Διαδικασίες Αγροτικής Αναδιάρθρωσης Παγκοσμιοποίηση, νεωτερικότητα και ο αγροτικός κόσμος Η μεταβαλλόμενη ύπαιθρος αφορά : -μεταβολή στην εμφάνιση του αγροτικού χώρου, -μεταβολές όπως εκφράζονται στον καθημερινό λόγο και αφορούν έννοιες όπως η αίσθηση της κοινότητας, της αλληλεγγύης, της κοινωνικής τάξης, της ηρεμίας, -μεταβολές που μπορούν να ποσοτικοποιηθούν με τη βοήθεια στατιστικών στοιχείων, πχ. μείωση γεωργικής απασχόλησης, μείωση πληθυσμού, ερχομός μεταναστών, κλείσιμο υπηρεσιών σε χωριά, -μεταβολές που θεωρούνται απειλή για την αγροτικότητα όπως πρεσβεύουν πολιτικές ομάδες (πχ. κυνήγι άγριων θηλαστικών, κλπ).

… συνέχεια … η μεταβαλλόμενη ύπαιθρος... … άρα ο αγροτικός χώρος … αναγνωρίζεται ως συνεχής χώρος αλλαγών πολύ μεγαλύτερης κλίμακας σε σχέση με το παρελθόν. Η σύγχρονη αγροτική αλλαγή σήμερα διακρίνεται στο: 1.Ρυθμό και εμμονή της αλλαγής (επηρεασμένη από τεχνολογική καινοτομία και κοινωνική μεταρρύθμιση) 2.Συνολικότητα και διασυνδεσιμότητα των αλλαγών (πχ. σήμερα οι αγροτικές περιοχές είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους μέσω παγκόσμιων κοινωνικών και οικονομικών διαδικασιών) → 1+ 2 = αγροτική αναδιάρθρωση

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή « το ελληνικό χωριό αποτελεί μέρος της παράδοσης ενάντια στη νεωτερικότητα» … Τι πρεσβεύουν οι επικριτές της αγροτικής αλλαγής? (π.χ. τάξη, ασφάλεια, διάρκεια) … και τι οι υποστηρικτές της?→ μεταρρυθμιστές (π.χ. εκσυγχρονισμός, τόνωση βιοτικού επιπέδου και αγροτικής οικονομίας, μείωση ανισορροπίας σε σχέση με αστικές περιοχές = τεχνολογικές καινοτομίες)

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Τεχνολογικές καινοτομίες και αγροτική αλλαγή… 1.Ψύξη ► αλλαγή στη σχέση με τα τρόφιμα α- εμπορική χρήση (π.χ. διατλαντικές μεταφορές, τέλος εποχικότητας αγροτικών προϊόντων, ίδρυση βιομηχανιών και επιχειρήσεων τροφίμων, ανάπτυξη σούπερ μάρκετ, εμπορευματοποίηση γεωργίας, εξειδίκευση κλπ.) β- οικιακή χρήση (π.χ. αλλαγή συνηθειών προμήθειας αγαθών, μείωση εξάρτησης από τοπικούς προμηθευτές, ακανόνιστες μετακινήσεις σε σουπερμάρκετ των πόλεων → κλείσιμο καταστημάτων και υπηρεσιών)

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Τεχνολογικές καινοτομίες και αγροτική αλλαγή… 2. Μηχανοκίνητα οχήματα → αλλαγή στις πρακτικές της παραγωγής και κατανάλωσης στην ύπαιθρο…. αλλαγή στις πρακτικές παραγωγής λόγω οχημάτων εμπορικής χρήσης (π.χ. αλλαγή φύσης γεωργίας, μείωση για γεωργική εργασία, εξασθένηση γεωργικού επαγγέλματος) και αύξηση ιδιόκτητων οχημάτων ιδιωτικής χρήσης (π.χ. επέδρασε στην κινητικότητα του πληθυσμού και χαλάρωσε τους δεσμούς με τις αγροτικές κοινότητες, αποαστικοποίηση, και «σπάσιμο» δεσμού σε τόπους κατοικίας και εργασίας, ευνοήθηκε ο μαζικός τουρισμός = θετικές και αρνητικές επιπτώσεις αγροτικών περιφερειών)

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Τεχνολογικές καινοτομίες και αγροτική αλλαγή … 3. Τηλεπικοινωνίες - απαλοιφή προβλημάτων απόστασης και περιφερειακότητας, - ελευθερία βιομηχανιών ως προς τη χωροθέτησή τους και κινητικότητά τους (π.χ. βιοτεχνολογία, τηλεματική κλπ. ), - δημιουργία απασχόλησης και ανταγωνιστικότητας με πόλεις μεσαίου και μεγάλου μεγέθους,

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Τεχνολογικές καινοτομίες και αγροτική αλλαγή … 3. Τηλεπικοινωνία - κατανάλωση ίδιων προϊόντων και εμπειριών με κατοίκους πόλεων από ανθρώπους της υπαίθρου μέσω τηλεόρασης, ραδιοφώνου, διαδικτύου, > - μείωση ελκυστικότητας των τοπικών αγροτικών παραδόσεων, εκδηλώσεων και πολιτισμικών πρακτικών παρά την τάση για ενδογενή ανάπτυξη (ανάπτυξη από τα κάτω)

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Επιπτώσεις τεχνολογικών καινοτομιών στους τοπικούς θεσμούς… - στα παραδοσιακά αξιώματα της εκκλησίας και των ενοριών, - η μαζική εκπαίδευση μετέβαλε την κινητικότητα των νέων της υπαίθρου α- συμμετοχή σε πανεπιστήμια, κολλέγια κλπ. β- έλλειψη θέσεων απασχόλησης στην ύπαιθρο για αποφοίτους πανεπιστημίων, γ- ερήμωση

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Οι παραπάνω διαδικασίες «εκσυγχρονισμού» μετασχημάτισαν τις αγροτικές κοινωνίες … πώς η νεωτερικότητα αντανακλά/εξηγεί τον μετασχηματισμό της υπαίθρου? …(δηλ. τάξη, δομή, κανονικότητα) κύριο γνώρισμα της νεωτερικότητας είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση ο εκσυγχρονισμός συνέβαλε στη δημιουργία αυτού του διαχωρισμού στις αγροτικές κοινωνίες με: α- τη μείωση απασχόλησης με επαγγέλματα που είχαν άμεση σχέση με τη φύση β- την εισαγωγή νέων τεχνολογιών (π.χ. παραδοσιακοί σπόροι κλπ.) γ- τη μείωση πολιτισμικών δρώμενων (π.χ. φεστιβάλ, πανηγύρια για κύκλους φύσης) δ- την αποστασιοποίηση καταναλωτών από τον τόπο και διαδικασία παραγωγής ε- τον περιορισμό της φύσης στην ύπαιθρο σε εθνικά πάρκα και προστατευόμενες περιοχές

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή 21 ος αι. εποχή «μετα-νεωτερικότητας»? δηλ. εναλλαγή, ρευστότητα, ποικιλομορφία και πολλαπλότητα …του αγροτικού χώρου και όχι το τέλος του … τι ορίζει το μετα-νεωτερικό για τον αγροτικό χώρο … - αλλαγή στη συμπεριφορά και στις αντιλήψεις εκείνων που ζουν και διαμορφώνουν τον αγροτικό χώρο - αλλαγή στη συμπεριφορά και στις αντιλήψεις των ακαδημαϊκών που επιχειρούν να τον ερευνήσουν …

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή 21 ος αι. εποχή «μετα-νεωτερικότητας». Πώς ορίζεται και οριοθετείτε το μετα-νεωτερικό «αγροτικό»? Αφορά: - τον ασαφή διαχωρισμό αγροτικού και αστικού, - την ύπαρξη πολλών διαφορετικών «αγροτικών» που καταλαμβάνουν τον ίδιο χώρο αλλά που κατασκευάζονται κοινωνικά με διαφορετικό τρόπο, - τον σκεπτικισμό απέναντι στην επιστήμη (π.χ. ασθένειες που σχετίζονται με τα τρόφιμα, γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες), - τους «αποικιστές» που επιθυμούν την «επιστροφή στη φύση» → αποδόμηση του νεωτερικού διαχωρισμού φύσης και ανθρώπου.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Παγκοσμιοποίηση και επιδράσεις στον αγροτικό χώρο Ορισμοί: η προηγμένη διασύνδεση και αλληλεπίδραση τόπων σε ολόκληρο τον κόσμο, η οποία αντανακλά τη συμπίεση του χρόνου και του χώρου. Σύμφωνα με Held (1999) «η επέκταση, εμβάθυνση και επιτάχυνση της διασυνδεσιμότητας σε παγκόσμια κλίμακα και σε όλες τις πτυχές της σύγχρονης κοινωνικής ζωής, από τις πολιτισμικές μέχρι τις εγκληματικές και από τις χρηματοοικονομικές μέχρι τις πνευματικές» (σ.2). Σύμφωνα με Albrow (1990), η παγκοσμιοποίηση είναι «όλες εκείνες οι διαδικασίες με τις οποίες οι άνθρωποι όλου του κόσμου ενσωματώνονται σε μια ενιαία κοινωνία, την παγκόσμια κοινωνία» (σ.9).

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Σύμφωνα με τους παραπάνω ορισμούς η παγκοσμιοποίηση γίνεται αντιληπτή όχι ως η κίνηση αγαθών, ανθρώπων και κεφαλαίων ανά την υφήλιο, αλλά ως η προηγμένη διασύνδεση και αλληλεξάρτηση τόπων σε ολόκληρο τον κόσμο. Υποδηλώνει την αυξανόμενη υπαγωγή των αγροτικών περιφερειών σε διαδικασίες εξουσίας που παράγονται, αναπαράγονται και εκτελούνται σε παγκόσμια κλίμακα από τη μια και από την άλλη υποδηλώνει την έλλειψη δύναμης από τη μεριά των αγροτικών περιφερειών να ελέγξουν το δικό τους μέλλον.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Πολλές και διαφορετικές οι μορφές της παγκοσμιοποίησης που επιδρούν σε αγροτικές περιοχές, αλλά και ευκαιρίες που υπάρχουν για τους κατοίκους/δρώντες του αγροτικού χώρου για να καθορίσουν τις αποκρίσεις/απαντήσεις τους. 3 βασικές μορφές παγκοσμιοποίησης: α- οικονομική, β- της κινητικότητας και των γ- αξιών.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Α - Οικονομική Παγκοσμιοποίηση Πώς γίνεται αντιληπτή? (π.χ. στα ράφια των σουπερμάρκετ της γειτονιάς μας, τροφο-μίλια διατροφικών προϊόντων ) Κύρια μορφή οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι το: 1- παγκόσμιο εμπόριο που επηρεάζει άμεσα τις αγροτικές κοινωνίες και οικονομίες ήδη από το 19 ο αι. (σιδηρόδρομος, ατμόπλοια >μείωση κόστους μεταφοράς, αύξηση εξαγωγών) - … με την εξειδίκευση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων → εξάλειψη μεγάλου εύρους αγροτικών προϊόντων στις τοπικές αγορές … -… κερδοφορία και μεγιστοποίηση πωλήσεων μεμονωμένων προϊόντων σε εταιρείες επεξεργασίας τροφίμων και σουπερμάρκετ… - … εξασθένηση δεσμών μεταξύ κατόχων γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τοπικών αγροτικών κοινοτήτων → έλλειψη συναλλαγών πωλήσεων.. Γεωργία τρωτή σε παγκόσμιους οικονομικούς παράγοντες (Ελληνική Κρίση)

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Οικονομική Παγκοσμιοποίηση Δεύτερη μορφή οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι η: 2- οι παγκόσμιες επιχειρήσεις (π.χ. Monsanto, Syngenta, DuPont και Aventis) οι οποίες ελέγχουν ~ 80% της παραγόμενης τροφής παγκοσμίως!!! Υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις που ελέγχουν α- την παραγωγή τροφής, γεωργικών προϊόντων, β- την εξαγωγή τροφής, γεωργικών προϊόντων, και γ- τη διανομή τροφίμων και τον καθορισμό τιμής τροφίμων στο λιανεμπόριο, Οι επιχειρήσεις αυτές συνδέονται μέσω κοινοπρακτικών συνεργασιών και στρατηγικών συμμαχιών σε 3 «συστάδες αλυσίδων τροφίμου» στις οποίες ηγούνται οι Monsanto, Novartis, ConAgra, και Archer Daniels Midland (Hendrickson and Heffernan, 2002)…

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή … «οι συστάδες αλυσίδων τροφίμου» δραστηριοποιούνται σε παγκόσμια κλίμακα ενώ ελέγχουν τα διάφορα τμήματα της διαδικασίας παραγωγής τροφίμων έτσι ώστε να έχουν τον έλεγχο «από το σπόρο στο ράφι» (ConAgra)… … συμμετέχουν μεγάλοι παραγωγοί και εργοδότες σε πολλές αγροτικές περιοχές… … οι επιχειρήσεις αυτές κυριαρχούν και στον τομέα επεξεργασίας τροφίμων έτσι ώστε να καθορίζουν τις τιμές των αγρ. προϊόντων και να διαμορφώνουν την μελλοντική κατεύθυνση της γεωργίας… …. οι επιχειρήσεις αυτές κυριαρχούν και στον τομέα λιανικής των τροφίμων. Πάνω από το 40% των λιανικών πωλήσεων τροφίμων στην Ελλάδα αποδίδεται σε αλυσίδες σουπερμάρκετ όπως Carrefour που είναι ο μεγαλύτερος έμπορος λιανικής σε Ελλάδα (Σκλαβενίτης, ΑΒ Βασιλόπουλος κλπ.)

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Πώς επιδρούν τα σουπερμάρκετ στις αγροτικές περιοχές ? … ως αγοραστές μεγάλης κλίμακας ασκούν μεγάλη πίεση/εξουσία σε αγρότες και αγροτικούς συνεταιρισμούς ως προς τη διαμόρφωση τιμών του παραγωγού. … ως έμποροι μεγάλης κλίμακας περιθωριοποιούν τα μικρότερα καταστήματα με πολλές φορές κλείσιμό τους όπως ειδικευμένων κρεοπωλείων, φούρνων και μανάβικων σε μικρές πόλεις και χωριά.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Τρίτη μορφή οικονομικής παγκοσμιοποίησης: 3 – Ρυθμιστικός ο ρόλος της οικονομικής παγκοσμιοποίησης στις αγροτικές περιοχές - εξασθένηση της ικανότητας των εθνικών κυβερνήσεων να ρυθμίζουν την οικονομική ζωή των αγροτικών περιοχών γιατί οι εξουσίες μεταβιβάζονται σε φορείς προς τα πάνω όπως ο ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου), ΚΓΠ (Κοινή Γεωργική Πολιτική) κλπ. - δημιουργία συγκρούσεων συμφερόντων ΠΟΕ και αγροδιατροφικών ομίλων για απελευθέρωση του εμπορίου αγροτικών προϊόντων και Ευρώπης για προστασία εγχώριων αγροτικών αγορών, επηρεάζει προς τα κάτω τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις με τυχόν παύση των επιδοτήσεων.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Β - Η Παγκοσμιοποίηση της κινητικότητας Αφορά την κινητικότητα των ανθρώπων - … μαζική μετανάστευση (από + προς) σημαντικός παράγοντας εξέλιξης των αγροτικών κοινωνιών, αλλά διαφορετική στα πλαίσια της παγκόσμιας κινητικότητας, - … μεταναστευτικές ροές δε είναι κινήσεις προς μια κατεύθυνση …. - …εισερχόμενη μετανάστευση σε αγροτικές περιοχές λόγω απο-αστικοποίησης (ρευστή κατάσταση),

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Η Παγκοσμιοποίηση της κινητικότητας … εγχώρια η μετανάστευση ως προς τις αγροτικές περιοχές αλλά και διεθνούς προέλευσης… αντανακλά την κινητικότητα των εχόντων και των μη εχόντων υπό το πρίσμα της παγκοσμιοποίησης (π.χ. περιλαμβάνει την αγορά εξοχικών σπιτιών και δεύτερης κατοικίας από πλούσιους αλλοδαπούς αλλά μόνιμες μετακινήσεις από ανθρώπους που επιδιώκουν μια καινούρια αρχή) Εισερχόμενη διεθνής μετανάστευση υποδηλώνει την εξάρτηση από τους μετανάστες εργαζόμενους στη γεωργία…

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή - … προβλήματα που προκύπτουν από την εισερχόμενη διεθνή μετανάστευση (π.χ. εθνοτικές και πολιτισμικές τριβές, ρατσισμός), ανάδυση του παγκόσμιου τουρισμού … - συνέβαλε στην αναγέννηση των αγροτικών οικονομιών … - … συνοδεύεται όμως από κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις για τις αγροτικές περιοχές και της απαίτησης για δομικές αλλαγές στην ύπαιθρο …απώλεια δύναμης αγροτικών περιοχών … - … αναμορφώνεται η αγροτικότητα και ανταποκρίνεται στις προκατασκευασμένες αντιλήψεις διεθνών τουριστών και όχι του τοπικού πληθυσμού.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Γ – Η πολιτισμική παγκοσμιοποίηση Αφορά την ανάδυση της παγκόσμιας μαζικής κουλτούρας (π.χ. κοινή κατανάλωση κινηματογραφικών ταινιών, τηλεόρασης, λογοτεχνίας, μουσικής κ.οκ.) Παρουσίαση στιλιζαρισμένης αναπαράστασης αγροτικής ζωής (π.χ. ομοιογένεια και όχι ποικιλομορφία υπαίθρου) → … έλλειψη κατανόησης της αγροτικής ζωής και των αγροτικών παραδόσεων και μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις γύρω από πρακτικές ή μεθόδους γεωργικής παραγωγής (π.χ. Τα ζώα του δάσους Ντίσνεϋ, οικολόγοι κλπ.) → παγκοσμιοποίηση αξιών

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Γ – Η πολιτισμική παγκοσμιοποίηση … … τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση αξιών? Συγκεκριμένες αξίες της Δύσης κωδικοποιούνται σε διεθνείς συνθήκες και κείμενα αρχών και επιβάλλονται σε παγκόσμια κλίμακα όπως για παράδειγμα Ευρωπαϊκή συνθήκη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα καθώς επίσης η προώθηση παγκόσμιων περιβαλλοντικών προτύπων και δικαιωμάτων των ζώων.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Γ – Η πολιτισμική παγκοσμιοποίηση … …αυτές οι πρωτοβουλίες βασίζονται στον επιστημονικό και φιλοσοφικό λόγο, και για αυτό οδηγούν πολλές φορές σε διαφορετικά συμπεράσματα σε σχέση με τα νοήματα της φύσης που παράγονται σε καθημερινό επίπεδο από τον αγροτικό πληθυσμό. Η πρακτική διάσταση αυτών των πρωτοβουλιών μπορούν να οδηγήσουν σε συγκρούσεις…

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Αντίσταση και παγκοσμιοποίηση Υπάρχουν πολλές παγκοσμιοποιήσεις, κάποιες από αυτές είναι αντιφατικές και κάποιες άλλες παρουσιάζουν πολλές ευκαιρίες για αντίσταση και αμφισβήτηση. Παραδείγματα αντιφατικά ή αντίστασης παρατηρούνται όταν αγρότες μπλοκάρουν λιμάνια εθνικές οδούς για να διαμαρτυρηθούν είτε για τη μείωση επιδοτήσεων ή για την εισαγωγή φθηνών αγροτικών προϊόντων.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Τα παραδείγματα αντίστασης δεν είναι πάντοτε συγκρουσιακά, καθότι το παγκόσμιο αγρο-διατροφικό σύμπλεγμα έχει ορισμένα τρωτά σημεία τα οποία προσφέρουν τη δυνατότητα σε αγρότες και καταναλωτές για παράδειγμα να αναπτύξουν εναλλακτικές δομές. Παραδείγματα αντίστασης χωρίς να επιφέρουν συγκρούσεις είναι η δυνατότητα αγροτών να πωλούν απευθείας στους καταναλωτές αποκλείοντας τους «μεσάζοντες», επανασυνδέοντας την κοινότητα με τις τοπικές πηγές τροφίμων…. … άλλο παράδειγμα αποτελεί το ιταλικό κίνημα «βραδυφαγίας» (slow food) που στοχεύει στην αντίσταση απέναντι στην παγκόσμια διάχυση του «αμερικάνικου» γρήγορου φαγητού και στην προώθηση των αισθητικών ποιοτήτων της παραδοσιακής τοπικής κουζίνας. Τα παραπάνω 2 παραδείγματα αποτελούν φαινόμενα της λεγόμενης δράσης από τα κάτω ως απάντηση στην απόσυρση υπηρεσιών σε αγροτικές περιοχές από τη μεριά των πολυεθνικών, με την ίδρυση κοινοτικών καταστημάτων, πιστωτικών φορέων και κοινοτικών πρωτοβουλιών.

Νεωτερικότητα, τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή Σύνοψη - διαδικασίες γεωργικής «αναδιάρθρωσης» … ποιοτικές και ποσοτικές αλλαγές στις κοινωνικές δομές και πρακτικές που καθοδηγούνται από την παγκοσμιοποίηση, την τεχνολογική καινοτομία και τον κοινωνικό εκσυγχρονισμό. Ποιες είναι οι πρακτικές διαστάσεις της αγροτικής αναδιάρθρωσης και πως εκφράζεται μέσω των αλλαγών στη γεωργία την αγροτική οικονομία, την κοινωνική σύνθεση του αγροτικού πληθυσμού, την οργάνωση των αγροτικών κοινοτήτων και τη διαχείριση του αγροτικού περιβάλλοντος?