ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΛ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ Α3 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΤΑΙΔΗ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΡΑΠΑΛΙΟΣ ΣΗΛΙΑ ΣΑΛΑΓΑ ΑΛΕΞΗΣ ΠΡΑΣΣΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο σύγχρονος αθλητισμός συγκεντρώνει ποικίλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία τείνουν να προκαλούν συναισθήματα δυσφορίας όπως είναι το αυξημένο άγχος στους αθλητές, ιδιαίτερα πριν από σημαντικούς αγώνες. Κάποια από αυτά που το προκαλούν είναι ο υψηλότερος συναγωνισμός που προκύπτει ανάμεσα στους αθλητές, των οποίων ο αριθμός ολοένα και αυξάνει με σκοπό την ανάδειξη νέων ταλέντων, η κατανάλωση περισσότερων ωρών για προπόνηση μέσα στην ημέρα και η μείωση ελεύθερου χρόνου για τον αθλητή, η πίεση από τον κοινωνικό περίγυρο για μεγαλύτερη προσπάθεια καθώς και η ευθύνη του αθλητή να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του εαυτού του αλλά και της οικογένειας – πατρίδας που εκπροσωπεί. Τα  παραπάνω χαρακτηριστικά δημιουργούν ένταση και αγωνία για την μέγιστη απόδοση που μπορεί να έχει ένας αθλητής όταν έρχεται αντιμέτωπος με άλλους αθλητές ιδιαίτερα σε κάποιο σημαντικό αθλητικό γεγονός. Το άγχος συχνά είναι αναπόφευκτο και συνήθως λειτουργεί αποδιοργανωτικά. Η αδυναμία διαχείρισης αυτού συντελεί στην αποτυχία και δημιουργεί εσφαλμένη αντίληψη για τις προσωπικές δυνατότητες του αθλητή. Η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση μειώνονται και ο αθλητής μπορεί να αποθαρρυνθεί.

Η ψυχολογία των αθλητών πριν από σημαντικούς αγώνες Ο σύγχρονος αθλητισμός συγκεντρώνει ποικίλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία τείνουν να προκαλούν συναισθήματα δυσφορίας όπως είναι το αυξημένο άγχος στους αθλητές, ιδιαίτερα πριν από σημαντικούς αγώνες. Κάποια από αυτά που το προκαλούν είναι ο υψηλότερος συναγωνισμός που προκύπτει ανάμεσα στους αθλητές, των οποίων ο αριθμός ολοένα και αυξάνει με σκοπό την ανάδειξη νέων ταλέντων, η κατανάλωση περισσότερων ωρών για προπόνηση μέσα στην ημέρα και η μείωση ελεύθερου χρόνου για τον αθλητή, η πίεση από τον κοινωνικό περίγυρο για μεγαλύτερη προσπάθεια καθώς και η ευθύνη του αθλητή να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του εαυτού του αλλά και της οικογένειας – πατρίδας που εκπροσωπεί. Τα  παραπάνω χαρακτηριστικά δημιουργούν ένταση και αγωνία για την μέγιστη απόδοση που μπορεί να έχει ένας αθλητής όταν έρχεται αντιμέτωπος με άλλους αθλητές ιδιαίτερα σε κάποιο σημαντικό αθλητικό γεγονός. Το άγχος συχνά είναι αναπόφευκτο και συνήθως λειτουργεί αποδιοργανωτικά. Η αδυναμία διαχείρησης αυτού συντελεί στην αποτυχία και δημιουργεί εσφαλμένη αντίληψη για τις προσωπικές δυνατότητες του αθλητή. Η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση μειώνονται και ο αθλητής μπορεί να αποθαρρυνθεί. Η απόδοση στον αθλητισμό επηρεάζεται  από πολλούς παράγοντες, τόσο από  τις σωματικές (βιολογικές) δυνατότητες του αθλητή, όσο και από την ψυχολογική του κατάσταση σε όλη τη διάρκεια των προπονήσεων αλλά και πριν από τον κάθε αγώνα. Ο Thomson et. αl. (1985) συγκεκριμένα, αναφέρει ότι η αθλητική απόδοση επηρεάζεται στον ίδιο βαθμό τόσο από τις ψυχολογικές παραμέτρους όσο και από τις βιολογικές. Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά κληρονομούν τόσο τα βιολογικά χαρακτηριστικά όσο και τα ψυχολογικά (όπως μαθαίνονται από τον τρόπο που οι γονείς αντιμετωπίζουν καθημερινές κατασταάσεις). Πολλές έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η μέγιστη απόδοση οφείλεται κυρίως στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των αθλητών και όχι τόσο στο βιολογικό τους ταλέντο. Πολλοί μελετητές αθλητικών επιδόσεων αναφέρουν ότι εκεί θα κρίνεται στο μέλλον και η διαφορά ανάμεσα στους αθλητές που θα έχουν ξεχωρίσει για τις παγκόσμιες επιδόσεις τους.

Τέτοια  ψυχολογικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν αποφασιστικά στην βελτίωση της επίδοσης ενός αθλητή και στη διάκριση του είναι, σύμφωνα με Hardy, 1990; Bawden, 2003; Auweele et. al. 1993., η αποφασιστικότητα για διάκριση, η αυτοπεποίθηση (γνώση των προσωπικών ικανοτήτων), η εμπιστοσύνη στον προπονητή, τα ισχυρά κίνητρα για νίκη καθώς και η αισιοδοξία του αθλητή. Η ύπαρξη αρνητικών σκέψεων και κακής διάθεσης συνήθως έχει ως αποτέλεσμα την ένταση του άγχους των αθλητών πριν από τον αγώνα. Εκείνη τη στιγμή εντείνεται ο φόβος για την προσωπική απόδοση και το αποτέλεσμα του αγώνα. Το άγχος τείνει να προκαλείται από μη λειτουργικούς ψυχολογικούς παράγοντες όπως είναι η μειωμένη αυτοπεποίθηση του αθλητή, η αρνητική αξιολόγηση της παρούσας αθλητικής κατάστασης καθώς και η συγκέντρωση πιο πολύ στο αποτέλεσμα παρά στην όλη διαδικασία. Το στρες αντίθετα μπορεί να έχει ευεργετικό ρόλο φέροντας κινητικότητα και δημιουργική δραστηριοποίηση για τον αθλητή, αν ο ίδιος μάθει να αναγνωρίζει τα συμπτώματα στρες και τα μετατρέπει σε θετική ενέργεια προς όφελος του ιδίου και της απόδοσης του. Αυτό σημαίνει ότι το στρες είναι εξωτερικό και αντικειμενικό ενώ το άγχος είναι εσωτερικό και υποκειμενικό. Πιο ειδικά, τα συμπτώματα άγχους δρουν σε τέσσερα επίπεδα. Σε ψυχολογικό επίπεδο παρατηρούνται στην αίσθηση απώλειας ελέγχου της κατάστασης, έλλειψη συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων, αρνητική διάθεση και στις απαισιόδοξες σκέψεις για το αποτέλεσμα. Σε σωματικό επίπεδο εκφράζονται με στομαχικές διαταραχές, έντονο ρυθμό αναπνοής, εφίδρωση, μυϊκούς πόνους σε σημεία της πλάτης ή στον αυχένα και με έντονο τρέμουλο. Σε επίπεδο συμπεριφοράς το άγχος το δηλώνουν οι αϋπνίες, το δάγκωμα των νυχιών, η έλλειψη συντονισμού κινήσεων και οι γρήγορες ή ασυντόνιστες κινήσεις των ποδιών και τέλος σε συναισθηματικό επίπεδο, το φανερώνουν οι αλλαγές στη διάθεση, η έλλειψη υπομονής, η ύπαρξη συναισθημάτων τρόμου και φόβου, ο συχνός θυμός και η έλλειψη υπομονής. Χρήσιμο για κάθε αθλητή είναι να μάθει να αναγνωρίζει πότε είναι σε κατάσταση στρες και πότε σε κατάσταση άγχους τα για να μπορέσει να ελέγξει τα συμπτώματα και να τα στρέψει σε μια δημιουργική έκβαση.

Σύμφωνα με τον Spielberger (1979), υπάρχει μια ψυχοβιολογική διεργασία στο πέρασμα από το στρες στο άγχος με αποτέλεσμα τη διέγερση. Αρχικά η αίσθηση ύπαρξης κινδύνου (σωματικού ή ψυχολογικού) εκφράζεται με το στρες το οποίο είναι απαραίτητο προκειμένου το άτομο να προετοιμαστεί για να αντιδράσει απέναντι σε αυτή την κατάσταση που φέρει ρίσκο. Αν η ερμηνεία που θα δώσει το άτομο έγκειται στο ότι ο κίνδυνος (πραγματικός ή φανταστικός) θα φέρει αμετάκλητα αρνητικά και καθοριστικά αποτελέσματα για την πορεία του ιδίου, τότε το στρες εντείνεται και μετατρέπεται σε άγχος με αποτέλεσμα την έντονη διέγερση, σωματικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά και συμπεριφοριστικά. Το πώς θα ορίσει το άτομο και συγκεκριμένα ο αθλητής μια στρεσογόνα κατάσταση διαμορφώνεται από τα χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας του αλλά και από τον τρόπο που έχει μάθει από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον να ερμηνεύει ανάλογες καταστάσεις. Ο αθλητής αρχικά χρειάζεται να μάθει να αναγνωρίζει τα συμπτώματα που προκαλούνται από την αίσθηση έκθεσης των αθλητικών δυνατοτήτων του και έπειτα να τα δέχεται ως φυσιολογική προετοιμασία του σώματος του για τον αγώνα. Θα τον βοηθούσε, λίγες μέρες πριν τον αγώνα, να αναπαραστήσει στη φαντασία του όλη την διαδικασία προετοιμασίας και να προετοιμαστεί νοητικά για αυτόν (νοερή εξάσκηση). Ωφέλιμες για το σώμα και την διατήρηση ρυθμού της αναπνοής είναι η χρήση τεχνικών χαλάρωσης με βαθιές αναπνοές ακριβώς πριν το αγώνισμα. Ενίσχυση της λειτουργικής συναισθηματικής κατάστασης του αθλητή θα φέρει η εστίαση της προσοχής του στην τακτική που θα ακολουθήσει, στη δική του απόδοση, η αποφυγή της σύγκρισης του με άλλους αθλητές, η αποφυγή σκέψεων και κριτικής των λαθών που ενδέχεται να κάνει στη διάρκεια του αγωνίσματος, η τόνωση της αυτοπεποίθησης του κάνοντας σωστό εσωτερικό διάλογο και ανακαλώντας παλιές επιτυχίες που αποδεικνύουν την ύπαρξη των αθλητικών δυνατοτήτων του.

Ο απολογισμός των ατομικών σκέψεων, πράξεων και συμπεριφορών προτείνεται να εξερευνούνται σε αρχικό στάδιο, στις προπονητικές ώρες του αθλητή, κάτι που σε πρώτο επίπεδο θα συντελέσει στην έγκαιρη προετοιμασία του αθλητή να αντιμετωπίσει μελλοντικά ένα σημαντικό αγώνισμα και επιπλέον θα ενισχύσει τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ αθλητή και προπονητή. Ο προπονητής έχει την δύναμη να συντελέσει στην ψυχική και σωματική προστασία και προετοιμασία του αθλητή. Οφείλει να τον εκπαιδεύσει, να θέσει σε προτεραιότητα την ψυχοσυναισθηματική και σωματική του υγεία, να εμπιστευτεί την εξάσκηση, να μάθει να αποδέχεται και να επωφελείται από μια αποτυχία, να προετοιμαστεί για το ενδεχόμενο πιθανών τραυματισμών στη διάρκεια της προπόνησης ή του αγώνα, να ενισχύσει την αυτοσυγκέντρωση του, να γνωρίσει τις δυνατότητες του και να θέσει στόχους, όχι τους μέγιστους επιθυμητούς που ανταποκρίνονται στις επιθυμίες των άλλων (π.χ. των γονιών του) αλλά αυτούς που είναι εφικτοί για αυτόν και που σταδιακά θα τον ενισχύσουν και θα τον εξελίξουν στη πορεία.  . Στην  σύγχρονη εποχή και το σύγχρονο αθλητισμό  το κοινωνικό περιβάλλον γίνεται όλο και πιο πιεστικό και οι αθλητές τείνουν να αξιολογούν το πως πρέπει να είναι και το πόσο πρέπει να αποδίδουν σύμφωνα με την γνώμη του κοινωνικού περίγυρου ώστε να είναι αποδεκτοί και να νιώθουν αξιόλογοι. Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να δράσει ο προπονητής. Ο ίδιος οφείλει να γνωρίζει ότι το αποτέλεσμα του κάθε αγώνα, (σημαντικού και μη) είναι πάντα αξιοποιήσιμο για τον αθλητή. Τόσο η επιτυχία αλλά ιδιαίτερα η αποτυχία προσφέρει το κατάλληλο πλαίσιο ώστε ο αθλητής να αντλήσει πληροφορίες για το πώς λειτούργησε ως ξεχωριστή οντότητα σε όλα τα επίπεδα και να δίνει ισχυρό κίνητρο να δουλέψει με αυτές τις πληροφορίες. Να γνωρίσει δηλαδή , να κατανοήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του  και να μάθει να λειτουργεί χωρίς άγχος, με δημιουργικό στρες, πιο συγκροτημένα – οργανωμένα και πιο ώριμα για την βελτίωση της απόδοσης του.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Ποια είναι η ψυχολογία ενός αθλητή πριν από μια μεγάλη διοργάνωση ή από έναν αγώνα; Ασχοληθήκαμε με αυτό το ερώτημα γιατί θέλαμε να μάθουμε ποια είναι η ψυχολογία ενός αθλητή πριν από μια μεγάλη διοργάνωση ή από έναν αγώνα και από ποιους παράγοντες επηρεάζεται. Πως επηρεάζεται η ψυχολογία όσων ασχολούνται με τον αθλητισμό ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά; Ένα ακόμη ερώτημα που θέλαμε να ασχοληθούμε ήταν το πώς επηρεάζεται η ψυχολογία όσων ασχολούνται με τον αθλητισμό επαγγελματικά και όσων ασχολούνται με τον αθλητισμό ερασιτεχνικά και ποιες είναι οι επιπτώσεις στη ζωή τους.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Δημιουργήσαμε το παρακάτω ερωτηματολόγιο το οποίο μοιράσαμε σε πενήντα αθλητές . ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α. Πριν από έναν αγώνα σας δημιουργείται άγχος? α. Λίγο β. πολύ γ καθόλου Β.Η νίκη ή η ήττα σε έναν αγώνα , επηρεάζει την ψυχολογία σας? α. . Λίγο β .πολύ γ. καθόλου Ποιοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ψυχολογία σας κατά την διάρκεια ενός αγώνα? α. Άγχος β. Νεύρα γ. σωστή συνεργασία ομάδας δ. Επιτυχία-αποτυχία ομάδας ε. Αλλο.......... Δ. Ποια είναι η απόδοσή σας σε ένα αγώνα με πεσμένη ψυχολογία? α. Καλή β. Κακή γ. Μέτρια Ε. Μετά από μια κουραστική-πιεστική προπόνηση νιώθετε : α. Ικανοποίηση β. Ευχαρίστηση γ. Κούραση δ. Απογοήτευση Στ. Επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία σας να βρίσκεστε σε μια μη συνεργάσιμη ομάδα ? α. Λίγο β .πολύ γ. καθόλου Ζ. Πριν από έναν αγώνα θέλετε: α. Να αποδείξετε την αξία σας β. Να μη συμμετέχετε γ. Να έχετε καλή απόδοση δ. Να είστε τυχεροί Η. Πριν από ένα αγώνα νιώθετε: α. Φόβο β. Ευθύνη γ. Χαρά δ. Ικανοποίηση επειδή θα συμμετέχω Θ. Πως θα αισθανθείτε εάν σας αποκλείσουν από κάποιον αγώνα ; α. απογοήτευση β. εκνευρισμό γ. προβληματισμό δ. άλλο.......

ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Πριν από έναν αγώνα σας δημιουργείτε άγχος ; Α.(λιγο).58,3% Β.(πολυ).11,1% Γ.(καθόλου).30,5% Η νίκη ή η ήττα σε έναν αγώνα , επηρεάζει την ψυχολογία σας ; Α.(λίγο).27,7% Β .(πολύ).44,4% Γ.(καθόλου).27,9% Ποιοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ψυχολογία σας κατά την διάρκεια ενός αγώνα ; Α.(αγχος).30,5% Β.(νεύρα).41,6% Γ. (σωστή συνεργασία ομάδας).13,8% Δ.(επιτυχία-αποτυχία).5,5% Ε.(ομάδας).8,6% Ποια είναι η απόδοσή σας σε έναν αγώνα με πεσμένη ψυχολογία ; Α.(καλή).11,11% Β.(κακή).36,2% Γ.(μέτρια).52,7% Μετά από μια κουραστική – πιεστική προπόνηση νοιώθετε : Α.(ικανοποίηση).53% Β.(ευχαρίστηση).27,8% Γ.(κούραση).13,7% Δ.(απογοήτευση).5,5% Επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία σας το να βρίσκεστε σε μια μη συνεργάσιμη ομάδα ; Α.(λίγο).22,2% Β.(πολύ).55,7% Γ.(καθόλου).22,3% Πριν από έναν αγώνα θέλετε : Α. (να αποδείξετε την αξία σας) 25% Β. (να μη συμμετέχετε) 8,4% Γ. (να έχετε καλή απόδοση) 58,3% Δ. .(να είστε τυχεροί) 8,3% Πριν από έναν αγώνα νιώθετε : Α. (φόβος)8,3% Β. (ευθύνη) 25% Γ. (χαρά) 38,8% Δ. (ικανοποίηση επειδή θα συμμετέχω) 27,9% Πως θα αισθανθείτε εάν σας αποκλείσουν από κάποιον αγώνα ; Α. (απογοήτευση) 27,7% Β. .(εκνευρισμό) 50% Γ. (προβληματισμό) 2,9% Δ. (άλλο) 19,4 %

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά από επεξεργασία των αποτελεσμάτων στο Excel καταλήξαμε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

Ποια είναι η ψυχολογία ενός αθλητή πριν από μια μεγάλη διοργάνωση ή έναν αγώνα ;

Από την έρευνα που κάναμε βλέπουμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό των αθλητών έχουν άγχος έστω και λίγο ( 70% ) . Ενώ ένα σημαντικό μέρος των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι δεν έχουν καθόλου άγχος. Παρατηρούμε επίσης ότι οι αθλητές σε μεγάλο ποσοστό θέλουν να έχουν πολύ καλή απόδοση σε έναν αγώνα ( 60% ) και ένα σεβαστό ποσοστό θέλουν να μην συμμετέχουν ( 25% ) . Οι υπόλοιποι θέλουν να αποδείξουν την άξια τους και να είναι τυχεροί ( 15% ) . Ακόμη οι αθλητές δήλωσαν ότι πριν από έναν αγώνα νιώθουν χαρά ( 40% ) . Επιπρόσθετα νιώθουν ικανοποίηση επειδή θα συμμετέχουν ( 30% ) . Άλλοι πάλι νιώθουν ευθύνη ( 25% ) και άλλοι φόβο ( 8% ) . Παράλληλα μερικοί αθλητές επισήμαναν ότι αν τους απέκλειαν από έναν αγώνα θα ένιωθαν εκνευρισμό ( 50% ) ενώ ένα σεβαστό ποσοστό τον αθλητών θα ένιωθαν απογοήτευση ( 30% ) . Μερικοί πάλι θα ένιωθαν προβληματισμό ( 20% ) .

Πως επηρεάζεται η ψυχολογία όσων ασχολούνται με τον αθλητισμό ερασιτεχνικά Επαγγελματικά ;

Ένα μεγάλο ποσοστό των αθλητών απάντησε πως η απόδοση τους σε έναν αγώνα με πεσμένη ψυχολογία είναι μέτρια ( ~ 55% ) ενώ κάποιο σεβαστό ποσοστό των αθλητών δήλωσε πως η απόδοση τους είναι κακή ( 35% ) και ελάχιστοι από τους αθλητές απάντησαν πως η απόδοση τους είναι καλή ( 10% ). Επιπλέον οι ερωτηθέντες δήλωσαν ότι η νίκη ή η ήττα επηρεάζει την ψυχολογία τους πολύ ( 45% ) . Οι υπόλοιποι δήλωσαν ότι τους επηρεάζει είτε λίγο είτε καθόλου . Ακολούθως , οι αθλητές τόνισαν ότι μετά από μια κουραστική – πιεστική προπόνηση νιώθουν σε μεγαλύτερο ποσοστό ικανοποίηση ( 52% ) και ένα αξιέπαινο ποσοστό νιώθουν ευχαρίστηση ( 28% ) . Επίσης ένα σεβαστό ποσοστό δήλωσε ότι νιώθει κούραση ( 14% ) και ένα μικρό μέρος νιώθει απογοήτευση ( 6% ) . Ακόμη οι αθλητές διευκρίνισαν ότι το να βρίσκονται σε μια μη συνεργάσιμη ομάδα επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία τους σε μεγάλο ποσοστό ( 54% ) ενώ οι υπόλοιποι δήλωσαν είτε λίγο είτε καθόλου ( 46% ) . Ωστόσο οι αθλητές απάντησαν πως οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ψυχολογία τους κατά την διάρκεια ενός αγώνα είναι κατά κύριο λόγο ο εκνευρισμός ( 41% ) αλλά και άγχος ( 31% ) . Άλλοι πάλι μας δήλωσαν πως η σωστή συνεργασία ομάδας επηρεάζει την ψυχολογία τους ( 14% ) περισσότερο από άλλους που δήλωσαν πως η επιτυχία – αποτυχία επηρεάζουν την ψυχολογία τους κατά κύριο λόγο ( 6% ) . Λίγοι βέβαια πιστεύουν πως υπάρχουν άλλοι ( 8% ) λόγοι που μπορούν να επηρεάσουν την ψυχολογία τους .