Η ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η δημιουργία της περίληψης στηρίζεται στην τεχνική των «σημειώσεων», δηλαδή τη σύντομη καταγραφή των κύριων σημείων ενός κειμένου και την απόδοσή της δομής του με τη μορφή ενός διαγράμματος.

Η σημασία των σημειώσεων Η τεχνική αυτή μας επιτρέπει να διακρίνουμε και να συγκρατούμε τις σημαντικότερες ιδέες ενός κειμένου, να αφομοιώνουμε τις πληροφορίες και να παρακολουθούμε το ξετύλιγμα της σκέψης του συγγραφέα. Έτσι, οι σημειώσεις αποτελούν το υλικό πάνω στο οποίο θα δομηθεί η περίληψη ενός κειμένου.

ΒΗΜΑ 1ο: ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Διαβάζουμε προσεκτικά το κείμενο, ώστε να αποκτήσουμε μια γενική εικόνα του και: Α. Εντοπίζουμε το θέμα του κειμένου και τη βασική θέση του συγγραφέα. Τα στοιχεία αυτά θα τα αξιοποιήσουμε στην αρχή της περίληψης.

Η βασική θέση του συγγραφέα: Συνήθως, βρίσκεται στον πρόλογο του κειμένου, όταν η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι παραγωγική: στον πρόλογο θέτει το θέμα και παρουσιάζει τη βασική του άποψη, την οποία αναλύει ή τεκμηριώνει στο κύριο μέρος με επιχειρήματα. Μερικές φορές εντοπίζεται στο τέλος του κειμένου, όταν η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι επαγωγική: στο κύριο μέρος εξετάζει διάφορες επιμέρους περιπτώσεις και με βάση αυτές εξάγει στον επίλογο το γενικό συμπέρασμα. Σπανιότερα, η βασική θέση δεν είναι ευκρινής στο κείμενο, αλλά εννοείται, ενώ άλλοτε παρουσιάζεται περισσότερες από μία φορές.

Β. Προσδιορίζουμε τις ευρύτερες νοηματικές ενότητες του κειμένου: Προσδιορισμός των νοηματικών ενοτήτων Β. Προσδιορίζουμε τις ευρύτερες νοηματικές ενότητες του κειμένου: Ομαδοποιούμε τις παραγράφους του κυρίου μέρους που έχουν το ίδιο νοηματικό κέντρο / νοηματική συνάφεια και δίνουμε έναν πλαγιότιτλο στην κάθε ενότητα. π.χ. 1η ενότητα: Η προσφορά της τεχνολογικής εξέλιξης. 2η ενότητα: Οι αρνητικές πλευρές της τεχνολογικής εξέλιξης.

Εντοπισμός της νοηματικής σχέσης των παραγράφων Διακρίνουμε τη νοηματική σχέση ανάμεσα στις ευρύτερες νοηματικές ενότητες του κειμένου. Σημαντική βοήθεια ως προς αυτό μας παρέχουν οι μεταβατικές λέξεις ή φράσεις ή ακόμη και παράγραφοι που συνδέουν τις διαφορετικές νοηματικές ενότητες. Η σχέση των ενοτήτων μπορεί να είναι σχέση: διαίρεσης αντίθεσης αιτίου – αποτελέσματος συμπεράσματος κ.λπ.

ΒΗΜΑ 2ο: ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ Κατανοούμε το περιεχόμενο κάθε παραγράφου και σχεδιάζουμε ένα σύντομο διάγραμμά της. Εντοπίζουμε και σημειώνουμε τη βασική ιδέα κάθε παραγράφου, η οποία συνήθως βρίσκεται στη θεματική περίοδο. Αναζητούμε στα σχόλια της παραγράφου σημαντικές ιδέες που αναλύουν / αιτιολογούν τη βασική θέση. Παραλείπουμε τις λεπτομέρειες (παραδείγματα, επεξηγήσεις κ.ά.) και ό,τι άλλο θεωρούμε επουσιώδες. Βρίσκουμε στην κατακλείδα –όταν υπάρχει– στοιχεία που συμπληρώνουν τη βασική ιδέα της παραγράφου. Δίνουμε τον πλαγιότιτλο κάθε παραγράφου.

ΒΗΜΑ 3ο: ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ Η περίληψη παρουσιάζει συνοπτικά, σε μια ενιαία παράγραφο, το αρχικό κείμενο με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε παράγραφος του κειμένου να αντιστοιχεί σε μια περίοδο / ημιπερίοδο της περίληψης, σύμφωνα πάντοτε με τη βαρύτητα των ιδεών που προβάλλονται, ακολουθώντας την οργάνωση του κειμένου. Η περίληψη, επομένως, αποτελεί ένα νέο κείμενο με νοηματική αυτοτέλεια, συνεκτικότητα και περιεκτικότητα. Η έκταση της περίληψης ορίζεται συνήθως σε 100 – 120 λέξεις με δυνατότητα απόκλισης 5 - 10 λέξεων.

Κατά τη σύνταξη της περίληψης πρέπει να έχουμε υπόψη: Α. Ως προς το περιεχόμενο 1. Προτάσσουμε μια εισαγωγική περίοδο με αναφορά στο συγγραφέα ή το κείμενο με την οποία επισημαίνουμε το θέμα του κειμένου ή/και ενημερώνουμε για τη βασική θέση του συγγραφέα. Τρόποι έναρξης της περίληψης: Ο συγγραφέας (αρθρογράφος, δοκιμιογράφος, κ.ά.) πραγματεύεται / αναφέρεται / εκθέτει τις απόψεις του για… Παίρνοντας αφορμή από… ο συγγραφέας διερευνά / προσεγγίζει / προσπαθεί να ερμηνεύσει το πρόβλημα / θέμα … Το θέμα που απασχολεί το συγγραφέα του κειμένου είναι… Το κείμενο αναφέρεται / πραγματεύεται…

Εισαγωγικές εκφράσεις Χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες κάθε φορά εισαγωγικές εκφράσεις που αποκαλύπτουν τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα και τη συγκεκριμένη κάθε φορά διανοητική λειτουργία, όπως π.χ.: Ο συγγραφέας αφορμάται, (π.χ. από μια είδηση, ένα γεγονός, μια άποψη κ.ά.) αναφέρεται στο…, (συνήθως στην πρώτη περίοδο της περίληψης κατά την παρουσίαση του θέματος) παρουσιάζει (π.χ. τους παράγοντες), περιγράφει (π.χ. τους κινδύνους), διερωτάται (όταν θέτει ένα προβληματισμό), αναλύει (όταν εκθέτει με λεπτομέρειες ένα ζήτημα) απευθύνεται στον…, (όταν υπάρχει συγκεκριμένος δέκτης στον οποίο στρέφεται ο πομπός για εξηγήσεις, προτροπές, κ.ά.)

εξηγεί / διευκρινίζει (π. χ εξηγεί / διευκρινίζει (π.χ. μια άποψη, μια έννοια προς αποφυγή παρανοήσεων) επισημαίνει (όταν δίνει έμφαση σε κάτι, π.χ. έναν κίνδυνο) εντοπίζει (π.χ. τις ιδιομορφίες) υποστηρίζει / διατυπώνει την άποψη / πιστεύει / εκτιμά ότι … αμφισβητεί / αντικρούει / απορρίπτει (όταν προσπαθεί να αναιρέσει με επιχειρήματα μια άποψη). αντιπαραθέτει (π.χ. τη δική του διαφορετική άποψη ή παραδείγματα / στοιχεία που αντικρούουν μια άποψη) υπαινίσσεται (όταν δε δηλώνει καθαρά τη θέση του, αλλά αφήνει το δέκτη να τη συμπεράνει) συμπεραίνει / καταλήγει συνοψίζει (όταν παρουσιάζει με συντομία τα βασικά σημεία όσων έχει αναφέρει) προτείνει (όταν διατυπώνει προτάσεις για την επίλυση ενός προβλήματος) ελπίζει (όταν εκφράζει αισιοδοξία για την εξέλιξη ενός ζητήματος)

2. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε με λογική σύνδεση τις σημαντικότερες ιδέες κάθε παραγράφου: Παρουσιάζουμε τη βασική ιδέα κάθε παραγράφου, όπως προκύπτει από τη θεματική περίοδο και / ή τον πλαγιότιτλο. Προσθέτουμε τα επιπλέον σημαντικά στοιχεία της παραγράφου που συμπληρώνουν, επεξηγούν ή τεκμηριώνουν τη βασική θέση.

Επισημάνσεις Συνθέτουμε την περίληψη με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε παράγραφος του κειμένου να αντιστοιχεί -γενικά- σε μια περίοδο ή ημιπερίοδο της περίληψης. Αν σε δύο παραγράφους του κειμένου παρατηρείται συνάφεια περιεχομένου, τις συμπτύσσουμε παρουσιάζοντας τα κύρια σημεία τους ενιαία.

Β. Γλώσσα / Έκφραση / Ύφος Η περίληψη αποτελεί κείμενο που στοχεύει στην πληροφόρηση με λιτό και περιεκτικό λόγο και για αυτό απαιτεί ορισμένες επιλογές ως προς τη γλώσσα και το ύφος. Αναδιατυπώνουμε τις βασικές ιδέες των παραγράφων, αποφεύγοντας τη μηχανική μεταφορά στην περίληψή μας αυτούσιων αποσπασμάτων ή εκφράσεων του κειμένου.

Τεχνικές αναδιατύπωσης Παράδειγμα Α. Μετατρέπουμε τα ρήματα σε ουσιαστικά ή μετοχές. Π.χ. Αναζητώντας αντί καθώς αναζητούμε Π.χ. βαθμιαία ωρίμανση αντί ωρίμασε βαθμηδόν Β. Αντικαθιστούμε λέξεις με συνώνυμα ή ταυτόσημους όρους ρεκλάμα αντί διαφήμιση κυρώσεις αντί ποινές Γ. Χρησιμοποιούμε με φειδώ λέξεις ή φράσεις από το κείμενο και, όταν είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε (νεολογισμοί, ειδικοί όροι κ.ά.), τις δίνουμε σε εισαγωγικά. Το γεγονός αυτό οδηγεί, κατά το συγγραφέα, σε μια «ψυχαναγκαστική» διασκέδαση.

Τεχνικές πύκνωσης Παράδειγμα Α. Μονολεκτικοί τύποι αντί περιφραστικών πρόσφατα αντί τις τελευταίες ημέρες του περασμένου μήνα Β. Ονοματικά ή επιρρηματικά σύνολα στη θέση ονοματικών ή επιρρηματικών προτάσεων Ο αγωνιστής αντί ο άνθρωπος ο οποίος αγωνίζεται Απολύθηκε λόγω ασυνέπειας αντί Απολύθηκε, επειδή δεν ήταν συνεπής στις επαγγελματικές του υποχρεώσεις Γ. Γενίκευση: Λέξη που δηλώνει το σύνολο (υπερώνυμο) στη θέση λέξεων ή φράσεων που δηλώνουν τα μέρη του συνόλου (υπώνυμα) Πολιτικά δικαιώματα αντί δικαίωμα του «εκλέγειν», δικαίωμα του «εκλέγεσθαι», δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» και του «συνεταιρίζεσθαι» Δ. Σύνθεση : Λεκτική πράξη αντί για μια περίοδο στην οποία εκτίθεται μια σειρά ενεργειών Ο δημοσιογράφος έκανε ρεπορτάζ αντί Ο δημοσιογράφος πήρε συνέντευξη από τους αυτόπτες μάρτυρες, κατέγραψε τις πληροφορίες και συνέλεξε υλικό. Ε. Απαλοιφή ονοματικών ή άλλων προσδιορισμών και επαναλήψεων. Είναι αναγκαία η παρακολούθηση και η προσαρμογή στις οικονομικές συνθήκες αντί Η συστηματική παρακολούθηση και η συνεχής προσαρμογή προς τις εκάστοτε διεθνείς οικονομικές κυρίως συνθήκες, είναι σήμερα απαραίτητη στο χώρο της οικονομίας.

Επιλογή είδους σύνταξης και ύφους Επιλέγουμε σύνταξη: Ενεργητική, όταν τονίζεται το υποκείμενο της ενέργειας. Παθητική, όταν δίνεται έμφαση στο γεγονός ή το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου. Η σύνταξη αυτή ενδείκνυται τις περισσότερες φορές για την πύκνωση του λόγου. Υιοθετούμε ένα ουδέτερο / αντικειμενικό ύφος με πληροφοριακό χαρακτήρα, αποφεύγοντας να μιμηθούμε το ύφος του συγγραφέα που μπορεί να είναι ειρωνικό, καταγγελτικό, χιουμοριστικό, διδακτικό κ.ά.

Δομή περίληψης Η περίληψη πρέπει να χαρακτηρίζεται από συνεκτικότητα, δηλαδή από τη λογική διάταξη των ιδεών (αλληλουχία) και τη σύνδεσή τους με τις κατάλληλες διαρθρωτικές ή άλλες λέξεις και φράσεις (συνοχή). Επιπλέον, πρέπει να παρακολουθεί τη δομή του αρχικού κειμένου.

Δομή – συνοχή περίληψης Παρουσιάζουμε με λογική σειρά τις βασικές ιδέες, ακολουθώντας την οργάνωση του αρχικού κειμένου και αποφεύγοντας να παραβιάσουμε τη διάταξη των θεματικών του στοιχείων. Αξιοποιούμε τις κατάλληλες λέξεις / φράσεις που δηλώνουν τη διάρθρωση του αρχικού κειμένου και εξασφαλίζουν τη συνοχή της περίληψης.

Για να εξασφαλίσουμε τη συνοχή του κειμένου χρησιμοποιούμε: διαρθρωτικές φράσεις ή λέξεις που δηλώνουν χρόνο, αντίθεση ή αλλαγή οπτικής γωνίας, φυσική συνοχή, αποτέλεσμα κ.ά., όπως: αρχικά., στη συνέχεια, παράλληλα, αντίθετα, από την άλλη πλευρά, πρώτο, δεύτερο, τέλος, έτσι κ.ά. επανάληψη λέξεων της προηγούμενης περιόδου ή χρήση συνωνύμων. Π.χ. εκπαίδευση, παιδεία, αγωγή, σχολείο κ.λπ. Αντωνυμίες ή προσδιορισμούς: αυτός, αυτή, αυτό το γεγονός, η τελευταία κ.ά. Φράσεις που καταδεικνύουν τη λογική σχέση μεταξύ των περιόδων. Π.χ. Η παραπάνω αιτία οδηγεί αναπόφευκτα ..., το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια …

ΒΗΜΑ 4ο: ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ ΒΗΜΑ 4ο: ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ Διαβάζουμε ολόκληρο το κείμενο της περίληψης και προσέχουμε αν αποδίδεται το περιεχόμενο του αρχικού κειμένου. Αδυναμίες ως προς το περιεχόμενο είναι: • Η παρουσίαση επουσιωδών πληροφοριών (παραδείγματα, επεξηγήσεις, αριθμητικά στοιχεία, αφηγήσεις, λεπτομέρειες, κ.ά.). • Η απόκλιση από το νόημα του κειμένου, ως αποτέλεσμα ανεπαρκούς κατανόησής του. • Η παράλειψη σημαντικών θέσεων του συγγραφέα και η μη ενσωμάτωση στην περίληψη του νοήματος μιας ή περισσότερων παραγράφων. • Ο σχολιασμός και η αξιολόγηση των θέσεων του συγγραφέα και η παράθεση προσωπικών απόψεων (απουσία αντικειμενικότητας).

Στη δομή προσέχουμε αν: Παρουσιάζει συνεκτικότητα (αλληλουχία και συνοχή). Αδυναμίες στη δομή της περίληψης θεωρούνται: Η άτακτη παράθεση ιδεών. Η απουσία των αναγκαίων συνδετικών λέξεων / φράσεων. Η τυποποιημένη σύνδεση των ιδεών του κειμένου. Η κατάχρηση (υπερβολική ή λανθασμένη χρήση) διαρθρωτικών φράσεων που δεν αναδεικνύουν τις νοηματικές σχέσεις.

Στη μορφή / γλώσσα προσέχουμε αν: Η περίληψη υιοθετεί το κατάλληλο ύφος και είναι εκφραστικά ορθή; Αρνητικά στοιχεία στην έκφραση και το ύφος Τα γραμματικά και συντακτικά σφάλματα Οι επαναλήψεις, οι ανακρίβειες και το φτωχό λεξιλόγιο Η παράθεση αυτούσιων αποσπασμάτων ή φράσεων του κειμένου (αδυναμία αναδιατύπωσης και πύκνωσης του λόγου) Η μίμηση του ύφους του συγγραφέα του αρχικού κειμένου