ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ & ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΤ΄ 2005 – 2006 ΜΑΘΗΜΑ : ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Έννοια ψηφιακών βιβλιοθηκών Πλεονεκτήματα και εμπόδια ψηφιακών βιβλιοθηκών Έννοια πνευματικών δικαιωμάτων Παραδοσιακές βιβλιοθήκες και πνευματικά δικαιώματα Βιβλιοθήκες σε ψηφιακό περιβάλλον Ιδιομορφίες των πνευματικών δικαιωμάτων

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εξακρίβωση των πνευματικών δικαιωμάτων Κατηγορίες των πνευματικών δικαιωμάτων Πνευματικά δικαιώματα και νόμοι Η EBLIDA και τα πνευματικά δικαιώματα Έννοια « θεμιτής χρήσης » Ασφάλεια και μέθοδοι προστασίας

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ 1/2 Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι βάσεις δεδομένων που έχουν ψηφιακά αντικείμενα. Είναι πλήρη κείμενα με πλούσια μορφοποίηση τεκμηρίων, εξελιγμένες δυνατότητες αναζήτησης και αληθινή πλοήγηση υπερκειμένου. Είναι μηχανές αναζήτησης που έχουν επίσημη διαδικασία καταχώρησης και έχουν έλεγχο ποιότητας στις προσκτήσεις. Στις Ψηφιακές Βιβλιοθήκες υπάρχει προφανής οργάνωση, χρήση πολιτικών, μονιμότητα των αντικειμένων, καθοδήγηση, παραπομπές.

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ 2/2 Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες μεταξύ άλλων : Προάγουν την οικονομική και αποδοτική διάθεση της πληροφορίας σ’όλους τους τομείς της κοινωνίας, Ενισχύουν την επικοινωνία και την συνεργασία μεταξύ της έρευνας, των επιχειρήσεων, της κυβέρνησης και των εκπαιδευτικών κοινοτήτων, Συμβάλουν στις ίσες ευκαιρίες δια βίου μάθησης από απόσταση.

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Τα τεκμήρια και τα άλλα αντικείμενα είναι μαζί και συνεπώς δεν χρειάζεται επανεισαγωγή, Υπάρχει εφαρμοστή ολοκλήρωση : όλα με ψηφιακή αποθήκευση και μετάδοση, Το 93% του παραγόμενου περιεχομένου σήμερα, είναι ψηφιακό,

ΓΙΑΤΙ ΜΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΨΗΦΙΑΚΗ Για μεγάλη ποσότητα πληροφοριών, Για άμεση πρόσβαση σε κατανεμημένη ή μη πληροφορία, Για μείωση κόστους, έκδοσης, πρόσβασης, συντήρησης, Για νέα λειτουργικότητα.

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΕΜΠΟΔΙΑ Διαλειτουργικότητα Κινητικότητα αντικειμένων Περίπλοκα αρχεία Ψηφιακή διατήρηση

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Τα πνευματικά δικαιώματα είναι ένα σύνολο αποκλειστικών δικαιωμάτων που παραχωρούνται απ’το νόμο για ορισμένο χρόνο για να υποβάλλουν σε κανόνες την χρήση της μορφής ή του τρόπου με τον οποίο εκφράζεται μια ιδέα ή πληροφορία. Στην ουσία τα πνευματικά δικαιώματα, σαν τις ευρεσιτεχνίες ( πατέντες ) δίνουν αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλευσης για κάποιο διάστημα στον κάτοχό τους.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ & ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Οι παραδοσιακές βιβλιοθήκες είχαν το δικαίωμα διάθεσης των πνευματικών εργασιών « ελεύθερα » ή με σχετικές ανοχές, εφ’όσον είχαν το δικαίωμα διαδανεισμού ή / και παραγωγής φωτοαντιγράφων. Είχαν το δικαίωμα μόνιμης διατήρησης και αρχειοθέτησης των έργων. Επίσης ο όρος « μη διάθεση για εμπορικούς σκοπούς » έδινε το πράσινο φως για την ελεύθερη κυκλοφορία ή έστω για την « προστασία » μέσω οικονομικής ενίσχυσης των εκδοτών, των προμηθευτών, των ενδιάμεσων, των βιβλιοθηκών ( ελάχιστα ), σε μικρό βαθμό πάντως των ίδιων των δημιουργών των εργασιών αυτών.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΕ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Υπάρχει ο κίνδυνος να μην επιτρέπεται αντίστοιχη επίσκεψη εάν δεν πληρούνται συγκεκριμένοι, αυστηροί όροι « προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων », που συνήθως μεταφράζονται σε οικονομικούς όρους. Τα ψηφιακά έργα δεν ανήκουν πάντα στην βιβλιοθήκη. Η φυσική τους θέση μπορεί να είναι οπουδήποτε ( στον κόσμο ). Η πρόσβαση γίνεται με ηλεκτρονικά μέσα και διάφορους τρόπους, ενώ η πρόσβαση και η χρήση ορίζεται με συμβάσεις.

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΕΣ Η πρώτη ιδιομορφία είναι ότι το αντικείμενό της είναι άϋλο δηλαδή είναι το πνευματικό δημιούργημα και όχι το υλικό αντικείμενο πάνω στο οποίο το δημιούργημα έχει ενσωματωθεί. Η δεύτερη είναι ότι η πνευματική ιδιοκτησία έχει ένα μικτό χαρακτήρα προσωπικό και περιουσιακό που προκαλεί περίεργες διχοτομήσεις του δικαιώματος, ιδίως σε ότι αφορά τη δυνατότητα μεταβίβασής του. Η τρίτη ιδιομορφία των ψηφιακών βιβλιοθηκών προκαλείται από το γεγονός ότι κάθε πνευματικό δημιούργημα είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο. Ο πνευματικός δημιουργός έχει μια θέση μονοπωλιακή αναφορικά με το κάθε δημιούργημά του.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΕΞΑΚΡΙΒΩΣΗ Ορισμένα αντικείμενα, όπως για παράδειγμα παλιά περιοδικά και εφημερίδες, διέπονται από σαφείς κανόνες σχετικά με τα πνευματικά τους δικαιώματα. Συνήθως, επιτρέπεται η ελεύθερη αναπαραγωγή τους, όταν περάσει συγκεκριμένη χρονική περίοδος από την έκδοσή τους. Αντικείμενα τα οποία εμπίπτουν στην παραπάνω κατηγορία μπορούν να ψηφιοποιηθούν και να προβληθούν ελεύθερα. Στην περίπτωση κατά την οποία τα πνευματικά δικαιώματα του αντικειμένου έχουν παραχωρηθεί στο φορέα υλοποίησης του έργου, είναι απαραίτητη η έγκρισή του, ώστε να προχωρήσει η ψηφιοποίηση και προβολή του. Στην περίπτωση κατά την οποία τα πνευματικά δικαιώματα του αντικειμένου ανήκουν σε τρίτους είναι απαραίτητη η γραπτή έγκριση τους.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ Δικαιώματα μεταφοράς : καθορίζουν την ψηφιακή επικοινωνία ενός ψηφιακού έργου από ένα σύστημα σε άλλο και διακρίνονται στο δικαιώματα αντιγραφής, μεταβίβασης και δανεισμού. Δικαιώματα απόδοσης : αφορούν τα δικαιώματα παρουσίασης ενός ψηφιακού έργου πέρα από τον έλεγχο των εμπιστευμένων συστημάτων. Διακρίνονται τα δικαιώματα παιξίματος, εκτύπωσης και εξαγωγής. Δικαιώματα παράγωγης εργασίας : αναφέρονται στα δικαιώματα επαναχρησιμοποίησης ψηφιακού έργου για δημιουργία νέου. Εδώ υπάρχουν τα δικαιώματα απόσπασης, επεξεργασίας και ενσωμάτωσης.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΝΟΜΟΙ 1/2 Στην Ελλάδα, ο νόμος περί πνευματικών δικαιωμάτων για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως ακριβώς ονομάζεται (Ν. 2121/93), ψηφίστηκε σχετικά πρόσφατα και παρέχει κυρίως προστασία στους δημιουργούς των λεγόμενων έργων του πνεύματος. Ένας εκδότης οφείλει να πληρώνει αμοιβή στον κάτοχο πνευματικών δικαιωμάτων. Ο βασικός σκοπός και το έργο που καλείται να επιτελέσει μια βιβλιοθήκη είναι να δώσει το υλικό της στο κοινό, με τον πιο εύκολο τρόπο και στην πληρέστερη μορφή, προφυλάσσοντας παράλληλα και τα δικαιώματα του δημιουργού.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΝΟΜΟΙ 2/2 Όσον αφορά την ιδέα μιας ψηφιακής μεταφοράς των έργων και την αποθήκευση στις βιβλιοθήκες οι εκδότες στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες φαίνονται ενθουσιασμένοι, αρκεί η πρόσβαση να γίνεται μέσα από ελεγχόμενα δίκτυα και όχι από το Internet. Ωστόσο υπάρχει μια σειρά από ερευνητικά έργα που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των πνευματικών δικαιωμάτων, τόσο σε επίπεδο νομοθεσίας, όσο και σε τεχνικό επίπεδο. Σύντομα πάντως, σύμφωνα με τις τελευταίες ενδείξεις, αναμένεται μια νέα έκδοση του νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων και ένα πάντρεμα με τις νέες τεχνολογίες, το λεγόμενο ψηφιακό δίκαιο.

Η EBLIDA & ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1/2 Οι απόψεις της EBLIDA για τα Συστήματα Διαχείρησης των Πνευματικών Δικαιωμάτων είναι οι εξής : Τα Συστήματα Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων πρέπει να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των χρηστών, Τα Συστήματα Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων πρέπει να είναι διαλειτουργικά όσον αφορά στη δυνατότητα πρόσβασης από διαφορετικές τεχνικές εφαρμογές και πρέπει να υποστηρίζουν τις επιλογές των παροχέων και των χρηστών σε ότι αφορά την πρόσβαση στο περιεχόμενο. Τα επίπεδα ασφάλειας πρέπει να είναι αντίστοιχα με το περιεχόμενο.

Η EBLIDA & ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 2/2 Οι τεχνικές εφαρμογές δεν πρέπει να καθοδηγούνται μόνον από τη βιομηχανία μαζικής ψυχαγωγίας, Τα προϊόντα που προστατεύονται από Συστήματα Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων πρέπει να προσφέρουν σαφή πληροφόρηση για τις επιπτώσεις των Συστημάτων στο χρήστη, Τα Συστήματα Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων πρέπει να είναι φιλικά προς το χρήστη. Η πρόσβαση και η χρήση του ψηφιακού περιεχομένου πρέπει να είναι εύκολη Η φιλικότητα προς το χρήστη είναι υψίστης σημασίας

ΘΕΜΙΤΗ ΧΡΗΣΗ 1/2 Η νομοθεσία της θεμιτής χρήσης (fair use) παρέχει από τη μια τη δυνατότητα χρησιμοποίησης πνευματικής εργασίας ελεύθερα για προσωπικούς, εκπαιδευτικούς, μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και από την άλλη διεκδίκησης με νομικά μέσα του δικαιώματος αυτού από τη μεριά του χρήστη ή του δικαιώματος απαίτησης αποζημίωσης από τη μεριά του παραγωγού της πνευματικής εργασίας σε περίπτωση που κατά τη γνώμη του ξεπερνώνται τα θεμιτά όρια.

ΘΕΜΙΤΗ ΧΡΗΣΗ 2/2 Οι εκδότες και οι παραγωγοί συστημάτων ασφαλείας προσανατολίζονται στην καθιέρωση και ενός νέου τύπου δικαιωμάτων τα οποία αποκτώνται με την άδεια της θεμιτής χρήσης (fair use license). Επίσης υπάρχει η σκέψη κάθε άδεια θεμιτής χρήσης να συνοδεύεται και από ασφάλιση του αντίστοιχου ψηφιακού έργου, ώστε σε περίπτωση ζημιάς να αποζημιώνεται ο εκδότης από την ασφαλιστική εταιρεία.

ΑΣΦΑΛΕΙΑ & ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Εμπιστευμένα Συστήματα Ασφαλείας Αντίγραφα Ασφαλείας Ορατό Υδατόσημα Αόρατο Υδατόσημα Κρυπτογράφηση Προβολή αντιγράφων των ψηφιοποιημένων εικόνων σε πολύ χαμηλή ανάλυση Προβολή μόνο τμημάτων της εικόνας Ψηφιακές Υπογραφές

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ h h tttt tttt pppp :::: //// //// dddd iiii gggg iiii tttt iiii zzzz aaaa tttt iiii oooo nnnn.... hhhh pppp cccc llll aaaa dddd.... cccc eeee iiii dddd.... uuuu pppp aaaa tttt rrrr aaaa ssss.... gggg rrrr iiii nnnn dddd eeee xxxx.... pppp hhhh pppp h tttt tttt pppp :::: //// //// wwww wwww wwww.... ssss oooo ffff tttt wwww aaaa rrrr eeee.... iiii bbbb mmmm.... cccc oooo mmmm //// ssss eeee cccc uuuu rrrr iiii tttt yyyy //// cccc rrrr yyyy pppp tttt oooo llll oooo pppp eeee h tttt tttt pppp :::: //// //// cccc oooo pppp yyyy rrrr iiii gggg hhhh tttt.... aaaa llll aaaa.... oooo rrrr gggg Καπιδάκης, Σαράντος. Σημειώσεις μαθήματος «Ψηφιακές Βιβλιοθήκες », Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα, Ακαδημαϊκό Έτος 2005 – h tttt tttt pppp :::: //// //// eeee llll.... wwww iiii kkkk pppp eeee dddd iiii aaaa.... oooo rrrr gggg h tttt tttt pppp :::: //// //// wwww wwww wwww.... hhhh eeee aaaa llll ---- llll iiii nnnn kkkk.... gggg rrrr