Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας-Βιβλιοθηκονομίας Ηλεκτρονική Δημοσίευση: Τα Πνευματικά Δικαιώματα στη Νέα Εποχή Ναταλί Μάνδηλα - Ζωγράφου Κατερίνα Ναταλί Μάνδηλα - Ζωγράφου Κατερίνα Υπεύθυνος καθηγητής : κ. Καπιδάκης Υπεύθυνος καθηγητής : κ. Καπιδάκης Ιανουάριος 2004 Ιανουάριος 2004

Τι είναι τα πνευματικά δικαιώματα;  Η πνευματική ιδιοκτησία αφορά το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης ή αναπαραγωγή ενός έργου. Αποτελεί το νόμιμο δικαίωμα το οποίο περιορίζει ή εμποδίζει τη μη εξουσιοδοτημένη χρήση ή διανομή ενός έργου. Τα πνευματικά δικαιώματα ισχύουν για τα δημοσιευμένα και τα αδημοσίευτα έργα.

Τα πνευματικά δικαιώματα : ο λόγος ύπαρξής τους.  Αυθεντικότητα του έργου.  Κίνητρο για δημιουργία.  Εξασφάλιση του δικαιώματος του κοινού στην πρόσβαση της πληροφορίας.  Εξισορρόπηση συμφερόντων των κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων και της ανάγκης του κοινού για πληροφορία.  Διάχυση και προώθηση της γνώσης.

Τα πνευματικά δικαιώματα στο παρελθόν…  Η Νομοθεσία περί των πνευματικών δικαιωμάτων ήταν ξεκάθαρη  Ταύτιση της πληροφορίας με το μέσο στο οποίο μεταφερόταν.  Παγιωμένοι οι ρόλοι συγγραφέα- εκδότη.

Σήμερα…  Εξάπλωση διαδικτύου και νέων τεχνολογιών.  Ριζική αλλαγή στον τομέα της δημοσίευσης.  Κλονισμός στη σχέση εκδότη- συγγραφέα.  Ανάγκη επαναπροσδιορισμού της έννοιας των πνευματικών δικαιωμάτων. –Σε ποιόν ανήκει τι; –Τι ακριβώς αποτελεί αντικείμενο ιδιοκτησίας;

Σε τι αποσκοπεί η νομοθεσία των πνευματικών δικαιωμάτων;  Προωθεί και διαχέει τη γνώση.  Παρέχει στους ανθρώπους κίνητρα να δημιουργήσουν.  Προσφέρει στους δημιουργούς τα αποκλειστικά δικαιώματα στην εκμετάλλευση του έργου τους.  Φροντίζει οι ιδέες που εμπεριέχονται στα έργα να είναι προσβάσιμες από όλους.

Τα πνευματικά δικαιώματα  Προστατεύουν το μοναδικό και συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο έχει εκφραστεί μία ιδέα και όχι την ίδια την ιδέα. Τα καθαυτά δεδομένα δεν αποτελούν αντικείμενο προστασίας. –(Καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει τις ιδέες ενός έργου οποιαδήποτε στιγμή αν μπορεί και έχει πρόσβαση σ’ αυτό.)  Προϋποθέτουν έστω και έναν ελάχιστο βαθμό πρωτότυπης δημιουργίας

Παραδείγματα προστατευόμενης έκφρασης είναι:  Πεζό κείμενο  Ποίηση  Μουσική  Ζωγραφική  Αρχιτεκτονική  Γλυπτική  Προγραμματισμός λογισμικού  Διαγράμματα και γραφικά

Ποιά είναι τα όρια της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων;  Το έργο ανήκει στο δημιουργό του είτε έχει δημοσιευθεί είτε όχι: η προστασία δηλαδή είναι αυτόματη. Αλλά  Για να αποδειχθεί η πατρότητα ενός έργου προϋποθέτει την καταχώρισή του.  Καταχώριση σημαίνει :1)να αποκτήσει το έργο ένα πρότυπο αριθμό, 2)να είναι καταχωρημένο σ’ έναν οργανισμό, υπηρεσία κτλ. κάτω από την οποία εκδίδεται και η οποία διατηρεί κάποιο αντίγραφό του.

Ποιος είναι ο κάτοχος ενός έργου; Οι τρεις αρχές της ιδιοκτησίας.  Η πρώτη αρχή της ιδιοκτησίας είναι ότι ο συγγραφέας θα είναι φυσικά και ο ιδιοκτήτης του έργου που δημιουργεί.  Η δεύτερη αρχή της ιδιοκτησίας είναι ότι ένας ή περισσότεροι συγγραφείς μπορούν να είναι συνιδιοκτήτες ενός έργου (για να θεωρηθεί κάποιος κοινός δημιουργός πρέπει η συμβολή του στο έργο να πληροί κάποιες προϋποθέσεις).

Οι τρεις αρχές της ιδιοκτησίας(συνέχεια)  Σύμφωνα με την τρίτη αρχή ένας εργοδότης προσλαμβάνοντας ένα συγγραφέα μπορεί να αποκτήσει δικαιώματα ιδιοκτησίας : –Στα πλαίσια της σχέσης εργοδότη- εργαζομένου –Με ειδικό συμβόλαιο

Τα δικαιώματα των χρηστών Τα δικαιώματα των κατόχων του copyright είναι αποκλειστικά αλλά όχι απεριόριστα!  Επιτρέπεται η λεγόμενη δίκαιη χρήση των έργων χωρίς την άδεια του ιδιοκτήτη τους.  Οι βιβλιοθήκες μπορούν να κρατούν αρχείο των έργων και να δημιουργούν αντίγραφα.  Επιτρέπεται σε όλους εμάς να διαθέτουμε αντίγραφα ενός έργου ( πολιτική σύμφωνα με την οποία δουλεύουν οι δημόσιες βιβλιοθήκες ).

Τα δικαιώματα των χρηστών(συνέχεια) Τρία σημεία με ιδιαίτερη σημασία για την εκπαίδευση :  Επιτρέπονται κάποιες εκπαιδευτικές εκτελέσεις και επιδείξεις έργων κατά τη διδασκαλία από κοντά ή από απόσταση.  Επιτρέπεται να κρατά κανείς backup αντίγραφα για τα προγράμματα του λογισμικού.  Οντότητες όπως η επιτροπή του Τέξας για τους τυφλούς μπορούν να δημιουργήσουν αντίγραφα έργων χωρίς την άδεια του κατόχου τους αν αυτός δεν έχει επιλέξει να δημιουργήσει ειδικές εκδόσεις για ανάπηρους.

Δίκαιη χρήση  Η δίκαιη χρήση ενσωματώνει την ισορροπία των συμφερόντων μεταξύ των κατόχων των πνευματικών δικαιωμάτων και του κοινού.  Αφήνει τον απαιτούμενο ζωτικό χώρο να κινούμαστε γύρω από τα πνευματικά δικαιώματα με μία σχετική ελευθερία.  Νομιμοποιεί για τον ενδιαφερόμενο τη χρήση του έργου χωρίς την άδεια του ιδιοκτήτη του.

Η δίκαιη χρήση στο DMCA (Digital Millennium Copyright Act).  Χρήσεις τυπικές της έννοιας της δίκαιης χρήσης (ανάλογες της συμβατικής δημοσίευσης) –Κριτική, σχολιασμός (π.χ. αναφορά ή παράθεση αποσπασμάτων ενός έργου είτε για να κάνουμε κριτική πάνω σ’ αυτό είτε για να το σχολιάσουμε). –Αναφορές ειδήσεων –Διδασκαλία (π.χ. να συμπεριλαμβάνονται εικόνες ή ήχος ή και τα δύο μαζί σ’ ένα multimedia έργο για σχολική χρήση). –Επιστημονική σκέψη, έρευνα

Η δίκαιη χρήση στο DMCA (συνέχεια)  Χρήσεις που το εάν θα θεωρηθούν δίκαιη χρήση θα εξαρτηθεί από τους εξής τέσσερις παράγοντες : –Το σκοπό και χαρακτήρα της χρήσης. –Τη φύση του έργου που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί. –Τη ποσότητα και τη σπουδαιότητα του κομματιού του έργου προς χρήση. –Το αντίκτυπο της χρήσης αυτής στην αγορά και στην αξία του έργου.

Η αναπροσαρμογή των αξιών στο ηλεκτρονικό περιβάλλον…  Οι παραβιάσεις είναι πιο συχνές και εύκολες.  Η δίκαιη χρήση κλείνει στο να προστατεύει τον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων και όχι τον χρήστη.  Κίνδυνος για περιορισμό στην πρόσβαση του κοινού στα έργα και άρα λιγότερη ελευθερία στο σχολιασμό ή στην κριτική.

Παραδείγματα  Η άδεια χρήσης συνίσταται στην άδεια που πληρώνει κανείς για να εξασφαλίσει πρόσβαση στη ψηφιακή μορφή ενός έργου. Κίνδυνος 1) Οι άδειες χρήσεις δεν συμπεριλαμβάνουν πολλά απ’ όσα τα πνευματικά δικαιώματα προσφέρουν στους χρήστες όπως η δίκαιη χρήση ή το να διαθέτει κανείς αντίγραφο του έργου. 1) Οι άδειες χρήσεις δεν συμπεριλαμβάνουν πολλά απ’ όσα τα πνευματικά δικαιώματα προσφέρουν στους χρήστες όπως η δίκαιη χρήση ή το να διαθέτει κανείς αντίγραφο του έργου. 2) Επηρεάζεται η γενικότερη αντίληψη γύρω από το τι σημαίνει δίκαιη χρήση κάνοντας προηγούμενες χρήσεις που θεωρούνταν δίκαιες αντικείμενα για επιβολή προστίμων. 2) Επηρεάζεται η γενικότερη αντίληψη γύρω από το τι σημαίνει δίκαιη χρήση κάνοντας προηγούμενες χρήσεις που θεωρούνταν δίκαιες αντικείμενα για επιβολή προστίμων.  Ο έλεγχος πρόσβασης περιορίζει την πρόσβαση σε ένα έργο σε όσους είναι εξουσιοδοτημένοι, σε όσους δηλαδή κατέχουν άδεια χρήσης.

Η ηθική διάσταση των πνευματικών δικαιωμάτων  Στη ψηφιακή εποχή η αυθεντικότητα και η γνησιότητα των έργων κινδυνεύουν.  Αυξημένος κίνδυνος κλοπής. –Όσο αυξάνονται οι ευκαιρίες για κλοπή η αγορά με τις νόμιμες πωλήσεις θα βουλιάζει.

…Ο ρόλος του εκδότη  Η συμμετοχή των εκδοτών προστατεύει το κοινό από την παραπληροφόρηση.  Ο εκδότης προσφέρει στην πληροφορία: –ποιότητα –αξιοπιστία

Ο νέος ρόλος του copyright στη σχέση εκδότη-αναγνώστη  Αλλαγή στη νομική σχέση εκδότη- αναγνώστη : υποχρεωτική η σύναψη συμβολαίων μεταξύ εκδότη-πελάτη.  Σχέση ανάδρασης : οι δύο πλευρές είναι υποχρεωμένες να επικοινωνούν μεταξύ τους.

Ο ρόλος της τεχνολογίας  Ψηφιακά υδατόσημα : πρόκειται για μοναδικά χαρακτηριστικά ενός έργου που ενσωματώνονται σ’ αυτό και αποτρέπουν έτσι : –την απομίμηση –την παραποίηση –τη λογοκλοπή

Ο ρόλος της εκπαίδευσης  Η εκπαίδευση-ενημέρωση του απλού πολίτη γύρω από τα πνευματικά δικαιώματα και το ρόλο τους θα έχει ως αποτέλεσμα την ευαισθητοποίησή τους ως προς τη σημασία τους και θα αποτρέψει ως ένα βαθμό την κατάχρησή τους.

Βιβλιογραφικές Aναφορές  Burnett, Wendy., “Electronic publishing and copyright : will they ever converge? l95papers/burnett.html l95papers/burnett.html l95papers/burnett.html  Harper, K. Georgia., “Copyright endurance and change”

Βιβλιογραφικές Aναφορές (συνέχεια)  Lejeune, Lorrie., “Who owns what?” 03/glos0403.html 03/glos0403.html 03/glos0403.html  Strong, S. William, “Copyright in a time of change” 03/strong.html 03/strong.htmlhttp:// 03/strong.htmlhttp:// 03/strong.html  Strong, S. William, “Copyright in the new world of electronic publishing” yright.html yright.html yright.html yright.html