Εισαγωγή στην Γλωσσολογία Επιμόρφωση των ομάδων εργασίας για την καταγραφή της κυπριακής νοηματικής γλώσσας Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου, Λεμεσός, Οκτωβρίου 2007 Επιμόρφωση των ομάδων εργασίας για την καταγραφή της κυπριακής νοηματικής γλώσσας Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου, Λεμεσός, Οκτωβρίου 2007

Μέρος Πέμπτο: Συστημική Γλωσσολογία 4: Σημασιολογία

Σημασιολογία σημασιολογική βάση σημασιολογικές σχέσεις σημασιολογική δομή σημασιολογικοί ρόλοι λεξικογραφία

Σημασιολογία: Ορισμοί Σημαντική: αυτή που αφορά στην σημασία, στο νόημα Σημασιολογία είναι μελέτη των σημασιών Η σημασιολογία εξετάζει τις σχέσεις των σημασιών των γλωσσικών σημείων Η σημασιολογία είναι η βάση για την λεξικολογία και την λεξικογραφία

Σημασιολογική βάση έννοια σημασία αναφορά δηλωτική συνυποδηλωτική περικειμενική σε άτομα σε τάξεις

Έννοια: Σημασία + Αναφορά ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΗΜΑΣΙΑΣΗΜΑΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΑΝΑΦΟΡΑ

Είδη σημασίας: Δηλωτική σημασία: Είναι η σταθερή κύρια σημασία ενός γλωσσικού σημείου. Συνυποδηλωτική σημασία: Είναι η δευτερεύουσα σημασία ενός γλωσσικού σημείου, που σχετίζεται με την βιωματική στάση των ομιλητών. Περικειμενική σημασία: Είναι η περικειμενικά εξαρτώμενη σημασία ενός γλωσσικού σημείου και σχετίζεται με την χρήση της γλώσσας.

Παραδείγματα στα είδη σημασίας ΥΠΑΚΟΗ δηλωτική: „σεβασμός“, συνυποδηλωτική: „δουλοπρέπεια“, περικειμενική: ΧΘΕΣ ΑΝΝΑ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ-δεξιά, ΔΕΙΚΤΗΣ-δεξιά ΥΠΑΚΟΗ ΓΙΑ-εγώ (μόνο: „σεβασμός“) υπηρεσία δηλωτική: „εργασία“, „διατεταγμένο έργο“, συνυποδηλωτική: „δουλεία“, περικειμενική: Ο υπάλληλος αποχώρησε από την ενεργό υπηρεσία (μόνο: „εργασία“) ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ

Είδη αναφοράς: Αναφορά σε άτομα: Είναι συγκεκριμένη αναφορά και δείχνει την σχέση με μία ατομική οντότητα. Παράδειγμα: Η γάτα μου η Νίνα Αναφορά σε τάξεις: Είναι αφηρημένη αναφορά και δείχνει την σχέση με τάξεις ατομικών οντοτήτων. Παράδειγμα: Γάτα (ως προσηγορικό όνομα)

Προσοχή! Να μην μπερδεύουμε! Ο πλανήτης Αφροδίτη ΑυγερινόςΑποσπερίτης 2 διαφορετικές σημασίες που έχουν την ίδια αναφορά!!!!

Σημασιολογικές σχέσεις ομωνυμία πολυσημία συνωνυμία αντωνυμία υπωνυμία αντιθετική κλιμακούμενη αναστρεπτική

ΟΜΩΝΥΜΙΑ: Νοημ.: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ/ΣΥΛΛΗΨΗ Ομιλ.: κάψα (ζέστη) / κάψα (σφαιρικό κάλυμμα) ΠΟΛΥΣΗΜΙΑ: Νοημ.: ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ Ομιλ.: πηγαίνω ΣΥΝΩΝΥΜΙΑ: Νοημ.: ΑΝΘΡΩΠΟΣ/ΑΤΟΜΟ Ομιλ.: τελειώνω/περατώνω ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ: ζωή/θάνατος (αντιθετική) καυτό/ζεστό/χλιαρό/δροσερό/ κρύο/παγωμένο (κλιμακούμενη) γονείς/τέκνα (αναστρεπτική) ΥΠΩΝΥΜΙΑ: βακτήρια, ιοί, μύκητες, φυτά, ζώα: υπώνυμα στα έμβια όντα (υπερώνυμο) Παραδείγματα

Σημασιολογική δομή σημασιολογικά πεδία σημασιακή δομή σήματα σημήματα

Σημασιολογικά πεδία: Παραδείγματα Τα νοήματα ΔΟΣΗ: ΜΗΤΕΡΑ ΔΩΡΟ εγώ-ΒΙΒΛΙΟ-ΔΟΣΗ-δεξιά /... εγώ-ΜΠΟΥΚΕΤΟ-ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ-ΔΟΣΗ-δεξιά /... εγώ-ΒΑΖΟ-ΔΟΣΗ-δεξιά κτλ. αλλά όχι: *ΜΗΤΕΡΑ ΔΩΡΟ εγώ-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-δεξιά Τα ρήματα βάδισης: Ο φίλος μου πηγαίνει/βαδίζει/περπατάει/τρέχει στον κήπο. αλλά όχι: *Ο φίλος μου κολυμπάει στον κήπο. ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ

Σημασιακή δομή: Παραδείγματα „έμβιο“ „ανθρώπινο“ „θηλυκό“ „ενήλικο“ Σ Η Μ Α Τ Α Σ Η Μ Η Μ Α „γυναίκα“

Σημασιολογικοί ρόλοι ποιητικό αίτιο (δράστης) μέσον/όργανο βιώνων αποδέκτης πάσχων θέμα (πράγμα) ερέθισμα προορισμός προέλευση (πηγή) τόπος

Λεξικογραφία από την μορφή στην σημασία από την σημασία στην μορφή συνδυασμός

Παραδείγματα λεξικών Από την μορφή στην σημασία: „Τί σημαίνει αυτό;“ (γενικά μονόγλωσσα λεξικά) Από την σημασία στην μορφή: „Πώς νοηματίζω/λέγω/ γράφω αυτό;“ (εικονογραφημένα λεξικά και εννοιολογικά λεξικά) Συνδυασμένος τρόπος (τεχνικά λεξικά, δίγλωσσα λεξικά)

Το πρόβλημα της λεξικογραφίας με παράδειγμα ένα „γενικό“ λεξικό της ελληνικής γλώσσας Το λεξιλόγιο είναι ένα ανοιχτό σύνολο. Υπάρχουν πολλές λέξεις που χρησιμοποιούνται μόνο σε ορισμένες περιστάσεις. Υπάρχουν εκατομμύρια ονομασίες για έμβια όντα, ουσίες, ορυκτά, ουράνια σώματα και τεχνικές έννοιες. Λοιπόν: Πίσω από την ετοιμασία ενός λεξικού κρύβονται πολλοί συμβιβασμοί, σιωπηρές αποδοχές και αυθαίρετες αποφάσεις...

Λεξικολογία και λεξικογραφία Η λεξικολογία είναι θεωρητική. Η λεξικολογία μελετά το λεξιλόγιο των γλωσσών και προτείνει τρόπους ανάλυσης και ερμηνείας του. Η λεξικογραφία είναι πρακτική. Η λεξικογραφία ασχολείται με την κατάστρωση και την διαμόρφωση των διαφόρων λεξικών, ανάλογα με τις ανάγκες και σύμφωνα με τα συμπεράσματα της λεξικολογίας.