ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟΥ ΤΡΙ-ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΥ ON LINE ΛΕΞΙΚΟΥ   Δήμητρα Μελισσαροπούλου Πανεπιστήμιο Πατρών dmelissa@upatras.gr  

Σχεδιασμός και υλοποίηση του λεξικού Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του συγκεκριμένου λεξικού (TΛΔΜΑ) αποτελεί μέρος των δραστηριοτήτων του ερευνητικού προγράμματος AMiGre, «Πόντος, Καππαδοκία, Αϊβαλί: Στα χνάρια της Μικρασιατικής Ελληνικής».... http://amigre.cs.teiath.gr/ Βασικοί στόχοι του προγράμματος: (α) να παράσχει μία συστηματική και συνολική μελέτη των Ποντιακών, των Καππαδοκικών και των Αϊβαλιώτικων, που απειλούνται με εξαφάνιση,

Βασικοί στόχοι του προγράμματος (β) να συγκρίνει τρεις γλωσσικές ποικιλίες με κοινή καταγωγή και παράλληλη εξέλιξη, με σκοπό να αποκαλύψει τις ομοιότητες και τις διαφορές αλλά και να χαρτογραφήσει τη διαφοροποίησή τους επισημαίνοντας τους παράγοντες που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις διάφορες γλωσσικές αλλαγές της ιστορίας τους, (γ) να ανακαλύψει, να συλλέξει και να καταλογογραφήσει τις υπάρχουσες πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές που αποτελούν τη βάση για κάθε έρευνα (παρούσα και μελλοντική) σχετική με τις τρεις αυτές διαλέκτους, (δ) να αρχειοθετήσει ένα μεγάλο εύρος προφορικού και γραπτού υλικού, που αποτελεί ικανό και αναγκαίο όρο για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς αυτών των κοινοτήτων.

Προϊόντα του προγράμματος Θαλής AMIGRE (α) Σώμα προφορικών δεδομένων (με επισημείωση, μετάφραση και μεταγλωσσικές πληροφορίες με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού) (β) Σώμα γραπτών κειμένων (με επισημείωση, μετάφραση και μεταγλωσσικές πληροφορίες με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού) (γ) Ηλεκτρονικό λεξικό (δ) Ιστοσελίδα (ε) Ερευνητικά άρθρα σχετικά με τη διαχρονική εξέλιξη και τη συγχρονική μορφή των διαλέκτων αλλά και τη σύγκριση μεταξύ τους (στ) Συλλογικός τόμος με ερευνητικές εργασίες για τις μικρασιατικές διαλέκτους (ζ) Διδακτορική διατριβή

Στόχοι του συγκεκριμένου λεξικού να συμβάλει στη συστηματική καταγραφή, μελέτη και ανάλυση της γλωσσικής ποικιλότητας της Μικρασίας και στην αρχειοθέτηση ενός μεγάλου εύρους λεξιλογικού υλικού, που αποτελεί έναν ικανό και αναγκαίο όρο για τη διατήρηση της γλωσσικής πολιτιστικής κληρονομιάς μας, να αποτελέσει σημείο αναφοράς για κάθε χρήστη με γενικό ή ειδικό ενδιαφέρον (μαθητή, φοιτητή, ερευνητή κ.λπ.), μετά το πέρας του έργου φιλοδοξία του εργαστηρίου Νεοελληνικών Διαλέκτων είναι το συγκεκριμένο λεξικό να εμπλουτιστεί και να διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να εκδοθεί και σε έντυπη μορφή. Λεξικογραφική Ομάδα: Γ. Ξυδόπουλος, Σ. Τσολακίδης, Δ. Μελισσαροπούλου, Ε. Δημελά, Χ. Παπαναγιώτου Εποπτεία: Καθ. Αγγελική Ράλλη

Τυπολογικά θέματα – Ιδιαιτέροτητες των διαλεκτικών λεξικών Τα διαλεκτικά λεξικά αντιμετωπίζονται συχνά ως μονόγλωσσα συγχρονικά λεξικά λόγω α. της περιορισμένης μακροδομής β. του γεγονότος ότι η γλώσσα της μακροδομής και αυτή της μικροδομής θεωρούνται μέρος της ίδιας γλώσσας (Zgusta, 1971; Béjoint, 2000; Landau, 2001; Barbato and Varvaro, 2004; Ξυδόπουλος, 2008: 292-294]. => Είναι αποτελεσματικότερο να αντιμετωπίζονται ως δίγλωσσα λεξικά, καθώς υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στη γλώσσα της μακροδομής και της μικροδομής (Διάλεκτοι vs. Κοινή Νέα Ελληνική) βλ. μεταξύ άλλων Geeraerts, 1989: 294-295; Béjoint, 2000: 39; Marello, 2004: 351; Κατσογιάννου, 2008: 659).  

Τυπολογικά θέματα – Ιδιαιτέροτητες των διαλεκτικών λεξικών Το συγκεκριμένο λεξικό δεν αποτελεί ένα συγχρονικό λεξικό καθώς εμπεριέχει λήμματα από διαφορετικές χρονικές περιόδους (Penhallurik, 2009: 301). Η εξαιρετικά πληροφοριακή μικροδομή του λεξικού αλλά και η εκτενής μακροδομή του το κατατάσσει στα αυτούσια λεξικά και όχι στα γλωσσάρια (Hartmann & James, 1998). Το λεξικό αποδελτιώνει και συστηματοποιεί λεξιλόγιο που εντοπίζεται τόσο σε προφορικές όσο και σε γραπτές πηγές, είτε άμεσα είτε έμμεσα, για καθεμία από τις τρεις διαλεκτικές ποικιλίες (Van Keymeulen & De Tier, 2010). => Αποτελεί ένα τοπικό διαλεκτικό λεξικό (‘local microarea dialectal dictionary’).

Μακροδομή: βασικά χαρακτηριστικά Θα περιλαμβάνει όλο το συλλεγέν λεξιλόγιο για καθεμία από τις τρεις διαλέκτους. Θα αποκλείει λεξικά στοιχεία που απαντούν και στην Κοινή Νέα Ελληνική εκτός αν αυτά έχουν διαφορετική σημασία (βλ. Zgusta, 1971: 205, Orton, 1947: 4). Στην αρχική on line έκδοση του λεξικού, η μακροδομή δεν θα είναι φυσικά ορατή και τοποθετημένη με αλφαβητική σειρά, όπως στα έντυπα λεξικά, αλλά δυναμική, αντικατοπτρίζοντας τις διαφορετικές επιλογές συνδυασμένης αναζήτησης που μπορεί να προσφέρει (Burke, 2003: 242-244).

Μακροδομή: βασικά χαρακτηριστικά Το TΛΔΜΑ αποτελεί ένα αλφαβητικό και όχι ένα ονομασιολογικό λεξικό, αν και τα λήμματα θα περιέχουν συγκεκριμένα χρηστικά σημάδια που θα αναφέρονται σε συγκεκριμένα θεματικά πεδία. Με δεδομένο ότι τα ηλεκτρονικά λεξικά δεν έχουν περιορισμούς χώρου, αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε ως ξεχωριστά λήμματα και λεξικοποιημένες φράσεις αντί της επιλογής του να τις εντάξουμε σε ήδη υπάρχοντα λήμματα. Η αναζήτηση στο συγκεκριμένο λεξικό μπορεί να γίνεται με βάση τη λέξη κεφαλή, τη σημασία, την ετυμολογία, τη διαλεκτική περιοχή, τη μορφολογική διεργασία κ.λπ.

Μακροδομή: βασικά χαρακτηριστικά Οι διαφορετικές φωνητικές πραγματώσεις των λημμάτων αποτελούν μέρος ενός λήμματος και όχι ξεχωριστή καταχώρηση, επιλογή η οποία προκρίνεται α. για λόγους καλύτερης οργάνωσης, οικονομίας και αποφυγής επαναλήψεων, β. καθώς διευκολύνει τους χρήστες στην ανέρευση όλων των απαραίτητων πληροφοριών στο συντομότερο δυνατό χρόνο (Κατσούδα, 2012: 120-121).

Πηγές Δευτερογενείς γραπτές αλλά και διαδικτυακές πηγές για τα Ποντιακά (γλωσσάρια, λίστες λέξεων, αλλά και το ιστορικό λεξικό του Παπαδόπουλου). Δευτερογενείς γραπτές πηγές (γλωσσάρια και διαλεκτικές περιγραφές) για τα Καππαδοκικά και τα Αϊβαλιώτικα. Οι πηγές αυτές ελέγχονται, συμπληρώνονται και εμπλουτίζονται α. από τις βάσεις προφορικών και γραπτών διαλεκτικών δεδομένων που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Θαλή και παρουσιάστηκαν αμέσως πριν από τον επικ. καθ. Δημήτρη Παπαζαχαρίου. β. από φυσικούς ομιλητές των διαλεκτικών ποικιλιών, όπου αυτό είναι εφικτό. (Οι φυσικοί ομιλητές παρέχουν παραδείγματα, επιβεβαιώνουν τύπους, προφέρουν τις λέξεις για να διαμορφωθούν τα αρχεία ήχου).

Μικροδομή: τυπικό σχόλιο Λέξη - κεφαλή Οι λέξεις κεφαλές αποτελούν τύπους παραπομπής (citation forms) οι οποίοι πραγματώνονται είτε με μικρά γράμματα και τονικά σύμβολα (βλ. Rys and Van Keymeulen, 2009) είτε με κεφαλαία γράμματα και τονικά σύμβολα (βλ. Penhalluric, 2009). Η μορφή της λέξης κεφαλής πρέπει να είναι ουδέτερη καθώς θα πρέπει να εγγυάται ότι δεν θα υπάρχουν διαφορετικοί και αυθαίρετοι κάνονας ορθογραφίας ή / και προφοράς για την αποτύπωση των λημμάτων καθώς αυτό θα δυσχεράνει σημαντικά την εύρεσή τους. Οι ορθογραφικοί και φωνητικοί τύποι των λημμάτων θα πρέπει να είναι διακριτοί ούτως ώστε το λεξικό να μπορεί να είναι εύχρηστο και αποτελεσματικό για όλα τα διαφορετικά είδη χρηστών.

Μικροδομή: Λέξη κεφαλή Οι λέξεις κεφαλές αντιμετωπίζονται ως κανονικοποιημένοι τύποι, (Landau, 2001: 98-9), και με την ορθογραφική έννοια, (Xydopoulos & Ralli, 2013), απαλλαγμένοι από συγκεκριμένα φωνολογικά φαινόμενα τα οποία μπορεί να εμφανίζονται σε κάποιες (περιπτώσεις σε κάποιες) από τις διαλεκτικές ποικιλίες, όπως π.χ. οι στενώσεις, οι κωφώσεις, οι επενθέσεις φωνημάτων (φωνηέντων ή συμφώνων). Η απόδοση των λέξεων κεφαλών σε ημιφωνητική μορφή αποφεύγεται προκειμένου να αποφευχθούν τα μειονεκτήματα της πρακτικής που ακολουθούσαν οι ερασιτέχνες λεξικογράφοι (βλ. μεταξύ άλλων Barbato and Varvaro, 2004: 434; Γιακουμάκη κ.α., 2004: 926).

Μικροδομή: Λέξη κεφαλή Η κεφαλαιογράμματη μορφή της λέξης κεφαλής επιλέγχθηκε ως η πλέον κατάλληλη καθώς: διαφοροποιείται από τις ορθογραφικές συμβάσεις της ΚΝΕ, δεν ρυθμίζει κανόνες προφοράς και ορθογραφίας στις διαλέκτους, επιτρέπει την παρουσίαση των διαφορετικών ορθογραφικών και φωνητικών τύπων στη μικροδομή (βλ. Κατσούδα 2012: 127), απαλλάσσει από τη χρήση διαφορετικών και αυθαίρετων κανόνων προφοράς και ορθογραφίας για την ίδια διάλεκτο αλλά και τις διαλέκτους μεταξύ τους.

Μικροδομή: Λέξη κεφαλή Η ένταξη διαφορετικών ορθογραφικών και φωνητικών τύπων στη διαλεκτική λεξικογραφία αποτελεί κρίσιμης σημασίας επιλογή, καθώς αντίθετα με την ΚΝΕ, οι διάλεκτοι δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο ρύθμισης κάθαρσης ή προτυποποίησης. => Επιδεικνύουν μεγαλύτερη ανοχή στην ποικιλότητα, κάτι που αξίζει να συστηματοποιηθεί και να αποτυπωθεί σε ένα διαλεκτικό ηλεκτρονικό λεξικό. Επιπλέον, υιοθετήσαμε ως λέξεις κεφαλές αυτές τις ορθογραφικές μορφές που φαίνονται επικρατέστερες στις διαθέσιμες πηγές (βλ. Κατσούδα, 2012: 126; Γιακουμάκη κ.α., 2004: 926 ).

Μικροδομή: Λέξή κεφαλή

Μικροδομή: Ετυμολογία Στόχος του συγκεκριμένου λεξικού –το οποίο δεν έχει ιστορικό χαρακτήρα– είναι η συνοπτική και οικονομική απόδοση ετυμολογικής πληροφορίας με εύληπτο τρόπο για κάθε χρήστη. Δίνεται έμφαση στα λεξικά στοιχεία (θέματα) και όχι στις διαδικασίες (φωνολογικές, μορφολογικές κ.λπ.) από τις οποίες μπορεί να παράγονται. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η σύγχυση μεταξύ ετυμολογίας και μορφολογικής διεργασίας η οποία παρέχεται σε ξεχωριστό πεδίο. Η ετυμολογική πληροφορία περιορίζεται στην αμέσως προηγούμενη συγχρονία και δεν στοχεύει στην παράθεση του απώτατου πρόγονου τύπου. Π.χ. Η ετυμολογική πληροφορία για το λήμμα αγιουτο ‘βοήθεια’:

Μικροδομή: Ετυμολογία

Μικροδομή: Μορφολογική διεργασία Στο συγκεκριμένο σημείο παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες που συμμετέχουν στο σχηματισμό του συγκεκριμένου λήμματος ή / και με το status τους συγχρονικά. Έτσι στο μενού σημειώνονται: η παραγωγή, η σύνθεση, η λεξικοποιημένη φράση, ο συμφυρμός, ή ο συνδυασμός διαδικασιών.

Μικροδομή: Φωνητικός τύπος Η παράθεση φωνητικών τύπων εγγυάται ότι εκτός από τις άλλες (ετυμολογικές, μορφολογικές και σημασιολογικές) πληροφορίες ο χρήστης θα έχει πρόσβαση στην πραγματική τους προφορά. Ασφαλέστερη επιλογή: η μεταγραφή σε ευρεία φωνητική μεταγραφή (βλ. Atkins & Rundell, 2008) με βάση τα σύμβολα του διεθνούς φωνητικού αλφαβήτου. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η ηλεκτρονική έκδοση ενός λεξικού, οι φωνητικοί τύποι συνοδεύονται από αρχεία ήχου (WAV) στα οποία θα ακούγεται η πραγματική προφορά των ήχων από φυσικούς ομιλητές των διαλέκτων –όπου αυτό είναι δυνατόν. Η συγκεκριμένη επιλογή μας απαλλάσσει από ασυμφωνίες και χάσματα που μπορεί να παρατηρούνται ανάμεσα στους ορθογραφικούς τύπους, όπως αυτοί απαντώνται στις γραπτές πηγές και στην πραγματική τους προφορά (βλ. Γιακουμάκη κ.α., 2004: 927; Xydopoulos & Ralli, 2013).

Μικροδομή: Φωνητικός τύπος Φωνητικοί τύποι για το λήμμα της Αϊβαλιώτικης αγριλαντιστοσ ‘αγροίκος’ Φωνητικοί τύποι για το λήμμα της Ποντιακής τοσεκι ‘στρώμα’  

Μικροδομή: Φωνητικός τύπος Φωνητικοί τύποι για το λήμμα της Καππαδοκικής γαριστουρντιζω ‘ανακατεύω’  

Μικροδομή: Φωνητικός τύπος Στιγμιότυπο από το περιβάλλον της βάσης στο οποίο γράφονται οι φωνητικοί τύποι και συνδέονται με τα αρχεία ήχου.

Μικροδομή: λεξική κατηγορία Η πληροφορία σχετικά με τη λεξική κατηγορία δεν καταχωρείται στο screenshot της λέξης κεφαλής αλλά δίνεται ξεχωριστά για κάθε διαφορετικό φωνητικό τύπο, επιτρέποντας την κωδικοποίηση και συστηματοποίηση των μικρο-διαλεκτικών διαφοροποιήσεων. Τυπική περίπτωση μικρο-διαλεκτικής διαφοροποίησης: η πραγμάτωση του γένους που κωδικοποιείται μαζί με τη λεξική κατηγορία του ουσιαστικού. Για παράδειγμα, ενώ το λήμμα της Ποντιακής ΑΛΑΤΖΑΣ ‘λεπτό ύφασμα με χρώματα και σχέδια φτιαγμένο στον αργαλειό’ έχει μια αρσενική πραγμάτωση [aladzás] και μια θηλυκή [aladzá], στην ίδια γεωγραφική περιοχή (στα Κοτύωρα), στα Αϊβαλιώτικα υπάρχει μόνο η αρσενική πραγμάτωση [aladzás] πληροφορία η οποία μαρκάρεται σε κάθε διαφορετικό τύπο.

Μικροδομή: λεξική κατηγορία

Μικροδομή: σημασιολογικό σχόλιο Ορισμοί Οι ορισμοί που δίνονται στα λήμματα του λεξικού είναι στην πλειοψηφία τους συνωνυμικοί Geeraerts (2003: 88) παρέχοντας τις αντίστοιχες σημασίες στην ΚΝΕ. Οι προτασιακοί ορισμοί επιλέγονται για τα λήμματα που έχουν κάποια ειδική σημασία στη διάλεκτο η οποία είναι δύσκολο να αποδοθεί μονολεκτικά (π.χ. ένα ειδικό εργαλείο για το οποίο δεν υπάρχει ακριβές αντίστοιχο κ.λπ.) Αξιοποιώντας τον ηλεκτρονικό χαρακτήρα του λεξικού επιλεγμένα λημμάτα εμπλουτίζονται σημασιολογικά με πολυμεσικές πληροφορίες όπως π.χ. εικόνα ή video.

Δείγμα ορισμού λήμματος με πολυμεσική πληροφορία Μικροδομή: ορισμοί Δείγμα ορισμού λήμματος με πολυμεσική πληροφορία

Μικροδομή: θησαυρός Μέρος του σημασιολογικού σχολίου του λεξικού μας αποτελεί ένας μικρός θησαυρός. Ο θησαυρός περιλαμβάνει συνώνυμα και αντώνυμα για συγκεκριμένα λήμματα. Έτσι, οι χρήστες μπορούν να παραπέμπονται μέσα από ένα λήμμα σε άλλα σχετικά, μέσω του θησαυρού. Δείγμα του θησαυρού για το λήμμα αγριοραδικα ‘μεγαλόσωμη και ασουλούπωτη γυναίκα’ του οποίου συνώνυμο αποτελεί το λήμμα καρταλα:

Μικροδομή: θησαυρός

Μικροδομή: πολυσημία Η πολυσημία αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως στα πρωτοτυπικά / κοινά λεξικά. (cf. Markus & Heuberger, 2007). Οι διαφορετικές σημασίες ενός λήμματος αριθμούνται ξεχωριστά και καταχωρούνται σε διαφορετική σειρά (με διαφορετική αρίθμηση) στη μικροδομή του λεξικού. Προτεραιότητα δίνεται στην κυριολεκτική σημασία, ενώ ακολουθούν οι μεταφορικές.

Μικροδομή: πολυσημία

Μικροδομή: ομωνυμία Τα ομώνυμα (ομόγραφα) λήμματα αναγνωρίζονται στη βάση της ετυμολογίας και της σημασιολογικής συνάφειας και εμφανίζονται στη βάση ως ξεχωριστά λήμματα με διαφορετικό κωδικό εισαγωγής (Zgusta, 1971: 72). Ενδεικτικά:

Μικροδομή: ισοδύναμα σε άλλες διαλέκτους Μια από τις βασικές δυνατότητες του λεξικού είναι να συσχετίζει λήμματα των τριών διαλέκτων μεταξύ τους τα οποία έχουν την ίδια ή παρόμοια σημασία. Με αυτό τον τρόπο, λήμματα από τις τρεις διαφορετικές διαλέκτους συσχετίζονται μεταξύ τους αποκαλύπτοντας τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές μεταξύ των διαλεκτικών συστημάτων. Αυτά στο περιβάλλον της βάσης ονομάζονται ‘ισοδύναμα σε άλλες διαλέκτους’.  Ενδεικτικά:

Μικροδομή: ισοδύναμα σε άλλες διαλέκτους Συσχετισμός του λήμματος ζαμπουνα της Αϊβαλιώτικης και του λήμματος αγγειο της Ποντιακής:

Μικροδομή: ισοδύναμα σε άλλες διαλέκτους Συσχετισμός του λήμματος αβτσησ της Αϊβαλιώτικης, της Ποντιακής και της Καππαδοκικής:

Μικροδομή: χρηστικά σημάδια Τα χρηστικά σημάδια εντάσσονται στη μικροδομή του λεξικού μας καθώς θεωρούμε ότι αποτελούν τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο για να δηλωθεί το επίπεδο (ύφους) και το εύρος χρήσης των λημμάτων. Τα θεματικά πεδία που έχουν οριστεί για τον προσδιορισμό των λημμάτων και τον εμπλουτισμό του σημασιολογικού σχολίου του λεξικού είναι: γεωργία, κτηνοτροφία, φυτολογία, ζωολογία, οικοκυρικά, ιατρική, αλιεία, υφαντική, ελαιουργία, θρησκεία. Ενδεικτικά:

Μικροδομή: χρηστικά σημάδια Παράδειγμα ορισμού και χρηστικού σημαδιού για το λήμμα λαδολια

Μικροδομή: παράδειγμα χρήσης Τα αυθεντικά παραδείγματα χρήσης παρέχουν επιπλέον πληροφορίες για το περιβάλλον χρήσης (contextual usage) των λημμάτων. Προέρχονται τόσο από προφορικές όσο και από γραπτές πηγές. Αποδίδονται σε ορθογραφική μορφή με τη βοήθεια κάποιων χρηστικών σημαδιών προκείμενου να αποτυπωθεί η προφορά χωρίς να χρειαστεί να καταφύγουμε σε ημιφωνητική μεταγραφή (Rys & Van Keymeulen, 2009: 134; Κατσούδα 2012: 141). Για κάθε παράδειγμα παρέχεται η αντίστοιχη μετάφραση στην ΚΝΕ προκειμένου να είναι εύληπτο σε κάθε είδους χρήστη.

Μικροδομή: παράδειγμα χρήσης Παράδειγμα χρήσης για το λήμμα ανασουνα ‘ανάσα’ της Καππαδοκικής

Συμπεράσματα: Συνοψίζοντας τις βασικές λεξικογραφικές πρακτικές: Οι λέξεις κεφαλές δίνονται με κεφαλαία γράμματα. Οι ετυμολογικές πληροφορίες περιορίζονται σε βασικές πληροφορίες για την αμέσως προηγούμενη μορφή και όχι για τον απώτατο πρόγονο. Οι μορφολογικές διαδικασίες αποτελούν μέρος των πληροφοριών στη μικροδομή. Η φωνητική μεταγραφή σε συνδυασμό με αρχεία ήχου παρουσιάζουν την αυθεντική προφορά. Η ενδο-διαλεκτική διαφοροποίηση παρουσιάζεται και συστηματοποιείται τόσο με τους φωνητικούς όσο και με τους ορθογραφικούς τύπους. Οι ορισμοί είναι σύντομοι και επιτρέπουν συνδέσεις με άλλα λήμματα είτε ενδο-διαλεκτικά είτε δια-διαλεκτικά. Χρηστικά σημάδια παρέχουν πληροφορίες για θεματικά πεδία ή / και πραγματολογικές πληροφορίες. Παρέχονται παραδείγματα αυθεντικής χρήσης στη διάλεκτο με μετάφραση στην ΚΝΕ.

Συμπεράσματα: Η μικροδομή του λεξικού οργανώνεται με βάση τη διεθνή λεξικογραφική πρακτική και ενσωματώνει όλες τις πληροφορίες που αφορούν το τυπικό και σημασιολογικό σχόλιο σε συνδυασμό με πολυμεσικές πηγές (αρχεία ήχου, εικόνες, video). Φιλοδοξούμε το συγκεκριμένο λεξικό να συμβάλει στη καταγραφή και διάσωση πολύτιμου λεξικού διαλεκτικού υλικού της Μικρασιατικής Ελληνικής και να προσφέρει ένα φιλικό ηλεκτρονικό εργαλείο σε κάθε είδους (διαφορετικό) χρήστη ο οποίος μπορεί να ενδιαφέρεται για την αναζήτηση οποιαδήποτε λεξιλογικής πληροφορίας σχετικά με τις μικρασιατικές διάλεκτους.

Συμπεράσματα: Σε αυτό το πνεύμα, το συγκεκριμένο λεξικό μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο και στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους μαθητές, ως ένα εύχρηστο εργαλείο αναζήτησης διαλεκτικού λεξιλογικού υλικού που αποκαλύπτει την ποικιλία και τον πλούτο των νεοελληνικών διαλέκτων και συμβάλλει μέσω και του πολυμεσικού του χαρακτήρα στη συνειδητοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς που μεταφέρεται μέσω αυτών (των διαλέκτων), και κατά συνέπεια στην αναγκαιότητα της διατήρησής τους.

Ευχαριστίες Το παρόν έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – Ερευνητικό Χρηματοδοτούμενο Έργο: ΘΑΛΗΣ. Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Ευχαριστούμε το Κοινοφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το τμήμα Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Κρήτης υπό την αιγίδα των οποίων πραγματοποιείται η συγκεκριμένη ημερίδα καθώς και την επικ. καθ. Μαρίνα Τζακώστα για την πρόσκληση και την φιλοξενία.

Επιλεγμένη βιβλιογραφία Atkins, B. T. Sue & Michael Rundell 2008. The Oxford guide to practical lexicography. Oxford:Oxford University Press. Barbato, Marcello & Alberto Varvaro 2004. Dialect dictionaries. International Journal of Lexicography 17.4: 429-439. Durkin, Philip 2010. Assessing non-standard writing in lexicography. In Raymond Hickey (ed.)Varieties of English in writing: The written word as linguistic evidence, 43-60. Amsterdam: John Benjamins. Geeraerts, D. 2003. Meaning and definition. In Piet van Sterkenburg (ed.) A practical guide to lexicography, 83-93. Amsterdam: John Benjamins. Γιακουμάκη, Ελένη, Χρυσούλα Καραντζή & Ιώ Μανωλέσσου. ΙΛΝΕ και ηλεκτρονική λεξικογραφία. Πρακτικά του 6ου ICGL, Ρέθυμνο, Κρήτη, 18-21 Sep. 2003, 921-929. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης. Κατσούδα, Γεωργία 2012. Διαλεκτική Λεξικογραφία: Επισκόπηση και Ζητήματα. Λεξικογραφικό Δελτίο 26: 77-159. Κριαράς , Ε. 2012. Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Τομ. Α-ΙΗ. Markus, Manfred & Reinhard Heuberger 2007. The architecture of Joseph Wright’s English Dialect Dictionary: preparing the computerized version. International Journal of Lexicography 20.4: 355-368.Penhallurick, R. 2009. Dialect dictionaries. In A. P. Cowie (ed.), The Oxford History of English Lexicography. Oxford: Oxford University Press, Volume II, 290-313. Rys, Kathy & Jacques Van Keymeulen 2009. ‘Intersystemic correspondence rules and headwords in Dutch dialect lexicography’. In International Journal of Lexicography 22: 129-150. Xydopoulos, George & Angela Ralli 2013. Greek dialects in Asia Minor: Setting lexicographic principles for a tridialectal dictionary. In Mark Janse, Brian Joseph, Angela. Ralli & Metin Bagriacik (eds.), Online Proceedings of the 5th International Conference on Modern Greek Dialects and Linguistic Theory (MGDLT 5, Ghent Belgium, 20-22 September 2012 ), 524-536. Zgusta, L. 1971. Manual of lexicography. The Hague: Mouton.

http://amigre.cs.teiath.gr/

Δείγμα εκτυπωμένης μορφής λήμματος Λέξη Κεφαλή: ΑΓΓΕΙΟ Ετυμολογία: [μσν. αγγείον] Διαλεκτική Περιοχή: Αϊβαλί Τύποι Πραγμάτωσης: 1)    Φωνητικός Τύπος: /aŋíu/    Φωνητική Ορθογραφία: αγγείου    Λεξική Κατηγορία: Ουσιαστικό Ουδέτερο Σημασίες: 1)    Ορισμός: ουροδοχείο    Χρηστικό Σημάδι: Οικοκυρική    Επεξηγηματική Εικόνα: AA01003.jpg    Παραδείγματα Χρήσης:    1)       Παράδειγμα Χρήσης: Μουρή Βασιλ'κώ, φέρι τ_αγγείου απάνου γιατ_έφαγα πουλ'ύ καρπούζ τσι του βράδ θα_ν_έχουμι πλαλ'τήρια!       Μετάφραση στη ΚΝΕ: Μαρή Βασιλική, φέρε το ουροδοχείο επάνω γιατί έφαγα πολύ καρπούζι και το βράδυ προβλέπεται να έχουμε τρεχάματα!.

Ενδεικτική λίστα Πηγών Αϊβαλί & Μοσχονήσια Ράλλη, Α. σε προετοιμασία. Λεξικό Κυδωνιών, Μοσχονησίων και Ανατολικής Λέσβου. Πάτρα: Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων.  Σάκκαρης, Γ. 1940. Περί της διαλέκτου των Κυδωνιέων εν συγκρίσει προς τας Λεσβιακάς. Μικρασιατικά Χρονικά 3: 74-141 Σάκκαρης, Γ. 1948. Περί της διαλέκτου των Κυδωνιέων εν συγκρίσει προς τας Λεσβιακάς. Μικρασιατικά Χρονικά 4: 49-81. Σάκκαρης, Γ. 1952. Περί της διαλέκτου των Κυδωνιέων εν συγκρίσει προς τας Λεσβιακάς. Μικρασιατικά Χρονικά 5: 47-102.

Ενδεικτική λίστα Πηγών Καππαδοκία Αλεκτορίδης, Α. Σ. 1885α. “Λεξιλόγιον του εν Φερτακαίνοις της Καππαδοκίας γλωσσικού ιδιώματος”, Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 1, 480–508. Αλεκτορίδης, Α. Σ. 1885β. “Άσματα καππαδοκικά”, Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 1, 712–28. Αναστασιάδης, Β. K. 1975. “Ιστορία και γλώσσα της Καππαδοκίας και το ιδίωμα των Φαράσων”, Μικρασιατικά Χρονικά 16, 150–84. Ανδριώτης, Ν. Π. 1948. Tο γλωσσικό ιδίωμα των Φαράσων. Αθήνα: Ίκαρος. Ανδριώτης, Ν. Π.. 1960. “Πρόλογος”, στο Γ. Π. Μαυροχαλυβίδης & I. I. Κεσίσογλου, Tο γλωσσικό ιδίωμα της Aξού. Aθήνα: Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών, ix–xix. Bραχιονίδου, M. 2003. “Δυσετυμολόγητες καππαδοκικές λέξεις μέσα από το ανέκδοτο υλικό του IΛNE”, στο Πρακτικά του 4ου Διεθνούς Συνεδρίου Nεοελληνικής Διαλεκτολογίας. Aθήνα: Aκαδημία Aθηνών, 67–80. Costakis, A. P. 1964. Le parler grec d’Anakou. Aθήνα: Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών. Dawkins, R. M. 1916. Modern Greek in Asia Minor: a study of the dialects of Sílli, Cappadocia and Phárasa with grammar, texts, translations and glossary. Cambridge: Cambridge University Press.Kαρολίδης, Π. K. 1885. Γλωσσάριον συγκριτικόν ελληνοκαππαδοκικών λέξεων ήτοι η εν καππαδοκικής γλώσσης. Σμύρνη: O Tύπος. Καρολίδης, Π.Φ. 1885. Γλωσσάριον Συγκριτικόν Ελληνοκαπαδοκικών λέξεων. Σμύρνη: Τύπος.

Ενδεικτική λίστα Πηγών Καππαδοκία Κεσίσογλου, Ι. Ι. 1951. Το γλωσσικό ιδίωμα του Ουλαγάτς. Αθήνα: Γαλλικό Ινστιτούτο Kοτσανίδης, Λ. 2006. Tο γλωσσικό ιδίωμα του Mιστί Kαππαδοκίας. Kιλκίς: Γνώμη Kιλκίς – Παιονίας. Kρινόπουλος, Σ. 1889. Tα Φερτάκαινα από εθνολογικήν και φιλολογικήν έποψιν εξεταζόμενα. Aθήνα: Δημ. Φέξης. Kωστάκης, Θ. Π. 1963. H Aνακού. Aθήνα: Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών. ―. 1968. Tο γλωσσικό ιδίωμα της Σίλλης. Aθήνα: Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών. ―. 1977. Tο Mιστί Kαππαδοκίας. Aθήνα: Aκαδημία Aθηνών. Mαυροχαλυβίδης, Γ. Π. & I. I. Kεσίσογλου. 1960. Tο γλωσσικό ιδίωμα της Aξού. Aθήνα: Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών. Σαραντίδης Aρχέλαος, I. 1899. H Σινασός, ήτοι θέσις, ιστορία, ηθική και διανοητική κατάστασις, ήθη, έθιμα και γλώσσα της εν Kαππαδοκία κωμοπόλεως Σινασού. Aθήνα: Iωάννης Nικολαΐδης. Συμεωνίδης, X. Π. 1978. Ποντιακά και καππαδοκικά, Aρχείον Πόντου 34, 248–53. Φωστέρης, Δ. 1952. Tο Aραβάνιον, Mικρασιατικά Xρονικά 5, 133–77. Φωστέρης, Δ. . 1955. Tο Aραβάνιον Kαππαδοκίας, Mικρασιατικά Xρονικά 6, 323–43. Φωστέρης, Δ. & I. I. Kεσίσογλου. 1960. Λεξιλόγιο του Aραβανί. Aθήνα: Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών.

Ενδεικτική λίστα Πηγών Πόντος Αλεξιάδης, Κ. 1949. Λεξιλόγιον Ινεπόλεως. Αρχείον Πόντου, Τόμος 14, 204-208. Αλεξιάδης, Κ. 1953. Λεξιλόγιον Ινεπόλεως. Αρχείον Πόντου, Τόμος 18, 3-82. Κούσης, E. 1928. Λεξιλόγιον φυτολογικόν Τραπεζούντος. Αρχείον Πόντου, Τόμος 1, 98-120. Λαπαρίδης, Ν. 2003-2004. Συμπλήρωμα του Ποντιακού λεξικού Άνθιμου Παπαδόπουλου με νέες ακαταχώρητες λέξεις Αρχείον Πόντου, Τόμος 50, 245-256. Οικονομίδης, Δημήτριος. 1958. Γραμματική της Ελληνικής Διαλέκτου του Πόντου. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών [Παράρτημα 1 Λεξικογραφικού Δελτίου]. Παπαδόπουλος, Δ. 1949. Λεξιλόγιον της περιφερείας Σταυρίν. Αρχείον Πόντου, Τόμος 14, 75-107. Παπαδόπουλος, Δ. 1951. Λεξιλόγιον της περιφερείας Σταυρίν. Αρχείον Πόντου, Τόμος 16, 205-237. Παπαδόπουλος, Ά. Α. 1955. Ιστορική Γραμματική της Ποντιακής Διαλέκτου. Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών [Παράρτημα 1 Περιοδικού Αρχείον Πόντου]. Παπαδόπουλος, Ά. Α. 1958. Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου, Τόμος Πρώτος Α-Λ. Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών [Παράρτημα 3 Περιοδικού Αρχείον Πόντου]. Παπαδόπουλος, Ά. Α. 1961. Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου, Τόμος Δεύτερος Μ-Ω. Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών [Παράρτημα 3 Περιοδικού Αρχείον Πόντου].

Ενδεικτική λίστα Πηγών Πόντος Σετάτος, Μ. 2002. Προσθήκες στο «λεξικό της ποντιακής διαλέκτου» του Άνθ. Παπαδοπούλου από τα έργα του Χριστοφορίδη-Σάρπογλη Αρχείον Πόντου, Τόμος 49, 7-28. Σετάτος, Μ. 2003-2004. Συμπλήρωμα του Λεξικού της ποντικής διαλέκτου από τα κείμενα της Συλλογής ποντιακών ανεκδότων Αρχείον Πόντου, Τόμος 50, 105-120. Σιδηροπούλου, Ε. 1929. Λεξιλόγιον Κοτυώρων. Αρχείον Πόντου, Τόμος 2, 153-202. Σιδηροπούλου, Ε. 1931. Λεξιλόγιον Κοτυώρων. Αρχείον Πόντου, Τόμος 3, 123-146. Σιδηροπούλου, Ε. 1934. Λεξιλόγιον Κοτυώρων. Αρχείον Πόντου, Τόμος 6, 173-199. Σιδηροπούλου, Ε. 1937. Λεξιλόγιον Κοτυώρων. Αρχείον Πόντου, Τόμος 7, 151-201. Σιδηροπούλου, Ε. 1938. Λεξιλόγιον Κοτυώρων. Αρχείον Πόντου, Τόμος 8, 84-115. Φωστηρόπουλος, Α. 1941. Λεξιλόγιον Ιμέρας. Αρχείον Πόντου, Τόμος 11, 164-169. Φωστηρόπουλος, Α. 1949. Λεξιλόγιον Ιμέρας. Αρχείον Πόντου, Τόμος 14, 168-191. Φωστηρόπουλος, Α. 1950. Λεξιλόγιον Ιμέρας. Αρχείον Πόντου, Τόμος 15, 206-240. Φωστηρόπουλος, Α. 1951. Λεξιλόγιον Ιμέρας. Αρχείον Πόντου, Τόμος 16, 92-154.