To δίκαιο της αυτοκρατορίας

Leges & Plebiscita LEGES Ψηφίζονται από τις δύο λαϊκές συνελεύσεις των Ρωμαίων: Comitia curiata Comitia centuriata (κυρίως) PLEBISCITA Ψηφίζονται από τα concilia plebis Aπό το 287 π.Χ. είναι δεσμευτικά για όλους τους Ρωμαίους (όχι μόνο τους πληβείους, Lex Hortensia). Forum Romanum Curia

Νομοθετική διαδικασία Νομοθετική διαδικασία Την πρωτοβουλία για την θέσπιση νέου νόμου: άρχοντας με αρμοδιότητα σύγκλησης λαϊκής συνέλευσης. Πρόταση = rogatio Yποβάλλεται στη Σύγκλητο, όπου συζητείται. Το σχέδιο νόμου δημοσιοποιείται (promulgatio), για τρεις εβδομάδες. Οι πολίτες υποβάλλουν υποδείξεις στον προτείναντα. Τις υιοθετεί, τις αγνοεί ή αποσύρει το νόμο. Ο νόμος ψηφίζεται από τις λαϊκές συνελεύσεις (leges rogatae, leges latae). Tίθεται σε ισχύ αμέσως, εκτός αν προβλέπει άλλως (vacatio legis). Δημοσίευση νόμου, στο Forum Romanum.

Lex Praescriptio: προοίμιο Rogatio: κυρίως κείμενο Sanctio: κύρωση. Όνομα του άρχοντα που πρότεινε το νόμο, τόπος, χρόνος ψηφοφορίας. Rogatio: κυρίως κείμενο Sanctio: κύρωση. Lex perfecta: οι κατά παράβαση πράξεις είναι άκυρες Lex minus quam perfecta: οι κατά παράβαση πράξεις είναι έγκυρες, επιβάλλονται ποινές Lex imperfecta: η παράβαση δεν συνεπάγεται ακυρότητα ή χρηματική ποινή Ατελείς νόμοι: όταν το περιεχόμενο της πρότασης αποκλίνει από παλαιότερο έθιμο.

Έννοια του όρου lex Oι όροι μίας σύμβασης (Lex contractus) Το καταστατικό ιδιωτικού συλλόγου (lex collegii). Kανόνας δικαίου, νόμος. Κικέρων: η lex είναι μία μορφή συμφώνου που συνδέει τους πολίτες μεταξύ τους, εξασφαλίζοντας την εύρυθμη λειτουργία και ισχύ του κράτους. Παπινιανός: η lex είναι προϊόν ερωταποκρίσεως μεταξύ αρχόντων και ρωμαϊκού λαού. Capito: η lex εκφράζει τη λαϊκή βούληση πάνω σε μία πρόταση άρχοντα. Κλασικοί ρωμαίοι νομικοί: voluntas legis (βούληση του νόμου), όχι voluntas legislatoris (βούληση νομοθέτη)

Ρωμαϊκή ολιγονομία & mores maiorum. Ολιγονομία : χαρακτηριστικό του ιδιωτικού ρωμαϊκού δικαίου. Δεν ρυθμίζονται από νόμους: Η πατρική εξουσία (patria potestas) Η κυριότητα (dominium) Ο ενοχικός δεσμός (obligatio) Η κληρονομική διαδοχή (successio) Ρυθμίζονται από τα mores maiorum (πάτρια ήθη), που ανάγονται στους δημιουργούς του ρωμαϊκού κράτους (είδος εθιμικών κανόνων δικαίου).

Δωδεκάδελτος (lex duodecim tabularum) Ένα από τα παλαιότερα, εκτενέστερα και μακροβιότερα ρωμαϊκά νομοθετήματα. Θεωρείται η βάση του ρωμαϊκού δικαίου. Παραμένει σε ισχύ έως τον Ιουστιανιανό.

Αιτία Διαμάχη πατρικίων – πληβείων. Αυθαιρεσία αρχόντων λόγω της έλλειψης έγγραφων νόμων. Η γνώση του δικαίου αποτελούσε αποκλειστικό προνόμιο των ποντιφήκων. 455 π.Χ. πρόταση Δημάρχου (tribunus plebis) προς τη Σύγκλητο. Ανατίθεται σε τριμελή επιτροπή η μελέτη άλλων εννόμων τάξεων, Αθήνα (Σόλωνα) & Μεγάλης Ελλάδας. Άλλως, καταγραφή κανόνων εθιμικού και άγραφου δικαίου, εποχής βασιλείας, όταν οι Ρωμαίοι διαβιούσαν sine lege certa sine iure certo.

Decemviri legibus scribendis 451 π.Χ.: τα comitia centuriata ορίζουν δεκαμελή επιτροπή πατρικίων, στους οποίους ανατίθεται η σύνταξη του κώδικα. Decemviri = ασκούν και όλες τις λοιπές εξουσίες. Παύουν όλες οι άλλες αρχές της Ρώμης. Συντάσσουν δέκα πίνακες (Δέλτοι) με τις διατάξεις. Υπάρχουν ελλείψεις, ορίζεται νέα δεκαμελής επιτροπή, από πατρικίους και πληβείους, που συντάσσει δύο ακόμα Δέλτους. 10 + 2 = ΔΩΔΕΚΑΔΕΛΤΟΣ Δημοσιεύεται το 449/8 π.Χ. στο Forum Romanum.

Διατάξεις Ο Δωδεκάδελτος δεν έχει σωθεί ακέραιος. Γνωρίζουμε αρκετές διατάξεις από μεταγενέστερους συγγραφείς. Εισάγει την αρχή: ο νεώτερος νόμος καταργεί αυτοδικαίως τον παλαιότερο. Δικονομικές διατάξεις: προϋποθέσεις δίκης, κλήτευση, ομολογία, έκδοση απόφασης, εκτέλεση απόφασης. Οικογενειακό: προϋποθέσεις γάμου, διαζυγίου, γνησιότητα τέκνων, επιτροπεία, επιμέλεια, χειραφεσία (δεν ρυθμίζεται η patria potestas). Κληρονομικό: διαθήκη ως ιδιωτική δικαιοπραξία. Εμπράγματο: κυριότητα ακινήτων, μεταβίβασή της, παραγραφή. Ενοχικό: προσωπική εγγύηση για δάνειο, ενοχική δέσμευση (sponsio). Αδικήματα ιδιωτικά: κατά προσώπου, περιουσίας, και ποινές. Αδικήματα δημόσια: ανθρωποκτονία, εμπρησμός, ψευδομαρτυρία, μαγεία, απαγόρευση ταφής νεκρού μέσα σε πόλη, απαγόρευση νυχτερινών συναθροίσεων.

2 τελευταίες Δέλτοι Προϊόν διαπραγματεύσεων μεταξύ πατρικίων και πληβείων. Αναγνωρίζεται στους πληβείους το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Απαγορεύεται η εκτέλεση χωρίς δικαστική απόφαση. Δικαίωμα προσφυγής στην κρίση του λαού προσώπων που καταδικάσθηκαν σε θάνατο ή βαριές σωματικές ποινές (provocatio ad populum). O πάτρωνας (patronus) που δεν συνδράμει τον πελάτη του (cliens), απειλείται με αρές (κατάρες).

Σημασία Αποδέσμευση του δικαίου από τη θρησκεία και εκλαϊκευση του δικαίου. Δημιουργία ενός corpus διατάξεων που ρυθμίζουν πολλά ζητήματα. Έγγραφη κατοχύρωση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων τον πολιτών. Ο Ναός του Κρόνου (Saturn ), (498 π.Χ.), από τους παλαιότερους του Forum Fomanum. Δίπλα σε αυτόν υπάρχουν τα ερείπια της rostra, του βήματος των ρητόρων, επί του οποίου είχε αναρτηθεί ο Δωδεκάδελτος.

Lex Aquilia (Aκουίλιος νόμος) 3ος – 2ος αι. π.Χ. 3 κεφάλαια Αποτελεί τον πυρήνα του δικαίου των αδικοπραξιών.