3. Κοινωνία

α. Η ανώτερη αριστοκρατία 8ος αι.: αλλάζει η σύνθεση της κυρίαρχης τάξης:  το κράτος καταβάλλει προσπάθεια αντικατάστασης των παλιών μεγαλογαιοκτημόνων με μια παλατιανή αριστοκρατία που μισθοδοτείται για αξιώματα που κατέχει  στην Κωνσταντινούπολη συρρέουν οικογένειες νέων γαιοκτημόνων, με σκοπό - να εξασφαλίσουν ένα προσοδοφόρο αξίωμα - να ενταχθούν στην αριστοκρατία αυτή.

Από τα τέλη του 10ου αι.: η αριστοκρατία της γης και η αριστοκρατία των αξιωμάτων συνδέονται με επιγαμίες Η κυρίαρχη τάξη ενοποιείται. Μέσα σ’ αυτήν δεσπόζουν οι βασιλικοί: α) Μονοπωλούν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα. β) Κυριαρχούν πια κοινωνικά και οικονομικά στην Κωνσταντινούπολη. γ) Είναι ακόρεστοι για πλούτο: γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή μπορεί να χάσουν την αυτοκρατορική εύνοια.

Οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος α) υφίστανται την ασφυκτική πίεση των μεγάλων γαιοκτημόνων, των δυνατών. β) Περιέρχονται σταδιακά υπό την κηδεμονία και προστασία τους.

β. Η μεσαία τάξη 10ος – 11ος αι.: διαμορφώνεται μια εμποροβιοτεχνική τάξη.  Αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας (10ος αι. κ.ε.)  Άρα, η τάξη αυτή αποτελεί την πηγή της αναμφισβήτητης ευημερίας του Βυζαντίου κατά την περίοδο αυτή. Η ακμή της: α΄ μισό 11ου αι.

Εμποροβιοτεχνική τάξη Την αποτελούν τολμηροί μεγαλέμποροι. Εγκαταλείπουν προσωρινά την οικογένειά τους, για να επιχειρήσουν μακρινά ταξίδια εμπορευθούν τα πολύτιμα προϊόντα της Ανατολής (καρυκεύματα, πολύτιμους λίθους, υφάσματα) από τα οποία εξασφαλίζουν τεράστια κέρδη. 11ος αι.: Η τάξη των επιχειρηματιών αρχίζει να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας  Αποκτά τη δυνατότητα να ενθρονίζει και να εκθρονίζει αυτοκράτορες (λ.χ. Μιχαήλ Ε΄ Καλαφάτης, 1041-1042) Τα μέλη της γίνονται δεκτά στο σώμα της Συγκλήτου.

γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών Βυζαντινό χωρίον (κοινότητα): Εμφανίζεται κατά τον 6ο αι. Συγκροτείται από διάφορες κοινωνικές τάξεις. Δεσπόζει ο ιερέας με το αδιαμφισβήτητο ηθικό κύρος του.

Κοινωνικές τάξεις Δυνατοί: Κατέχουν τη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη. Ζουν, συχνά, κάπως απόμερα από το χωριό. Ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες: Αποτελούν τον κορμό του πληθυσμού. Βοηθούνται συχνά από δούλους. Δούλοι.

Από τα τέλη του 8ου αι., αποφασιστική στροφή στην εξέλιξη της αγροτικής κοινότητας: α) Οι κοινωνικές διαφορές εντείνονται. β) Ευνοείται η διαμόρφωση μιας νέας αριστοκρατίας, η οποία ανέρχεται στη διοικητική κλίμακα. Πλουτίζει ταχύτατα. Οι μικροκαλλιεργητές: υπερφορτωμένοι από φόρους, προτιμούν να παραχωρήσουν τους κλήρους τους, να παραιτηθούν εκούσια από μια οδυνηρή ελευθερία και να γίνουν πάροικοι των δυνατών.

Ο φόρος των γεωργών που εγκαταλείπουν τη γη τους επιβαρύνει τους γείτονες. Αυτοί αδυνατούν να πληρώσουν. Τρέπονται και οι ίδιοι σε φυγή. Η αλληλεγγύη των μελών της κοινότητας στρέφεται τελικά εναντίον τους. Ο αγώνας κατά των δυνατών: μια από τις σημαντικότερες πλευρές της εσωτερικής πολιτικής των Μακεδόνων. Το μεγαλύτερο πλήγμα εναντίον τους: αλληλέγγυον: νόμος που υποχρεώνει τους εύπορους γείτονες να καταβάλλουν τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητας.

Οφέλη από την ύπαρξη των μικροϊδιοκτητών (Νεαρά του έτους 935) Το πλήθος των μικροϊδιοκτητών γης αποφέρει μεγάλα οφέλη στο κράτος με την καταβολή των κρατικών φόρων και την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών. Αυτά θα εκλείψουν, αν μειωθεί ο αριθμός των μικροκτηματιών. I. Ζέπος- Π.Ζέπος, Jus Graecoromanum, Αθήνα  1931, τ. Α, 209.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Πώς διαμορφώθηκε η κυρίαρχη τάξη του Βυζαντίου στα τέλη του 10ου αι. μ.Χ.; Να εξηγήσετε ποιος ήταν ο ρόλος της μεσαίας τάξης στη βυζαντινή κοινωνία κατά τον 10ο και τον 11ο αι. μ.Χ. Ποια ήταν η σκοπιμότητα της θεσμοθέτησης του «αλληλέγγυου» για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία; Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων αλληλέγγυον, δυνατοί, πάροικοι.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): δυνατός, αξίωμα, ευγενής, κυριαρχία, προστασία, βασιλικός, επιγαμία, πλούσιος. Από τα τέλη του 10ου αι. η αριστοκρατία της γης και η αριστοκρατία των ____________ συνδέονται με ____________ . Διαμορφώνεται έτσι μια κυρίαρχη τάξη, στην οποία δεσπόζουν οι ____________ που παίρνουν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα. Οι αγροτικές κοινότητες, από την άλλη δέχονται τις πιέσεις των ____________ και περιέρχονται σταδιακά υπό την ____________ τους.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Το «αλληλέγγυον» ήταν νόμος που: α. ευνοούσε τους δούλους. β. ευνοούσε του δυνατούς. γ. στρεφόταν εναντίον των δυνατών. δ. αφορούσε αποκλειστικά τους στρατιώτες 2. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του βυζαντινού χωρίου αρχικά αποτελούν: α. οι δυνατοί. β. οι πάροικοι. γ. οι στρατιώτες. δ. οι ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες και οι δούλοι. 3. Ασφυκτική πίεση από τους μεγάλους γαιοκτήμονες στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία υφίσταντο: β. οι βασιλικοί. γ. η εμποροβιοτεχνική τάξη. δ. οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος