Τέταρτο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης Αξιολόγηση της εφαρμογής του Eυρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου Κίμων Χατζημπίρος & Παναγιώτης Παναγιωτίδης Μυτιλήνη, 25/9/2008

Ακτή Προϊόν διαρκούς ανταγωνιστικής δράσης: Λιθόσφαιρας Υδρόσφαιρας Ατμόσφαιρας Βιόσφαιρας Ανθρώπινης κοινωνίας

Κύριος στόχος της διαχείρισης παράκτιας ζώνης Εξουδετέρωση της φυσικής μεταβλητότητας της ακτής και της επίδρασης βίαιων ή μακροπρόθεσμων φυσικών φαινομένων Άρση ανεπιθύμητων επιπτώσεων από τα ανθρώπινα έργα

Ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης Πολυδιάστατη προσέγγιση (ανάλυση + αντιμετώπιση) των φαινομένων του παράκτιου χώρου που προκαλούν ή δυνάμει μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά

Οικολογικά χαρακτηριστικά παράκτιας ζώνης Οικοτόνος (μεταβατική φάση μεταξύ δύο διαφορετικών οικοσυστημάτων Τρωτή λόγω γεωμετρίας Αυξημένη ποικιλία βιολογικών ειδών και πυκνότητα πληθυσμών Υψηλή οικολογική παραγωγικότητα

Θετική επίδραση παράκτιας ζώνης σε γειτονικά οικοσυστήματα Ενδιαιτήματα υδρόβιων, παρυδάτιων, θαλάσσιων και χερσαίων πτηνών Ανάπτυξη γόνου ψαριών μεγάλης σημασίας για την αλιεία Αποσύνθεση νεκρής οργανικής ύλης Ολοκλήρωση διεργασιών κύκλων C, N, P Καθίζηση φερτών υλών Φυσικός καθαρισμός νερών από χερσαία ή θαλάσσια ρύπανση

Ανθρωπογενείς πιέσεις στην ακτή Διάβρωση Δόμηση Λύματα, στερεά απόβλητα από οικισμούς, γεωργία, βιομηχανία, τουρισμό, υδατοκαλλιέργεια Ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβος Υπεράντληση υπόγειων νερών Πετρελαιοκηλίδες, κίνηση αυτοκινήτων και σκαφών Αποστραγγίσεις υγροτόπων, δασικές πυρκαγιές Μηχανοκίνητη αναψυχή, αλιεία Αφορούν μεγαλύτερο μήκος ακτών λόγω ευκολότερης πρόσβασης σε απρόσιτες παραλίες

Τρωτότητα παράκτιας ζώνης έναντι φυσικών κινδύνων Φυσική ή ημιφυσική κατάσταση, παράκτια ζώνη αραιοκατοικημένη, παραδοσιακές γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες: επιπτώσεις μικρότερες, αναστρέψιμες Εντατικές χρήσεις γης: σοβαρότερες απειλές από πλημμύρες, διάβρωση, τυφώνες, τσουνάμι κ.λπ. Μεγέθυνση από ενδεχόμενη κλιματική αλλαγή

Ενδεχόμενη κλιματική αλλαγή Υψηλή πιθανότητα σύμφωνα με πλειονότητα επιστημόνων και εκτιμήσεις Ε.Ε. Αναγκαία η αρχή της προφύλαξης Συμφέρει η πρόληψη παρά η εκ των υστέρων αντιμετώπιση δαπανηρών καταστροφών

Ακτή: υποδοχέας μαζικού τουρισμού, παραθεριστικής κατοικίας και συναφών εγκαταστάσεων Τουριστικές ή παραθεριστικές χρήσεις Γρήγορα και εύκολα κέρδη => δυσκολία σχεδιασμού Εντύπωση αδιατάρακτης περιοδικότητας => μη κατανόηση ολοκληρωμένης προσέγγισης Εντάσεις τουριστικής αιχμής => δυσανάλογη επιβάρυνση περιβάλλοντος, κοινωνικών υπηρεσιών

Ανάγκη ολοκληρωμένης (πολυδιάστατης) προσέγγισης των προβλημάτων του παράκτιου χώρου Αργή και μακροπρόθεσμη διαδικασία Καλή γνώση των οικολογικών και κοινωνικών δεδομένων και της δυναμικής των αλλαγών Έγκυρη και έγκαιρη αναγνώριση των απειλών Κατάλληλα διαχειριστικά και τεχνικά εργαλεία Δημιουργία βιώσιμων οικονομιών και θέσεων απασχόλησης Κατάλληλη διακυβέρνηση (συνεργασία αρμόδιων αρχών)

Θεσμική πρωτοβουλία για Ολοκληρωμένη Διαχείριση Ακτών (ICZM-ΟΔΠΖ) Ευρωπαϊκή Ένωση (Συμβούλιο και Κοινοβούλιο): κείμενο «Συστάσεων» 2002 Επιφυλακτικότητα εμπλεκομένων μερών «Κάτι για την προστασία των ακτών, όχι πολύ άμεσο και δεσμευτικό, μήπως αποδειχτεί υπερβολικά δραστικό και εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη» Ήδη υπήρχαν θεσμικά εργαλεία: 79/409, 92/43, 00/60, 85/337, 01/42

Με το τέλος 20ου αιώνα: Τροχοπέδη στην τάση φιλόδοξης περιβαλλοντικής πολιτικής παγκοσμίως Γιοχάνεσμπουργκ (2002): επεκράτησαν επιφυλάξεις ΗΠΑ και αναπτυσσόμενων χωρών έναντι φιλοπεριβαλλοντικών θέσεων Ε.Ε. Περιβαλλοντική πολιτική Ε.Ε.: Σταδιακή απομάκρυνση από δύσκαμπτα νομικά εργαλεία Πιο ευέλικτα «bottom up» εργαλεία (συμμετοχή, οικονομικά κίνητρα, εθελοντικές συμφωνίες, δικαιώματα εκπομπών)

Αποτίμηση (2007) εφαρμογής Ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου ICZM Προέχει η αποτελεσματική εφαρμογή υπαρχόντων θεσμικών μέτρων με κατάλληλους μηχανισμούς παρά η δημιουργία πρόσθετων κανόνων Χρειάζεται κατάλληλος συνδυασμός και επιδέξια χρήση των υπαρχόντων εργαλείων Αφομοίωση και ομογενοποίηση διαφορετικών οπτικών Νέα Οδηγία για την θαλάσσια στρατηγική

Προοπτική ΟΔΠΖ στην Ελλάδα-1 Οδηγία 92/43, περιοχές NATURA 2000 Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (1950, 1998) Ύπαρξη περιβαλλοντικής πολιτικής από την εκτελεστική εξουσία

Είδος θεσμικά προστατευτέων περιοχών Συνολικός αριθμός περιοχών Αριθμός παράκτιων Μήκος ακτών (km) Ποσοστό μήκους ακτών Ramsar 11 8 600 4% 79/409 149 84 2500 15% CORINE -Βιότοποι 430 200 5300 33% 92/43 (NATURA 2000) 296 136 4500 28% Τ.Ι.Φ.Κ. 449 196 2200 14% Σύνολο περιοχών 1335 624 8000 49% Σύνολο ακτών ---- 16200 100%

Προοπτική ΟΔΠΖ στην Ελλάδα-2 Οργάνωση της πληροφορίας (χαρτογραφήσεις, ακτολόγιο...) Ανάπτυξη και χρήση κατάλληλων ενδεικτών Επιδέξια χρήση θεσμικών εργαλείων

«Ακτολόγιο»: Κύριες παράμετροι Γεωλογία - Γεωμορφολογία Υδροδυναμισμός-Κυματικό καθεστώς-Στάθμη Διάβρωση - Πρόσχωση Έμβιος κόσμος - Οικολογία Ποιότητα νερού - Τοξικότητα Ανθρώπινος πληθυσμός - Δραστηριότητες Οικισμοί - Τεχνικά έργα

Προοπτική ΟΔΠΖ στην Ελλάδα-3 Ευαίσθητες προστατευόμενες περιοχές Λοιπές περιοχές: ανάγκη τάξης στο χώρο (είτε σχεδιασμός χρήσεων γης είτε προσεγγίσεις κατά πρόγραμμα ή κατά έργο με Σ.Π.Ε. ή με Μ.Π.Ε.) Πρόβλεψη τεχνικών έργων και αποζημιώσεων για βλάβες από ακραία φαινόμενα σε σχέση και με ενδεχόμενη κλιματική αλλαγή. Νομοθέτηση αποφυγής κρατικής ευθύνης για βλάβες αυθαίρετων κατασκευών