Ο ΘΕΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Εαρινό Τετράμηνο 2006

Μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό; Κυριακή, 22 Ιανουαρίου 2006 Μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό;

Η κρισιμότητα του ερωτήματος Το ερώτημα αυτό είναι από τα πιο θεμελιώδη που μπορούν να τεθούν. Διότι ο πρωταρχικός σκοπός του ανθρώπου σύμφωνα με τον χριστιανισμό είναι ακριβώς η γνώση του Θεού.

Η άποψη του αγνωστικισμού Τους τελευταίους αιώνες στη φιλοσοφία, ιδιαίτερα από τον Καντ (1724-1804) και εξής, έχει θριαμβεύσει ο αγνωστικισμός: δηλαδή η άποψη ότι, αν υπάρχει Θεός, δεν μπορούμε να τον γνωρίσουμε. Ο Θεός, με άλλα λόγια, είναι ακατάληπτος.

Αρχές του αγνωστικισμού Α. Η ανθρώπινη γνώση είναι σχετική: ο άνθρωπος είναι μέτρο όλων των πραγμάτων. Β. Δεν μπορούμε να επεξεργαστούμε νοητικά παρά μόνο ό,τι εμπίπτει στις αισθήσεις μας. Γ. Ο Θεός, όντας άπειρος, δεν μπορεί να είναι προσωπικός. Δ. Γνώση του απόλυτου (Θεού) είναι αδύνατη.

Η χριστιανική απάντηση στον αγνωστικισμό Η χριστιανική απάντηση στον αγνωστικισμό Από τη μια πλευρά υπάρχει δίκιο στον αγνωστικισμό. Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό πλήρως. Είναι ακατάληπτος. Από την άλλη πλευρά υπάρχει λάθος στον αγνωστικισμό. Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό πλήρως, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τον γνωρίσουμε εν μέρει αληθινά.

Το ακατάληπτον του Θεού για τον χριστιανισμό Το ακατάληπτον του Θεού για τον χριστιανισμό Ο Θεός είναι εντελώς ξεχωριστός, διαφορετικός και εξυψωμένος πάνω από κάθε δημιούργημά του. Είναι άπειρος και γι’ αυτό είναι άφατος, άρρητος, ασύλληπτος, ακατάληπτος. Δεν μπορεί να γνωσθεί πλήρως από τα δημιουργήματά του.

«Μέγας ο Κύριος και αξιΰμνητος σφόδρα, και η μεγαλωσύνη αυτού ανεξιχνίαστος.» Ψαλμ. ρμε’ 3

«… ο μακάριος και μόνος Δεσπότης, ο Βασιλεύς των βασιλευόντων, και Κύριος των κυριευόντων, όστις μόνος έχει την αθανασίαν, κατοικών φως απρόσιτον, τον οποίον ουδείς των ανθρώπων είδεν, ουδέ δύναται να ίδη …» Α’ Τιμ. ς’ 15-16

«Ω βάθος πλούτου και σοφίας και γνώσεως του Θεού «Ω βάθος πλούτου και σοφίας και γνώσεως του Θεού! Πόσον ανεξερεύνητοι είναι αι κρίσεις αυτού, και ανεξιχνίαστοι αι οδοί αυτού! Διότι τις εγνώρισε τον νουν του Κυρίου; ή τις έγινε σύμβουλος αυτού;» Ρωμ. ια’ 33-34

Είναι υψωμένος πάνω από κάθε αλλαγή «… εις τον οποίον δεν υπάρχει αλλοίωσις ή σκιά μεταβολής.» Ιακ. α’ 18. τον χρόνο «… είμαι ζων εις του αιώνας των αιώνων…» Αποκ. α’ 18 τον χώρο «… δεν είναι μακράν από ενός εκάστου ημών, διότι εν αυτώ ζώμεν και κινούμεθα και υπάρχομεν.» Πράξεις ιζ’ 27-28

Αποφατική θεολογία Το ακατάληπτον του Θεού έχει ως βάση η λεγόμενη αποφατική (αρνητική) θεολογία: Μπορούμε να πούμε τι ο Θεός δεν είναι Αδυνατούμε να πούμε τι ο Θεός είναι. Κανένα όνομα δεν μπορεί να τον περιγράψει. Η καταφατική θεολογία έχει ως σκοπό να περιγράψει τον Θεό, αλλά πάντοτε στο πλαίσιο της πεπερασμένης μας γλώσσας και νόησης.

Η πατερική θεολογία είναι έντονα αποφατική Η πατερική θεολογία είναι έντονα αποφατική Ιουστίνος ο Μάρτυς Ειρηναίος Κλήμης Αλεξανδρείας Αθανάσιος Ωριγένης Ευσέβιος Αυγουστίνος Ιωάννης Δαμασκηνός

«Άπειρον ουν το θείον και ακατάληπτον· και τούτο μόνον αυτού καταληπτόν, η απειρία και ακαταληψία…» Ιωάννης Δαμασκηνός

Η δυτική σχολαστική φιλοσοφία του Μεσαίωνα … επέμεινε στο ακατάληπτον της ουσίας του Θεού Ο Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274) μιλά για τρεις τρόπους με τους οποίους μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό. Άμεση όραση του Θεού (υπερφυσική χάρη) Γνώση του Θεού διά της πίστεως Γνώση του Θεού διά της λογικής Ισχυρίζεται, ωστόσο, πως με κανέναν από αυτούς τους τρεις τρόπους δεν μπορούμε να συλλάβουμε πλήρως τον Θεό.

δίδαξαν το ακατάληπτον Οι Μεταρρυθμιστές δίδαξαν το ακατάληπτον του Θεού

Η γερμανική μεταρρύθμιση (λουθηρανική θεολογία) Η γερμανική μεταρρύθμιση (λουθηρανική θεολογία) Ο Λούθηρος διέκρινε στον Θεό την κρυμμένη (deus absconditus) και την αποκαλυμμένη πλευρά. Δίδαξε ότι εν Χριστώ δεν αποκαλύφθηκε πλήρως η ουσία του Θεού. Η κρυμμένη πλευρά του Θεού δεν μπορεί να γίνει γνωστή, είναι απρόσιτη. Στη συνέχεια οι Λουθηρανοί θεολόγοι, μολονότι δεν επέμειναν τόσο αυστηρά σε αυτή τη διάκριση, συνέχισαν να ομολογούν ότι είναι αδύνατο να δοθεί ορισμός ή όνομα που να μπορεί να περιγράψει τον Θεό.

Η ελβετική Μεταρρύθμιση (αναμορφωμένη θεολογία) Διακρίνει πολύ αυστηρά οτιδήποτε αναφέρεται στον Θεό από οτιδήποτε αναφέρεται στα δημιουργήματά του. Τυπικές φράσεις σχεδόν σε όλους τους θεολόγους: «Το πεπερασμένο δεν μπορεί να συλλάβει το άπειρον.» «Ο Θεός δεν μπορεί να ορισθεί. Δεν έχει όνομα.» Καλβίνος: θεώρησε ματαιοπονία να εξετάσει κανείς την ουσία του Θεού. Αρκεί σε μας να γνωρίσουμε τον χαρακτήρα του και τι ταιριάζει στη φύση του. Polanus: Οι ιδιότητες του Θεού (και τα ονόματα) που του αποδίδονται στη Γραφή δεν εξηγούν τη φύση και την ουσία του.

Στη συνέχεια ωστόσο σε ευαγγελικούς κύκλους … Το δόγμα του ακαταλήπτου του Θεού έχασε τη σπουδαιότητά του και διδασκόταν τυπικά χωρίς να αναπτύσσεται στις συνέπειές του. Δόθηκε έμφαση στην απλότητα και … η συζήτηση για το ποιος είναι ο Θεός και αν μπορούμε να τον γνωρίσουμε συρρικνώθηκε στο να γνωρίσουμε το θέλημά του (Αρμινιανισμός). Θεωρήθηκε ότι η λατρεία του Θεού είναι αναγκαιότερη από τη γνώση του.

Στη χώρα μας η Ορθόδοξη Θεολογία Δίνει μεγάλη σημασία στην αποφατική θεολογία και στην αδυναμία του ανθρώπινου νου να ορίσει τον Θεό.

Συνέπειες του δόγματος του ακαταλήπτου του Θεού Το δόγμα αυτό πρέπει να μας οδηγεί να πλησιάζουμε τον Θεό πάντοτε με σεβασμό, δέος και ευλάβεια. Υπάρχει απόσταση ανάμεσα στον Θεό και σε εμάς … «Ο Θεός είναι εν τω ουρανώ, συ δε επί της γης· όθεν οι λόγοι σου ας είναι ολίγοι.» Εκκλησιαστής ε’ 2

Ωστόσο … Η παραδοχή του ακατάληπτου του Θεού είναι μόνον η μια πλευρά του ζητήματος. Η άλλη πλευρά της χριστιανικής πίστης είναι η δυνατότητα αληθινής, αν και όχι πλήρους, γνώσης του Θεού.

Ανασκευή του αγνωστικισμού στο σημείο αυτό Αν και, όπως είπαμε, υπάρχει αλήθεια στον αγνωστικισμό: ότι δεν μπορούμε να συλλάβουμε πλήρως τον Θεό, ότι περιοριζόμαστε να γνωρίζουμε μόνο ό,τι εμπίπτει στην εμπειρία μας κ.λπ. η χριστιανική πίστη διακηρύττει ότι ο Θεός έχει αποκαλυφθεί και έχει εισέλθει στον χώρο της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο αγνωστικισμός, φαίνεται ότι αρνείται στον Θεό τη δυνατότητα ο ίδιος να αποκαλύπτεται στα πεπερασμένα δημιουργήματά του. Αυτό όμως δεν ευσταθεί. Μπορούμε, συνεπώς, ακριβώς εξαιτίας της θείας αποκάλυψης να έχουμε αληθινή, αν και ατελή γνώση του Θεού, ανάλογη με τη φύση των πεπερασμένων δημιουργημάτων του.

Ο Θεός αποκαλύπτεται κατ’ αρχήν στη φύση (Γενική Αποκάλυψη). Ο Θεός αποκαλύπτεται κατ’ αρχήν στη φύση (Γενική Αποκάλυψη). Εξαιτίας της αποκάλυψης του Θεού μάλιστα όλοι οι λαοί επάνω στη γη έχουν μια κάποια γνώση του Θεού. «… ό,τι δύναται να γνωρισθή περί Θεού, είναι φανερόν εν αυτοίς· διότι ο Θεός εφανέρωσε τούτο προς αυτούς. Επειδή τα αόρατα αυτού βλέπονται φανερώς από κτίσεως κόσμου νούμενα διά των ποιημάτων, ή τε αυτού αΐδιος δύναμις και η θειότης, ώστε αυτοί είναι αναπολόγητοι.» Ρωμαίους α’ 19-20.

Κάποιοι φιλόσοφοι απέδωσαν αυτή την καθολική γνώση του Θεού σε έμφυτες ιδέες. Κάποιοι (Κικέρων, Ντεκάρτ) μιλούν για έμφυτες ιδέες που έχουν όλοι οι άνθρωποι για την ύπαρξη του Θεού. Η χριστιανική θεολογία αρνείται τις έμφυτες περί Θεού ιδέες, επειδή η άποψη αυτή οδηγεί στον ορθολογισμό ή στον μυστικισμό, αφού παρουσιάζει τον άνθρωπο πολύ ανεξάρτητο από την αποκάλυψη του Θεού στον εξωτερικό κόσμο. Και είναι αντίθετη με τη Βίβλο, καθώς μειώνει τη σημασία του σώματος και των αισθητηρίων οργάνων του αλλά και του υλικού σύμπαντος. Η ψυχή, λοιπόν, δεν έχει άμεση όραση του Θεού, αλλά οδηγείται στη γνώση του Θεού μέσω της φύσης και της Βίβλου.

Αντί για έμφυτες ιδέες … Η αναμορφωμένη θεολογία μιλά για τον «σπόρο» της αναζήτησης του Θεού, που ο Θεός φυτεύει σε κάθε άνθρωπο. Ο σπόρος όμως χρειάζεται την αποκάλυψη του Θεού στον εξωτερικό κόσμο, στη φύση, για να φυτρώσει.

Ο Θεός όμως έχει δώσει και Ειδική Αποκάλυψη Θεοφάνειες Απ’ ευθείας επικοινωνία Αποκορύφωση στο πρόσωπο του Χριστού Η Βίβλος Θαύματα

Ο Θεός μπορεί να γνωσθεί αληθινά εν Χριστώ διά της πίστεως «Εξεύρομεν δε ότι ο Υιός του Θεού ήλθε, και έδωκεν εις ημάς νόησιν, διά να γνωρίζομεν τον αληθινόν. Και είμεθα εν τω αληθινώ, εν τω Υιώ αυτού Ιησού Χριστώ» Α’ Ιωάν. ε’ 20

«Αύτη είναι η αιώνιος ζωή, το να γνωρίζωσιν σε τον μόνον αληθινόν Θεόν, και τον οποίον απέστειλας Ιησούν Χριστόν.» Ιωάν. ιζ’ 3

Ο Θεός γνωρίζεται βιωματικά διά του Χριστού εν Αγίω Πνεύματι «… τα του Θεού ουδείς γινώσκει, ειμή το Πνεύμα του Θεού. Αλλ’ ημείς δεν ελάβομεν το πνεύμα του κόσμου, αλλά το Πνεύμα το εκ του Θεού …» Α’ Κορ. β’ 11-12. «… Ελάβετε Πνεύμα υιοθεσίας διά του οποίου κράζομεν Αββά ο Πατήρ.» Ρωμ. η’ 15 «Γράφω προς εσάς παιδία, διότι εγνωρίσατε τον Πατέρα.» Α’ Ιωάν. β’ 13

Έτσι … «… η γη θέλει είσθαι πλήρης της γνώσεως του Κυρίου, καθώς τα ύδατα σκεπάζουσι την θάλασσαν.» Ησαΐας ια’ 9

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Ο ΘΕΟΣ είναι ΑΠΕΙΡΟΣ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΛΗΠΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ Δέος και σεβασμός Απόσταση (Θεός μακρόθεν) ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ Μπορεί να γνωρισθεί εν Χριστώ ως Πατέρας Εγγύτητα – οικειότητα (Θεός εγγύθεν)

Βιβλιογραφία Η. Βavinck, The Doctrine of God (1951) L. Berkhof, Θέλετε γνωρίσει την αλήθειαν Grudem, Systematic Theology Κάλιστος Ware, Η Ορθόδοξη Εκκλησία (Εκδ. Ακρίτας 1996) σελ. 108-110

Προσευχή και περισυλλογή Δοξολογία στον Θεό για αυτό που είναι Είναι προσωπικός Θεός και εν Χριστώ μπορούμε να τον γνωρίσουμε ως Πατέρα μας. Είναι άπειρος Θεός, ακατάληπτος και ολότελα διαφορετικός από εμάς.