Η ΝΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Ε’ ΚΑΙ Στ’ ΤΑΞΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διδασκαλία του μαθήματος της γλώσσας στο Δημοτικό αποσκοπεί στην ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών να χειρίζονται με επάρκεια και αυτοπεποίθηση, συνειδητά, υπεύθυνα, αποτελεσματικά και δημιουργικά το γραπτό και τον προφορικό λόγο, ώστε να συμμετέχουν ενεργά στη σχολική και την ευρύτερη κοινωνία τους. Για την επίτευξη του σκοπού δεν υιοθετείται μία ορισμένη θεωρία της γλώσσας, αλλά επιχειρείται μία επιλεκτική και συνδυαστική εφαρμογή θεωριών, με γνώμονα τις ανάγκες της διδακτικής. Κατά συνέπεια, η γλώσσα αντιμετωπίζεται στη φυσική της πολυπλοκότητα, στο μέτρο που αφορά το παιδί και υπαγορεύει το περιεχόμενο της γλωσσικής παιδείας.

ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ Είναι η πρακτική συνειδητοποίηση της δομής και της λειτουργίας της γλώσσας στην επικοινωνία σε επίπεδο κειμένου, πρότασης και λέξης.

ΔΕΠΠΣ ΚΑΙ ΑΠΣ Ο μαθητής: Να κατανοεί το περιεχόμενο κάθε είδους λόγου με το οποίο έρχεται σε επαφή και να χρησιμοποιεί τα γλωσσικά μέσα με τρόπο, ώστε να παράγει λόγο αποτελεσματικό και κατάλληλο για κάθε ειδική περίσταση επικοινωνίας. Να συνειδητοποιήσει ότι: (α) διαθέτει την ικανότητα να περιγράφει, να τροποποιεί την εξωτερική πραγματικότητα αλλά και να δημιουργεί πραγματικότητα με το λόγο του, στο μέτρο που μεταχειρίζεται τα κατάλληλα γλωσσικά μέσα και ότι (β) η δυνατότητα αυτή είναι συνάρτηση της γνώσης και της συνειδητής χρήσης του γλωσσικού συστήματος.

ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Σύμφωνα με τους συγγραφείς, βασικός σκοπός του εγχειριδίου της γραμματικής είναι να οδηγήσει τους μαθητές της ηλικίας αυτής με τρόπο ευχάριστο και παιγνιώδη στη συνειδητοποίηση του συστηματικού χαρακτήρα της γλώσσας… Μέσα από ένα ευσύνοπτο, εύχρηστο και μεθοδικό διδακτικό εργαλείο…

ΤΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά του βιβλίου Γραμματικής, υπαγόρευσαν κάποιες απαραίτητες απλοποιήσεις αλλά και κάποιες σημαντικές διαφοροποιήσεις στο περιεχόμενό του σε σχέση με τις παραδοσιακές γραμματικές. Για πρώτη φορά εισάγονται καινούρια θέματα… Τα νέα κεφάλαια Πραγματολογία Γλωσσική χρήση Σύνταξη Σημασιολογία

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Η Γραμματική Ε’ και Στ’ τάξης ακολουθεί τις αρχές της σύγχρονης ανάλυσης της γλώσσας και: Δίνει προτεραιότητα στη μελέτη του προφορικού λόγου και στη χρήση της γλώσσας ως εργαλείου σκέψης και επικοινωνίας Κάνει προσπάθεια να αξιοποιηθούν τα πορίσματα της γλωσσολογικής έρευνας και περιγραφής της ελληνικής γλώσσας που είναι απαραίτητα για την κατανόηση του γλωσσικού συστήματος Παρουσιάζει σε απλουστευμένη μορφή, εξαιρετικά δύσκολα γλωσσικά φαινόμενα για την ηλικία των παιδιών που απευθύνεται

ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ Η Γραμματική Ε’ και Στ’ τάξης διαφοροποιείται ως προς την παραδοσιακή γραμματική σε αρκετά σημεία: Προσφέρει μία νέα περιγραφή του ρηματικού συστήματος με έμφαση στη διάκριση χρονικής βαθμίδας/ποιού ενεργείας Κάνει επαρκέστερη ανάλυση των τύπων της υποτακτικής Εισάγει με συνοπτικό τρόπο στην έννοια της δομής των φράσεων και των παραγόντων που επηρεάζουν τη σειρά των συστατικών της πρότασης Παρουσιάζει τα φωνήματα της ελληνικής γλώσσας με πολύ απλό τρόπο, χρησιμοποιώντας τον όρο φθόγγοι για αποφυγή σύγχυσης

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Σύμφωνα με τις αρχές της λειτουργικής προσέγγισης, μόνο μέσα στο κείμενο οι μαθητές συνειδητοποιούν τη λειτουργία των στοιχείων του γλωσσικού συστήματος, δίνοντας έμφαση στο «γιατί» και το «πώς» της γραμματικής. Έτσι, στο εγχειρίδιο της γραμματικής: Η διαισθητική προσέγγιση είναι η αρχική προσέγγιση όλων των γραμματικών φαινομένων. Η συστηματική γνώση της γραμματικής γίνεται βασικό στοιχείο της καλλιέργειας των μαθητών. Γίνεται ρητή παρουσίαση και ταξινόμηση των γραμματικών φαινομένων με τη χρήση της αντίστοιχης ορολογίας. Δίνονται ορισμοί, κλιτικά παραδείγματα και κανόνες συνήθως μαζί με τις εξαιρέσεις τους. Στόχος της διδασκαλίας της γραμματικής είναι η ανάδειξη της συστηματικότητας και της κανονικότητας της γλώσσας και η ανάπτυξη γραμματικής επίγνωσης στους μαθητές…

Τα 5 μέρη της νέας Γραμματικής Μεταγλώσσα Λειτουργίες της γλώσσας και γλωσσικές δεξιότητες 1. Πραγματολογία Χρησιμοποιώ τη γλώσσα για να επικοινωνήσω α. Τι κάνω με τα λόγια; β. Πώς δημιουργώ ένα κείμενο; (ύφος, είδη κειμένων, δομή παραγράφου, κειμενικοί δείκτες, κανόνες στην επικοινωνία) 2. Φωνολογία 2. Μιλώ και γράφω Φθόγγοι, γράμματα, συλλαβές, τονισμός, στίξη 3. Κλιτική μορφολογία 3. Σχηματίζω λέξεις α. Μιλώ για ανθρώπους, ζώα, πράγματα, ενέργειες, καταστάσεις και ιδιότητες (ουσιαστικό) β. Δίνω περισσότερες πληροφορίες για ανθρώπους... (επίθετο) γ. Κάνω κάτι ή παθαίνω κάτι ή βρίσκομαι σε μια κατάσταση (ρήμα) κτλ. 4. Σύνταξη 4. Συνθέτω φράσεις και προτάσεις Είδη φράσεων, είδη προτάσεων, σειρά των συστατικών της απλής πρότασης, ευθύς – πλάγιος λόγος 5. Παραγωγική μορφολογία, σύνθεση και σημασιολογία 5. Βρίσκω τις σχέσεις των λέξεων α. Πώς φτιάχνω λέξεις; β. Τι σημαίνουν οι λέξεις;

ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Τι κάνω με τα λόγια; Πώς δημιουργώ ένα κείμενο Πώς δημιουργώ λέξεις; Πώς προφέρω και γράφω λέξεις και φράσεις; Πώς σχηματίζω λέξεις; Μιλώ για ανθρώπους, ζώα, πράγματα, ενέργειες καταστάσεις και ιδιότητες Δίνω περισσότερες πληροφορίες για ανθρώπους, ζώα, πράγματα και Καταστάσεις Μιλώ για ανθρώπους, ζώα, πράγματα και καταστάσεις με άλλο τρόπο Μετρώ, δηλώνω ποσότητα και σειρά Κάνω κάτι, παθαίνω κάτι ή βρίσκομαι σε μια κατάσταση καταστάσεις με έναν ακόμη τρόπο Δίνω περισσότερες πληροφορίες για μια ενέργεια ή κατάσταση Δηλώνω σχέσεις ανάμεσα σε φράσεις Πώς ενώνω λέξεις, φράσεις και προτάσεις; Πώς δηλώνω συναισθήματα; Πώς συνθέτω φράσεις και προτάσεις Πώς φτιάχνω νέες λέξεις; Τι σημαίνουν οι λέξεις;

«Χρησιμοποιώ τη γλώσσα για να επικοινωνήσω» «Χρησιμοποιώ τη γλώσσα για να επικοινωνήσω» Λεκτικές πράξεις Κείμενο – κειμενικά είδη Σύνθεση κειμένου δομή παραγράφου σχέσεις συνοχής κειμενικοί δείκτες Επίπεδα ύφους Κανόνες επικοινωνίας 12 12

«Μιλώ και γράφω – Φθόγγοι, γράμματα και συλλαβές» «Μιλώ και γράφω – Φθόγγοι, γράμματα και συλλαβές» Φθόγγοι – γράμματα Λέξεις και συλλαβές Απαλοιφή φωνήεντος Τόνος και ορθογραφικά σημεία Σημεία στίξης Το τελικό -ν 13 13

«Σχηματίζω λέξεις» Πρότυπα κλίσης των μερών του λόγου Ακολουθούνται τα πρότυπα που μας είναι οικεία από παλαιότερα εγχειρίδια. 14 14

«Συνθέτω φράσεις και προτάσεις» Βασικά στοιχεία φραστικής δομής Η πρόταση ως συνδυασμός μικρότερων συστατικών/φράσεων Είδη προτάσεων κύριες δευτερεύουσες / εξαρτημένες Εξαρτημένες προτάσεις Ευθύς και πλάγιος λόγος 15 15

«Βρίσκω τις σχέσεις των λέξεων» Παραγωγή λέξεων Σύνθεση Σημασιακές σχέσεις λέξεων 16 16

Χαρακτηριστικά της Γραμματικής Βιβλίο αναφοράς Περιλαμβάνει δύο επιπλέον επίπεδα περιγραφής της γλώσσας. Εκτεταμένη λειτουργική εικονογράφηση Ακολουθεί τις αρχές της σύγχρονης ανάλυσης της γλώσσας. 17 17

Επισημάνσεις για τη νέα Γραμματική Βιβλίο αναφοράς – Είναι βιβλίο αναφοράς και όχι εγχειρίδιο που το επεξεργάζεται και το μελετά ο δάσκαλος και ο μαθητής γραμμικά. Περιλαμβάνει δύο νέα μέρη (1ο και 4ο) – Λειτουργία της γλώσσας σε καταστάσεις επικοινωνίας (Πραγματολογία) – Δομή προτάσεων και φράσεων – Είδη προτάσεων (Σύνταξη)

Επισημάνσεις για τη νέα Γραμματική Το νέο εγχειρίδιο δίνει προτεραιότητα: – στον προφορικό λόγο, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της σύγχρονης γλωσσολογίας, – στη λειτουργία και στη χρήση των γλωσσικών δομών και φαινομένων και όχι στην ορολογία τους, π.χ. «Δίνω περισσότερες πληροφορίες για ανθρώπους…» (λειτουργία) με τη χρήση «επιθέτων» (ορολογία).

Επισημάνσεις για τη νέα Γραμματική Λιγότερη ύλη Ορισμένα δύσκολα γλωσσικά φαινόμενα παρουσιάζονται σε απλουστευμένη μορφή, ώστε οι μαθητές να πάρουν μια πρώτη γεύση για γλωσσικές έννοιες τις οποίες θα διδαχθούν αναλυτικότερα σε μεγαλύτερη σχολική βαθμίδα. Εικονογράφηση Διαθέτει εικονογράφηση λειτουργική και όχι διακοσμητική, με τη βοήθεια της οποίας δύσκολες γλωσσικές έννοιες μετατρέπονται σε παραστάσεις εύληπτες στους μαθητές.

Άλλα νέα στοιχεία Λεκτικές πράξεις, επίπεδα ύφους, κανόνες επικοινωνίας, κανόνες συνεργασίας, κειμενικά είδη κ.ά. Έννοια της δομής, ανάλυση των προτάσεων σε φράσεις Ελευθερία στη σειρά των προτασιακών όρων

Άλλα νέα στοιχεία Ζητήματα στίξης – Διατηρείται το τελικό «ν» στην αιτιατική του αρσενικού οριστικού και αορίστου άρθρου, π.χ. «Στον δρόμο συνάντησα έναν δάσκαλο του σχολείου μου», για να αποφεύγεται η σύγχυση με το ουδέτερο άρθρο: «Έχω ένα νέο (να σου πω)» και «Έχω έναν νέο φίλο».

Άλλα νέα στοιχεία Ποιόν ενεργείας και τύποι υποτακτικής – Επισημαίνεται ότι οι χρόνοι της οριστικής δηλώνουν ταυτόχρονα και χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) και ποιόν ενεργείας (συνοπτικό, μη συνοπτικό, συντελεσμένο), ενώ η υποτακτική δηλώνει μόνο ποιόν ενεργείας. – Έτσι, αντί για τους όρους «Υποτακτική Ενεστώτα, Αορίστου και Παρακειμένου» χρησιμοποιούνται οι γλωσσολογικά ακριβέστεροι όροι «Εξακολουθητική, Συνοπτική και Συντελεσμένη Υποτακτική», αντίστοιχα.

Σύνδεση της Γραμματικής με τα σχολικά εγχειρίδια της Γλώσσας Σύνδεση της Γραμματικής με τα σχολικά εγχειρίδια της Γλώσσας Με την κυκλοφορία της «Γραμματικής Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού» ολοκληρώνεται το εκπαιδευτικό υλικό για το γλωσσικό μάθημα. Στα βιβλία Γλώσσας της Ε΄και της Στ΄ Δημοτικού έχουν γίνει οι απαραίτητες προσαρμογές με σκοπό την εναρμόνιση με τη νέα Γραμματική. Όπως το σχολικό βιβλίο και το λογισμικό της Γλώσσας, έτσι και η Γραμματική αποτελεί σημείο αναφοράς για μάθηση, άσκηση, εφαρμογή και ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων και όχι υλικό για αποστήθιση και αφετηρία για εκτενείς ασκήσεις κλίσεων ουσιαστικών, επιθέτων, ρημάτων κτλ.