Κοινωνιολογία του Ελεύθερου χρόνου (ΙΙ) Περιλήψεις παραδόσεων μαθήματος Επιμέλεια: Ζαϊμάκης Γιάννης Πανεπιστήμιο Κρήτης

Φεμινιστική προσέγγιση (σημειώσεις Ζαϊμάκη, Harris ) Koινωνικό φύλο είναι μια κατασκευή (διάκριση βιολογικού & κοινωνικού φύλου) Η οικουμενική καταπίεση είναι οικουμενική, έμφυλες σχέσεις διαποτίζουν την κοινωνική ζωή Φρουδικές θεωρίες τονίζουν τη ‘συμβολική εξουσία’ του πατέρα στη δομή της γλώσσας (συστήματα ονοματοδοσίας) Ε.Χ. πεδίο έκφρασης και ενίσχυσης των άνισων σχέσεων εξουσίας & διακρίσεων σε βάρος των γυναικών που έχουν λιγότερες ευκαιρίες για συμμετοχή και εξουσία Η θέση των γυναικών έχει αγνοηθεί στην έρευνα του Ε.Χ. π.χ. στις υποκουλτούρες έχει αγνοηθεί η γυναικεία αντίσταση στις κυρίαρχες νόρμες Willis: η έμφαση στην αρρενωπότητα των νέων της εργατικής τάξης οδηγεί σε σεξισμό

Ε.Χ. αναπαράγει & ενισχύει τις ανισότητες των φύλων & την επιτέλεση και κοινωνική αναπαραγωγή της ανδροκεντρισμού που επηρεάζει και τα 2 φύλα Σοσιαλιστικός φεμινισμός: ελεύθερος χρόνος πεδίο έκφρασης σχέσεων εκμετάλλευσης που εκφράζονται στο πεδίο της τάξης και φύλου Φεμινίστριες επιδιώκουν την ανοδική κοινωνική κινητικότητα μέσα από τον Ε.Χ. και την ενδυνάμωση της γυναικείας ταυτότητας, ένταξη της γυναικείας οπτικής στην έρευνα του κοινωνικού κόσμου τελευταίες δεκαετίες έχει αναπτυχθεί η έρευνα για το τρίτο φύλο: Έρευνες για ομοφυλοφυλία και τον Ε.Χ. δείχνουν τη διαδικασία κατασκευής μιας ομοφυλοφυλικής ταυτότητας μέσα από διάφορες κοινωνικές διαδικασίες και στάσεις: γνώση, συνειδητοποίηση, εδραίωση, αυτοπεποίθηση & σταθεροποίηση. Προσαρμογή σε μια ιδιαίτερη και κουλτούρα

H εκπαίδευση ως σχόλη (Harris ) Εκπαιδευτικές αλλαγές προάγουν ένα τύπο εκπαίδευσης προσανατολισμένης στη επαγγελματική αποκατάσταση & εργαλειακή μάθηση Τάσεις: έμφαση στις δεξιότητες, εμπειρία & απόκτηση προσόντων Σύνδεση των πανεπιστημίων με την αγορά εργασίας & χρηματοδότησης με βάση την μετρήσιμη αποδοτικότητα Μαζικοποίηση της εκπαίδευσης (π.χ. Ανοικτό Πανεπιστήμιο), σύνδεση με νέες μορφές γνώσης απλοποιημένες και εξορθολογισμένες Άλλες προσεγγίσεις τονίζουν την αυταξία της εκπαίδευσης και τη σχέση της με τον ελεύθερο χρόνο Harris, ‘γνωσιακοί τουρίστες’: εξερεύνηση άγνωστων περιοχών, αναζήτηση διανοητικής περιπέτειας, πνευματική απόλαυση Φοίτηση σε πανεπιστήμια ατόμων μεγάλης ηλικίας για προσωπικούς λόγους που δεν συνδέονται με τις επαγγελματικές δεξιότητες Επιλεκτική αμέλεια : πρακτικές φοιτητών με προλεταριακό πολιτισμικό κεφάλαιο με χρήση λογοκλοπής & αντιγραφής

A. Gorz: η ουτοπία της εξόδου από την κοινωνία της μισθωτής εργασίας (Κορωναίου ) Τεχνολογική ανάπτυξη επιτρέπει την απελευθέρωση χρόνου για προσωπική ανάπτυξη & καλλιέργεια Αμφισβητεί την άποψη ότι ανάπτυξη ατομικών ικανοτήτων συμβαδίζει με την ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων που θα οδηγήσει στην κοινωνική απελευθέρωση μέσα από την εργασία Ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων δεν οδηγεί στη κριτική συνείδηση, το ήθος της κατανάλωσης διαφθείρει την κοινωνία και σχετικοποιεί την κουλτούρα της εργασίας Μορφές εργασίας: 1. επαγγελματική δραστηριότητα (αμοιβή & ταυτότητα) 2. εργασία για τον εαυτό μας (οικιακή & προσωπική εργασία) ανάγκη για επανασύσταση κοινωνικής αλληλεγγύης ανάμεσα σε ίσα υποκείμενα, κριτική αμειβόμενης οικογενειακής δραστηριότητας 3. αυτόνομες δραστηριότητες απελευθερωμένες από τη λογική της μισθωτής εργασίες: αναζήτηση αυτογνωσίας & κοινωνικής χειραφέτησης

H λογικής της οικονομικής ορθολογικότητας και του παραγωγικού ήθους επανεντάσσει απελευθερωμένο χρόνο σε νέους παραγωγικούς τομείς εργαλειοποιώντας τις ανθρώπινες σχέσεις Αναζήτηση μιας ουτοπίας εξόδου από την εργασία και μετάβαση σε μια κοινωνία του ελεύθερου χρόνου: μείωση εργασίας, αλλαγές αξιών & νοοτροπιών, ανάπτυξη δραστηριοτήτων απαλλαγμένη από τον καταναγκασμό (κίνημα από-ανάπτυξης)

Φρίντμαν: Ο ελεύθερος χρόνος ως συμπλήρωμα ή αντιστάθμισμα της εργασίας (Κορωναίου: 58-61) Η συνεχής τεχνολογική ανάπτυξη των μεταβιομηχανικών κοινωνιών έχει συνοδευτεί από την αλλοτριωμένη εργασία Χαρακτηριστικά της: κατάτμηση έργου, εντατικός ρυθμός, υποταγή στην παραγωγή (σωματική & ψυχολογική κόπωση) 2 τάσεις: ο Ε.Χ. λειτουργεί είτε συμπληρωματικά σε εργασίες που έχουν ενδιαφέρον και αντισταθμιστικά σε όσες βιώνονται ως καταναγκαστικές Ε.Χ. μπορεί να σημάνει είτε μια πηγή απελευθέρωσης είτε νέα μορφή αλλοτρίωσης Σημασία της εσωτερικής αφύπνισης και της κριτικής σκέψης Διάκριση ενεργητικών και παθητικών δραστηριοτήτων και σύνδεση των πρώτων με την κοινωνική και πνευματική μας ολοκλήρωση

Κοινωνική τάξη και γούστο (Μπουρτιέ), Harris , η κάθε κοινωνική τάξη συνδέεται με ιδιαίτερα πολιτισμικές προτιμήσεις, (έρευνες: σχέση διακοπών και προτύπων κατανάλωσης με τάξη & επάγγελμα) Η διατήρηση της απόστασης & ευδιάκριτων πολιτισμικών πρακτικών ήταν σημαντική για τις κουλτούρες ανώτερων τάξεων, η ανάπτυξη πνευματικών ή καλλιτεχνικών πρακτικών απαιτούσε χρόνο & απόθεμα πολιτισμικού κεφαλαίου Μπουρτιέ: δύο είδη γούστου: «λαϊκή» αισθητική προσανατολισμένη στο συναισθηματική επαφή, άμεση συμμετοχή και «υψηλή» αισθητική που αποδίδει αξία στην αφηρημένη διανοητική εμπειρία Γούστο επηρεάζεται από συνδυασμό της έξης (ενσωματωμένη εμπειρία, προδιαθέσεις, αντιλήψεις και πρακτικές για το πρέπον) και της κατοχής κεφαλαίου (οικονομικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό), συνδυασμοί κεφαλαίου επηρεάζουν το γούστο Μικροαστική τάξη: η οικονομική ανασφάλεια, επαγγέλματα στην πώληση συμβολικών αγαθών, έμφαση στο στυλ, τάση να καταναλώνουν, ευέλικτες ταυτότητες

Κοινωνική τάξη & ελεύθερος χρόνος (Harris , ) Τα παιδιά των ελίτ έχουν καλές επιδόσεις γιατί έχουν δεξιότητες στα τεστ μετρήσιμων ικανοτήτων που συνδέονται με ζητήματα οικεία στις ελίτ & αναπτύσσουν μαθησιακές δεξιότητες από το κοινωνικό τους περιβάλλον Διατροφικές συνήθειες: συχνά εργατικά στρώματα στρέφονται στη «χορταστική» διατροφή, προτίμηση στη δυνατό ανδρικό σώμα, στην ποσότητα φαγητού, ανώτερες σε πιο εκλεπτυσμένες πρακτικές Προτιμήσεις στα σπορ, μουσική, φαγητό των μεσαίων στρωμάτων επηρεάζονται από τον τύπο του κεφαλαίου που επικρατεί (πολιτισμικό ή οικονομικό) και αποσκοπεί στο να επιβεβαιώσει ένα ανώτερο κοινωνικό στάτους Clarke & Critcher: μακρόχρονη διαδικασία κοινωνικού ελέγχου του ελεύθερου χρόνου της εργατικής τάξης: απαγορεύσεις σε θορυβώδεις εκδηλώσεις π.χ. στο ποδόσφαιρο, τα καμπαρέ, καφωδεία (ταξική κυριαρχία) Στη σημερινή κοινωνία: ο πολίτης γίνεται περισσότερο καταναλωτής πολιτισμικών προϊόντων και όχι δημιουργός ή συμμετέχων Η οικονομική ασφάλεια είναι προϋπόθεση για την πολιτισμική ασφάλεια και την ανάπτυξη του πολιτισμικού κεφαλαίου

Η τάση McDonalds Όρος που επινοήθηκε από το Ritzer και αναλύει την εξάπλωση της βιομηχανίας φαστ φουντ & τις επιπτώσεις της Χρήση θεωρία Βέμπερ για την ορθολογικότητα του σκοπού (η βασισμένη σε υπολογισμούς επιδίωξη της αποτελεσματικότητας) Εκσυγχρονισμός διαδικασίας παραγωγής (σταθερό συνδυασμό ψωμιού/μερίδας κρέατος/αναλογίας λαχανικών και τουρσιά) οδηγεί σε οικονομικό όφελος Βασικά χαρακτηριστικά: αποδοτικότητα (επιλογή αποδοτικών μέσων), υπολογισιμότητα διαδικασίας & προϊόντος, προβλεψιμότητα, έλεγχος (μέσω χρήσης τεχνολογίας), ανορθολογικότητα του ορθολογισμού Αποτέλεσμα: χαμηλές τιμές, υψηλή παραγωγικότητα με κοινωνικό τίμημα την απομάγευση της παρασκευής τροφής Ως απάντηση στις σύγχρονες διατροφικές συνήθειες οι κοινωνίες δημιουργούυν ενναλλακτικές πρακτικές που δανείζονται στοιχεία από την παραδοσιακή διατροφή π.χ. Κίνημα του slow food

Μεταμοντερνισμός Κριτική στο μοντερνισμό και τις μεγάλες αφηγήσεις & θεμελιώδεις έννοιες που οδηγούσαν τους ανθρώπους στην πίστη στη χειραφέτηση & την πρόοδο Τάση της πολιτισμικής εξέλιξη που βασίζεται στους παιχνιώδεις πειραματισμούς, συνδυασμούς στυλ & στοιχείων που ήταν αρχικά διαχωρισμένοι. Μεταμοντερνοποίηση παραπέμπει σε κοινωνικές διαδικασίες παρακμής σταθερών του παρελθόντος, (κοινωνική τάξη, τόπος, έθνος) & η ανάπτυξη διαφοροποίησης και πολιτισμικής αυτονομίας Πορεία προς τη μεταμοντέρνα κοινωνία περνάει από τη μοντέρνα διαφοροποίηση (εξειδίκευση των τομέων της κοινωνικής ζωής), στην υπερ-διαφοροποίηση (ταχύτερη διαδικασία, υποδιαίρεσης και θρυμματισμού, αποδιαφοροποίηση: νέες συνθέσεις & πολιτισμικά μορφώματα, πολιτισμικός υβριδισμός κατάρρευση των εσωτερικών συνόρων (υψηλής-λαϊκής κουλτούρας, εργασίας-σχόλης, αυθεντικού-μη αυθεντικού) νέες ευέλικτες ταυτότητες που βασίζονται στην ηθική ή την υπόσχεση χειραφέτησης αλλά στην απόλαυση & διασκέδαση Σημασία εμπορευματοποίησης: αγαθά εμπορεύματα με ανταλλακτική αξία