Στα ελληνιστικά χρόνια
Φίλιππος και Αλέξανδρος Ο Φίλιππος Β΄, ο βασιλιάς της Μακεδονίας, αντιμετώπισε νικηφόρα τις συνασπισμένες δυνάμεις των Θηβαίων και των Αθηναίων στη Χαιρώνεια το 338 π.Χ. Με το συνέδριο της Κορίνθου το 337π.Χ. ιδρύθηκε πανελλήνια συμμαχία με αρχηγό τον ίδιο. Ο γιος του, Αλέξανδρος, ανέλαβε την εκστρατεία κατά των Περσών με στόχο την αντιμετώπιση του Περσικού κινδύνου και πέτυχε την κατάλυση της περσικής αυτοκρατορίας. Σε διάστημα έντεκα χρόνων (334-325 π.Χ.) ο Μ. Αλέξανδρος κατέκτησε την Ανατολή φτάνοντας μέχρι τον Ινδό ποταμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός οικουμενικού κράτους. Ύστερα από το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου το κράτος διασπάστηκε σε βασίλεια, τα ελληνιστικά βασίλεια.
Ο Ελληνιστικός πολιτισμός Η Ελληνιστική Κοινή Ο Ελληνιστικός πολιτισμός Η Ελληνιστική Κοινή Από τον Αλέξανδρο και τους διαδόχους του ιδρύθηκαν στην Ανατολή πόλεις που εξελίχθηκαν σε πνευματικά κέντρα. Αλεξάνδρεια , Αντιόχεια, Πέργαμος. Η εποχή που ακολούθησε μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου ονομάστηκε ελληνιστική. Ο πολιτισμός ξεπέρασε τα όρια των Ελληνιστικών βασιλειών και απέκτησε οικουμενικό χαρακτήρα. Η οικουμενικότητα του Ελληνιστικού πολιτισμού γίνεται φανερή από τη χρήση της Ελληνικής γλώσσας όχι μόνο μεταξύ των Ελλήνων αλλά και των εξελληνισμένων γηγενών . Η μορφή της Ελληνικής γλώσσας που προέκυψε και διαδόθηκε κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους είναι γνωστή ως Ελληνιστική Κοινή ή απλώς Κοινή . Η διαμόρφωση της , οφείλεται στη συγχώνευση των Ελληνικών διαλέκτων –έχοντας ως βάση την Αττική διάλεκτο – στον χώρο της Ανατολής , όπου συνέρρεαν Έλληνες και όπου υπήρχε ανάγκη να επικοινωνήσουν με ευκολία μεταξύ τους αλλά και με τους γηγενείς. Η Κοινή χρησιμοποιήθηκε στην καθημερινή επικοινωνία από το λαό αλλά και από συγγραφείς του χριστιανισμού Η Βίβλος είναι γραμμένη σ’ αυτή τη γλώσσα.
Τόνοι και Πνεύματα στην ελληνική γραφή O τονισμός της αρχαίας ελληνικής ήταν «μουσικός» , σχετίζεται δηλαδή με το ύψος της φωνής. Στην ελληνιστική περίοδο η προφορά της γλώσσας είναι διαφορετική από εκείνη της κλασικής και η διάκριση μεταξύ μακρών και βραχέων δεν υπάρχει. Ο τονισμός γίνεται δυναμικός, σχετίζεται δηλαδή με την ένταση της φωνής. Οι σπουδαστές, μελετώντας κείμενα της κλασικής περιόδου, δυσκολεύονταν να τονίσουν σωστά λέξεις απαρχαιωμένες εκείνη την περίοδο. Επίσης, ξενόγλωσσοι σπουδαστές συναντούσαν δυσκολίες στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Τότε εμφανίστηκαν τα πρώτα τονικά σύμβολα. Δημιουργήθηκαν από τον Αλεξανδρινό φιλόλογο Αριστοφάνη τον Βυζάντιο κατά το τέλος του 200 π.Χ. και στην συνέχεια από τον μαθητή του, Αρίσταρχο. Τα πρώτα δείγματα τέτοιων συμβόλων βρίσκονται σε παπύρους του 2ου αι. π.Χ. και τα κείμενα είναι ποιητικά, κυρίως διαλεκτικά ή αρχαϊκά: εμφανίζουν, δηλαδή, απόσταση από τον κοινό, πεζό λόγο και ο τονισμός είναι εξαιρετικά σημαντικός. Στην εποχή της Κοινής ανάγεται και η γέννηση της μικρογράμματης γραφής.
Οι Τόνοι Αρχικά σημάδευαν με οξεία την τονισμένη συλλαβή και με βαρεία τις άτονες συλλαβές της ίδιας λέξης. Αργότερα άρχισαν να παραλείπουν τις βαρείες ως αυτονόητες. Η περισπωμένη (οξυβάρεια) εισάγεται αργότερα και παίρνει τη μορφή ενός σύνθετου τόνου δηλαδή το ανέβασμα (/) και το κατέβασμα (\) της φωνής σε 2 χρόνους. άνθρὼπὸς, φὶλόσὸφὸς Béèma beema β ῆ μα Méèlon meelon μ ῆ λον
Τα πνεύματα - Η περιπέτεια της δασείας Οι γραμματικοί της ελληνιστικής περιόδου χρησιμοποίησαν και πνεύματα, δηλαδή σύμβολα που διέκριναν τους δασείς από τους μη δασείς ('ψιλούς') φθόγγους. Ο δασύς (τραχύς) φθόγγος: υπήρχε στην αρχαία γλώσσα και παραγόταν με αέρα που περνούσε σχεδόν ανεμπόδιστος από το στόμα. ήταν παρόμοιος με τον ήχο που συμβολίζεται στην αγγλική με το γράμμα h σε λέξεις όπως hot ή here. μεταφέρθηκε στα λατινικά με το γράμμα H σε λέξεις όπως historia. στην ελληνική διαφοροποιούσε λέξεις όπως ΟΡΟΣ = βουνό και ΗΟΡΟΣ = όρος =όριο. συμβολίζεται με το Η και εμφανίζεται σε ελληνικές επιγραφές πριν από τα φωνήεντα τα οποία «δάσυνε». Το 403 π.Χ., όταν οι Αθηναίοι υιοθέτησαν το ιωνικό αλφάβητο, το γράμμα Η άρχισε να χρησιμοποιείται για το μακρό φωνήεν ε (σε λέξεις όπως μ ῆ λον). Ο δασύς φθόγγος δηλώνεται τότε με το αριστερό μισό του Η, ├ . Αυτό το σύμβολο, χρησιμοποίησαν οι γραμματικοί των ελληνιστικών χρόνων πάνω από αρχικά φωνήεντα, για να δηλώσουν ότι αυτά τα φωνήεντα δασύνονταν στην αρχαιότερη μορφή της γλώσσας. Το δεξί μισό ┤το χρησιμοποίησαν πάνω από τα αρχικά φωνήεντα που δεν δασύνονταν, που ήταν δηλαδή 'ψιλά'. Αργότερα τα δύο αυτά σύμβολα μετατράπηκαν σε απλές ορθές γωνίες L και στους βυζαντινούς χρόνους στρογγύλεψαν С και πήραν τη μορφή που έχουν στη σημερινή γραφή των αρχαίων κειμένων, όπου σημειώνονται δύο πνεύματα, ψιλή και δασεία. Η χρήση τόνων και πνευμάτων γενικεύεται κατά τον 9ο μ.Χ. αι. Με προεδρικό διάταγμα της ελληνικής κυβέρνησης καθιερώνεται το 1982 η χρήση του μονοτονικού συστήματος γραφής.
Τα πνεύματα - Η περιπέτεια της δασείας Ηορος ├ ορος Lορος Сορος ὅρος Ηιστορια├ιστορια LιστοριαСιστορια ἱστορία
Οι Μεγάλες βιβλιοθήκες Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας Οι Μεγάλες βιβλιοθήκες Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας Η αρχαία βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο ιδρύθηκε επί Πτολεμαίου του Α΄ με την παρότρυνση του Δημητρίου του Φαληρέα, πρώην τυράννου των Αθηνών. Έγινε το μεγαλύτερο εκδοτικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου Συγκέντρωνε τα περισσότερα χειρόγραφα από κάθε άλλη γνωστή βιβλιοθήκη.
Συλλογή χειρογράφων Οι διάδοχοι του Πτολεμαίου συνέλεγαν χειρόγραφα με διάφορους τρόπους. Έτσι ο Πτολεμαίος Γ΄ συνέταξε μια επιστολή "προς όλους τους ηγεμόνες του κόσμου", ζητώντας να δανειστεί τα βιβλία τους. Όταν οι Αθηναίοι του έστειλαν τα κείμενα του Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη εκείνος τα αντέγραψε και επέστρεψε πίσω τα αντίγραφα, κρατώντας τα πρωτότυπα για τη βιβλιοθήκη. Επίσης, όλα τα πλοία που ελλιμενίζονταν στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, ήταν υποχρεωμένα να υποστούν έρευνα όχι για λαθρεμπόριο, αλλά για πάπυρους που αντιγράφονταν και παραδίδονταν πίσω στους κατόχους τους. Οι πάπυροι ταξινομούνταν πάνω σε σχάρες ειδικά κατασκευασμένες για αυτό το σκοπό και οι καλύτεροι από αυτούς ήταν τυλιγμένοι σε λινό ή δερμάτινο κάλυμμα. Στη ρωμαϊκή εποχή τα χειρόγραφα απέκτησαν τη μορφή κωδίκων (βιβλίων) και άρχισαν να αποθηκεύονται σε ξύλινα κιβώτια.
Το τέλος Η καταστροφή της βιβλιοθήκης έγινε σταδιακά, ξεκινώντας από την πυρκαγιά επί Ιουλίου Καίσαρα το 48 π.Χ. και με πιθανή οριστική χρονολογία το 297 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Αυρηλιανού. Η χαριστική βολή δόθηκε από τους Άραβες το 641μ.Χ.
Η νέα βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας Το 2002 το όραμα για την αναβίωση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας γίνεται πραγματικότητα, χάρη στα πολιτιστικά σχέδια της UNESCO και της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Η Νέα Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ή bibliotheca alexandrina καταλαμβάνει συνολική έκταση 40.000 τ.μ., έχει 13 ορόφους και στεγάζει οκτώ εκατομμύρια τόμους. Το κτίριο έχει σχήμα ηλιακού δίσκου, ο οποίος από τη μια πλευρά κλίνει προς τη Μεσόγειο κι από την άλλη υψώνεται προς τον ουρανό.
ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΓΡΑΦΗΣ
O πάπυρος Ήταν κοινό υλικό γραφής σε ολόκληρη την κλασική αρχαιότητα. Κατασκευαζόταν από το φυτό πάπυρος. Τα αρχαιότερα δείγματα παπύρου, με ιερογλυφική γραφή, χρονολογούνται από το 3.000 π.Χ. Αρχικά οι Έλληνες δεν έκαναν εισαγωγή παπύρου από την Αίγυπτο, αλλά τον αγόραζαν από τους Φοίνικες. Από εκεί, κατά την άποψη μερικών ερευνητών, προήλθε μια άλλη ονομασία του παπύρου, βύβλος, από την ομώνυμη πόλη της Φοινίκης και σημαντικό κέντρο εμπορίας παπύρου.
Κατασκευή γραφικής ύλης από πάπυρο Αποφλοιώνουν το φρέσκο στέλεχος του φυτού, το κόβουν σε τμήματα . Κόβουν την ψίχα σε λεπτές, και πλατιές λωρίδες. Τοποθετούν τις λωρίδες σε μια σανίδα βρεγμένη στο νερό οριζόντια τη μια πλάι στην άλλη. Πάνω σε αυτό το πρώτο στρώμα μπαίνει ένα δεύτερο στρώμα από λωρίδες τοποθετημένες κάθετα. Σχηματίζεται ένα πλέγμα, που το πιέζουν με μια μεγάλη, πλατιά πέτρα. Με την πίεση βγαίνει μια κολλώδης ουσία και έτσι τα δύο στρώματα ενώνονταν μεταξύ τους. Το "φύλλο" παπύρου ξεραίνεται στον ήλιο και τέλος απλώνεται επάνω του ένα μείγμα αλευρόκολλας, ώστε να γίνει όσο το δυνατόν πιο λεία η επιφάνεια. Πολλά φύλλα -τουλάχιστον 20 – δημιουργούν έναν ρόλο. Τέτοιο ρόλοι τυλίγονταν σε ένα ξύλινο κοντάρι, καθώς είχαν την ελαστικότητα που ήταν αναγκαία για ένα αρχαίο βιβλίο, το οποίο έπρεπε συχνά να ξετυλίγεται και να τυλίγεται. Από τον 2ο αι. επικρατεί ο παπύρινος κώδικας, ένας τύπος βιβλίου από ενωμένα φύλλα παπύρου, για τα χριστιανικά κυρίως κείμενα. Πάνω στον πάπυρο έγραφαν κατά στήλες με ένα μυτερό καλάμι βουτηγμένο σε μελάνι.
Η Περγαμηνή Παρασκευάζεται από δέρμα μόσχου, προβάτου ή αίγας. Εκδέρεται και στεγνώνεται ενώ βρίσκεται σε διάταση, πράγμα που κάνει τη δορά τού ζώου δύσκαμπτη και της προσδίδει λευκή, κιτρινωπή ή και διαφανή χροιά. Η περγαμηνή είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην υγρασία.. Όταν κατασκευάζεται, είναι στιλπνή στην αφή, ιδιότητα που χάνεται με το χρόνο. Δεν είναι αδιάβροχη.
Η ιστορία της περγαμηνής Ο ηγεμόνας της Περγάμου Ευμένης προώθησε την παραγωγή περγαμηνής ως υποκατάστατο του παπύρου. Αυτό συνέβη λόγω της προσωρινής διακοπής εισαγωγής παπύρου από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον 2ο αι. π.Χ. Επειδή ο πάπυρος ακρίβαινε και το φυτό από το οποίο παραγόταν σπάνιζε πλέον στο Δέλτα τού Νείλου, όπου γινόταν η κύρια συγκομιδή του, η Πέργαμος κατόρθωσε να καλύψει τις ανάγκες με την κατασκευή περγαμηνής. Κατά τον μεσαίωνα η χρήση της περγαμηνής γνώρισε ευρεία διάδοση
Παρασκευή και κατεργασία Η δορά τού ζώου (αίγας, προβάτου, μόσχου, ακόμη και χοίρου) υποβάλλεται σε κατεργασία, για να καταστεί άσηπτη. Αφαιρείται το λίπος και το σμήγμα, και μένει μόνο το δέρμα. Κατόπιν, η δορά βυθίζεται σε γαλάκτωμα ασβέστη (επί τρεις ημέρες) και ακολουθεί απόξεση με ειδικό ξέστρο. Στη συνέχεια λειαίνεται με ελαφρόπετρα και λευκαίνεται με σκόνη κιμωλίας. Η καλή κατεργασία επιτρέπει τη γραφή και στις δύο πλευρές, η δε ποιότητα εξαρτάται επιπλέον από το είδος και την κατάσταση του ζώου. Η περγαμηνή κόβεται σε φύλλα, τα οποία μπορούν να συγκολληθούν ή να συρραφούν με δύο τρόπους: ως κύλινδρος και ως κώδικας. Οι περγαμηνές που παρασκευάζονταν από μεμβράνη εμβρύου μόσχου εθεωρούντο εξαιρετικής ποιότητας και διέφεραν από τις κοινές περγαμηνές λόγω της ημιδιαφανούς όψης τους.
Τα Παλίμψηστα Ο πάπυρος και η περγαμηνή ήταν ακριβά και δυσεύρετα υλικά. Γι’ αυτό το λόγο τα ξαναχρησιμοποιούσαν σβήνοντας ή ξύνοντας την πρώτη γραφή. Τοποθετούσαν τα χειρόγραφα σε λεκάνη με γάλα για μια νύχτα και έπειτα τα έπλεναν με σφουγγάρι. Σε άλλες περιπτώσεις τα έξυναν με ξυράφι. Τα χειρόγραφα αυτά ονομάστηκαν παλίμψηστα (πάλιν ψάω= αποτρίβω) Η σύγχρονη τεχνολογία μας δίνει πλέον τη δυνατότητα, μέσω των ακτίνων Χ να διαβάζουμε το αρχικό κείμενο που υπήρχε στον πάπυρο ή την περγαμηνή.
Το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη Πρόκειται για αντιγραφή παλαιότερης πηγής του Αρχιμήδη. Περιέχει εργασίες του Αρχιμήδη σχετικά με τον υπολογισμό του κέντρου βάρους μίας σφαίρας και ενός παραβολοειδούς. Κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου το παλίμψηστο χάθηκε μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα οπότε βρέθηκε στη Νέα Υόρκη. Ο ανώνυμος συλλέκτης που το απέκτησε μέσω δημοπρασίας έναντι του υπέρογκου ποσού των 2.000.000 δολαρίων το παραχώρησε στο Μουσείο Walters, για επιστημονικούς σκοπούς. Εκεί ξεκίνησε η προσπάθεια αποκρυπτογράφησης των σβησμένων κειμένων που αρχαίου Έλληνα μαθηματικού, φυσικού, μηχανικού και αστρονόμου από μία ομάδα ερευνητών . Ανακαλύφθηκε ότι τον 13ο αιώνα ένας μοναχός έσβησε το κείμενο του Αρχιμήδη και στη συνέχεια το παλίμψηστο ανακυκλώθηκε μαζί με άλλα και δημιουργήθηκε ένα προσευχητάριο.
Έντυπη και Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία Η εργασία εκπονήθηκε από τους μαθητές: Πιερρόπουλο Βασίλη: Ιστορικό πλαίσιο ελληνιστικής εποχής Καραφάνταλο Βαγγέλη: Τόνοι και πνεύματα στην ελληνική γραφή Σερλιδάκη Βαγγέλη: Τόνοι και πνεύματα στην ελληνική γραφή, Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη Στρωματιά Άγγελο: Η αρχαία βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας Βλάχο Ανδρέα: Η νέα βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας Έντυπη και Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία Σχολικό Βιβλίο Ιστορίας Α' Λυκείου Πάπυρος Larousse Brittanicca Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Ε, σελίδες 254 - 267 Γ. Μπαμπινιώτη, Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, Google Images