Μια θεωρητική και διεθνής προσέγγιση Μάθημα 10ο Η ρύθμιση του τραπεζικού συστήματος και η πολιτική περί της διαμεσολάβησης Μέρος 1ο Μια θεωρητική και διεθνής προσέγγιση

Κίνδυνος και σταθερότητα Έχουμε δει ότι υπάρχουν πολλές πτυχές της συμπεριφοράς των τραπεζών που τις εκθέτουν σε διαφόρων ειδών κινδύνους, οι οποίοι εν τέλει αφορούν το σύνολο της οικονομικής κοινότητας Θα εξηγήσουμε σε αυτό το διπλό κεφάλαιο γιατί το κράτος παρεμβαίνει στο τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, πώς συμβαίνει αυτό και αν τελικά επιτυγχάνει παρεμβαίνοντας Το σύνολο των ενεργειών παρέμβασης θα το ονομάζουμε ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος

Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Στα οικονομικά οι αιτίες της ρύθμισης βρίσκονται στο ότι πολλές φορές οι αγορές αποτυγχάνουν, δηλαδή δεν είναι σε θέση να καθαρίσουν με βάση τα όσα γνωρίζουμε από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές πηγές αποτυχίας και τα προβλήματα που σχετίζονται με την τραπεζική αγορά είναι κυρίως οι εξωτερικότητες, η ασύμμετρη πληροφόρηση και ο ηθικός κίνδυνος Για να δούμε το γιατί θυμηθείτε τις πηγές των κινδύνων

Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Ένας από τους πλέον βασικούς κινδύνους είναι ο συστημικός ο οποίος σχετίζεται με τη διάχυση του κινδύνου από τράπεζα σε τράπεζα αλλά και από ένα τραπεζικό κλάδο στους υπόλοιπους Αυτός ο κίνδυνος εμφανίζεται λόγω του κεντρικού συστήματος αποθεματικών, της διατραπεζικής δανειοδότησης και του διατραπεζικού συστήματος πληρωμών Επίσης το τραπεζικό σύστημα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αυτοπεποίθηση ότι λειτουργεί εύρωστα και αν χαθεί αυτή η εμπιστοσύνη μπορεί να υπάρξει πανικός με ολέθρια αποτελέσματα, ο οποίος πανικός σύντομα θα περάσει και στην πραγματική οικονομία

Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Συνεπώς διάχυση (μετάδοση) του κινδύνου σημαίνει ότι το πρόβλημα πολύ γρήγορα γενικεύεται και αυτό συμβαίνει για τους εξής λόγους Όταν μια τράπεζα εμφανίζει προβλήματα αποπληρωμής των υποχρεώσεών της αυτό υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο σύστημα γενικά και οι καταθέτες τρέχουν να εκταμιεύσουν τα χρήματα και από τράπεζες που λειτουργούν εύρωστα Το διατραπεζικό σύστημα τείνει να ζητά πολύ υψηλότερο επίπεδο ρευστών εισροών αλλά αυτό είναι σήμα κινδύνου. Αν οι υπόλοιπες τράπεζες αρνηθούν να δανείσουν από κίνδυνο μήπως η τράπεζα κλείσει τότε δημιουργούνται προβλήματα ρευστότητας

Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Μια δεύτερη μεγάλη περιοχή συζήτησης περί τη ρύθμιση του τραπεζικού κλάδου είναι η προστασία των καταναλωτών Τα μοντέρνα τραπεζικά συστήματα επιδιώκουν την ελαχιστοποίηση του κινδύνου με τη διασπορά σε πολλά χρηματοοικονομικά προϊόντα και πολλούς πελάτες οι οποίοι όμως δεν έχουν όλοι της ίδια πληροφόρηση Πολλοί λοιπόν από αυτούς τους πελάτες των τραπεζών δεν έχουν σοβαρές γνώσεις για τον κλάδο παρόλο που οι τράπεζες τους είναι απαραίτητες ενώ οι τράπεζες έχουν πολύ βαθύτερη πληροφόρηση των κινδύνων και της οικονομικής κατάστασης Υπάρχει με άλλα λόγια ένα σοβαρό ζήτημα ασύμμετρης πληροφόρησης Οι κυβερνήσεις για πολλούς λόγους δεν μπορούν να αφήσουν αυτό το κομμάτι του πληθυσμού έρμαιο σε μια χρηματοπιστωτική κρίση

Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Ένας άλλος τρόπος να σκεφτούμε αυτό το θέμα είναι να προσδιορίσουμε την εμπιστοσύνη στις αγορές σαν ένα κοινωνικό όφελος για το οποίο δεν έχουμε ασφαλή εικόνα του πόσο αξίζει Σε αμιγώς οικονομικούς όρους επειδή τα οφέλη της τραπεζικής διαμεσολάβησης δεν προσδιορίζονται επακριβώς από τους συμμετέχοντες φορείς δεν υπάρχουν κίνητρα αντίστοιχης αξίας από τους ίδιους τους φορείς να προστατεύσουν αυτά τα οφέλη ακόμα και σε περιόδους κρίσεων όπου ο καθένας κοιτάει τον εαυτό του Επίσης δεν υπάρχουν κίνητρα ελέγχου του βαθμού στον οποίο η τραπεζική αγορά λειτουργεί στοιχειωδώς ανταγωνιστικά, δηλ. το επιτόκιο δανεισμού δεν υπερβαίνει κατά πολύ το αντίστοιχο επιτόκιο καταθέσεων

Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Σε σχέση με τις τράπεζες μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι καταθέτες βλέπουν τις τράπεζες ως αναγκαίο κακό για να έχουν πρόσβαση στο σύστημα πληρωμών και θεωρούν ότι οι καταθέσεις είναι ένας απλός και ακίνδυνος μηχανισμός αποταμίευσης Στο βαθμό που αυτό αληθεύει οι τράπεζες διαθέτουν μια πηγή χρηματοδότησης που είναι σχεδόν εγγυημένη και δεν επιβλέπεται από τους ιδιοκτήτες Αυτό δημιουργεί κίνητρα στις τράπεζες να επενδύσουν σε χαρτοφυλάκια υψηλότερου κινδύνου από ότι είναι η καταθέσεις για να αυξήσουν τα κέρδη τους (ηθικός κίνδυνος) Αν ο ηθικός κίνδυνος είναι πολύ υψηλός (πολύ επικίνδυνο χαρτοφυλάκιο) τότε οι καταθέτες μπορεί χωρίς να ευθύνονται να χάσουν τα χρήματά τους (αν η τράπεζα πτωχεύσει) Τέτοιες καταστάσεις μπορεί να συμβούν κατά την περίοδο χρηματοοικονομικής φούσκας, αν ενταθεί πολύ ο ανταγωνισμός μεταξύ των τραπεζών ή αν το πρόβλημα προκύψει από μια ύφεση της πραγματικής οικονομίας

Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Σε κάθε μια από τις περιπτώσεις που εξετάσαμε η ρύθμιση φαίνεται λογική Στην περίπτωση των εξωτερικοτήτων για να προστατευθούν τα οφέλη της ύπαρξης της διαμεσολάβησης Στην περίπτωση της ασύμμετρης πληροφόρησης και του ηθικού κινδύνου για να προστατευθούν οι καταθέτες απ΄΄ο την αύξηση των κινδύνων Και στην περίπτωση των στρεβλώσεων (έλλειψη ανταγωνισμού κλπ) από την επιβολή υψηλού ανοίγματος μεταξύ επιτοκίου δανεισμού και καταθέσεων

Είδη ρύθμισης Επί της ουσίας υπάρχουν 4 είδη Το πρώτο αφορά την επίβλεψη και ρύθμιση της δομής και των λειτουργιών των τραπεζών Στις ΗΠΑ η νομολογία των Glass-Steagall (1933) απέτρεψε τις εμπορικές τράπεζες από της αγοραπωλησία αξιογράφων και τις επενδυτικές τράπεζες από την ανάληψη καταθέσεων Αυτό συνέβη για να διαχωριστούν τα είδη τραπεζών και να μην διασπείρεται ο κίνδυνος όπως έγινε στη μεγάλη κρίση του 29 όταν και κατέρρευσε το χρηματοπιστωτικό σύστημα Μετά το 1983 οι αρχές των ΗΠΑ άρχισαν να χαλαρώνουν αυτές τις δεσμευτικές διατάξεις και δημιουργήθηκε σταδιακά ο τύπος της «καθολικής τράπεζας» η οποία περιλαμβάνει διευθύνσεις με διάφορες λειτουργίες (δηλ. συνδυασμένη εμπορική και επενδυτική και στεγαστική τράπεζα κοκ) Αυτό το σύστημα λειτουργεί και στην Ελλάδα είτε απευθείας είτε με την ύπαρξη θυγατρικών

Είδη ρύθμισης Το δεύτερο είδος αφορά την επίβλεψη της ρευστότητας των τραπεζών Η βασικότερη μορφή είναι η επίβλεψη των αποθεματικών ως ποσοστό του ενεργητικού Αν το επίπεδο είναι αρκετά υψηλό τότε η τράπεζα έχει την ικανότητα να ανταποκριθεί στις βραχυχρόνιες απαιτήσεις Παράλληλα όμως ειδικά σε περιόδους κρίσεων χρειάζεται η ύπαρξη του lender of last resort που προφανώς είναι η ΚΤ και της ύπαρξης ενός σχεδίου ασφάλειας των καταθέσεων (deposit insurance) που θα προασπίζει τους καταθέτες (ως ένα βαθμό) από την απώλεια των χρημάτων τους σε περίπτωση πτώχευσης της τράπεζας Σε αυτό το πλαίσιο οι τράπεζες οφείλουν να παρουσιάζουν τα αποτελέσματα χρήσης σε τακτά διαστήματα (συνήθως εξάμηνα)

Είδη ρύθμισης Το τρίτο αφορά τη ρύθμιση της κεφαλαιακής επάρκειας Εξασφαλίζοντας ότι η τράπεζα έχει ικανό επίπεδο ιδίων κεφαλαίων σημαίνει ότι οι μέτοχοι διαθέτουν κεφάλαια προς χρήση σε περίπτωση προβλημάτων, χωρίς να κινδυνεύουν οι καταθέτες Σε αυτό το πλαίσιο και παρόλο που οι εθνικοί φορείς είναι υπεύθυνοι για τη ρύθμιση, οι περισσότερες δυτικές χώρες έχουν υιοθετήσει τους κανόνες της Επιτροπής της Βασιλείας ώστε να υπάρχει ένα κοινό υπερεθνικό πλαίσιο κανονισμών κεφαλαιακής επάρκειας Αυτή η επιτροπή αποτελείται από τις G10 χώρες και συνεδριάζει στη Βασιλεία υπό την υποστήριξη της BIS Για τη βασιλεία και την κεφαλαιακή επάρκεια θα μιλήσουμε αναλυτικά στο επόμενο μάθημα

Είδη ρύθμισης Το τέταρτο είδος ρύθμισης αφορά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων και την επί τόπου επίβλεψη Αυτό συμβαίνει αφενός για την προάσπιση των πελατών και των επενδυτών από επισφαλή χρηματοοικονομικά προϊόντα και αφετέρου για τον συστηματικό έλεγχο των αποτελεσμάτων και της σύννομης λειτουργίας των τραπεζών Προβλέπονται σε πολλές περιπτώσεις και συγκεκριμένες ποινές για τις τράπεζες επί αυτών των θεμάτων (το τι συμβαίνει στην Ελλάδα είναι άλλο θέμα)

Το κόστος της ρύθμισης Όπως οποιαδήποτε ρύθμιση έτσι και η επίβλεψη των τραπεζικών αγορών έχει κόστος τόσο άμεσο όσο και έμμεσο Το άμεσο είναι το χρηματικό κόστος της παρακολούθησης Το έμμεσο όμως κόστος είναι πολύ πιο σημαντικό και ενέχει αρκετούς κινδύνους που σχετίζονται επίσης με τέσσερις συγκεκριμένες περιοχές οικονομικής ανάλυσης

Το κόστος της ρύθμισης Ο ηθικός κίνδυνος αφορά εδώ το ότι αν οι καταναλωτές πιστεύουν ότι προστατεύονται θα συμπεριφέρονται περισσότερο απερίσκεπτα Για παράδειγμα με το deposit insurance οι καταναλωτές δεν έχουν κίνητρο να ελέγχουν την πορεία της τράπεζάς τους Το ίδιο συμβαίνει και με τις τράπεζες που αν γνωρίζουν ότι υφίσταται ο lender of last resort θα είναι πρόθυμες να αναλάβουν πολύ υψηλότερο ρίσκο από αυτό που θα αναλάμβαναν διαφορετικά Επίσης αν η τράπεζα είναι αρκετά μεγάλη ώστε να πιστεύει ότι θα στηριχτεί αν πτωχεύσει (too big to fail) τότε επίσης θα έχει κίνητρο να αναλάβει υπέρογκο ρίσκο

Το κόστος της ρύθμισης Προβλήματα ύπαρξης δικτύων μεταξύ του ελεγκτή και του ελεγχόμενου αποτρέπουν πολλές φορές τον αποτελεσματικό έλεγχο Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό σε περιόδους υφέσεων όπου ο επί τόπου έλεγχος κρίνεται απαραίτητος Τρίτον ο έλεγχος των λειτουργικών κινδύνων είναι από τη φύση του ανεπαρκής Αν δηλαδή υπάρχουν διαφορετικά κίνητρα στους manager που επιθυμούν υψηλότερα βραχυπρόθεσμα μπόνους για τους εαυτούς τους και των μετόχων που επιθυμούν τη μεγιστοποίηση των κερδών μακροπρόθεσμα αυτό δύσκολα μπορεί να ελεγθει κειντρικα γιατί αποτελεί ζήτημα εταιρικής διακυβέρνσης

Το κόστος της ρύθμισης Τέταρτο πρέπει να εξετάσουμε τα εμπόδια εισόδου Οι τράπεζες χρειάζονται κεφάλαια, ρευστά διαθέσιμα και ικανοποίηση όρων άδεια λειτουργίας πολύ διαφορετικά από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις ή άλλα είδη διαμεσολαβητών Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν εμπόδια εισόδου που μπορεί να οδηγήσουν σε μυστικές συμφωνίες μεταξύ των υπαρχόντων τραπεζών και να λειτουργούν εις βάρος της αποτελεσματικότητας