Παγκοσμιοποίηση Παγκοσμιοποίηση

Ορισμός και πτυχές Η παγκοσμιοποίηση ορίζει το σύνολο των φαινομένων που προκύπτουν από το διαρκώς μεγαλύτερο άνοιγμα των οικονομιών σε εμπορεύματα και κεφάλαια από το εξωτερικό. Ωστόσο η παγκοσμιοποίηση δεν αποτελεί ένα φαινόμενο που αφορά αποκλειστικά την οικονομία αλλά είναι ένα πολύπτυχο φαινόμενο που έχει και πτυχές πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές.

Ιστορική πορεία ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας δεν αποτελεί πρόσφατο φαινόμενο. Από την Αναγέννηση το 15ο αιώνα η Ευρώπη βασίζει μέρος της ανάπτυξής της στις συναλλαγές με μακρινές περιοχές. Με τις ανακαλύψεις ουσιαστικά καταργήθηκαν τα σύνορα του κόσμου, κάτι που σε συνδυασμό με τη δίψα του ανθρώπου για γνώση και την καταδίωξη απέναντι στο άγνωστο οδήγησε εν τέλει στην ανακάλυψη της Αμερικής και της Αυστραλίας. Κατά συνέπεια, στα τέλη 15ου και 16ου αιώνα, το θαλάσσιο εμπόριο ανθίζει, ενθαρρυμένο από την ανακάλυψη της Αμερικής και την έντονη επιθυμία για άμεση αποικιακή εξάπλωση. Μάλιστα, παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης, Μ. Βρετανία και Γαλλία, οικονομικά και βιομηχανικά αναδυόμενες δυνάμεις, ελέγχουν περίπου το ¼ του παγκοσμίου εμπορίου.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Μετά τη λήξη της Γαλλικής Επανάστασης, κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, η οικονομία της υπερδύναμης πια Μ. Βρετανίας γνωρίζει βαθιές μεταλλάξεις λόγω της βιομηχανικής επανάστασης: εκμηχάνιση υφαντουργίας, εισαγωγή ατμομηχανής, κατασκευή σιδηροδρόμων κα. Σε αυτή τη φάση παραγωγικές δραστηριότητες προστατεύονται με την επιβολή των δασμών από τις κυβερνήσεις, όπως στη γεωργία, ιδίως για τα σιτηρά, οι εισαγωγές των οποίων υπόκεινται στους φόρους των Corn Laws( νόμοι για το σιτάρι). Στα μέσα του 19ου αιώνα ανθίζει πλήρως η εξαγωγή εμπορευμάτων και κεφαλαίων και η εποχή γενικότερα σημαδεύεται από ένα σημαντικό επίτευγμα: καταργούνται όλοι οι φραγμοί από το 1840 έως το 1913 από τη Μ. Βρετανία. Παράλληλα, το 1860 υπογράφεται νέα εμπορική συνθήκη μεταξύ Μ. Βρετανίας και Γαλλίας, η οποία καταργεί όλες τις απαγορεύσεις και εξαλείφει ή μειώνει τους δασμούς. Κάτι τέτοιο σηματοδοτεί την απελευθέρωση των συναλλαγών στον ευρωπαϊκό χώρο.

ΣΤΡΟΦΗ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Η πρώτη παγκόσμια σύγκρουση οδηγεί στην κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας στο εσωτερικό της Ευρώπης, και στο εξωτερικό, αφού εχθροπραξίες συμβαίνουν και στη θάλασσα. Αργότερα ξεσπά απροσδόκητα το η κρίση του 1929( κραχ). Συγκεκριμένα, την περίοδο του 1928-1932 η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή υποχωρεί κατά 26%, ενώ στις ΗΠΑ άγγιξε το 50%. Παράλληλα, η ανεργία φθάνει το 40% του ενεργειακού πληθυσμού παγκοσμίως. Οι κυβερνήσεις προβαίνουν σε υποτίμηση του εθνικού νομίσματος για να ενθαρρύνουν τις εξαγωγές, ενώ θέτουν φραγμούς στις εισαγωγές, για να προστατεύσουν την εγχώρια αγορά. Για παράδειγμα η Βρετανία επιτρέπει τη διακύμανση της λίρας από το 1931. Επιπλέον, τον προηγούμενο χρόνο, οι ΗΠΑ επιβάλλουν ενιαίο δασμό 40% για κάθε προϊόν και προκαλούνται κύματα προστατευτικών μέτρων στην Ευρώπη. Εντούτοις, η κατ’ όγκο πτώση του εμπορίου είναι μεγάλη, επομένως οι βιομηχανικές χώρες αναδιπλώνονται στις ζώνες επιρροής τους( Γαλλία=> Αποικιακή Αυτοκρατορία, Μ. Βρετανία=> Κοινοπολιτεία).

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Οι καταρρεύσεις αυτές ευνοούν την επικράτηση των φασιστικών καθεστώτων και ευθύνονται έμμεσα για το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για να μην επαναληφθεί, μετά το 1945, υιοθετούνται από τις κυβερνήσεις των δυτικών χωρών μακροοικονομικές πολιτικές εμπνευσμένες από τον κεϊνσιανισμό, δημιουργώντας πολυμερείς οργανισμούς, όπως τον ΟΗΕ. Επίσης, θεσπίζεται ένα νέο διεθνές νομισματικό σύστημα βασισμένο στη σταθερότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών και δημιουργείται έτσι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με αποστολή: 1)μέριμνα για ισοτιμία συναλλαγών, 2)οργάνωση επανόδου στη μετατρεψιμότητα νομισμάτων. * Κεϊνσιανισμος: Θεωρία εμπνευσμένη από το John-Maynard Canes. Αρνείται την αμιγώς φιλελεύθερη προσέγγιση, η οποία θεωρεί τις κρίσεις αναγκαίο κακό κι ως μόνη λύση προτείνεται η επάνοδος στην ευημερία, τόσο την οικονομική, όσο και την πολιτική. Κύριος πρωτεργάτης της ήτο ο Breton Woods.

ΕΝΔΟΞΗ ΤΡΙΑΚΟΝΤΑΕΤΙΑ( 1945-1975) Κατά τη συγκεκριμένη περίοδο, η παγκόσμια παραγωγή αυξάνεται συνεχώς και δυναμικά, το παγκόσμιο εμπόριο ανθίζει και οι παγκόσμιες οικονομίες ανοίγονται σταδιακά στα ξένα κεφάλαια (διεθνοποίηση κεφαλαίων). Πιο συγκεκριμένα: 1) Δομείται ενιαία ευρωπαϊκή αγορά λόγω φόβου για έξαρση του προστατευτισμού. 2) Παρατηρείται σε στρατηγικό επίπεδο συγχώνευση και εξαγορές κεφαλαίων. Παρ’ όλα αυτά κάνουν την εμφάνισή τους κατά τη δεκαετία του ’80 οι πρώτες οικονομικές πληγές των αγορών, με κυριότερο σύμπτωμα τις πηγές αστάθειας.

Οικονομία Η οικονομική παγκοσμιοποίηση έχει ως κεντρική ιδέα την δημιουργία μιας παγκόσμιας οικονομικής ζώνης και αγοράς όπου τα προϊόντα θα κινούνται ελεύθερα, με λίγα λόγια στόχος της είναι η γένεση ενός ενιαίου οικονομικού κόσμου . Έτσι η οικονομία έχει αλλάξει πρόσωπο και έχει περιέλθει σε ένα πιο διευρυμένο πεδίο δράσης. Τα νομίσματα, το χρηματιστήριο, οι αγορές γενικότερα επηρεάζονται όχι μόνο από τις τοπικές αλλαγές αλλά και τις παγκόσμιες. Θεωρείται επίσης σύγχρονη τάση, αλλά η εμφάνισή της χρονολογείται από το 1990.

Οι απόψεις για το κατά πόσο ωφελήθηκε η παγκόσμια οικονομία από τις τελευταίες αλλαγές διίστανται. Από την μία πλευρά οι οικονομίες των διάφορων χώρων μπορούν να θεωρηθούν αλληλοεξαρτώμενες, και έτσι σε περίπτωση κατάρρευσης μίας εκ των μεγάλων οικονομιών θα συμπαρασυρθούν και οι υπόλοιπες με αποτέλεσμα τελικά την κατάρρευση όλων των οικονομιών του πλανήτη. Από την άλλη όμως η ελευθερία αυτή προσφέρει ευκινησία στον κάθε επιχειρηματία και μεγαλύτερη οικονομική επιτυχία.

Παρ’ όλα αυτά, το φαινόμενο κατηγορείται για αρκετά κοινωνικά προβλήματα όπως αυτό της ανεργίας αφού μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μη αντέχοντας τον ανταγωνισμό καταρρέουν. Ακόμη η συνεχής επιθυμία για αύξηση του πλούτου παραμελεί τον ίδιο τον άνθρωπο και την κοινωνική συνοχή και μετατρέπει την κοινωνία σε κερδοσκοπική οδηγώντας σε κοινωνικοοικονομικές κρίσεις.

Πολλές οικονομίες <<έπεσαν θύματα>> του ανοίγματος των αγορών, όπως συνέβη στο Μεξικό το 1994 ή στην Ασία το 1997, στην Αργεντινή το 1991 και η χειρότερη στην Αμερική το 2007.

Πολιτική και Διεθνείς Οργανισμοί Με την παγκοσμιοποίηση υποβαθμίζεται και αποδυναμώνεται η αυτονομία των κρατών. Πράγματι στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης ισχυροποιούνται οι Διεθνείς Οργανισμοί και συντελούνται υπερεθνικές ολοκληρώσεις, δηλαδή ο σχηματισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, του Συμφώνου του Ειρηνικού κτλ έχει ως συνέπεια την σταδιακή αφαίρεση αρμοδιοτήτων από το έθνος- κράτος.

Ευρωπαϊκή Ένωση Η ευρωπαϊκή ένωση είναι μια συνομοσπονδία 27 κρατών. Θεωρείται ως η ισχυρότερη ένωση κρατών μέχρι σήμερα στην παγκόσμια ιστορία με οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιεχόμενο. Αποτελεί μια ενιαία αγορά με κοινή εμπορική πολιτική, κοινή αγροτική και αλιευτική πολιτική καθώς και περιφερειακή πολιτική για να βοηθήσει τις φτωχότερες περιφέρειες.

Οι Υποστηρικτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξή της εξασφαλίζει την ειρήνη, τη δημοκρατία και την ευημερία για τα κράτη μέλη της. Οι πόλεμοι, που ήταν μόνιμο στοιχείο της ιστορίας της Δυτικής Ευρώπης έχουν εκλείψει από τότε που δημιουργήθηκε η τότε ΕΟΚ.

G20/ G8 G8 : αποτελεί μια ομάδα 8 χωρών που θεωρητικά χαρακτηρίζονται ως οι περισσότερο βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου κι όχι οι πλουσιότερες. Oι χώρες αυτές είναι : οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ρωσία, η Γερμανία, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Θέματα που κυριαρχούν στις διάφορες συσκέψεις του G8 είναι κυρίως τα διεθνή προβλήματα και εξελίξεις, χωρίς βέβαια να λείπουν και τα πολιτικά ζητήματα.

G20 :Η G20 συνιστά ένα ανεπίσημο φόρουμ με σκοπό τον ανοικτό και εποικοδομητικό διάλογο μεταξύ των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών σε μια σειρά ζητημάτων που σχετίζονται με την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα. Χώρες μέλη της είναι: η Αργεντινή, η Αυστραλία, η Βραζιλία, ο Καναδάς, η Κίνα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ινδία, η Ινδονησία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, το Μεξικό, η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία, η νότια Αφρική, η νότια Κορέα, η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η ανάδειξη της G20 σε κύριο διεθνές φόρουμ, έπειτα από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, αποσκοπεί στην διαχείριση της παγκόσμιας οικονομίας και αναγνωρίζει την αναγκαιότητα της συμμετοχής των αναπτυσσόμενων χωρών στις μελλοντικές αποφάσεις για την διεθνή οικονομία, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί και ως μια ένδειξη για τη συνεργασία Βορρά-Νότου

και

Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Με την συμφωνία ίδρυσης του ΔΝΤ έγινε προσπάθεια να υπάρξει στο σύστημα επαρκής ευελιξία, ώστε οι χώρες να έχουν τη δυνατότητα να επιτύχουν με ομαλό τρόπο το στόχο της εξωτερικής ισορροπίας χωρίς να θυσιάζουν τους εσωτερικούς τους στόχους ή τις σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Έτσι το ΔΝΤ παρείχε χρηματοδοτικές διευκολύνσεις στις χώρες που είχαν ελλείμματα και επέτρεπε την αναπροσαρμογή των ισοτιμιών στις περιπτώσεις «θεμελιώδους ανισορροπίας».

Ωστόσο αρκετοί είναι αυτοί που δικαιολογημένα κατακρίνουν τον τρόπο με τον οποίο ΔΝΤ διαχειρίζεται τις οικονομικές κρίσεις στις αναδυόμενες και μη. Το ΔΝΤ προτείνει λύσεις κλασικές αλλά ξεπερασμένες και μη προσαρμοσμένες στις ανάγκες των χωρών. Ακόμα δεν λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις που θα είχαν για τους κατοίκους των χωρών, στις οποίες επρόκειτο να τις εφαρμόσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί φυσικά και η χώρα μας.

Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας & Ανάπτυξης Ο ΟΟΣΑ απαρτίζεται από τις 30 περισσότερο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου με σημαντική επιρροή στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι. Οι χώρες αυτές έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, όπως σεβασμός στις αρχές της δημοκρατικής διακυβέρνησης και στις αρχές της οικονομίας της αγοράς.

Ο οργανισμός παρέχει ένα περιβάλλον όπου: οι κυβερνήσεις μπορούν να συγκρίνουν εφαρμογές πολιτική να βρουν απαντήσεις στα κοινά προβλήματα να προσδιορίσουν τις καλές πρακτικές να συντονίσουν τις εσωτερικές και διεθνείς πολιτικές. Παράλληλα ο ΟΟΣΑ έχει προετοιμάσει το έδαφος για τις διμερείς φορολογικές συνθήκες σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ άλλων πεδίων, ο ΟΟΣΑ έχει έναν ρόλο στο συντονισμό της διεθνούς δράσης κατά της δωροδοκίας και της διαφθοράς.

Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) συστάθηκε το 1995, ύστερα από ένα μαραθώνιο διαπραγματεύσεων που διεξήχθη μεταξύ διαφόρων κρατών κατά την περίοδο 1986-1994. Ο ΠΟΕ είναι η συνέχεια και εξέλιξη της παλαιότερης Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (GATT) η οποία αποτελούσε μία δέσμη κανόνων παγκόσμιας ισχύος και καθόριζε το πλαίσιο διεξαγωγής του εμπορίου αγαθών. Την περίοδο που διεξάγονταν οι διαπραγματεύσεις για τη σύσταση του ΠΟΕ, η GATT ήδη μετρούσε 50 χρόνια ζωής.

Ο ΠΟΕ είναι ουσιαστικά ένα άλλο όνομα για αυτό που γνωρίζουμε σαν “πολυμερές σύστημα εμπορίου”, δεδομένου ότι καθορίζει το νομικό πλαίσιο που διέπει τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ κρατών. Τη στιγμή αυτή,o ΠΟΕ αριθμεί 146 κράτη-μέλη. Ο ΠΟΕ θεμελιώθηκε πάνω σε μία σειρά συμφωνιών. Ενσωματώνει την παλαιά GATT, καλύπτοντας ταυτόχρονα ένα πολύ ευρύτερο πεδίο. Ενώ η GATT εστίαζε αποκλειστικά την προσοχή της στο εμπόριο αγαθών, ο ΠΟΕ θέτει κανόνες για πολλούς άλλους τομείς όπως η αγορά υπηρεσιών, η γεωργία και η υφαντουργία.

Ο ΠΟΕ έχει καταστεί πολύ ισχυρός εξαιτίας και του γεγονότος ότι διαθέτει ένα σύστημα διακανονισμών διαιτησίας. Αυτοί είναι νομικά δεσμευτικοί και επιτρέπουν σε μία χώρα να επιβάλει τεράστιες οικονομικές κυρώσεις σε μία άλλη, σε περίπτωση που αποδειχθεί ότι η δεύτερη έχει παραβιάσει κάποιον κανόνα του ΠΟΕ.

Παγκόσμια Τράπεζα Τέλος, ο όμιλος της Παγκόσμιας Τράπεζας περιλαμβάνει 5 οργανισμούς. Η Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΔΤΑΑ), υποστηρίζει την ανάπτυξη με δάνεια, εγγυήσεις και δωρεάν υπηρεσίες, ιδίως παροχή συμβουλών. Οι χώρες μέλη (184) είναι οι κάτοχοι του κεφαλαίου της Τράπεζας. Η IDA (Διεθνής Εταιρία Ανάπτυξης) χορηγεί άτοκα δάνεια στις απορότερες χώρες. Η SFI/IFC (Διεθνής Εταιρεία Χρηματοδοτήσεων) οργανώνει χρηματοδοτήσεις σε συνεργασία με άλλους επενδυτές.

H AMGI/MIGA (Υπηρεσία Εγγύησης Πολυμερών Επενδύσεων) εξασφαλίζει τους ξένους επενδυτές που χρηματοδοτούν προγράμματα σε αναπτυσσόμενες χώρες. Το ICSID(Διεθνές Κέντρο για τη Διευθέτηση Επενδυτικών Διαφορών) οργανώνει το συμβιβασμό και την διαιτησία, αν χρειαστεί, μεταξύ των επενδυτών και των κρατών.

Μ.Μ.Ε Η παγκοσμιοποίηση αφορά φυσικά και τα ΜΜΕ (ιδιαίτερα την τηλεόραση), τα οποία, μετά την «απελευθέρωση» τους από τον κρατικό έλεγχο, έπεσαν στον ακόμη χειρότερο έλεγχο της αγοράς, με αναπόφευκτη συνέπεια την πελώρια συγκέντρωση τους στα χέρια ολιγάριθμων επιχειρήσεων-μαμούθ, με δέκα ,για παράδειγμα, επιχειρήσεις να ελέγχουν την Αμερικανική βιομηχανία ειδήσεων. Αλλά, και αυτό θεωρείται μια ακόμη «παράπλευρη απώλεια» της παγκοσμιοποίησης!

Πως το παγκόσμιο γίνεται τοπικό Τα Μ.Μ.Ε. και ειδικότερα η τηλεόραση έχουν εκμηδενίσει τις αποστάσεις και φέρνουν εικόνες και γεγονότα που συμβαίνουν στον πλανήτη σαν να συνέβησαν δίπλα μας. Η παγκοσμιοποίηση οδηγεί σε μία ριζική αναδιάταξη του χρόνου και του χώρου στην κοινωνική ζωή-αυτό που ο Γκίντενς αποκαλεί αποστασιοποίηση του χώρου και του χρόνου. Ο ίδιος αναφέρει πως τα παγκόσμια επικοινωνιακά δίκτυα και σύνθετα συστήματα παραγωγής και ανταλλαγής πληροφοριών ελαχιστοποιούν τον έλεγχο των τοπικών συνθηκών στη ζωή του ανθρώπου. Παρατηρούμε λοιπόν μια παγκοσμιοποίηση στην επικοινωνία η οποία οδηγεί σύμφωνα με τη Σρέμπερνυ- Μοχάμμαντι,ώστε το παγκόσμιο να γίνεται τοπικό και το τοπικό παγκόσμιο, καθώς και σε αναδιαπραγματεύσεις ταυτότητας.

Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι επιλεγμένοι αναλυτές στους οποίους τα κανάλια (ιδιωτικά και δημόσια) παραχωρούν εκπομπές ενημέρωσης, συζήτησης ιδεών κ.λπ. Το γεγονός ότι οι παρουσιαστές των εκπομπών αυτών (συχνά αυτοπροβαλλόμενοι «διανοούμενοι»), καθώς και οι προσκεκλημένοι τους, είναι υποτίθεται ελεύθεροι να εκφράζουν την γνώμη τους δεν αλλάζει φυσικά τον χαρακτήρα των εκπομπών αυτών ως ιδεολογικών οργάνων της Νέας Τάξης, έστω και αν προσκαλούν ακόμη και αναλυτές της αντισυστημικής Αριστεράς (για να τηρούνται και τα προσχήματα «αντικειμενικότητας»), φροντίζοντας όμως πάντα ν' αποτελούν την έσχατη μειοψηφία των μετεχόντων.

Αρκεί δηλαδή τα κανάλια να επιλέγουν «σωστά σκεπτόμενους» παρουσιαστές για να εξασφαλίζεται ο ρόλος των εκπομπών αυτών ως ιδεολογικών οργάνων της ΝΔΤ. Γι' αυτό και κατά κανόνα οι παρουσιαστές αυτοί δεν θέτουν θέμα αμφισβήτησης του ίδιου του συστήματος της οικονομίας της αγοράς και του πολιτικού της συμπληρώματος. Έτσι, ο «λόγος» έχει υποτίθεται και τον «αντίλογο» του, που απλώς αμφισβητεί βέβαια κάποιες συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και ποτέ το ίδιο το σύστημα που την αναπαράγει…

Μαρία Κακαβά Μαρία Διαμαντή Βαρδιάννα Ταυλαρίδου Στέφανος Νικολαϊδης 2011-2012