6. Κοινωνία και οικονομία

α. Η οικονομία (6ος-9ος αι.) Β΄ μισό 6ου αι.: δημογραφική και οικονομική κρίση Επιδημίες Φυσικές καταστροφές μείωση πληθυσμού Απώλειες από τους πολέμους Εχθρικές εισβολές οικονομική κρίση Ωστόσο, δεκάδες πόλεις επιβίωσαν. Πολλές (π.χ. Έφεσος, Νίκαια) συνέχισαν να ακμάζουν ως κέντρα εμπορίου και βιοτεχνίας

Συνέπειες Οι αστικές δραστηριότητες περιορίζονται. Το εξωτερικό εμπόριο φθίνει συνεχώς: - Στην Ανατολή, οι Άραβες ελέγχουν πια τους χερσαίους δρόμους του εμπορίου, τα λιμάνια και τα εμπορικά κέντρα Συρίας και Αιγύπτου. Βέβαια, - σε περιόδους ανακωχής, το αραβοβυζαντινό εμπόριο αναβιώνει. - Οι Βυζαντινοί υποχρεώνονται να μοιράζονται τα κέρδη τους με τους Άραβες, στους οποίους καταβάλλουν τελωνειακούς δασμούς. - Στη Δύση, Το εμπόριο μειώνεται στο ελάχιστο. Δεν διακόπτεται εντελώς η επικοινωνία. Οι θαλάσσιες επικοινωνίες παραμένουν εξαιρετικά επικίνδυνες εξαιτίας της δράσης των πειρατών.

Τέλη 8ου – αρχές 9ου αι.: ανάκαμψη Ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας αυξάνεται  φθάνει περίπου τα 11 εκατομμύρια. Το εμπόριο και η οικονομία αρχίζουν να ανακάμπτουν. Ο Νικηφόρος Α΄ παίρνει τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα (κακώσεις κατά τους αντιπάλους του και τον χρονογράφο Θεοφάνη).

Κακώσεις: Ακύρωση των φοροαπαλλαγών που είχε θεσπίσει η αυτοκράτειρα Ειρήνη και εγγραφή των πολιτών στους φορολογικούς καταλόγους. Επιβολή του καπνικού φόρου (για κάθε εστία που καπνίζει, δηλ. για κάθε νοικοκυριό) στους παροίκους (=εξαρτημένους γεωργούς) των μονών και των ναών, καθώς και στα πολυάριθμα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Καθιέρωση της συλλογικής ευθύνης της κοινότητας για την καταβολή των φόρων. Απαγόρευση της τοκογλυφίας. Δημιουργία κλήρων για τους ναύτες στρατιώτες της Μ. Ασίας. Υποχρέωση των πλούσιων ναυκλήρων (=πλοιοκτητών) της Κωνσταντινούπολης να δανειστούν από το κράτος με υψηλό επιτόκιο. [Σκοπός του μέτρου: η ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας.]

β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισμοί Η έντονη κοινωνική παρουσία του στρατού. Εκδηλώνεται κατά την περίοδο κρίσης από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι.

Εκφράζεται: με την εμφάνιση των οικογενειακών επωνύμων → προσδιορίζουν σχεδόν αποκλειστικά στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες, με την οικοδόμηση πολλών οχυρών κάστρων σε δυσπρόσιτες περιοχές → αντικαθιστούν τις πόλεις που παρακμάζουν, με τη βαθμιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων (= ένδειξη εδραίωσης της βυζαντινής κυριαρχίας) με: τη διχοτόμηση παλαιότερων μεγάλων θεμάτων (Μ. Ασία), τη δημιουργία νέων (Βαλκανική), τη δημιουργία ναυτικών θεμάτων. Με αυτά η αυτοκρατορία θωράκισε τις παράλιες περιοχές, αλλού σε μικρότερο και αλλού σε μεγαλύτερο βάθος.

Εποικιστική πολιτική Στις ευρωπαϊκές επαρχίες: είχαν εγκατασταθεί πολλοί σλαβικοί πληθυσμοί → πρόβλημα για την αυτοκρατορία! → Το Βυζαντινό κράτος εφάρμοσε μια συγκροτημένη εποικιστική πολιτική: - πολλοί Σλάβοι μεταφέρθηκαν από τις σκλαβηνίες των Βαλκανίων σε περιοχές της Μ. Ασίας. - Και αντίστροφα, πολλοί μικρασιατικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στις σκλαβηνίες της Θράκης, της Μακεδονίας, της Ν. Ελλάδας. Από τα τέλη του 8ου αι. οι Σλάβοι άρχισαν : - να ενσωματώνονται στη βυζαντινή κοινωνία και - σταδιακά να αφομοιώνονται.

γ. Το κίνημα του Θωμά του Σλάβου Εκδηλώθηκε το 821 στη Μικρά Ασία. Ο Θωμάς: - στέφθηκε αυτοκράτορας από τον πατριάρχη Αντιοχείας. - Εμφανίστηκε ως εικονόφιλος και προστάτης των φτωχών: τους υποσχέθηκε απαλλαγή από τη φορολογία. Η αναταραχή μεταδόθηκε στις πόλεις και στο στρατό. Από τα έξι μικρασιατικά θέματα, μόνο δύο έμειναν πιστά στον αυτοκράτορα Μιχαήλ. Με τη σύμπραξη του ναυτικού θέματος των Κιβυρραιωτών, πέρασε στην Ευρώπη και πολιόρκησε την πρωτεύουσα.

Αιτίες της αποτυχίας του: Το απόρθητο των τειχών της Βασιλεύουσας. Οι λιποταξίες των πληρωμάτων του. Η βαριά ήττα του στόλου του μπροστά στην Κωνσταντινούπολη (φθινόπωρο 822). Η επίθεση που δέχθηκε από τους Βουλγάρους (είχε συμμαχήσει μαζί τους ο Μιχαήλ Β΄). → Αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία. Αρχικά κατόρθωσε να διαφύγει, αλλά τον Οκτώβριο του 823 συνελήφθη και θανατώθηκε.

Ο Μιχαήλ Β' μετά τη νίκη τον αφαιρεί το στέμμα από το σφετεριστή Θωμά το Σλάβο. Μικρογραφία από το σλαβονικό χειρόγραφο της Χρονογραφίας του Κωνσταντίνου Μανασσή (14ος αι.) (Ρώμη. Βιβλιοθήκη του Βατικανού).

Η προσαγωγή του Θωμά του Σλάβου μπροστά στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄ Τραυλό και ο μαρτυρικός θάνατός του. Μικρογραφία από τη Χρονογραφία του Ιωάννη Σκυλίτζη.

Και λίγες πληροφορίες για τα Θεοδοσιανά τείχη ….. Με την ονομασία αυτή έχουν μείνει στην ιστορία τα χερσαία τείχη της Κωνσταντινούπολης που έχτισε ο Θεοδόσιος Β΄.    Η κατασκευή των τειχών ξεκίνησε το 408 μ.Χ. και ολοκληρώθηκε το 447 μ.Χ. Πρόκειται για μια διπλή σειρά τειχών που προστάτευε την Πόλη για αιώνες και πήραν την προσωνυμία «θεοφύλακτα». Τα θεοδοσιανά τείχη είχαν μήκος 5.570 μ. και αποτελούσαν μια διπλή οχυρωματική γραμμή. Αρχικά ο εχθρός συναντούσε μια αμυντική τάφρο (βάθους 10 μ. και πλάτους 21 μ.) και στη συνέχεια το έξω τείχος γνωστό ως μικρόν τείχος. 

Οι πολιτικές πύλες έμειναν ανοιχτές από το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Το μικρόν τείχος είχε πάχος 2,5 μ. και ύψος 8-8,5 μ. με τις επάλξεις. Ανά 50 μ. υπήρχαν τετράγωνοι πύργοι (συνολικά 96) ύψους 10 μ. Μεταξύ του μικρού και του μέγα τείχους  υπήρχε περίβολος πλάτους 15-20 μ. Το μέγα τείχος είχε πάχος 5 μ. και ύψος 13 μ. με τις επάλξεις. Κάθε 60-70 μ. ορθώνονταν 96 τετράγωνοι ή οκτάγωνοι πύργοι (ύψος 19 μ.). Το τείχος είχε 10 πύλες (εναλλάξ μια πολιτική και μια στρατιωτική). Υπήρχε και μια επίσημη είσοδος για τον αυτοκράτορα, η Χρυσή Πύλη. Οι πολιτικές πύλες έμειναν ανοιχτές από το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Εκτός από τις 10 πύλες υπήρχαν και οι πυλίδες (μικρότερες πύλες), από τις οποίες ανεβοκατέβαιναν στα τείχη οι στρατιώτες, οι αγγελιοφόροι, οι μυστικοί καλεσμένοι ή επισκέπτες του αυτοκράτορα, οι μοναχοί. Από αυτές τις πυλίδες η πιο γνωστή είναι η Κερκόπορτα ή Ξυλόκερκος που έπαιξε τραγικό ρόλο στην Άλωση της Πόλης το 1453. http://paidio.blogspot.gr/2011/11/blog-post_01.html

Τα τείχη της Κωνσταντινούπολης

Τα τείχη της Κωνσταντινούπολης

Το κίνημα του Θωμά: Δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως λαϊκή εξέγερση και κοινωνική επανάσταση, αν και έπαιξαν κάποιο ρόλο σε αυτό οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες . Επρόκειτο περισσότερο για εμφύλιο πόλεμο, μια σύγκρουση μεταξύ νομιμότητας και σφετερισμού της εξουσίας. Επηρεάστηκε κυρίως: από τις προσωπικές φιλοδοξίες και τα κίνητρα του στασιαστή, από τον ανταγωνισμό των βυζαντινών επαρχιών με την κεντρική εξουσία και την πολιτική της και από τη διαμάχη για τις εικόνες.