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Κείμενο 3. Η βόμβα της δημογραφικής αλλοίωσης http://www.sigmalive.com/simerini/politics/137383 Σχολιάζεται το επικοινωνιακό πλαίσιο και το κειμενικό είδος (άρθρο, διασκευή) σε ιστοσελίδα (παρουσιάζουμε τα γενικά χαρακτηριστικά του είδους αυτού – κείμενο γενικού ενδιαφέροντος, πολιτικοκοινωνικό στην περίπτωση αυτή, με επικαιρικό και πληροφοριακό χαρακτήρα , με τίτλο και υπότιτλο - ). Γίνονται προβλέψεις για το περιεχόμενο σε σχέση με τον τίτλο και την εικόνα. Η λέξη βόμβα αναμένουμε ότι θα είναι δηλωτική κάποιου μεγάλου κινδύνου και η εικόνα των τριών ηλικιωμένων, μπορεί να φωτίσει για τη δημογραφική αλλοίωση, αν οι μαθητές μας κατανοούν τη φράση δημογραφική αλλοίωση του τίτλου, οπότε πιθανόν να εντοπίσουν ότι η γήρανση του πληθυσμού συντείνει στο φαινόμενο και αυξάνει τον κίνδυνο. Ο υπότιτλος, που είναι αρκετά εκτενής, είναι πολύ δηλωτικός του περιεχομένου, αφού αποτελεί στην πραγματικότητα μια αδρομερή σύνοψή του. Ακολουθεί ανάγνωση από τον καθηγητή στην ολομέλεια της τάξης (εννοείται ότι οι μαθητές έχουν το κείμενο σε φωτοτυπία και το παρακολουθούν υπογραμμίζοντας άγνωστες λέξεις ή ό,τι άλλο νομίζουν δύσκολο ή σημαντικό.) Δίνεται χρόνος για μια γρήγορη ατομική σιωπηρή ανάγνωση και, αφού εξομαλυνθούν οι γλωσσικές ή άλλες δυσκολίες, ελέγχεται η κατανόησή του με αναδιήγηση ή με ερωτήσεις.

Ενδεικτική Επεξεργασία Κειμένων Ενδεικτικές ερωτήσεις: Ποιο είναι το επικοινωνιακό πλαίσιο του κειμένου (πομπός, δέκτης, πού και πότε δημοσιεύτηκε το κείμενο, ποιος ο σκοπός). Πώς συνδέεται η εικόνα με το περιεχόμενο του κειμένου; Ποιος είναι ο σοβαρός κίνδυνος που απειλεί πολύ σοβαρά το μέλλον των Ελληνοκυπρίων στον τόπο τους και πώς τον χαρακτηρίζει η ίδια η συντάκτρια. Ποιοι παράγοντες συντείνουν στη δημιουργία αυτού του πολύ σοβαρού κινδύνου και ποιον από τους τρεις η ίδια η συντάκτρια θεωρεί ως τον πιο σοβαρό; Αιτιολογείστε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη θέση αυτή και γιατί; Εσείς θεωρείτε τον κίνδυνο αυτό σοβαρό ή υπερβολικό; Αιτιολογήστε την απάντησή σας με αναφορές από το κείμενο. Ποιοι ευαισθητοποιήθηκαν από τον κίνδυνο αυτό και σε ποιες ενέργειες προχώρησαν για αντιμετώπισή του; Λύνεται το πρόβλημα με αυτές τις ενέργειες ή χρειάζεται και κάτι άλλο; Αιτιολογήστε την απάντησή σας με αναφορές από το κείμενο. Ποια νομίζετε ότι είναι η σημασία του καταληκτικού σχολίου της συντάκτριας;

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Περίπτωση κειμένου με δύο πομπούς. Δημοσιογράφος που επέλεξε το θέμα και το δημοσιοποιεί με τον τρόπο που αυτός νομίζει σωστό. Ειδικός γνώστης των πληροφοριών, ο οποίος τις γνωστοποιεί στο κοινό μέσω των δημοσιογράφων. Οι μαθητές με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού: - Εντοπίζουν και διαχωρίζουν τα σημεία που ανήκουν στον δημοσιογράφο και τα σημεία που ανήκουν στον ειδικό και κατανοούν από τον πρόλογο ήδη, από τα σχόλιά του, ότι ο δημοσιογράφος συμφωνεί και προσωπικά με όσα θα λεχθούν από τον ειδικό (σχεδόν ταυτίζεται μαζί του). - Καλούνται να ερευνήσουν τις λέξεις με τις οποίες αρχίζει κάθε παράγραφος (Ανέφερε, συνέχισε, διατύπωσε, είπε, εξέφρασε) για να επιβεβαιώσουν την αρχική διαπίστωση ότι ναι μεν υπάρχουν δύο πομποί, αλλά στην πραγματικότητα σχεδόν ταυτίζονται, αφού ο δημοσιογράφος δηλώνει από την αρχή τη συμφωνία του και απλά αναμεταδίδει τα όσα ο ειδικός πληροφορεί. Σύμφωνο με την αρχική θέση του προλόγου είναι και το καταληκτικό του σχόλιο.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων Επισημαίνουν ακόμη οι μαθητές τα στοιχεία που προσδίδουν εγκυρότητα και σοβαρότητα στο κείμενο και λειτουργούν ως τρόποι τεκμηρίωσης των πληροφοριών που δίνονται αλλά και ως τρόποι πειθούς. Τέτοια στοιχεία είναι: 1. Η παράθεση αυτούσιου αποσπάσματος από έγκυρη επίσημη ευρωπαϊκή έκθεση. 2. Οι εκφράσεις: ευρήματα μελέτης…, στηρίχθηκαν στην επίσημη καταγραφή του πληθυσμού…, αναφερόμενος στη μελέτη…, βάσει στοιχείων…, σύμφωνα με τις στατιστικές…, οι αριθμοί προέρχονται από επίσημες στατιστικές…, σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς αριθμούς…, οι οποίες εκφράσεις αντιπαραβάλλονται -συγκρίνονται με εκφράσεις που δηλώνουν απόψεις, προσωπικά συμπεράσματα, ερωτήματα, υποκειμενικές κρίσεις: βλέποντας ότι ο κίνδυνος…, διευκρίνισε…, εξυπακούεται…, συνέχισε επισημαίνοντας τον κίνδυνο…, διατύπωσε το ερώτημα…, εξέφρασε την ελπίδα…, χαρακτήρισε τα ευρήματα…, υποσχέθηκε, κ.ά. 3. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση (είπε, ανέφερε, συνέχισε, εξέφρασε, διατύπωσε), που δηλώνει τον ειδικό, τον γνώστη, ο οποίος θα πληροφορήσει και θα ενημερώσει για συγκεκριμένα θέματα.

Ενδεικτική επεξεργασία κειμένων 4. Ο λόγιος χαρακτήρας της γλώσσας που είναι συνάρτηση τόσο του λεξιλογίου (ατέρμονες, αλλοίωση, γηγενείς, εκπόνηση, χειρώνακτες, αποστερείται, ολότητα,) των λόγιων τύπων λέξεων (ετέθη, εισήλθαν, άρρενες, άκρως, στις 11 τρέχοντος, εκάστοτε, διενήργησε, βάσει στοιχείων, υπέμνησε, υπ’ όψιν, όντως, κ.ά.) και εκφράσεων (διά θαλάσσης, οι πλείστοι εξ αυτών, δεν είναι εις θέσιν , επί του θέματος, προς αποτροπή, όπως η μελέτη αυτή τύχει ιδιαίτερης προσοχής). Το εξειδικευμένο λεξιλόγιο, η χρήση λόγιων τύπων και η πιο αρχαιοπρεπής σύνταξη θεωρείται στοιχείο αυθεντίας και πιο έγκυρης γνώσης.

Σύγκριση με το κείμενο 1 Ενδεικτικά σημεία: Να συγκρίνουν τα δύο κείμενα ως προς: Το επικοινωνιακό πλαίσιο, Το κειμενικό είδος, Το ύφος Τον σκοπό του κάθε συντάκτη Τις πληροφορίες που προβάλλονται στο καθένα.

Υποκείμενο Καλούμε τους μαθητές να εντοπίσουν το υποκείμενο στα ρήματα της 5ης παραγράφου (προϋπάρχουσα γνώση) και να τα καταγράψουν στο τετράδιό τους. Μπορούμε να καταγράψουμε κάποιες προτάσεις από αυτές στον πίνακα και στη συνέχεια ζητούμε να αναγνωρίσουν τη γραμματική ταυτότητα του καθενός από αυτά, τα υποκείμενα και με τη βοήθεια του Βιβλίου Νεοελληνική Γλώσσα , σελ. 16-17 και Γραμματικής ΝΕΓ, σελ. 110-111, οι μαθητές κατανοούν ότι υποκείμενο μπορεί να είναι: Ουσιαστικό: …η πραγματικότητα είναι πολύ χειρότερη… Ουσιαστικοποιημένο επίθετο: …οι παράνομοι αλλοδαποί ανέρχονται σε 39.219 μετοχή: …οι παράνομα εργαζόμενοι εξάγουν και τα ανάλογα ποσά. Ολόκληρη πρόταση: (αν το ρήμα είναι απρόσωπο ή απρόσωπη έκφραση)1 …αλλά θεωρείται σίγουρο ότι η πραγματικότητα είναι πολύ χειρότερη Αντωνυμία: …όσοι διαχειρίζονται την τύχη και το μέλλον αυτού του τόπου. 1 (Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις θεωρείται προϋπάρχουσα γνώση, ελέγχουμε όμως αν όντως την κατέχουν, διαφορετικά τα παρουσιάζουμε ξανά με συντομία).

Υποκείμενο Μέσα από τις ίδιες προτάσεις οι μαθητές επισημαίνουν και τη συμφωνία του υποκειμένου με το ρήμα σε πρόσωπο και αριθμό. Συμπληρώνουμε τη γνώση με την περίπτωση που υπάρχουν δύο ή περισσότερα υποκείμενα, οπότε το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α’ είναι επικρατέστερο του β’ και το β΄του γ΄.) (Νεοελληνική Γλώσσα, Μαθαίνω ότι, σελ. 17). Οι μαθητές μπορούν να εντοπίσουν τέτοιο παράδειγμα στο κείμενο (3η παρ.) ο κ. Μάτσης μαζί με μια ομάδα ευαισθητοποιημένων ανθρώπων, (…) πήραν την πρωτοβουλία και ίδρυσαν το Ινστιτούτο Δημογραφικής και Μεταναστευτικής Πολιτικής Κύπρου.

Υποκείμενο Αναζητώντας το υποκείμενο σε προτάσεις του κειμένου, οι μαθητές διαπιστώνουν ότι σε αρκετές από αυτές παραλείπεται. Μέσα από τις ίδιες τις προτάσεις μαθαίνουν ότι το υποκείμενο παραλείπεται όταν: Α. Είναι στο α΄ ή β΄ πρόσωπο και δεν δίνεται έμφαση σε αυτό. …για τον τεράστιο θαλάσσιο πλούτο που διαθέτουμε, (Εμείς, οι Ελληνοκύπριοι) Β. Είναι στο γ΄ πρόσωπο και: 1. εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα Διατύπωσε το ερώτημα (Ο κ. Μάτσης) 2. όταν μόνο ένα υποκείμενο μπορεί να εννοηθεί. 3. είναι μια γενική έννοια. 4. όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο. Εννοείται ότι αφού οι μαθητές εντοπίσουν τις περιπτώσεις που υπάρχουν στο κείμενο, (α, β1), συζητηθούν και κατανοηθούν επαρκώς, τους παραπέμπουμε στο βιβλίο τους σελ. 16, όπου θα εντοπίσουν και τις άλλες περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να παραλείπεται το υποκείμενο(β2,3,4).

Σύνθεση Οι μαθητές έχουν ήδη εντοπίσει τις λόγιες λέξεις και εκφράσεις του κειμένου, οι οποίες προσδίδουν σοβαρότητα και εγκυρότητα. Με τη βοήθειά μας οι μαθητές παρατηρούν ότι πολλές από τις λόγιες λέξεις και το κάπως άγνωστο λεξιλόγιο είναι σύνθετες λέξεις, ενώ πολλές λόγιες εκφράσεις περιέχουν προθέσεις. Μπορούμε να τους χωρίσουμε σε ομάδες και να αναθέσουμε σε κάθε ομάδα να διερευνήσουν τις λέξεις και τις εκφράσεις μιας παραγράφου και να τις καταγράψουν σε δύο στήλες. Στη συνέχεια παρατηρούν ότι κάποιες προθέσεις χρησιμοποιούνται τόσο στη Σύνθεση όσο και στη Σύνταξη.

Οι προθέσεις στη Σύνθεση Οι προθέσεις στη Σύνταξη Σύνθεση - Προθέσεις Οι προθέσεις στη Σύνθεση Υπογεννητικότητα, μετανάστευση, ευαισθητοποιημένων, προθέσεις, ξεκάθαρες, ατέρμονες, συνομιλίες αποτέλεσμα, εποικίζει, κατεχόμενα, προφανή εκτουρκισμό, επιτροπή, Πρόσφυγες, Συνέλευση, Συμβουλίου, εκπόνηση, έκθεση, επισημαίνοντας, εγκατάσταση, εκδόθηκε, ανέφερε, ξεπερνούν εκτιμάται, επιστρέφουν, προμελετημένοι, αποσκοπεί, προκαταλάβει, επικαλούμενη, μεταβολή, εξασφάλιση, εισέλθει, εκπλήρωση, αποτελεσματική, διακίνηση, ανέφερε, απογραφή, απόκλιση, συντονισμού, έγκαιρη, αντίδραση, συνεργαζόμενα, συνδυασμό, προδιαγράφουν, διενήργησε, παράνομοι, περιλαμβάνονται, επισημανθούν, υποβάλλουν, παραχώρηση, καταστρέψει, εξάγουν, αποστερείται, καταρτισμένη, διατύπωσε, κ.ά. Οι προθέσεις στη Σύνταξη από το 1975 μετά την τουρκική εισβολή, με την Κύπρο, στην Επιτροπή, για τη Μετανάστευση, ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία, προς αντιμετώπιση, σε βάρος, επί του θέματος, εναντίον της πώλησης, διά θαλάσσης, πλείστοι εξ αυτών, εις θέσιν, προς αποτροπή, υπ' όψιν, κατά πόσο, κ.ά.

Προθέσεις – Αχώριστα μόρια Η προσέγγιση του θέματος μπορεί να συνεχίσει όπως ακριβώς και στο κείμενο 1, (διαφ. 25 – 31), με προσαρμογή στο λεξιλόγιο του κειμένου 3. Δραστηριότητες παραγωγής Λόγου, επίσης μπορούν να ακολουθήσουν τις αντίστοιχες του κειμένου 1, με προσαρμογή του αντίστοιχου υλικού. Το κείμενο 3 μπορεί να μην τύχει επεξεργασίας στην τάξη, αλλά να χρησιμοποιηθεί ως επιπλέον κείμενο για πλαισιωμένες ασκήσεις εμπέδωσης στην τάξη ή στο σπίτι.

Κατανόηση και παραγωγή προφορικού λόγου Παρακολούθηση ταινίας Κατεχόμενη Αμμόχωστος http://www.youtube.com/watch?v=xnaUNgP5epI Τα παιδιά μπορούν να παρακολουθήσουν την ταινία μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας της Σύνθεσης. Το βίντεο χαρακτηρίζεται από τον παρουσιαστή ως συγκλονιστικό. Αφού το παρακολουθήσουν, θα τους ζητήσουμε να εκφράσουν αν συμφωνούν ή όχι με τον χαρακτηρισμό, αν συγκλόνισε τους ίδιους ή όχι και γιατί; Μπορούμε να τους χωρίσουμε σε ομάδες και να ζητήσουμε παρακολουθώντας την ταινία να καταγράφουν όσες περισσότερες σύνθετες λέξεις μπορεί η κάθε ομάδα. Μετά θα προσπαθήσουν με τις γνώσεις τους για τη σημασία των προθέσεων και των αχώριστων μορίων να χωρίσουν τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και να γράψουν τη σημασία τους. Ακόμη μπορούμε να ζητήσουμε ομόριζες της κάθε λέξης π.χ. συγκλονίζομαι, συγκλονισμός, κατοχικός, κοκ. Μπορούμε επίσης να ζητήσουμε να αλλάξουν το πρώτο συνθετικό από κάθε λέξη και να χρησιμοποιήσουν άλλες προθέσεις/μόρια, δημιουργώντας νέες. Π.χ. συγκλονισμός συν + κλονίζομαι = συγκλονίζομαι, α-+ κλονίζομαι = ακλόνητος (Ακούγονται οι λέξεις: συγκλονιστικό, κατεχόμενη, συγκίνηση, ευαίσθητη, περίοδο, διακρίνεται, συνομιλία, διασχίζουν, περίκλειστη, εγκαταλειμμένη, εμφανές, διαδρομή, επιγραφές, εκθεσιακές, υποκατάστημα, επιγραφή, εμβλήματα, αναμένει, συνοικίες).

Άλλες δραστηριότητες Παιχνίδι - διαγωνισμός για την εμπέδωση της κατανόησης των προθέσεων και αχώριστων μορίων. Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες των δύο και μοιράζουμε καρτελάκια που το καθένα γράφει μια πρόθεση ή ένα αχώριστο μόριο. Ο εκπαιδευτικός δίνει κάθε φορά ένα ορισμό σύνθετου ρήματος ή άλλης σύνθετης λέξης. Οι ομάδες πρέπει να βάλουν το καρτελάκι με τη σωστή πρόθεση/μόριο ξεχωριστά, και εντός καθορισμένου χρόνου να δημιουργήσουν το σωστό σύνθετο ρήμα ή παράγωγο του ρήματος ή άλλη σύνθετη λέξη που να ανταποκρίνεται στον ορισμό. Κερδίζει η ομάδα που θα γράψει τις περισσότερες σωστές λέξεις. Π.χ. Ορισμός Γράφω το όνομά μου κάτω από ένα κείμενο > υπό + γράφω,υπογραφή, Εργάζομαι μαζί με κάποιον άλλο > συν + εργάζομαι , συνεργασία, παρατηρώ με προσοχή (σκοπώ) κάτι από μακριά > τηλε-+ σκοπώ = τηλεσκόπιο διώκω κάποιον > κατά + διώκω αυτός λυγίζει εύκολα > ευ + λύγιστος, ευλυγισία Το παιχνίδι αυτό μπορεί να δείξει πόσο οι μαθητές κατανόησαν τη σημασία των προθέσεων και την ειδική έννοια που δίνουν στις λέξεις με τις οποίες ενώνονται και αν μπορούν να τις χρησιμοποιούν στο λόγο.

Παραγωγή γραπτού επικοινωνιακού λόγου Εργασία Να γράψεις μια ομιλία, την οποία θα διαβάσεις στην αντικατοχική εκδήλωση που οργανώνει το σχολείο σου με γενικό τίτλο «Σαράντα χρόνια απουσίας από την πατρική γη μας». Στην ομιλία σου να τονίσεις τον μεγάλο κίνδυνο εκτουρκισμού της κατεχόμενης γης μας λόγω της απομάκρυνσης των νόμιμων κατοίκων της και τον εποικισμό της από ξένους και να εισηγηθείς κάποιους τρόπους με τους οποίους μπορούν, όσοι επιθυμούν, να τη γνωρίσουν.

Διαθεματική εργασία Να γράψεις ένα κείμενο ή ποίημα ή να φτιάξεις μια ζωγραφιά/κολλάζ, επιλέγοντας ένα από τα θέματα «Δεν ξεχνώ, γνωρίζω, αγωνίζομαι και διεκδικώ», «Η Κύπρος που αγαπώ», Το Ψευδοκράτος σας, η κατεχόμενη γη μου». Να πάρεις μια συνέντευξη από παππού/γιαγιά ή άλλο συγγενικό πρόσωπο από το οποίο θα ζητήσεις να σου περιγράψει τη δική του εμπειρία από την επίσκεψή του στο κατεχόμενο χωριό του/αναμνήσεις από τη ζωή στην κατεχόμενη Κύπρο πριν από την εισβολή, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του στην προσφυγιά. Να κάνεις, ατομικά ή ομαδικά, μία παρουσίαση σε power point με ένα από τα ακόλουθα θέματα. «Το κατεχόμενο χωριό μου», «Στην άλλη πλευρά των οδοφραγμάτων», «Το βυζαντινό ξωκλήσι του χωριού μου», «Το μοναστήρι του Απ. Αντρέα», «Η εκκλησία του Αγ. Μάμα», «Οι λεηλατημένες εκκλησίες της κατεχόμενης Κύπρου», « ……. ο αρχαιολογικός χώρος που με συγκινεί ιδιαίτερα» κ.ά. Οι παρουσιάσεις να περιλαμβάνουν φωτογραφίες ή βίντεο, συνοδευτικό κείμενο σε προφορική αφήγηση ή υπότιτλους. Να ετοιμάσετε, σε συνεργασία με την ομάδα σας, έναν οδηγό ξενάγησης στην κατεχόμενη Κύπρο, με σύντομες ιστορικές, γεωγραφικές, πολιτιστικές ή άλλες απαραίτητες πληροφορίες, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, όχι για να ελκύσετε τουρίστες, αλλά για να ευαισθητοποιήσετε και διευκολύνετε τους συμμαθητές, φίλους, γονείς, καθηγητές σας και γενικά όσους θέλουν, να γνωρίσουν καλύτερα την κατεχόμενη γη μας (Η εργασία μπορεί να είναι σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή).

Επιπλέον υλικό Ταινίες: Κείμενα: Επισκέψεις στην κατεχόμενη γη μας - Ένας εξευτελισμός που πρέπει να σταματήσει. (http://www.pyrovolitis.org.cy/cyprus/a-episkepseis-sth-katexomenh-gh-mas---enas-ekseytelismos-poy-prepei-na-stamathsei-64) 2. Κώστα Μόντη, Γράμματα στη μητέρα, (αποσπάσματα) http://www.palmografos.com/permalink/10684.html Ταινίες: 1.Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου http://www.youtube.com/watch?v=xOH-QoXUQRE 2. Οδοιπορικό στην κατεχόμενη Κύπρο http://www.youtube.com/watch?v=0UjeV8WMiaQ